RZYM KRÓLEWSKI – 753 – 509 r p.n.e.

Społeczeństwo:
- społeczeństwo Rzymu królewskiego było rodowe
- ród składał się ze związku rodzin, zespolonych tradycją wspólnego przodka
- rody łączyły się we wspólnoty zwane kuriami( każda po 10 rodów)
- silna pozycja ojca – głowy rodziny.
Gospodarka:
- podstawą było rolnictwo oraz hodowla zwierząt, zwłaszcza trzody chlewnej.

Ustrój polityczny:
- na czele państwa stał król wybierany na zgromadzeniu kurii, miał władzę najwyższą, był sędzią, wodzem armii i przywódcą duchowym.
- organem doradczym był senat, czyli rada starszych

Osiągnięcia:
- W 6 wieku p.n.e. przeprowadzono reformę społeczno-polityczną:
a) ustanowiło nowy podział społeczeństwa według klasy majątkowej w połączeniu z organizacją wojskową
b) społeczeństwo podzielono na 5 klas, każda z nich zobowiązana była wystawić własny oddział wojskowy
c) zorganizowano nowe okręgi wyborcze tzw. centurie
- przeprowadzenie tych reform przypisano Serwiuszowi Tuliuszowi
- wszystkie osiągnięcia przypadają na czas rządzenia trzech etruskich królów

Przyczyny przekształcenia się Królestwa Rzymskiego w republikę:
- bunt arystokracji w 509 r p.n.e. mającej dość władzy monarchicznej i wygnanie króla Tarkwiniusza Pysznego
- Grecy z południa Italii wykorzystali ten moment do osłabienia Etrusków;w 504 r. p.n.e. razem z Latynami pokonali wojska etruskie pod Arycją
- w Rzymie ustanowiono nową formę rządów – republikę arystokratyczną.

REPUBLIKA RZYMSKA –  509-31 r p.n.e.

Republika – ustrój polityczny oparty na szerszym zapleczu społecznym.

Jak powstał ustrój republikański w Rzymie?
-po wypędzeniu Etrusków nie powołano nowego króla, władzę oddano w ręce dwóch urzędników konsulów – wybierano ich na zgromadzeniach ludowych na okres jednego roku.
- konflikt między dwiema grupami społecznymi patrycjuszami (łac. patres – ojcowie; tworzyli elitę państwa, czyli arystokrację), a plebejuszami (łac. plebs- lud, ogół obywateli; pozostali mieszkańcy państwa rzymskiego) doprowadza do uchwalenia równości obu grup i utworzenia nowej kasy społecznej – nobilitas.
- nobilitas powstała na skutek zmieszania się obu poprzednich grup; warstwa niezwykle dynamiczna, żadna honorów, władzy i bogactwa; przyczyniła się do ekspansji na obszary Italii oraz poza Półwysep Apeniński. 

Metoda rozwiązywania problemu braku ziemi:
Sposobem na rozładowanie napięcia spowodowanego brakiem ziemi rozwiązywano ekspansją. Głód ziemi nie rozwiązywano reformami wewnętrznymi ale podbojem sąsiadujących terenów.

Prawo XII tablic: 
-terminem tym określa się kodyfikację, czyli spisanie obowiązującego prawa zwyczajowego, czego dokonano w roku 450 p.n.e.
- jego ogłoszenie zapoczątkowało burzliwy rozwój tej dziedziny
- było wielkim osiągnięciem Rzymian, za które ich podziwiano

 

Podboje Italii

 

Lud	Data	Wydarzenie
Związek Lateński (plemiona lateńskie)	493 r. p.n.e.	Związek staje się narzędziem w rękach Rzymu
Etruskowie	405 – 396 p.n.e.	Wojna z miastem- państwem Weje, która zakończyła się zwycięstwem Rzymian przeważyła o ich ostatecznym triumfie.
Galowie	390 r. p.n.e.	Pokonują Rzym, od działań odstępują dopiero po zapłaceniu okupu; hamują na chwilę ekspansję Rzymu
Samnici	343-290 p.n.e.	Utworzenie koalicji przeciw Rzymowi przez wszystkie znaczące ludy Italii.
	295 r. p.n.e	Bitwa pod Sentinum, armia koalicji zostaje rozgromiona.
	290 r. p.n.e	Samnici zostają pokonani.
Mista greckie Królestwo Epiru	280 –275 p.n.e	Wojna o dominację
264 r. p.n.e zdobycie religijnego centrum etruskiego Wosynie; zakończenie podboju Italii przez Rzym

Ustrój republiki rzymskiej:
- formalnie suwerenną władzą w republice był lud wyrażając swoja wolę nazgromadzeniach ludowych 
- wszystkie urzędy miały charakter zespołowy:
a) wyjątkiem był urząd dyktatora – był to urząd nadzwyczajny, mianował go senat na okres 6 miesięcy w razie poważnego zagrożenia państwa
b) cenzorzy – było ich dwóch, wybierani na okres 5 lat. Sporządzali spis obywateli wg klas majątkowych, listy senatorów oraz czuwanie nad moralnością obywateli.
c) konsulowie – najwyżsi urzędnicy, skupiali w swoich rękach pełnię władzy wykonawczej również władzę wojskową; czuwali nad religijnym życiem państwa. W czasie wojny przeistaczali się w wodzów.
d) pretorzy – zastępcy konsulów, ich zadaniem było czuwanie nad porządkiem prawnym.
- senat – formalnie ciało doradcze złożone z trzystu członków, konsul zwracał się do niego po radę niewyobrażalne jednak było postępowanie wbrew senatowi.
- w rzeczywistości to też do senatu należała władza, decydował o wojnie I pokoju, sprawach międzynarodowych i budżecie państwa.
- mimo więc pozorów demokracji rzymska republika była w rzeczywistości państwem oligarchicznym, władza bowiem należała do najbardziej wpływowych rodów arystokratycznych.

Wojny punickie

Przyczyny:
Rzym na początku utrzymywał dobre stosunki z Kartaginą, lecz tylko do czasu kiedy był zajęty podbojem Italii. Wraz z zakończeniem podboju półwyspu obiektem jego zainteresowań stała się Sycylia, co wywołało konflikt między oboma państwami.

Przebieg wojen: 
- 264-241 p.n.e – pierwsza wojna punicka: rozgrywała się o Sycylię I panowanie na morzu. W jej wyniku Rzymianie osiągnęli jedno i drugie, opanowali basen M. Śródziemnego I stworzyli znakomitą flotę.
- 218-201 p.n.e. – druga wojna punicka: Kartagińczycy przenieśli działania na obszar Italii. W 218 r. p.n.e. wódz Hanibal w kilku bitwach rozbił armię rzymską jednak w końcowym starciu w 202 r p.n.e został pokonany, a Kartagina przestała się liczyć.
- 149-146 r. p.n.e. trzecia wojna punicka: Rzymianie zrównali z ziemią Kartaginę, a większość ludności wymordowano.

Skutki:
Rzym dzięki nim stał się niekwestionowanym imperium. Zdobył władzę nad całym zachodnim basenem Morza Śródziemnego i poprzez zwycięstwo w drugiej wojnie został pchnięty do ekspansji na Wschód.

Wojna z państwami hellenistycznymi:
- po wojnach punickich głównym przeciwnikiem Rzymu stała sięMacedonia; została pokonana w 197 r. p.n.e. w czasie jednej bitwy.
- 190 r. p.n.e. upadło drugie mocarstwo hellenistyczne –monarchia Seleukidów.
- Rzymianie uważając, że Macedonia zbyt szybko ponownie rośnie w siłę doprowadzili do nowej wojny 21 czerwca 168 r. p.n.e. kończąc tym samym dzieje państwa macedońskiego.
-146 r. p.n.e. okazał się tragiczną datą antyku, wtedy to Rzymianie zniszczyli Kartaginę i Korynt, miał być to odstraszający przykład na całkowitą dominację Rzymu w basenie Morza Śródziemnego.

Przyczyny upadku republiki:
Pośrednimi przyczynami upadku republiki rzymskiej były:
-walka pomiędzy ugrupowaniami popularów i optymarów
- ogromne rozmiary państwa
- brak reform ustrojowych
- powstanie ploretariatu, czyli bezrolnej grupy społecznej nie posiadającej nic prócz potomstwa
-próba przeprowadzenia reform podjęta przez braci Grakchów (133-122 p.n.e.), która doprowadziła do bezpośredniej przyczyny czyli tzw. rewolucji rzymskiej.

CESARSTWO RZYMSKIE – 27-476 p.n.e.

Jak doszło do dyktatury Sulli(82-79 p.n.e.)?:
- w II w. p.n.e. republika rzymska pogrążyła się w kryzysie społeczno-poiltycznym, który był wynikiem gwałtownego rozwoju terytorialnego.
- urzędnicy wybierani na okres jednego roku nie byli w stanie poradzić sobie z zarządzaniem państwa
- zwiększyła się liczba bezrolnych obywateli – proletariuszy
- próby przeprowadzenia reform przez braci Grakchów wywołało rewolucję rzymską
- to podczas jej trwania Sulla mógł sięgnąć po władzę osłabionego społecznie i politycznie państwa.

I triumwirat: 
- zawarty między Pompejuszem, Markiem Lucjuszem Krassusem iJuliuszem Cezarem
- 59 r. p.n.e. – Julisz zostaje konsulem
- 49-45 r. p.n.e. wojna z Gajuszem Pompejuszem I jego klęska w 48 r. p.n.e.
- Juliusz Cezar dyktatorem:
a) ograniczył bezpłatne rozdawanie zboża
b) zmniejszył liczbę ploretariuszy
c) reforma kalendarza
d) leks julian – dalszy rozwój prawa rzymskiego
e) idy marcowe – 15 marca 44 r. p.n.e. – śmierć Cezara

II triumwirat:
- zawiązany między Oktawianem, Markiem Antoniuszem i Lepidusem 

Przyczyny upadku cesarstwa rzymskiego: 
1.O charakterze biologicznym:
- zmiany klimatyczne spowodowały przesunięcia ludów koczowniczych z głębi Azji na zachód
- wyjałowienie ziemi spowodowane brakiem stosowania płodów i nawożenia
2. Ekonomiczne:
- zmniejszenie liczby niewolników
- obniżenie wydajności rolnej
- powstanie latyfundiów; ich dążenie do samowystarczalności
- nadmierne ciężary podatkowe
- odpływ kruszców
- inflacja
- spadek wartości pieniądza spowodowana psuciem monety
3. Polityczne:
- niechęć ludności rzymskiej do służenia w armii
- barbanizacja armii
- armia decydowała o wyborze cesarza
- 395 r podział cesarstwa na 2 części
- najazdy barbarzyńców

OSIĄGNIĘCIA KULTUROWE RZYMIAN

Literatura:
- pierwsze utwory w języku łacińskim wyszły w III w p.n.e. spod pióra Greków; przetłumaczono Odyseję na łacinę
Cyceron – tworzył w ostatnim stuleciu republiki. Znakomity filozof, pisarz, mówca, mąż stanu i prawnik. Pozostawił po sobie ogromny dorobek literacki.

Wergiliusz – początek cesarstwa; autor poematu epickiego pt. Eneida; dla rzymian stał się księgą narodową. Kanwą poematu są wędrówkiEneasza, którego potomkowie założyli Rzym.
Horacy – początek cesarstwa; autor Pieśni jubileuszowej, napisanej z okazji obchodów rocznicy założenia Rzymu w roku 17 p.n.e.
Liwiusz – historyk czasów republikańskich; spisał dzieje Rzymu od jego początków do schyłku I w. p.n.e.
Tacyt – historyk doby cesarstwa, za jego czasów pisarstwo historyczne osiągnęło szczyt; napisał Roczniki i Dzieje, w których przedstawia dzieje dwóch pierwszych dynastii panujących w Rzymie. 

Architektura:
- udoskonalili i zastosowali a wielką skalę konstrukcje łukowe i sklepienia kopułowe(stosowane w świątyniach oraz monumentalnych budowlach użyteczności publicznej).
- najbardziej charakterystycznym przykładem rzymskiego budownictwa sąakwedukty.
- wszystkie miasta, twierdze wyposażone były w publiczne łaźnie, amfiteatry i teatry.
- Rzymianie zasłynęli jako budowniczowie dróg.
Romanizacja – przejmowanie rzymskich wzorców kulturowych przez ludność zamieszkujących prowincje:
- jej ważnym elementem był proces urbanizacji, czyli polityka zakładania i rozwijania miast.
- elementem wspólnym, niwelującym przy tym różnice etniczne, był język łaciński
- podobną rolę spełniały rzymskie kulty państwowe.
- polityka nadawania praw obywatelskich; umożliwiał lojalności prowincjonalnych elit(kulminacją było nadanie w 212 r przez c. Karakallę obywatelstwa wszystkim mieszkańcom Imperium Romanum.
- romanizacja prowadziła do unifikacji i integracji państwa, budziła poczucie przynależności

Religia:
a) pogaństwo:
- pod silnym oddziaływaniem Etrusków i Greków 
- jej istotą było wielobóstwo
- początkowo religia nieosobowa – kultywowano konkretny akt np. siewy, dojrzewanie.
- z czasem wprowadzono kulty państwowe
- głównymi bóstwami byli Jowisz, Junona, Minerwa – trójka kapitolińska.
- najważniejsze miejsce kultu to świątynia Jowisza Najlepszego iNajwiększego mieszcząca się na Kapitolu.
- szczególną rolę odgrywał kult bogini Westy – patronki domowego ogniska.
- nieodłącznym elementem religii rzymskiej było wielobóstwo.
- duża tolerancja wobec kultur obcych wyrazem tej postawy może być wybudowanie Panteonu – świątyni wszystkich bogów.
- rozpowszechniły się kulty wschodnie(Izydę i Ozyrysa darzono szczególną czcią)
- w okresie późniejszym wprowadzono kult panującego ( jest synem boga lub bogiem; jeden z elementów spajających).
b) chrześcijaństwo:
- narodziło się w Palestynie w I w; początkowo odłam judaizmu.
- powstanie chrześcijaństwa wiąże się z nauczaniem Jezusa Chrystusa, który głosił przesłanie miłości i miłosierdzia oraz nadejście Królestwa Bożego i odkupienie win. (Poncjusz Piłat zarządzał Palestyną w latach 26-36)
- działalność św. Pawła z Tarsu przyczyniło się do rozprzestrzenienia chrześcijaństwa po całym terytorium cesarstwa.
- chrześcijan uważano za sektę żydowską.
- w 64 roku za czasów Nerona uznano ich za winnych podpalenia Rzymu, dokonano wtedy masowych aresztowań.
- w połowie III wieku n.e. rozpoczęły się odgórne prześladowania chrześcijan(władcy Imperium Romanum dostrzegli w religii chrześcijańskiej zagrożenie dla ustalonego ładu, wyznawcy odmawiali pełnienia służby wojskowej i składania ofiar przed posągami cesarza i bóstw państwowych; zorganizowali byli w struktury Kościoła)
- kulminacja prześladowań przypada na lata 303 i 304 za panowania cesarza Dioklecjana.
- w 313 r. cesarz Konstantyn Wielki(306-337; pierwszy cesarz chrześcijański) ogłosił w Mediolanie akt tolerancji nazwany edyktem mediolańskim na jego mocy chrześcijaństwo uzyskało prawa równoważne z innymi religiami.
- w 392 r. cesarz Tedozjusz Wielki (378-395) zakazał wszelkich form kultu pogańskiego.
- świętą księgą chrześcijan jest Biblia złożona z Nowego i Starego Testamentu (wykładnikiem jest Nowy Testament)