Psychologia Ogólna cz. C 19.03.2013
Wykład 3
Jakie są kryteria różnicowania stanów emocjonalnych?
Różnicowanie jest bardzo trudne i stany te nachodzą na siebie.
Współczesna psychologia bardzo rzadko mówi o uczuciu.
Psychologowie mówią o nastroju, emocjach o cechach emocjonalnych lub tempera mentalnych lecz nie odwołują się do pojęcia uczucia.
Dawniej uczucie traktowano jako słabszy wyraz emocji.
W koncepcji Damasio emocja ma charakter bardziej odruchowy np. gdy bada się ślimaka morskiego i dotknie się go czymś on się nagle kuli, tak na prawd eon nie przezywa emocji strachu ponieważ jego układ nerwowy jest za słaby. Emocja zostaje samym odruchem. Uczucie – wtedy gdy dany organizm zyskuje możliwość dowiedzenia się o czymś co przeżywa np. skurcz. To co subiektywnie odczuwane ma charakter uczucia.
Sama emocja może mieć charakter nieuświadomiony.
Bardzo duży nacisk na różnicowanie między emocją a nastrojem.
Kryteria: (Ekman – trzy podstawowe kryteria)
Czasowe – emocja jest stanem krótkotrwałym natomiast nastrój trwa dłużej. Zdaniem Ekmana krótkotrwałość oznacza minuty i sekundy. Nastrój to coś co trwa godziny i dni. Jeżeli przeżywamy emocje jako coś dłuższego niż minuty i sekundy to jego zdaniem dochodzi do kumulowania się kolejnych emocji i dlatego trwa to dłużej. Jeżeli nastrój trwałby dłużej niż dni i godziny należy mówić o zaburzeniu afektywnym (smutek dłużej niż parę dni – depresja).
Rodzaj ekspresji (mimicznej i fizjologicznej) – emocjom towarzyszą charakterystyczne wzorce mimiczne (Ekman), nastrojom zaś nie. Emocjom towarzysza silne reakcje fizjologiczne mierzalne natomiast nastrojom niekoniecznie.
Zdarzenia wywołujące emocje i nastroje – emocje wywoływane przez trzy źródła czynników: zdarzenia występujące w świecie zewnętrznym, wspomnienia, wyobrażenia. Aktywność poznawcza może być źródłem emocji. Nastroje natomiast są powodowane przez dwie grupy czynników: zmiany biochemiczne w mózgu, spowodowane przez zmiany w funkcjonowaniu naszego organizmu (miesiączka, brak snu czy pożywienia, wpływ pogody); przeżywanie silnej emocji lub kilku silnych emocji. Zależność między nastrojem i emocją jest dwustronna. Jeżeli jesteśmy poirytowani to jest większe prawdopodobieństwo że zareaguje gniewem.
Zdaniem Davidsona nastroje i emocje różnią się swoją funkcją. Emocja ma za zadanie przede wszystkim dostarczenie repertuaru działań przystosowawczych. Pod wpływem emocji mamy ochotę coś zrobić albo od razu coś robimy. Nastroje natomiast wpływają na procesy poznawcze (modulacja systemów poznawczych), wpływają na to jak dobieramy świat, działają na to percepcję, na to jak widzimy świat, co będziemy analizować. Nastrój jest czymś co jest cały czas obecne w naszym życiu. Nastrój zmienia się, fluktuuje. Konsekwencja – ponieważ nastrój utendencyjnia nasze procesy poznawcze tzn. ze jeśli stale jesteśmy w pewnym nastroju to nasz procesy poznawcze stale ulegają utendencyjniemu, nie odbieramy rzeczywistości obiektywnie tylko pod względem naszego nastroju.
Davisdon uważa ze emocje są konsekwencją zdarzeń które dzieją się szybciej, nastroje są związane z różnymi interakcjami itp.
Frijda uważa, ze podstawowym kryterium jest kwestia intencjonalności. Rozumie on na sposób Brentanowski (świadomość jest zawsze świadomością czegoś, myślę o czymś, pamiętam o czymś) – gniewam się na kogoś lub o coś, czuje strach przed czymś. To jego zdaniem wyróżnia emocje – mają one swój obiekt i przyczynę która nie musi się pokrywać z obiektem (mogę być zła dlatego że szef na mnie nakrzyczał ale wyładować mogę się na psie. Natomiast nastroje są stanami nieintencjonalne – nie kierują się ku określonemu obiektowi (ogólna irytacja). W przypadku nastroju przyczyna jest jakaś ale nastrój rozlewa się na wszystko. Zdaniem Frijdy emocje mogą występować też w formie latentnej tzn. w danej chwili nie być przezywane ale może w nas istnieć tendencja do przeżywania pewnych emocji gdy pojawi się jakiś konkretny obiekt (sentyment). Sentyment ma dwa aspekty: poznawczy (to co sobie myślę w związku z danym obiektem); motywacyjny (Co w związku z tym co sobie myślę mam zamiar zrobić). Frijda w sowich badań napotkał ciekawą rzecz. Badał to jak ludzie doświadczają emocji. Okazało się że ludzie mówią ze dla nich emocja trwa np. więcej niż godzinę w 50% przypadków, a 22% mówi że dla nich emocja trwa dłużej niż dzień. Okazuje się że ludzie doświadczają emocji inaczej niż psychologowie. Frijda wprowadza na to zdarzenie pojęcie epizodów emocjonalnych.
Badacze starają się też spróbować rozszyfrować to co znajduje się u podłoża przeżywanych emocji i nastrojów. Zdaniem Pankseppa nastroje to coś co polega n pobudzeniu różnych ośrodków emocjonalnych w mózgu ale słabym pobudzeniu które nie wyłącza innych możliwości doświadczania. Równocześnie możemy kochać i nienawidzić, bać się czegoś ale jednocześnie tego pragnąć. Natomiast emocja to coś co pobudza te same ośrodki emocjonalne w mózgu ale pobudza je w sposób silny wyłączający inne możliwości.
Lazarus kładzie nacisk na znaczenie relacyjne. Jego zdaniem emocja to coś co występuje gdy zagrożone są interesy jednostki (cel, potrzeba, pragnienie). Jeżeli coś stoi w relacji do naszych interesów – ułatwia je, czuje radość; utrudnia czuje lęk albo złość. Nastrój bierze się z całego relacyjnego odniesienia do świata (jak dobieram świat w danym momencie). Egzystencjalne tło naszego życia. Nastrój odzwierciedla różnice indywidualne między ludźmi.
Emocje postrzegane jako cechy i emocje jako temperament
Emocje jako cecha – nie mówi skąd ta cecha się bierze. Może być wynikiem zarówno dziedziczenia albo wynikiem doświadczeń życiowych. Doświadczenia emocjonalne wpływają na to jak ukształtowany będzie nasz mózg i jak będzie odbierał doświadczenia.
Temperament (podłoże genetyczne) – pojęcie szersze, zawiera w sobie trzy podstawowe komponenty
Emocjonalny
Poznawczy – pewni ludzie są bardziej introspekcyjnie nastawieni niż inni
Behawioralny – związany z tym jak się osoba zachowuje
Badania prowadzone przez Kagana które badały temperamentalną podatność na stany lękowe. Wykrył on dwa sposoby reagowania: związany z wysoką reaktywnością (predestynuje do zachowań lękowych); niska reaktywność. Badano dzieci w ostatnim tygodniu przed urodzeniem i stwierdzono u niektórych szybszą akcję serca. Potem badano jest w 4 miesiącu po urodzeniu. Nadal u tych samych dzieci serce biło szybciej (np. podczas snu). Potem badano je w wieku 2 lat – przejawiały inny wzorzec zachowania na nagły, nieoczekiwany bodziec. Dzieci wysoko reaktywne reagowały płaczem i uciekaniem. Inne dzieci nie reagowały ani płaczem ani uciekaniem, wzorzec mieszany się pojawił – albo płacz albo uciekanie. W wieku starszym dzieci wysokoreaktywne odznaczały się znacznym dystresem, a inne nie, hipoteza – osoby silnie reaktywne dziedziczą niski poziom pobudzenia ciała migdałowatego i jego połączenia z boczną częścią podwzgórza i układem sympatycznym. Również u tych dzieci występuje nasilona aktywność prawego bieguna czołowego. U dzieci niskoreakywnych – nasilona aktywność lewego bieguna czołowego.
Watson i Clark wprowadzili pojęcie dwóch cech emocjonalnych – nastrój: afekt negatywny i afekt pozytywny.
Afekt negatywny – na jednym biegunie na ile człowiek jest podenerwowany, zestresowany, zniechęcony; drugi biegun – spokój i rozluźnienie.
Afekt pozytywny – jeden biegun - przeżywanie radości, podniecenia, entuzjazmu; drugi biegun – przeżywanie stanu spadku energii.
Okazuje się że ludzie rodzą się z tendencją do przezywania albo afektu negatywnego albo pozytywnego.
Zdaniem Tellegena afekt pozytywny i negatywny wchodzą w skład temperamentalny neurotyzmu i ekstrawersji. Ekstrawersja i afekt pozytywny związany jest z tym, ze osoba jest wrażliwa na nagrody. Osoby o przewadze neurotyzmu i afekcie negatywnym dziedziczą większe reagowanie na kary. Ich organizm reaguje na negatywne wydarzenia.
To jak ludzie reagują na wydarzenia są wynikiem ich cech temperamentalnych. Zdarzenia negatywne mogą wystąpić a osobie może nic się nie stać. To jak ludzie będą reagować nie będzie tylko wypadkową zdarzeń negatywnych.
Ewolucja emocji
Emocje dzielimy z szympansami. Ok 5 mln lat temu rozdzieliły się linie człowieka i szympansa.
Darwin – uważał, ze nasz ekspresja mimiczna jest rodzajem atawizmu. Obserwujemy u ludzi że jeżą im się włosy – to świadczy o naszej zwierzęcości.
Współcześnie – emocje są wyrazem zakorzenienia w ewolucyjnej przeszłości ale pełnią funkcje adaptacyjne.
Badaczy interesuje to co jest uniwersalne dla nasz i przodków.
Trzy rodzaje wzorców dziedziczonych:
Wzorce mimiczne i zachowaniowe
Charakterystyczne dla gatunku pewne sposoby działania
Predyspozycje indywidualne do zachowania się w jakiś sposób
Ekspresje i programy działania są charakterystyczne dla gatunków powstałych w wyniku ewolucji.
Co doprowadziło do dziedziczności ekspresji. Andrew – ekspresja mimiczna rozwinęła się u naczelnych z odruchów, nie miały początkowo emocjonalnego charakteru. U człowieka można zaobserwować że gdy jeden człowiek spotyka się z drugim człowiekiem następuje na chwilę uniesienie brwi (Eibl-Eibesfeldt).
Na późniejszych etapach ewolucji pojawiła się skłonność do rozpoznawania odruchów jako sygnałów. Odruch przekształca się w reakcje adaptacyjną. Zaczęły się wykształcać odruchy mimiczne (sygnalizowanie intencji – pierwotna funkcja).
Akty ekspresji sygnalizował konkretną emocję.
Ekman uznał ze jeżeli tak jest to pewne ekspresje które można uznać za typowe będą rozpoznawane u reprezentantów różnych ludzi. Badania w Nowej Gwinei (Fore). Pokazywał 30 zdjęć Amerykanów o różnych wyrazach mimicznych. Radość rozpoznawana w ponad 90% przypadków. Emocje negatywne – rozpoznanie słabsze, tylko 56%, twarze smutne częściej rozpoznawane jako gniewne. Ekmanowi zarzucono, że język Fore był dla niego obcy i posługiwał się tłumaczami którzy tłumaczyli angielskie odpowiedniki ale nad tłumaczeniami nie było żadnej kontroli. Ekman zmienił sposób działania. Każdemu wyrazowi twarzy Amerykanina podporządkowano historyjkę która korelowała z mimiką. Radość rozpoznawana w 90%, emocje negatywne ok 70-80%. Emocje podstawowe rozpoznawane przez ludzi innych kultur.
Potem Amerykanie musieli rozpoznać mimikę ludzi Fore. Rozpoznawali je na poziomie 30-40%.
Stanowisko Ekmana – ekspresja związana jest z konkretnymi emocjami, ekspresja ta jest dziedziczona. Nie każdy badacz się z tym zgadza. Dla innych ekspresja jest dziedziczona ale nie chodzi o dziedziczenie całych emocji tylko o dziedziczenie poszczególnych wrodzonych typów ekspresji np. nie całości wyrazu twarzy dla danej emocji ale np. zmarszczenie brwi, płacz, uśmiech.
Dziedziczeniu ulegają też wzorce działania, które są charakterystyczne dla gatunku. Te wzorce to jest coś co jest czymś więcej niż sama ekspresja twarzy, dawniej określano to jako zachowania instynktowne.
Jednym z pierwszych badaczy zachowań instynktownych był Lorenz. Jego zdaniem instynkty mają podłoże genetyczne i składają się z dwóch składników:
Sztywny wzorzec działania
Wzorzec percepcyjny który wyzwala dane działanie
Lorenz badała gęś szarą. Badając ją zanotował różne działania instynktowne – gęś gdy jajo znajdowało się poza gniazdem wykonywała specyficzny zestaw Rychów który powodował ze jajko zostało wtoczone do gniazda (sztywny wzorzec działania)
Jajo poza gniazdem (wzorzec percepcyjny)
Inni badacze wykazali że wzorce działania są uzależnione od środowiska, od warunków sytuacji w jakiej zwierzę się znajduje. Zaczęto mówić o wzorcach charakterystycznych dla gatunków i zachowaniach ukierunkowanych na cel. Ta realizacja celu była oparta na skrypcie. Skrypt mówi jak przebiega dane działanie, jakie są kolejne etapy, ale to jak te etapy są realizowane skrypt nie określa dokładnie. W tych działaniach instynktownych pojawiał się składnik związany z tendencjami motywacyjnymi. Gęś nie zawsze była zmotywowana do toczenia jaja. Była zmotywowana tylko w okresie lęgowym (okres motywacyjny).
Badania związane z przywiązaniem – Loren odkrył, że małe gąsiątko wówczas gdy wylęgnie się z jaja jest specyficznie receptywne na postać matki tzn. może nastąpi wdrukowanie, występuje to przez pierwsze dwa dni po wylęgnięciu się. Wówczas pierwszą rzeczą które gąsiątko zobaczy traktuje jako matkę i zaczyna za nim podążać.