WPROWADZENIE DO PSYCHOLOGII SPOŁECZNEJ
- niekiedy robimy w grupie rzeczy, których nigdy nie zrobilibyśmy w pojedynkę
- mdłości na widok Sinatry
- goryl uratował chłopca: uprzednie obserwacje ludzi - ? wspólny „instynkt macierzyński” - ?
bezinteresowne działania czy ukryta nagroda - ?
czy wpływają czynniki genetyczne na zachowania i jak wchodzą w interakcję z ludzką kulturą - ?
- millionerka na szczycie Mount Everest: co prowokuje do ryzyka - ?
- kobiety mniej pociągają niebezpieczne zajęcia: wynika z odmiennego wychowania - ? z hormonów - ?
z interakcji obu czynników - ?
Psychologia społeczna = naukowe badanie tego, jak ludzkie myśłi, uczucia i zachowania ulegają wpływom ` innych ludzi
Zadania:
Opis: szczegółowy, wiarygodny, oparty na bezpośredniej obserwacji
Wyjaśnienie: wiąże obserwacje w spójny i zrozumiały wzór (nauka/dom=fakty/kamienie)
Teorie = naukowe wyjaśnienia, które wiążą ze sobą i porządkują istniejące obserwacje oraz sugerują kierunki dalszych badań. Pomagają przewidywać przyszłe wydarzenia i kontrolować dotychczas nieopanowane zjawiska
Perspektywy teoretyczne (grupy teorii)
Społeczno-kulturowa Edward Alsworth Ross:
- żródła zachowań społecznych → w grupie społecznej (nie w jednostce)
- wpływ „prądów społecznych” na ludzi
- szaleństwa i mody jako wytwór „umysłu tłumu” – irracjonalna zgodność interesów, uczuć, opinii i czynów w grupie, która wynika z sugestii i naśladownictwa
Przekonania, upodobania i polityczne sympatie jednostki kształtują się pod wpływem takich czynników, jak narodowość, klasa społeczna i aktualna sytuacja historyczna
Badanie grup (klas społecznych), kultur, norm społecznych
Normy społeczne = zasady i oczekiwania dotyczące akceptowalnych zachowań społecznych
Kultura = zwyczaje, przekonania i język, wspólne dla grupy ludzi, żyjących w okr. miejscu i czasie. Obejmuje ukształtowane przez człowieka cechy środowiska (domy, ubrania), i subiektywne cechy (zasady etykiety, system wartości, kryteria dobrego smaku)
Ewolucyjna William Mc Dougall
u żródeł społecznych zachowań leżą fizyczne i psychiczne cechy, które ułatwiały naszym przodkom przetrwanie i rozmnażanie się. Społeczne zachowania powstały w wyniku ewolucji.
Dobór naturalny = założenie, że zwierzęta mające cechy, kt. ułatwiają im przetrwanie i rozmanażanie się, przekazują te cechy swojemu potomstwu.
Adaptacje = nowe cechy, najlepiej sprawdzające się w danym środowisku. Zastępują cechy mniej przydatne.
- Darwin: skoro ciało kształtuje się w wyniku selekcji naturalnej, podobnie kształtuje się mózg
- szukają cech wspólnych dla wszystkich istot ludzkich
- badania zachowań społecznych w różnych społeczeństwach
Międzykulturowe podobieństwa:
- ponad 80 % zabójstw popełniają mężczyżni
- płciowe uwarunkowania zachowań agresywnych (róznice w presji, jakiej podlegały w trakcie ewolucji osobniki róznych płci; np. mężczyżni dominujący nad innymi mężczyznami łatwiej znajdują żony)
- wzory zachowań dotyczących zabójstw wynikają z kombinacji czynników społeczno-kulturowych i ewolucyjnych
Teoria społecznego uczenia się Albert Bandura
(eks.: uczenie się przez dzieci zachowań agresywnych, obserwowały osoby nagradzane za przemoc)
zachowania społeczne wynikają z doświadczeń jednostki dotyczących kar i nagród. Naśladujemy zachowania, za które jesteśmy nagradzani
uczenie się: - bezpośrednie
- pośrednie (obserwacja i naśladowanie)
Teoria społecznego uczenia się Społeczno-kulturowa
- nacisk na niepowtarzalne doświadczenia jednostki - zajmuje się większymi grupami społecznymi
w konkretnej rodzinie lub grupie - normy (jak mody) szybko się zmieniają
- nawyki wykształcone w pierwszych latach życia trudno przełamać
Podobieństwo: przyczyny zachowań społecznych – w środowisku jednostki (tak samo – ewolucyjna)
Fenomenologiczna Kurt Lewin
zachowania społeczne są wynikiem subiektywnej interpretacji wydarzeń zachodzących w świecie społecznym, dokonywanej przez każdą jednostkę
- interakcja pomiedzy wydarzeniami i sytuacją zewnetrzną a subiektywną interpretacją jednostki (osoba-sytuacja)
- sposób, w jaki osoba interpretuje sytuację, zależy również od jej celów w danym momencie
- subiektywna interpretacja góruje nad obiektywną rzeczywistością →
Perspektywa społeczno-konstruktywistyczna:
ludzie włącznie z naukowcami nie odkrywają rzeczywistości, lecz konstruują ją lub tworzą na podstawie wczesniejszych doświadczeń i wrodzonych predyspozycji
(często stosowana do wyjaśniania różnic między mężczyznami a kobietami)
Społeczno-poznawcza
skupianie się na procesach umysłowych zachodzących podczas obserwowania wydarzeń społecznych oraz ich interpretowania, osądzania i zapamiętywania
każda perspektywa skupia się na jednym elemencie całości; musimy łaczyć je ze sobą, aby otrzymać pełny obraz sytuacji.
Podstawowe zasady zachowania społecznego
Wspólne założenia perspektyw:
zachowanie społeczne jest zorinetowane na cel (ludzie wchodzą w interakcje, aby osiągnąć pewne podstawowe cele lub zaspokoić okr. wewnętrzne motywacje)
zachowanie społeczne stanowi interakcję pomiędzy osobą a sytuacją (motywacje wewnętrzne wchodzą w interakcje z wydarzeniami zewnętrznymi)
Zachowanie społeczne jest zorientowane na cel
- cele codzienne (krótkoterminowe, świadome)
- długoterminowe
- motywy fundamentalne (podstawowe funkcje zachowania społecznego, nieświadome)
Podstawowe motywy:
budowa więzi społecznych: część gatunkowego dziedzictwa (przodkowie żyli w grupach – korzyści)
William James: samotność – największe zło
zrozumienie siebie i innych: zdobywanie info o sobie i innych → rozumienie → skuteczne kierowanie własnym życiem. Wiedza społeczna – podstawowa rola w relacjach
uzyskanie i utrzymanie walka o władzę i pozycję społeczną. Podstawowa kategoria opisu innych – kategoria
statusu społecznego: dominacji i podporządkowania. Korzyści materialne + społeczne (szacunek, podziw)
obrona nas samych i tych, przetrwanie. Rzeczywisty lub wyobrażony atak lub jego groźba => przemoc i agresja
których cenimy: (bo zagrożona reputacja, własnośc, rodzina)
wabienie i zatrzymanie rózne motywacje mężczyzn i kobiet w poszukiwaniu partnerów
przy sobie partnerów: (kobiety w większym stopniu ponoszą fizyczne koszty urodzenia i wychowywania potomstwa → ryzykują więcej, angażując się w przelotne flirty)
sposoby na zdobywanie partnerów są podobne
perspektywa ewolucyjna: wszystkie cele społeczne są podporządkowane celowi reprodukcji, nadrzędny cel – rozpowszechnianie genów.
podstawowe motywy – często nieświadome
kontinuum: od cząstkowych (świadomych) celów powierzchniowych do podstawowych motywacji społecznych
każde zachowanie ma więcej niż jeden motyw
nie wszystkie motywacje zachowań społecznych są „społeczne” (jakieś inne korzyści)
Interakcja osoba-sytuacja
Osoba = cechy, które jednostka wnosi do sytuacji społecznej
- cechy fizyczne
- stałe postawy i preferencje
- cechy psychologiczne
- zmienne aspekty osoby: chwilowy nastrój, poczucie własnej wartości
Cechy są efektem czynników genetycznych, fizjologicznych (które róznią nas), doświadczenia (podtrzymują się przez sposób myślenia o sobie i innych) oraz codziennego środowiska społecznego
Sytuacja = wydarzenia lub czynniki środowiskowe zewnętrzne wobec osoby
- wydarzenia dotyczące bezpośredniego kontekstu środowiskowego (np. program TV, spojrzenie innej osoby)
- mniej tymczasowe elementy środowiska (wychowanie, normy kulturowe)
Typy interakcji:
Rózne sytuacje aktywizują różne części Ja
osobowość ma wiele aspektów
cel społeczny, który przeważa w danej chwili, zależy od sytuacji społecznej
aktywizacja jednego celu zmniejsza aktywność innych
Każda sytuacja ma rózne aspekty, a motyw społeczny aktywny w danej chwili zależy od tego, na który z nich zwracamy uwagę
skupiamy się tylko na 1 lub 2 aspektach aktualnej sytuacji
R zależy od tego, na co zwracamy uwagę
Nie wszyscy reagują jednakowo na tę samą sytuację
Ludzie zmieniają swoje sytuacje
osoba wchodzi w przestrzeń społeczną, zmieniając ją
Ludzie wybierają swoje sytuacje
sytuacje, które wybieramy, odzwierciedlają aspekty naszej osobowości
odnosi się to do sytuacji długo- a także krótkoterminowych
Sytuacje zmieniają ludzi
sytuacja obejmuje również innych ludzi, których cele i cechy wpływają na jej przebieg
Sytuacje wybierają ludzi
sytuacje społeczne nie są dostępne dla wszystkich
często osoba musi mieć określone cechy, by mogła w nich uczestniczyć
małe różnice zwiększają się w miarę, jak poglębia je sytuacja
Badanie zachowań społecznych
Metody
opisowe eksperymentalne
procedury, służące do mierzenia lub opisywania procedury, służące odkrywaniu procesów
zachowań, myśli i uczuć w ich stanie naturalnym przyczynowo-skutkowych poprzez systematyczne
(nie ingerują w rejestrowane zachowania) manipulowanie określonymi aspektami sytuacji
Metody opisowe
Obserwacja naturalna = rejestrowanie zachowań w warunkach naturalnych
„+” zachowania spontaniczne, nieuświadomione
„-„ interesujące zachowania występują rzadko
kiedy obserwacje nie są systematyczne → niedocenianie bądź przecenianie czynników
hipoteza = przewidywania badacza dotyczące wyników badań
błąd obserwatora = błąd w pomiarze, gdy badacz przypisuje nadmierne znaczenie zachowaniom, których się spodziewał, i nie zauważa zachowań, których nei oczekiwał
Studium przypadku = intensywne badanie jednostki lub grupy (nietypowy wzorzec zachowania)
„-„ rzeczywista przyczyna czy przypadek - ?
różnorodne interpretacje
błąd obserwatora
niepewność skutków przyczynowo-skutkowych
generalizowalność = stopień, w jakim wyniki badań można odnosić do innych, podobnych sytuacji
(po zbadaniu jednego przypadku nie możemy określić tego stopnia)
Metoda archiwalna = badanie uporządkowanych zbiorów danych, zebranych pierwotnie dla innych celów (świadectwa ślubu, artykuły prasowe, raporty policyjne)
„+” – łatwy dostęp do ogromnej ilości danych
„-” – wiele zjawisk społecznych nie podlega rejestracji
Metoda sondażowa = technika, w której badacz zadaje respondentom serię pytań na temat ich zachowań, opinii i przekonań
„+” – pozwala zebrać obszerne dane dotyczące zjawisk, które rzadko dzieją się publicznie
„-” – respondent może nie podać dokładnej info (nieuczciwość, niedoskonałość pamięci)
błąd aprobaty społecznej = skłonnośc ludzi do mówienia tego, co uważają za właściwe lub aprobowane (mężczyźni deklarują więcej doświadczeń seksualnych)
problem przy uzyskiwaniu próby reprezentatywnej = grupa respondentów, która odpowiada charakterystyce całej populacji (ma cechy typowe dla większej populacji), która ma zostać zbadana => odnosząc wyniki do całej populacji mamy błędne wnioski
„-” – dobieranie uczetsników na zasadzie dobrowolnych zgłoszeń
Testy psychologiczne = narzędzia, służące do oceny różnic między ludźmi pod względem zdolności, przekonań, motywacji i zachowań
Aby test był użyteczny – 2 podstawowe wymogi:
Rzetelność = zgodność wewnętrzna wyników testu
(czy otrzymalibyśmy takie same wyniki, prowadząc badanie w inny sposób, lub gdyby prowadził je inny obserwator?)
Trafność = stopień, w jakim test mierzy to, do czego mierzenia został stworzony
Korelacja a przyczynowość
Korelacja = stopień powiązania ze sobą (lub wspólwystępowania) dwóch lub więcej czynników
- wskazują na nią dane uzyskane za pomocą metod opisowych
- np. zachęcanie do samobójstwa skorelowane z wielkością tłumu oraz z porą dnia (zmierzch)
Współczynnik korelacji = matematyczne wyrażenie zależności między 2 zmiennymi
+ 1 – doskonała pozytywna korelacja (gdy 1 zmienna rośnie lub maleje, 2 rośnie lub maleje wraz z nią)
0 – brak korelacji
- 1 – doskonała negatywna korelacja (gdy 1 zmienna rośnie, a 2 maleje, i odwrotnie)
Trudno jest wnioskować o związku przyczynowo-skutkowym, bo jest możliwe, że kierunek przyczynowości jest odwrotny, że to B jest przyczyną A, lub że jest 3 zmienna C która jest niezależnie przyczyną A i B (więc A i B są skorelowane przypadkowo)
Metody eksperymentalne
= metoda badawcza, w której badacz celowo zmienia zachowanie, systematycznie manipulując jednym aspektem sytuacji i kontrolując pozostałe.
Zmienna niezależna = zmienna, którą manipuluje eksperymentator
Zmienna zależna = zmienna mierzona
Randomizacja = losowe przypisanie osoby badanej do warunków badawczych. Każda z nich ma równe szansy na znalezienie się w każdej grupie (minimalizacja różnic między grupami)
=> możliwość orzekania o związkach przyczynowych
Ograniczenia:
Środowisko laboratoryjne = środowisko sztuczne
Trafność wewnętrzna = stopień, w jakim eksperyment pozwala na wyciąganie wniosków na temat przyczyn i skutków
Zmienna zaburzająca = zmienna, która zmienia się wraz ze zmienną niezależną (nakłada się na nią). Błędne wnioski dotyczące skutków działania zmiennej niezależnej (utrudnia stwierdzenie, co było przyczyną zachowania)
Trafność zewnętrzna = stopień, w jakim wyniki eksperymentu można generalizować i odnosić do innych okoliczności. (wybierają zmienne, które dotyczą tych samych procesów mentalnych i emocjonalnych, jakie działają w świecie zewnętrznym)
Ukryte wymagania sytuacji badawczej = wskazówki zawarte w eksperymencie, które pzowalają badanym odgadnąć, jakich zachowań oczekują od nich badacze.
Aby tego uniknąć →
- angażują uczestników w interesujące działania
- odwracają uwagę od prawdziwego celu badania (podają inne prawdopodobne wyjaśnienie)
Eksperyment naturalny = manipulacja na nieświadomych uczestnikach w naturalnym otoczeniu (ale: mniejsza kontrola nad czynnikami zewnętrznymi)
dzieci w Halloween, anonimowe oraz nazywające swoje imiona, cukierki
(=> anonimowość zwiększa praw-wo zachowań antyspołecznych)
Łącząc różne metody => bardziej wiarygodne wnioski
Problemy etyczne
Naruszenie prywatności
Szkody psychiczne (zawstydzenie, poczucie winy, neipokój)
Ogólna zasada: wykorzystywanie nieświadomych osób jest dopuszczalne, o ile pozostają one anonimowe i o ile nie nakłania się ich do popełniania czynów, których inaczej by się nie dopuścili
Etyczne zasady:
świadoma zgoda: zgoda badanego na uczestnictwo w eksperymencie, po uprzednim poinformowaniu go o potencjalnych zagrożeniach oraz o prawie do wycofania się z eksperymentu w dowolnej chwili bez ponoszenia konsekwencji
kłopot – kiedy badanie zakłada wprowadzenie w błąd, bo pełna info może hamować naturalne R
rozmowa poeksperymentalna: omówienie z badanymi procedur i hipotez, przepracowanie negatywnych emocji, usunięcie problemów
ocena kosztów i korzyści: alternatywne metody - ?
czy wiedza ta jest użyteczna - ?
niezależna rada nadzorcza => zrównoważenie możliwej wiedzy i dyskomfortu
Psychologia społeczna a inne dziedziny psychologii:
rozwojowa, osobowości, środowiskowa, kliniczna, poznawcza, psychofizjologia
Inne dziedziny wiedzy:
socjologia, antropologia (związek między ludzką naturą a kulturą), biologia (genetyka i zoologia), psychofijzologia, edukacja, prawo, medycyna, teoria ewolucji, nauki polityczne, psychologia pracy i organizacji = psychologia + przedsiebiorczość