Unia Europejska w świetle prawa
•Proces tworzenia Unii Europejskiej był stopniowy, poprzez przyjmowanie kolejnych traktatów;
•Wspólnoty Europejskie utworzono na mocy Traktatu Paryskiego z 1952r (EWWiS) i Traktatu Rzymskiego z 1958r (EWG, Euratom);
•Unię Europejską utworzono na mocy Traktatu o Unii Europejskiej (TUE – Traktat z Maastricht) w 1992 roku;
•Obecnie Unia Europejska funkcjonuje na podstawie dwóch równorzędnych traktatów: Traktat o Unii Europejskiej (TUE) i Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). W obecnej postaci weszły one w życie 1.12.2009r na podstawie Traktatu Lizbońskiego.
•Od 1.12.2009r na mocy Traktatu Lizbońskiego UE ma osobowość prawną.
Kompetencje UE
•Kompetencje wyłączne, w dziedzinach, w których Unia stanowi prawo samodzielnie;
•Kompetencje dzielone pomiędzy Unię a państwa członkowskie, gdzie państwa członkowskie wykonują swoje kompetencje, jeśli Unia nie wykonuje swoich;
•Dziedziny, w których kompetencję wyłączną mają Państwa Członkowskie, w których Unia może prowadzić działania mające na celu wspieranie lub koordynowanie działań Państw Członkowskich;
•Poza tymi dziedzinami, Państwa Członkowskie koordynują swoja politykę gospodarczą i społeczną w ramach Unii, natomiast polityka zagraniczna i bezpieczeństwa podlega specjalnemu systemowi.
Kompetencje wyłączne UE
•Unia celna;
•Ustanawianie reguł konkurencji, niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego;
•Polityka pieniężna w odniesieniu do państw członkowskich, w których waluta obiegową jest euro;
•Zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa;
•Wspólna polityka handlowa;
•Zawieranie umów międzynarodowych, jeżeli ich zawarcie jest przewidziane w akcie prawodawczym UE lub jest niezbędne do umożliwienia Unii wykonywania jej wewnętrznych kompetencji.
Kompetencje dzielone UE
•Rynek wewnętrzny;
•Polityka społeczna w zakresie określonym w traktacie;
•Spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna;
•Rolnictwo i rybołówstwo, z wyłączeniem zachowania morskich zasobów biologicznych;
•Środowisko naturalne;
•Ochrona konsumentów;
•Transport;
•Sieci transeuropejskie;
•Energia;
•Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości;
•Wspólne problemy bezpieczeństwa w zakresie zdrowia publicznego (wybrane aspekty);
•Badania, rozwój technologiczny, przestrzeń kosmiczna;
•Współpraca na rzecz rozwoju i pomoc humanitarna.
Źródła prawa wspólnotowego
a) Źródła pierwotne (primary law):
•Dwa Traktaty (TUE i TFUE), będące skonsolidowanym zapisem Traktatów założycielskich (Traktat Paryski 1951, Traktat Rzymski 1957) i traktatów reformujących (Jednolity Akt Europejski - Single European Act - 1986, Traktat o UE z Maastricht 1992, Traktat Amsterdamski 1997, Traktat Nicejski 2001, Traktat Lizboński 2009);
•Traktaty Akcesyjne nowych państw członkowskich;
•Ogólne zasady prawa i prawo zwyczajowe, znajdujące wyraz w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości;
•Umowy międzynarodowe, których stroną są Wspólnoty;
•Umowy dwustronne państw członkowskich (np. konwencje)
b) Źródła pochodne (wtórne - secondary law):
•Akty prawne stanowione na podstawie traktatów/umów przez organy wspólnotowe;
•Orzecznictwo ETS w odniesieniu do konkretnych spraw
Zasady prawa wspólnotowego
•zasada pomocniczości (subsydiarności – subsidiarity principle);
•zasada bezpośredniego skutku (stosowalności) – prawo wywiera bezpośredni skutek na wewnętrzny porządek prawny państw członkowskich;
•zasada prymatu prawa wspólnotowego nad krajowym – w zakresie przyznanym przez państwa członkowskie;
•zgodność z ogólnymi zasadami prawa (konstytucyjność, proporcjonalność, celowość, etc).
Kategorie (rodzaje) aktów prawnych
–Rozporządzenie (Regulation) – wydaje Rada UE (najczęściej wspólnie z Parlamentem Europejskim), albo Komisja UE. Ma zasięg ogólny i jest zawsze wiążące, stosuje się bezpośrednio i w całości w państwach członkowskich, nie podlega transformacji na prawo krajowe;
–Dyrektywa (Directive) – wydaje Rada UE, Komisja UE, najczęściej wspólnie z Parlamentem. Wiążąca co do celu, ale nie co do sposobu wdrożenia, podlega transformacji w prawo krajowe;
–Decyzja (Decision) – adresowana indywidualnie (Rada – do państw, Komisja – do osób prawnych i fizycznych), wiążąca.
–Opinie (opinions) i zalecenia (recommendations) – nie są wiążące.
–Wszystkie rodzaje aktów prawnych publikowane w Official Journal (Journal Officiel);
–Acquis communautaire: całość dorobku prawnego Wspólnot Europejskich;
–„Miękkie prawo” (soft law): środki (measures), konkluzje, uchwały, deklaracje, plany działania (plan of action).
Rada Europejska
Art. 15 TUE:
1. Rada Europejska nadaje Unii impulsy niezbędne do jej rozwoju i określa ogólne kierunki i priorytety polityczne. Rada Europejska nie pełni funkcji prawodawczej.
2. W skład Rady Europejskiej wchodzą szefowie państw lub rządów Państw Członkowskich, jak również jej przewodniczący oraz przewodniczący Komisji. W jej pracach uczestniczy wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa.
3. Rada Europejska zbiera się dwa razy w ciągu półrocza, zwoływana przez jej przewodniczącego. Jeżeli wymaga tego porządek obrad, członkowie Rady Europejskiej mogą podjąć decyzję, aby każdemu z nich towarzyszył minister, a w przypadku przewodniczącego Komisji – członek Komisji. Jeżeli sytuacja tego wymaga, przewodniczący zwołuje nadzwyczajne posiedzenie Rady Europejskiej.
4. O ile Traktaty nie stanowią inaczej, Rada Europejska podejmuje decyzje w drodze konsensusu.
Rada Europejska (European Council), funkcjonuje formalnie od 1974 r (nieformalnie od 1962r),
Przewodniczący Rady Europejskiej
Art. 15, ust. 5 TUE: Rada Europejska wybiera swojego przewodniczącego większością kwalifikowaną na okres dwóch i pół roku; mandat przewodniczącego jest jednokrotnie odnawialny. W przypadku przeszkody lub poważnego uchybienia Rada Europejska może pozbawić przewodniczącego mandatu zgodnie z tą samą procedurą.
Art. 15, ust. 6. Przewodniczący Rady Europejskiej:
a) przewodniczy Radzie Europejskiej i prowadzi jej prace;
b) zapewnia przygotowanie i ciągłość prac Rady Europejskiej, we współpracy z przewodniczącym Komisji i na podstawie prac Rady do Spraw Ogólnych;
c) wspomaga osiąganie spójności i konsensusu w Radzie Europejskiej;
d) przedstawia Parlamentowi Europejskiemu sprawozdanie z każdego posiedzenia Rady Europejskiej.
Przewodniczący Rady Europejskiej zapewnia na swoim poziomie oraz w zakresie swojej właściwości reprezentację Unii na zewnątrz w sprawach dotyczących wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, bez uszczerbku dla uprawnień wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa.
Przewodniczący Rady Europejskiej nie może sprawować krajowej funkcji publicznej.
Rada (Rada Unii Europejskiej)
•Formalny organ decyzyjny (legislacyjny) UE, składa się z przedstawicieli rządów krajów członkowskich w randze ministra (po jednym);
•Pełni funkcje legislacyjne i budżetowe (wspólnie z Parlamentem Europejskim);
•Zmienna konfiguracja (skład) Rady w zależności od przedmiotu obrad;
•Prezydencję składów Rady sprawują na zasadzie równej rotacji przedstawiciele Państw Członkowskich (co 6 miesięcy), z wyjątkiem Rady ds. Polityki Zagranicznej, której przewodniczy Wysoki Przedstawiciel;
•Rada ds. Ogólnych (składająca się z ministrów SZ) zapewnia spójność prac różnych konfiguracji Rady;
•Przy Radzie działa Sekretarz – Wysoki Przedstawiciel ds. wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa;
•Posiedzenia Rady są jawne, kiedy Rada obraduje i głosuje nad projektem aktu prawodawczego.
Parlament Europejski: uprawnienia
•Od 1979 r wybierany w wyborach bezpośrednich, jedyna instytucja unijna z bezpośrednim mandatem demokratycznym;
•Liczy obecnie 736 posłów; Od 2014 roku ma liczyć 750 posłów plus Przewodniczący; posłowie tworzą grupy wg przynależności partyjnej, a nie narodowej;
•Reprezentacja obywateli ma charakter degresywnie proporcjonalny (żadne państwo nie może mieć więcej niż 96 posłów i mniej niż 6 posłów);
•Kadencja 5 lat, obecna kadencja 2009-2014;
•Parlament pełni, wraz z Radą, funkcje prawodawczą i budżetową;
•Uprawnienia legislacyjne: cztery procedury – konsultacja wyrażenie zgody, współpraca, współdecydowanie;
•Uprawnienia budżetowe: decyzyjne wobec pozycji nie-obligatoryjnych, doradcze wobec pozycji obligatoryjnych (zobowiązania traktatowe i umowy);
•Uprawnienia kontrolne (kontrola Komisji, akceptacja składu Komisji i Przewodniczącego, prawo do wotum nieufności, absolutorium budżetowe);
•Zajmowanie stanowiska w ważnych sprawach - Własna inicjatywa;
Komisja Europejska: uprawnienia
•Organ wykonawczy UE, reprezentuje wyłącznie interes Wspólnoty;
•Uprawnienia w stanowieniu prawa: inicjatywa legislacyjna;
•Uprawnienia wykonawcze: w zakresie scedowanych na nią przez Radę UE uprawnień wykonawczych Komisja wykonuje decyzje Rady, wykorzystując tzw. procedurę komitetową (comitology);
•Uprawnienia kontrolne: Komisja jako „stróż traktatów”;
Komisja Europejska: skład i struktura
•Skład – 27 komisarzy, po jednym z każdego kraju członkowskiego (od 1.01.2007r);
•Przewodniczący (J.M.D. Barroso - PT) – kieruje pracami, nadaje polityczny kierunek, ma wpływ na obsadę Komisji;
•7 wiceprzewodniczących (C. Ashton – UK, V. Reding – LU, J. Almunia – ES, N. Kroos – NL, A. Tajani – IT, M. Szefczovic – SR, S. Kallas - EE);
•Kadencja – 5 lat;
•Struktura – 40 Dyrekcji Generalnych
Pozostałe organy UE
a)Europejski Trybunał Sprawiedliwości (European Court of Justice)
Funkcje – kontrola stosowania prawa wspólnotowego, wykładnia prawa, dalszy rozwój prawa. Orzeka w odpowiedzi na wnoszone skargi. Skład –27 sędziów, po jednym z każdego państwa członkowskiego plus 8 rzeczników mianowanych rotacyjnie na 6 lat.
c)Organy doradcze – Komitet Ekonomiczno-Społeczny i Komitet Regionów
d)Europejski Bank Centralny (ECB);
e)Europejski Bank Inwestycyjny (EIB)