Kongres wiedeński w 1815 roku ustalił podział ówczesnej Europy. Mimo to już w tym okresie istniały silne tendencje zjednoczeniowe wśród niemieckiego społeczeństwa. W miejsce rozwiązanego Związku Reńskiego utworzono Związek Niemiecki (1815), pod przewodnictwem cesarza Austrii. Wewnątrz niego zarysowywała się stopniowo rywalizacja między Prusami a Austrią.

Wzrost nastrojów zjednoczeniowych przypadł na lata Wiosny Ludów. Zawiązany wtedy ogólnoniemiecki parlament, zwany od miejsca obradowania frankfurckim, podjął po długich debatach decyzję o zjednoczeniu Niemiec pod przewodnictwem Prus (tzw. koncepcja małoniemiecka) i ofiarowaniu korony cesarskiej Fryderykowi Wilhelmowi IV.Król jednak odmówił jej przyjęcia, a w 1850 roku Prusy zostały zmuszone do ponownego uznania zwierzchnictwa Austrii. Stan ten jednak stawał się wraz z upływem czasu anachronizmem. Rzeczywistą przewagę zyskiwały bowiem Prusy, między innymi wskutek szybkiego rozwoju przemysłu i wzrostowi gospodarczemu. Nie należy także zapominać, iż dwie należące do nich prowincje – Nadrenia i Śląsk – to dwa z czterech największych okręgów przemysłowych w Europie. Wzrostowi roli Prus sprzyjał też rozwój powiązań gospodarczych w ramach Niemieckiego Związku Celnego, poza którym znajdowała się Austria.

W 1862 roku urząd premiera (a także ministra spraw zagranicznych) Prus objął Otto von Bismarck, który potrafił wykorzystać słabości przeciwników.

Bismarck, który pragnął zjednoczenia ziem niemieckich, zdawał sobie sprawę, że nie obędzie się bez starć zbrojnych. Dlatego też rozpoczął reformy i dążył do unowocześnienia armii pruskiej. Celem Bismarcka było zjednoczenie Niemiec drogą działań wojennych, którą nazywał drogą krwi i żelaza. Realizował ją w 3 etapach.

Najpierw w sojuszu z Austrią zaatakował w 1864 roku Danię i po szybkim sukcesie militarnym zajął Holsztyn, a Autria -Szlezwik. Była to tylko prowokacja do wojny ze strony Bismarcka, ponieważ Astria była groźnym przeciwnikiem, więc postanowił umyślnie spowodować konflikt z Danią zachęcając i obiecując Austrii wygraną.

Po

Na zdobytych ziemiach, graniczących z Austrią, nakazał mobilizację i ćwiczenia wojsk. Te, naruszając granicę prusko-austriacką, spowodowały wystosowanie w 1866 ultimatum z żądaniami przerwania manewrów wojskowych. Bismarck zignorował dokument, czego efektem w tym samym roku była wojna prusko-austriacka.

Wojna prusko - autryjacka

Wojna, która miała zdecydować o dominacji na obszarze Niemiec, wybuchła w momencie dla Austrii wybitnie niekorzystnym. Chociaż przegrana wojna 1859 r. wykazała słabość armii austriackiej, w następnych latach zrobiono niewiele, aby ją unowocześnić. W tym samym czasie w Prusach rosła potęga Sztabu Generalnego, który dokonywał gruntownej przebudowy sił zbrojnych i tworzył zręby nowoczesnej strategii wojennej. Jeszcze większe błędy popełniono w polityce zagranicznej, zwłaszcza zaś poprzez nieustępliwość w sprawach Wenecji, co pchnęło Włochy do sojuszu z Prusami. Po wybuchu wojny Austria musiała więc walczyć na dwa fronty i właśnie do Włoch skierować dużą część sił zbrojnych, z najlepszym swym dowódcą, arcy-księciem Albrechtem na czele.

W tym krytycznym momencie Austria, nie zdoławszy zapewnić sobie poparcia żadnego z wielkich mocarstw, pozostała samotna i izolowana. Wynikało to tyleż z jej własnych błędów, co nietrafnych spekulacji Napoleona III. Zamiast doprowadzić do możliwego przecież zbliżenia z Austrią, cesarz postanowił popierać raczej Prusy, traktując Austrię jako główną przeszkodę do obalenia porządku terytorialnego narzuconego przez kongres wiedeński i odzyskania lewego brzegu Renu. Długotrwała wojna, jakiej spodziewał się Napoleon III, miała osłabić oba państwa niemieckie, a Francji dać sposobność do mediacji i umocnienia swej pozycji w Europie. Poparł więc słabsze z tych państw, którym były według niego Prusy.

Wojna prusko-austriacka wybuchła w 1866 roku, kiedy Bismarck zapewnił sobie neutralność Francji w tym konflikcie (układ w Biarritz z października 1865 roku). Naczelny wódz pruski Helmut Moltke, mimo iż dysponował nieco mniejszą armią niż jego austriacki przeciwnik gen. Ludwik von Benedek, pokonał go w bitwie pod Sadową 3 VII 1866 roku. To przesądziło o wyniku całego konfliktu. Austria zmuszona została do podpisania pokoju w Pradze 23 VIII 1866 roku. Na mocy tej umowy rozwiązaniu uległ Związek Niemiecki. W jego miejsce powstał w 1867 roku Związek Północnoniemiecki, bez udziału Austrii, pod pełną kontrolą Prus.

Wojna prusko-francuska

Otto von Bismarck doszedł do wniosku, że jedyną jeszcze siłą w Europie przeciwstawiającą się zjednoczeniu Niemiec może być Francja, która nie będzie zadowolona z powstanie u jej wschodnich granic silnego państwa. Kanclerz Prus jednak, przekonany o potędze swej armii, chciał usunąć przeszkodę w postaci Francji w kolejnej wojnie, tym razem przeciwko Napoleonowi III. Trzeci etap planów zjednoczeniowych Bismarck ściśle łączył z osłabieniem wpływów Francji w krajach północo niemieckich . Bismrack zaczął podsycać drogą dyplomatyczną konflikt francusko - pruski. Wymiana not dyplomatycznych między Francją a Prusami, w tym obraźliwa dla Francuzów tzw. depesza emska z 13 VII 1870 roku, przyczyniły się do wypowiedzenia Prusom wojny przez Napoleona III (19 VII 1870 roku).

Błędy i niekonsekwencje polityki francuskiej i austriackiej, a także zastanawiająca bierność Rosji i Anglii umożliwiły Prusom przygotowanie się do realizacji następnego celu, jakim było pokonanie Francji i dokoń- czenie dzieła zjednoczeniowego.

Francja po wojnie prusko- astriackiej potrzebowała doraźnego sukcesu, aby wzmocnić swoją pozycję w państwie, lecz niczego przez kilka lat nie zrealizowano.

Najpierw pojawiła się kwestia Luksemburga, który Napoleon zapragnął przyłą- czyć do Francji. Miało się to dokonać drogą kupna bądź cesji politycznej, gdyż cesarz liczył na przychylność ludności księstwa dla swych planów. Wielkie Księstwo Luksemburg pozostawało na mocy traktatu wiedeńskiego z 1815 r. i traktatu z 19 kwietnia 1839 r. pod panowaniem króla Holandii. Równocześnie jednak wchodziło ono w skład Związku Niemieckiego. W stolicy Luksemburga stacjonowały też, w imieniu Związku, wojska pruskie. Po rozpadzie Związku Niemieckiego w 1866 r. siły pruskie nadal pozostawały w księstwie. Kiedy w 1867 r. wyszły na jaw plany Napoleona III, Bismarck wykorzystał je do wzniecenia w Prusach wielkiej fali protestu i oburzenia. Nie zdecydował się jednak na rozpoczęcie wojny prewencyjnej przeciw Francji, co proponował generał Moltke.

W 1868 roku hiszpańscy liberałowie wypędzili z kraju Burbonów, co rozpoczęło tzw. loterię kolorów. Wśród kandydatów do tronu hiszpańskiego znalazł się książe Leopold hohenzollern, kuzyn króla Prus, lecz wycofał swą kandydaturę pod naciskiem Francji.

17 lipca rząd rosyjski oświadczył, iż gotów jest do wypełnienia swych zobowiązań wobec Prus, wynikających z traktatu 27 marca 1868 r., i zawiadomił o tym nawet Austro-Węgry. Groźba rosyjska sprawiła, że 20 lipca Austro-Węgry wydały deklarację neutralności wobec wojny francusko-pruskiej.

Mimo podsycania nastrojów patriotycznych Francja była nieprzygotowana do wojny. Prusacy uderzyli pierwsi, co spowodowało rozbicie sił francuskich na dwie armie. Jedna zamknęła się w twierdzy Metz i nie wzięła udziału w walkach w polu. Druga okrążona pod Sedanem, skapitulowała we wrześniu 1870 roku. Cesarz Napoleon III dostał się do pruskiej niewoli i szybko abdykował.

Po klęsce sedańskiej 4 września wybuchło w Paryżu powstanie ludowe, które obaliło monarchię i powołało do życia Trzecią Republikę.We Francji przywrócono ustrój republikański. Wyczerpujące walki zakończyły w styczniu 1871 roku rozejm, który był sukcesem wojsk pruskich.

Największą stratą, jaką poniosła Francja, było przyłączenie do Niemiec Alzacji i dużej części Lotaryngii. Miasto Belfort z okręgiem, które najpierw miało przejść do Niemiec, pozostawiono ostatecznie w granicach Francji. W zamian Francja miała się zgodzić „na wyrównanie granicy wzdłuż zachodnich krańców kantonów Cattenom i Thionville". Artykuł 7. traktatu nakładał na Francję kontrybucję w wysokości 5 miliardów franków w złocie, płatną do 2 marca 1874 r. Następne artykuły dokładnie wyliczały sposoby płatności i tryb stopniowego wycofywania niemieckich wojsk okupacyjnych.

W trakcie ostatniego etapu wojny Bismarck doprowadził do zawarcia bilateral- nych układów z państwami południowoniemieckimi: 15 listopada 1870 r. z Badenią i Hesją-Darmstadt; 23 listopada z Bawarią i 25 listopada z Wirtembergią o zjed- noczeniu ich ze Związkiem Północnoniemieckim. Następnie w Wersalu, gdzie mieściła się główna kwatera króla pruskiego, zjawili się przedstawiciele państw niemieckich. 18 stycznia 1871 r. w sali zwierciadlanej pałacu wersalskiego ogłoszono powstanie Cesarstwa Niemieckiego, czyli Drugiej Rzeszy. Na czele zjednoczonych Niemiec stanął dotychczasowy król pruski Wilhelm I, przybierając tytuł cesarza niemieckiego.