Zjednoczenie Niemiec w XIX wieku
Zjednoczenie Niemiec
Proklamacja II Rzeszy w Wersalu
Aż dwukrotnie w historii doszło do zjednoczenia Niemiec w jedno państwo. W XX wieku zjednoczenie Niemiec polegało na obaleniu żelaznej kurtyny dzielącej Europę na państwa komunistyczne i Zachód, a więc na zjednoczeniu Republiki Federalnej Niemiec i Niemieckiej Republiki Demokratycznej. W XIX wieku miało miejsce natomiast zjednoczenie Niemiec pod wodzą Prus i utworzenie II Cesarstwa.
Tło historyczne zjednoczenia Niemiec w XIX wieku
Tradycja jednolitej państwowości niemieckiej sięga Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, utworzonego we wczesnym średniowieczu jako następstwo odrodzonego Cesarstwa na zachodzie za czasów Karola Wielkiego. Na skutek podziałów feudalnych, ziemie niemieckie uległy rozdrobnieniu na wiele małych księstw, królestw i miast. Tytuł cesarski podlegający wyborowi poprzez elektorów, na wiele stuleci został nadany panującej w Austrii dynastii Habsburgów. Austria, poprzez posiadanie tytułu cesarskiego, stała na czele państw niemieckich. Pierwsza Rzesza została obalona podczas wojen napoleońskich i zastąpiona przez Związek Reński. Jednocześnie coraz większą rolę odgrywało Królestwo Prus, utworzone na bazie Prus (ziem nad Bałtykiem, dzisiaj w Polsce i Rosji ze stolicą w Królewcu) oraz Brandenburgii. W XIX wieku Prusy poprzez czerpanie korzyści z rewolucji przemysłowej oraz reformy polityczne i wojskowe zdobyły dominującą pozycję wśród państw niemieckich. Po okresie wojen napoleońskich, dzięki myśli oświeceniowej i w dobie liberalnych i republikańskich trendów młodoeuropejskich, sprzeciwiających się ideom Kongresu Wiedeńskiego, pojawiła się myśl o zjednoczeniu Niemiec pod przewodnictwem pruskim, niezależnie od Cesarstwa Austrii. W okresie po 1815 roku utworzony przez Napoleona I Bonapartego Związek Reński zastąpiony został Związkiem Niemieckim pod formalnym przewodnictwem Austrii.
Wiosna Ludów a idea zjednoczenia Niemiec
Ogólnoeuropejska rewolucja Wiosny Ludów miała też miejsce w Niemczech i była okazją, by po raz pierwszy dobitnie wykazać dążenie zjednoczeniowe części społeczeństwa, wyrażane w działalności ruchów konspiracyjnych i liberalnych. Zamieszki miały miejsce przede wszystkim w Badenii i w Berlinie, gdzie król pruski Fryderyk Wilhelm IV, przerażony rozmiarem zajść, zgodził się na zwolnienie więźniów politycznych, w tym polskich działaczy Ludwika Mierosławskiego i Karola Liebelta. Dzięki rewolucji Wiosny Ludów Związek Niemiecki został wyposażony w ogólnoniemieckie ciało ustawodawcze - parlament, obradujący we Frankfurcie nad Menem, zwany Parlamentem Frankfurckim. Parlament Frankfurcki, chcąc wyrazić wolę zjednoczenia państw niemieckich, zaoferował koronę cesarską Fryderykowi Wilhelmowi IV. Król postanowił zaszczytu nie przyjąć, gdyż byłby to wyraz akceptacji władzy z woli ludu, gdy, mocą postanowień Kongresu Wiedeńskiego, władza królewska miała nie być zależna od woli społeczeństw. Ostatecznie rewolucja Wiosny Ludów w Niemczech została stłumiona i przywrócony stan polityczny sprzed rewolucji.
Rywalizacja prusko-austriacka, wojna duńska i wojna 1866 roku.
W okresie 1848 - 1862 uwidoczniła się rywalizacja pomierzy Prusami a Cesarstwem Austrii. Prusy dzięki dynamicznemu rozwojowi Śląska i Nadrenii ustanowieniu w 1834 roku Niemieckiego Związku Celnego zyskały wiodącą rolę gospodarczą w całym obszarze niemieckojęzycznym i obok Wielkiej Brytanii i Holandii stały się jedną z najważniejszych gospodarek Europy. W tym kontekście wiodąca rola Austrii wśród państw niemieckich stawała się coraz bardziej symboliczna. Co więcej, Austria stała się osłabiona poprzez udział w wojnie krymskiej. Od lat pięćdziesiątych XIX wieku rosły też w siłę działające w Prusach organizacje liberalne, głoszące idee zjednoczeniowe z pominięciem Austrii, skupione w obozie małoniemieckim.
W 1861 roku na tron pruski wstąpił król Wilhelm II, a rok później stanowisko kanclerza objął Otto von Bismarck, obydwaj realizujący projekt zjednoczeniowy. Zasadniczym projektem politycznym była reorganizacja armii pruskiej realizowana przez Helmuta von Moltke. Reorganizacja armii, oparta o junkierstwo, szlachtę staropruską, polegała na zastosowaniu nowych rozwiązań organizacyjnych, dyscyplinarnych, centralizacji aparatu wojskowego, ale także na wprowadzaniu nowych rodzajów broni, w tym karabinu nie wymagającego ładowania poprzez lufę. Reforma armii przyniosła wymierne korzyści Prusom w kolejnych latach, gdy musiały stawić czoła zagrożeniom militarnym. Do spraw wojskowości zaczęto używać kolei. Uzupełniona była o dalszą reformę administracji, będąca kontynuacją prowadzonej polityki prowadzonej w czasach absolutyzmu oświeconego.
Na przełomie 1863 i 1864 roku pojawił się problem Szlezwiku Holsztyna, anektowanego przez duńskich królów: Fryderyka VII i jego następcę Chrystiana IX. Zajęcie księstw niemieckich przez Danię wzmocniono tendencje zjednoczeniowe i panniemieckie. Dla Ottona von Bismarcka była to tez okazja do wymuszenia na Austrii korzystnych dla Prus rozwiązań. Choć w działaniach militarnych udział brały armie Prus i Austrii ramię w ramię, co doprowadziło do pokonania Danii, traktat pokojowy, zawarty w Wiedniu w 1864 roku zapewniał Austrii kontrolę nad Holsztynem, a Prusom nad Szlezwikiem. Szlezwicki port w Kilonii posłużył Ottonowi von Bismarckowi jako nowy strategiczny port dla pruskiej floty, rolę taką wcześniej pełnił Gdańsk. Dla Prus wojna z Danią była okazją dla udoskonalenia zaplecza dla ostatecznego starcia z Austrią o supremację w państwach niemieckich.
Zwycięstwo nad Danią zachęciło Ottona von Bismarcka, który podjął starania dyplomatyczne o poparcie starań przeciwko Austrii we Francji, w jednoczącym się państwie włoskim i na Węgrzech, starających się o autonomię. Pretekstem dla wybuchu wojny pomiędzy niedawnymi sojusznikami było przedłożenie sprawy Szlezwiku i Holsztyna pod obrady parlamentu Związku Niemieckiego, co uczyniła Austria. Prusy uznały to posunięcie za zdradę i chęć przekupienia mniejszych państw niemieckich, zażądały utworzenia nowej struktury, rozszerzonej o państwa i miasta pozostające dotychczas poza Związkiem Niemieckim. Wojna wybuchła latem 1866 roku, udział w niej wzięły także jednoczące się Włochy, walczące o przyłączenie Wenecji. Pomimo klęski koalicji włosko-pruskiej pod Custozą, kluczowa okazała się bitwa pod Sadową 3 lipca 1866 roku. Zwycięstwo armii pruskiej dowodzonej osobiście przez Helmuta von Moltke przesądziło o zwycięstwie Prus, rozwiązaniu Związku Niemieckiego i utworzeniu nowej struktury - Związku Północnoniemieckiego, ze zwierzchnictwem Prus, nie obejmującego Austrii, Bawarii i pomniejszych państewek niemieckich. Od lipca 1867 roku Związek Północnoniemiecki stał się państwem federalnym z konstytucją, Reichstagiem i Bundesratem jako władzą ustawodawczą. Przewodniczącym Związku Północnoniemieckiego stał się król Prus. Powstanie Związku Północnoniemieckiego stało się swoistym preludium do zjednoczenia Niemiec i powstania II Cesarstwa.
Wojna prusko-francuska i proklamowanie Cesarstwa Niemiec
Przeszkodą do pełnego zjednoczenia Niemiec była postawa Francji i Napoleona III. Od XVII wieku Francja dbała o to, aby nie powstało jednolite państwo niemieckie, mogące stanowić zagrożenie dla jej interesów. Od powstania Związku Północnoniemieckiego Otto von Bismarck zabiegał o sprowokowanie wojny z Francją, która umożliwiłaby dokończenie dzieła zjednoczenia. Uzyskał tajne wsparcie ze strony Bawarii i innych, drobnych państw niemieckich w ewentualnym starciu z Francją. Pretekstem do wybuchu tej wojny stała się kwestia sukcesji na tronie hiszpańskim i sprawa tak zwanej depeszy emskiej. Otto von Bismarck zmontował intrygę, celowo wprowadził w błąd i swego króla, Wilhelma II, i Napoleona III, rozpuszczając pogłoskę, jakoby jeden z książąt Hohenzollernów, krewny Wilhelma II, ubiegał się o hiszpański tron. Wilhelm II, zaskoczony sytuacją, zarządził przekazanie swemu kanclerzowi notatkę ze swego spotkania z Napoleonem III. Otto von Bismarck wpadł na pomysł by notatkę sfałszować tak, aby wynikało z niej, że to Francja prosi Hohenzollernów o objęcie tronu hiszpańskiego i opublikować ją w prasie. Dokument ten, znany jako depesza emska, wywołał sensację w Europie, a dla Napoleona III był wystarczającym casus belli (powodem wypowiedzenia wojny).
Wojna wybuchła 19 lipca 1870 roku i rozstrzygnięta została już 1 września tamtego roku w bitwie pod Sedanem. Bitwa była porażką armii francuskiej, w niewolę dostał się sam cesarz Napoleon III. Co więcej, w Paryżu wybuchło powstanie znane jako Komuna Paryska. Traktat pokojowy zawarty z nowo tworzoną III Republiką Francuską zawarty w maju 1871 roku stanowił o utracie przez Francję na rzecz Prus Alzacji i Lotaryngii, bez twierdzy Belfort, oraz o nałożeniu na Francję kontrybucji. 18 stycznia 1871 roku w sali lustrzanej pałacu w Wersalu (pod Paryżem) zostało proklamowane Cesarstwo Niemieckie. W skład nowego tworu weszły wszystkie państwa niemieckie poza Austrią. Cesarstwo Niemieckie, zwane też II Rzeszą, było monarchią konstytucyjną i państwem federalnym, na czele którego jako cesarz niemiecki stał król Prus - największego państwa składowego. Otto von Bismarck pozostał kanclerzem Prus i Rzeszy do 1890 roku.
Zjednoczenie Włoch w historiografii włoskiej znane jako Risorgimento ("odnowienie"), było procesem tworzenia jednolitej państwowości włoskiej pomiędzy rokiem 1848 a 1871 r., datą ustanowienia stolicy nowego państwa włoskiego w Rzymie. Zjednoczenie Włoch wynikało z faktu tworzenia się świadomości narodowej w Europie po okresie Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Prym w dążeniu do zjednoczenia Włoch wiedli działacze społeczni i polityczni wywodzący się z nurtu młodoeuropejskiego. Pierwszym znaczącym wydarzeniem w procesie zjednoczenia państwa była Wiosna Ludów jako ogólnoeuropejska rewolucja skierowana przeciwko konserwatywnemu systemowi politycznemu narzuconemu Europie przez Kongres Wiedeński i Święte Przymierze. Najważniejszym ośrodkiem dla procesu zjednoczenia Włoch było Królestwo Sardynii (Piemontu), którego dynastia sabaudzka gorąco popierała myśl zjednoczenia całego Półwyspu Apenińskiego.
Tło zjednoczenia Włoch
Półwysep Apeniński pozostawał rozdrobniony na wiele państw w zasadzie od upadku Cesarstwa Rzymskiego. W okresie oświecenia rozdrobnione państwa włoskie zostały poddane szeregowi reform, ale na wiele lat wyznaczyły one - lub ich brak - zróżnicowanie Półwyspu Apenińskiego. W Lombardii, zależnej od Austrii Marii Teresy, oraz w Toskanii całkowicie zniesiono pozostałości feudalizmu. Królestwo Obojga Sycylii we władaniu dynastii Burbonów utrwaliło system wielkich latyfundiów rozlicznych będących podstawą gospodarki. Pozostałe państwa, w tym Państwo Kościelne, reform nie podjęło. Podczas Wielkiej Rewolucji Francuskiej na Półwyspie Apenińskim żywe stały się idee republikanizmu i jednolitego narodu włoskiego. Unifikacja półwyspu miała miejsce w epoce napoleońskiej, ale ówczesne Królestwo Włoch nie było w żadnym wypadku tworem samodzielnym, a Kongres Wiedeński przywrócił panowanie dawnych dynastii. Okupacja francuska przyczyniła się jednak do utrwalenia idei republikanizmu i świeckiego państwa na północy (Piemont, Sardynia), południe zaś utrwaliło swój wizerunek bogatego zagłębia rolniczego. Pierwsze wystąpienia na rzecz jedności miały miejsce już w 1815 roku, jednakże zapoczątkowanie procesu zjednoczenia Włoch miało miejsce dopiero w okresie Wiosny Ludów. W okresie 1815 - 1848 kluczowym dla zjednoczenia Włoch wydarzeniem był rozkwit tajnych organizacji spiskowych, sprzeciwiających się porządkowi Kongresu Wiedeńskiego. Najważniejszym z tych ruchów byli karbonariusze, wspierający wystąpienia rewolucyjne francuskiej rewolucji lipcowej, powstania Grecji i Belgii.
Kluczowe postaci zjednoczenia Włoch
W procesie zjednoczenia Włoch kluczową rolę odegrali działacze tajnych organizacji spiskowych, w tym karbonariuszy, oraz politycy wywodzący się z Piemontu (Królestwo Sardynii). Giuseppe Garibaldi uznawany jest za ojca zjednoczenia Włoch. Marynarz i rewolucjonista, w młodości był świadkiem walk i starań o niepodległość państw Ameryki Południowej. Do dzieła zjednoczenia Włoch przyłączył się w okresie Wiosny Ludów. Stanął na czele czerwonych koszul, a w następnych latach na czele marszu tysiąca. Zabiegał, by Rzym stał się stolicą zjednoczonych Włoch, wbrew papiestwu. Kolejnym liderem powstań i walk o zjednoczone Włochy był Giuseppe Mazzini, lider wśród europejskich spiskowców dążących do obalenia systemu międzynarodowego ukształtowanego przez Kongres Wiedeński. Obydwaj Giuseppe Garibaldi i Giuseppe Mazzini wspierali tez polski ruch narodowowyzwoleńczy. Karol Albert i jego syn Wiktor Emanuel byli królami Sardynii z dynastii sabaudzkiej. Uczynili oni z Królestwa Sardynii, które oprócz wyspy obejmowało Piemont (region położony u podnóża Alp) najważniejszy ośrodek polityczny Zjednoczenia Włoch. W okresie, gdy bogate rolnictwem południe - Królestwo Obojga Sycylii nie podzielało idei zjednoczeniowych, pozbawiony jeszcze wysoko rozwiniętego przemysłu Piemont, zagrożony przez dominację Austrii, chętnie udzielał poparcia karbonariuszom. Kluczową postacią z Piemontu był też premier tego państwa, hrabia Camillo Cavour, podejmujący od połowy XIX wieku szeroko zakrojony plan modernizacji i uprzemysłowienia Piemontu, uczynienia z Turynu ważnego ośrodka przemysłowego, ale też zjednoczenia Włoch, choć nie jako państwa unitarnego, lecz federacji.
Wiosna Ludów i pierwsza wojna o zjednoczenie Włoch. Wiktor Emmanuel sabaudzki został pierwszym królem zjednoczonych Włoch, początkowo ze stolicą w Turynie, następnie we Florencji i w Rzymie.
Wiosna Ludów i pierwsza wojna o zjednoczenie Włoch
W okresie Wiosny Ludów 1848 roku, podobnie, jak w wielu miastach Europy, powstania przeciwko rządom dynastii przywróconych na Kongresie Wiedeńskim wybuchają także w Messynie, Palermo i Mediolanie. Powracający z Ameryki Południowej Giuseppe Gasribladi na czele "czerwonych koszul" organizował oddziały wywodzące się ze środowisk konspiracyjnych. Dodatkowo wokół Karola Alberta, króla Sardynii (Piemontu) zawiązała się koalicja państw włoskich przeciwko dominacji Austrii nad półwyspem. Pomimo sukcesów (ustanowienie republiki w Wenecji i w Rzymie, tu do władzy doszedł triumwirat z Giuseppe Garibaldim na czele) wojna została przez Włochów przegrana: Królestwo Obojga Sycylii, poróżnione z dynastią sabaudzką panującą w Piemoncie opuściło koalicję państw włoskich, ruchy rewolucyjne zostały obalone przez Austrię i Francję, wezwaną na pomoc dla zapewnienia zachowania zasad Kongresu Wiedeńskiego w ramach Świętego Przymierza. Rewolucjoniści zostali zmuszeni do opuszczenia państw włoskich, Karol Albert sabaudzki abdykował na rzecz syna Wiktora Emmanuela.
Druga wojna o zjednoczenie Włoch
W 1852 roku premierem Królestwa Sardynii (Piemontu) został liberał Camillo Cavour. Członek organizacji spiskowych i wolnomularstwa, zaprezentował program modernizacji Piemontu i wzmocnienia potencjału przemysłowego kraju. Wielki przeciwnik Państwa Kościelnego i antyklerykał, zabiegał o wsparcie innych liberalnych i postępowych rządów w Europie, przede wszystkim Wielkiej Brytanii i Francji Napoleona III. Francja zainteresowana była udzieleniem pomocy Sardynii , aby osłabić pozycję Austrii i cesarza Franciszka Józefa na Półwyspie Apenińskim. W 1859 roku szeregu prowokacji ze strony Francji i Królestwa Sardynii doprowadziły do wybuchu wojny z Austrią. Wojskami piemoncko-francuskimi dowodził osobiście Napoleon III. Wielkie zwycięstwa nad Austriakami pod Magentą i Solferino umożliwiły francusko-piemoncki dyktat warunków pokojowych. Uzależnione od Austrii bądź Państwa Kościelnego Lombardia, Toskania, Parma, Modena i Bolonia zadeklarowały chęć przyłączenia się do Królestwa Sardynii (Piemontu), co potwierdzono plebiscytem. Jednakże "zapłatą" dla dynastii sabaudzkiej wobec Napoleona III była konieczność oddania Francji zachodniej części Sabaudii, matecznika dynastii, wraz z miastem Nicea.
Giuseppe Garibladi i Giuseppe Mazzini, po powrocie z wygnania z okresu Wiosny Ludów, organizowali dodatkowe siły zbrojne. Tymczasem na południu młody, niedoświadczony król Franciszek II Burbon nie dostrzegł zagrożenia dla własnych rządów ze strony karbonariuszy, spiskujących i infiltrujących sycylijską armię. W obliczu osłabienia Królestwa Obojga Sycylii, Giuseppe Garibaldi zorganizował marsz tysiąca, który pomiędzy majem a wrześniem 1860 roku opanował całe południe. 26 października 1860 przybyły do Neapolu Wiktor Emmanuel rozwiązał marsz tysiąca i przejął we władanie upadłe Królestwo Obojga Sycylii. Po abdykacji Franciszka II Burbona jedynie Wenecja i Rzym nie były we władaniu korony piemoncko-sycylijskiej. Na mocy porozumienia z Francją Państwo Kościelne zostało poddane okupacji przez wojska Napoleona III. 17 marca 1861 roku w Turynie Wiktor Emmanuel został proklamowany królem zjednoczonych Włoch i nadał nowemu państwu liberalna konstytucję.
Najsłynniejszym epizodem wojny stała się bitwa pod Solferino. Miała ona miejsce 24 czerwca 1859 roku,. Obecny na polu walki filantrop Henry Dunant, wstrząśnięty losem rannych i poległych, postanowił utworzyć organizację humanitarną odpowiedzialną za udzielanie pomocy wszystkim, niezależnie od narodowości rannym w działaniach zbrojnych - Czerwony Krzyż.
Trzecia wojna o zjednoczenie Włoch
W 1866 roku wybuchła wojna pomiędzy Prusami a Austrią o prymat wśród państw niemieckich. Wiktor Emmanuel uznał to za okazję, by uzyskać Wenecję, nadal pozostającą pod panowaniem Franciszka Józefa. W sojuszu z Prusami wojska włoskie wyruszyły na spotkanie armii austriackiej, tymczasem oddziały Giuseppe Garibaldiego wyruszyły na podbój Tyrolu. Pomimo włoskich klęsk (bitwa pod Custozą), triumf Otto von Bismarcka i Prus sprawiły, że Austria i cesarz Franciszek Józef zostali zmuszeni do oddania Wenecji. Na skutek manewru dyplomatycznego 12 października 1866 roku pokój w Wiedniu przewidział przekazanie Wenecji Francji. Franciszek Józef zamierzał w ten sposób poróżnić sojuszników Wiktora Emmanuela i Napoleona III. Niemniej, Napoleon III zdecydował o natychmiastowym oddaniu Wenecji Włochom jako rekompensatę za Niceę, przekazaną Francji we wcześnie szych wojnach zjednoczeniowych.
Ostateczne zjednoczenie Włoch i przeniesienie stolicy do Rzymu
Po uzyskaniu Wenecji jedynie Rzym, stolica Państwa Kościelnego okupowanego przez wojska francuskie Napoleona III, pozostawał poza władzą zjednoczonych Włoch. W latach 1861 - 1865 stolicą Włoch był Turyn, dawna stolica dynastii sabaudzkiej, od 1865 bardziej centralnie położona Florencja. Rzym stanowił jednak symbol nie tylko papiestwa, ale też serca narodu włoskiego. Jeszcze w 1860 roku premier Camillo Cavour zadeklarował, że Rzym musi stać się stolicą zjednoczonego państwa. Nie była jednak jasno określona rola papieża, także władcy świeckiego, w nowych warunkach politycznych na Półwyspie Apenińskim. Gwarantem władzy papieskiej stał się sojusznik Wiktora Emmanuela, Napoleon III. Gdy Francja wdała się w 1870 broku w wojnę z Prusami, nadarzyła się okazja dla Włochów, by przejąć i Rzym. W obliczu zagrożenia papież Pius IX zwołał kongres ekumeniczny dla określenia zasady nieomylności papieża. Władze we Florencji odczytały to jako zagrożenie ze strony papieża, zamierzającego włączyć się w życie polityczne zjednoczonych Włoch. Klęska Napoleona III pod Sedanem i triumf Prus nad Francją spowodowały wycofanie armii francuskiej z Rzymu. W obliczu braku wyraźnego sprzeciwu z innych stolic europejskich, armia włoska 20 września 1870 roku po symbolicznej wręcz bitwie z Gwardią Szwajcarską pod Porta Pia zajęła Rzym, kładąc tym samym kres wielowiekowej tradycji Państwa Kościelnego. 2 października 1870 roku w plebiscycie mieszkańcy Rzymu zadecydowali o przyłączeniu miasta do Włoch. Od 1871 roku miasto stało się stolicą zjednoczonego państwa. W reakcji na te wydarzenia papież Pius IX ogłosił się więźniem Watykanu. Stosunki pomiędzy Włochami i papiestwem zostały uregulowane dopiero przez Traktaty Laterańskie z 1929 roku, zawarte z rządem Benito Mussoliniego, na mocy których powstało państwo Watykan.
Omów wojny europejskie
WojnaFrancusko-austryjacka:sardynia − konflikt zbrojny pomiędzy Królestwem Prus, Królestwem Włoch i kilkoma państwami-członkami Związku Niemieckiego, a Cesarstwem Austriackim, Saksonią, Królestwem Hanoweru, Królestwem Bawarii oraz kilkoma państwami-członkami Związku Niemieckiego w dniach 16 czerwca do 23 sierpnia 1866 roku.
Podłoże
Między Prusami a Austrią od dawna trwała rywalizacja o przewodnictwo w Związku Niemieckim. Od władców obu państw oczekiwano, że przeprowadzą polityczną unifikację Niemiec i przekształcą Związek w federacyjne państwo ogólno niemieckie. O ile większość władców niemieckich i arystokracja feudalna tradycyjnie popierały Habsburgów, depozytariuszy tradycji Świętego Cesarstwa Rzymskiego, o tyle niemiecka burżuazja i wielu intelektualistów wiązała swe nadzieje z Hohenzollernami i rządem pruskim, bardziej dynamicznym od austriackiego. Od 1834 roku większość państw niemieckich łączył także Niemiecki Związek Celny, zorganizowany przez Prusy, który zapewniał sprawniejszą współpracę gospodarczą i stanowił pruską przeciwwagę dla wpływów austriackich. Od 1862 roku funkcje premiera Królestwa Prus pełnił Otto von Bismarck, otwarcie kontestujący dominację austriacką i konsekwentnie dążący do zjednoczenia Niemiec pod przewodnictwem pruskim. Po wojnie z Danią, w której Austria zyskała oddalone od jej granic Księstwo Holsztynu (a Prusy Księstwo Szlezwiku), wykorzystał zatarg prusko-austriacki o nie i w roku 1866 rozpoczął działania wojenne, (choć pierwszy krok należał do Austrii, bo na jej żądanie Bundestag powołując się na artykuł 19. Aktu Związkowego Kongresu Wiedeńskiego o "ochronie wewnętrznego bezpieczeństwa Niemiec i zagrożonych praw jego członków" uchwalił 11 kwietnia 1866 mobilizację związkowych sił zbrojnych, oczywiście poza oddziałami pruskimi). Z uwagi na ten akt formalnie i w znacznym stopniu faktycznie była to wojna prusko-niemiecka, jednakże jej główną treścią była rywalizacja pomiędzy dwiema głównymi potęgami, stąd tradycyjna nazwa konfliktu w historiografii. Wcześniej, dzięki odpowiednim układom i działaniom dyplomacji, Bismarck zapewnił sobie neutralność Rosji i Francji oraz wsparcie Włoch, którym obiecał pomoc w uzyskaniu należącej do Austriaków Wenecji.
Działania wojenne
Wojnę rozpoczęły działania pruskie przeciwko kontyngentom wojskowym kolejnych państw Związku Niemieckiego. Na początku czerwca 1866 roku wojska pruskie wkroczyły do administrowanego przez Austrię Holsztyna. W następnej kolejności na froncie południowym wojska sprzymierzonych z Prusami świeżo zjednoczonych Włoch doznały porażki w bitwie pod Custozą 24 czerwca. Główne i decydujące działania prowadzone były jednak przez armie pruskie w Czechach. Do decydującej bitwy doszło 3 lipca pod Sadową w pobliżu Hradec Králové (znana też jako bitwa pod Königgrätz - Prusacy nacierali spod wsi Sadova przez nurt Bystrzycy, Austriacy oparli swoje ugrupowanie o linię następnej rzeki - Łaby i stojącą nad nią fortecę Königgrätz) w należących wówczas do Austrii Czechach. Wojska austriackie pod wodzą generała Ludwiga von Benedeka zostały rozbite przez Prusaków. W schyłkowej fazie konfliktu doszło jeszcze 20 lipca do morskiej bitwy pod Lissą, w której flota austriacka zwyciężyła flotę włoską. Nie miało to jednak większego znaczenia, bo 24 lipca cesarz Franciszek Józef skapitulował.
Wojna zakończyła się pokojem w Pradze podpisanym 23 sierpnia 1866, na mocy którego Prusy przejęły Holsztyn wraz z ostatecznym włączeniem Szlezwiku, który od 1864 roku znajdował się pod administracją pruską. Ponadto, Prusy anektowały niektóre państwa niemieckie, które wystąpiły przeciwko nim. Były to: Królestwo Hanoweru, Księstwo Nassau, Elektorat Hesji i Wolne Miasto Frankfurt. W wyniku tych zmian granic terytorium państwa pruskiego stanowiło teraz zwartą, geograficzną całość. Wbrew sugestiom króla Wilhelma I i pruskiej generalicji Bismarck zrezygnował z odbierania Austrii terytoriów takich jak Czechy lub Austria właściwa i z ewentualnej aneksji Saksonii. Uznał, że w przyszłości Austria może stać się sojusznikiem zjednoczonych pod pruskim przewodnictwem Niemiec. Ponadto, dzięki staraniom Bismarcka sojusznicze Włochy uzyskały Wenecję. Najważniejszym skutkiem wojny było jednak wycofanie się Austrii z polityki niemieckiej (rozwiązanie Związku Niemieckiego i utworzenie Związku Północnoniemieckiego), co umożliwiło zjednoczenie Niemiec pod przewodnictwem Prus.
Szczegółowe kalendarium bitew:
Wojna francusko-austriacka
|
|
|
|
Data |
|
Miejsce |
|
Przyczyna |
dążenie do wyparcia Austriaków z Włoch |
Wynik |
zwycięstwo połączonych sił francusko-piemonckich, utrata Lombardii przez Austrię na rzecz Sardynii |
|
|
Wojna francusko-austriacka |
Montebello - Varese - San Fermo - Palestro - Magenta - Treponti - Solferino - San Martino |
Wojna francusko-austriacka toczyła się w 1859 pomiędzy II Cesarstwem Francuskim i Królestwem Piemontu i Sardynii a Cesarstwem Austriackim. Znana jest także jako druga wojna o niepodległość Włoch.
W roku 1859 stojący na czele rządu piemonckiego Camillo Cavour zamierzał wypowiedzieć wojnę Austrii oraz na czele sardyńsko-piemonckiej koalicji doprowadzić do niepodległości Włoch.
Jako sprzymierzeńca w tym przedsięwzięciu pozyskał on Napoleona III. Obaj monarchowie sprzymierzyli się w czerwcu 1858 roku traktatem z Plombières uzgadniając wspólne działania przeciwko Austrii. Celem obu stron było wyparcie Austriaków z Włoch, założenie trzech państw na ziemiach Italii: Górnej Italii pod przewodnictwem sardyńsko-piemonckim, królestwa środkowych Włoch i Mediolanu oraz Sycylii. Pieczę nad całym państwem miał sprawować papież. Francuzom przypaść miała Nicea i Sabaudia. Cavour wystosował apel do mniejszych miast o przyłączenie się do sojuszu sardyńsko-piemonckiego.
W odpowiedzi Austriacy wystosowali 23 kwietnia 1859 przeciwko obu księstwom ultimatum, żądając ich demilitaryzacji, odrzucone przez Włochów, wobec czego Austriacy wypowiedzieli Piemontowi wojnę. Dnia 29 kwietnia 1859 wojska austriackie przekroczyły granicę z Piemontem. W dwóch wielkich bitwach pod Magentą 4 czerwca 1859 oraz Solferino 24 czerwca 1859 Austriacy ponieśli klęski, co zmusiło ich do przyjęcia zawieszenia broni w Villafranca w dniu 11 lipca 1859 r.
W wyniku zawartego porozumienia Austria zrzekła się pretensji do Lombardii, zatrzymując jednak Wenecję. Zawarty 10 listopada układ pokojowy w Zurychu potwierdził zawarte w Villafranca ustalenia.
Wojna duńska 1864 roku, znana także (głównie w historiografii anglosaskiej) jako II wojna o Szlezwik lub wojna duńsko-pruska to konflikt między koalicją Austrii i Prus oraz Danią, mający miejsce w 1864 roku
W połowie XIX wieku monarcha duński władał, oprócz samej Danii, trzema położonymi na pograniczu księstwami: Szlezwikiem, Holsztynem i Lauenburg/Elbe, połączonymi z Danią unią personalną. Księstwa te należały do Związku Niemieckiego. W roku 1863 król duński, Fryderyk VII rozpoczął starania o przyłączenie księstw do Danii. 16 listopada 1863 r. na tronie zastąpił go Chrystian IX, który od razu musiał poradzić sobie z niezwykle trudną sytuacją.
W oczach pruskiej opinii publicznej sytuacja ta stanowiła naruszenie praw narodu niemieckiego. Bismarck zdecydował się na wystąpienie zbrojne, ale jedynie z Austrią, a nie siłami całego Związku Niemieckiego. Wskutek krótkowzroczności Franciszka Józefa Austria zmarnowała okazję na odbudowanie swojej pozycji w Związku Niemieckim przez samodzielne wystąpienie.
1 lutego 1864 roku wojska koalicyjne przekroczyły graniczną rzekę Eider. Na morzu Dania w marcu 1864 zastosowała blokadę morską pruskich portów, lecz po nierozstrzygniętej bitwie morskiej pod Helgolandem eskadry duńskiej z eskadrą austriacko-pruską 9 maja 1864, blokada została zakończona. Walki na lądzie trwały do 30 września 1864 roku i zakończyły się klęską Danii.
Konsekwencje.
Bismarck doskonale zdawał sobie sprawę z możliwości, jakie daje jego polityce zakończony właśnie konflikt. Doprowadził do - teoretycznie uczciwego - podziału zajętych księstw, które poddano pod administrację obydwu biorących udział w konflikcie państw. W rezultacie Holsztyn uzyskała Austria, natomiast Szlezwik - Prusy. Do Prus włączono także Lauenburg/Elbe. Bismarck wymusił także na Austrii zgodę na przeniesienie bazy pruskiej marynarki wojennej z Gdańska do Kilonii w Holsztynie, wybudowanie dwóch traktów strategicznych łączących Szlezwik z Lauenburg/Elbe oraz dostał zgodę na budowę umocnień w Holsztynie. Układ taki dawał Prusom odpowiednie zaplecze i zarazem doskonały pretekst do wojny z Austrią, która miała wybuchnąć w niecałe dwa lata później. Ponadto niemiecka opinia publiczna odwróciła się od Austrii, gdyż w powszechnym mniemaniu obowiązkiem cesarza (jako głowy najważniejszego z państw Związku Niemieckiego) była obrona niezawisłości księstw. Z niesmakiem przyjęto więc potraktowanie przez Franciszka Józefa wojny jako okazji do poszerzenia obszaru swojego cesarstwa
