15 - Stany Zjednoczone Ameryki w XIX wieku
Pokój, który podpisano w Wersalu w 1783 roku kończył wojnę między Wielką Brytanią a jej północnoamerykańskimi prowincjami (niezależność). W 1787 roku opracowano projekt nowej konstytucji. Do 1788 roku została ratyfikowana. W kwietniu 1789 odbyły się pierwsze wybory prezydenckie.
Władza wykonawcza - prezydent wybierany w wyborach dwustopniowych, powoływał ministrów oraz wyższych urzędników, podlegało mu wojsko, miał prawo weta, odpowiadał przed kongresem.
Władza ustawodawcza - dwuizbowy Kongres; Izba Wyższa oraz Izba Niższa
Pojawiła się konflikt między tendencjami demokratycznymi i elitarystycznymi, był to konflikt farmerów z arystokracją. Chodziło o to jak ścisły związek ma łączyć stany; pojawiają się pomysły o silnym centrum raz o silnych samorządach terytorialnych. Wypracowano więc kompromis: odrzucili zasadę demokracji bezpośredniej ale jednocześnie dystansowali się od idei monarchiczno - arystokratycznych. Wykształciły się również w amerykańskim życiu dwie orientacje: federaliści na czele z Georgiem Washingtonem oraz Alexandrem Hamiltonem, domagali się wzmocnienia władzy centralnej oraz antyfederaliści na czele z Thomasem Jeffersonem, chcieli rozszerzenia kompetencji władz stanowych.
System ustrojowy uformował się podczas kadencji pierwszego prezydenta USA G. Washingtona; życie parlamentarne nabiera kształtów. Następnie przez dwie kadencje prezydentem był T. Jefferson. Istotną funkcję zajmował Andrew Jackson - nadał on prawo wyborcze wszystkim białym mężczyznom, a obsadę wyższych stanowisk w administracji federalnej pozostawił zwycięzcom wyborów prezydenckich.
Ekspansja
Pojawia się dążenie i chęć by opanować ziemie poza łańcuchem górskich Apalachów (negatywny stosunek Londynu). Doszli aż do Missisipi, stan ten nazwali Luizjaną, która przez jakiś czas była uznawana za własność Hiszpanii. W roku 1800 prawa do niej nabył Napoleon, ale już w roku 1803 odkupił je Jefferson. Na południu zasiedlili Hiszpańską Florydę (1819). Stany w ten sposób zaczynają graniczyć z Meksykiem z państwem o zupełnie odmiennej dynamice rozwoju. W 1836 roku Amerykanie osiedlają się w Teksasie i pokonują wojska meksykańskie i proklamowali utworzenie państwa (przyłączonego do USA) W roku 1848 podpisano pokój w Guadalupe Hidalgo na mocy którego USA zajęły cały Teksas, obszary aż po O. Spokojny. Jeszcze w roku 1848 ustalono ostatecznie Anglią przebieg granicy USA-Kanada. W 1853 roku nabywają od Meksyku pas ziem położonych na południe od rzeki Gila. Odkryto również złoże złota w Kalifornii dzięki czemu osiedlanie nabiera większego tempa. Upowszechnia się wtedy typ człowieka niezależnego, zacierają się różnice społeczne, nie ma sztywnej hierarchii społecznej.
Kwestia Indian - byli to rolnicy mieszkający na terenach zasiedlanych przez Amerykanów; zasiedlanie spowodowało koniec ich tradycyjnego sposobu życia i niezależności - nie byli w stanie bronić swojej suwerenności. Byli wysiedlani bądź przesiedlani, zostali uznani za zbiorowość zależną i umieszczani w specjalnych rezerwatach. W 1832 uznani za ludność zależną.
Kwestia Niewolników - niewolnictwo zniesiono na północy lecz na południu gdzie pracę przymusową uznawano za fundament gospodarstwa pozostawiono. Przeciwnicy wysuwali argumenty natury moralnej a obrońcy, że czarni są gorszym narodem.
Wojna secesyjna
Przyczyną były wielkie różnice pomiędzy Północną częścią kraju a Południową. Zróżnicowanie geograficzne, w sferze północnej następuje rozwój gospodarki typu miejskiego, pojawia się industrializacja i silne przemiany społeczne; południowa część to rejon wielkich plantacji, na których uprawiano bawełnę. Pojawia się między sferami silne poczucie odrębności i zaognienie konfliktów, z których najważniejszym był konflikt o legalność niewolnictwa. W roku 1820 wypracowano kompromis: niewolnictwo zniesiono na północy Alena południu było nadal dopuszczalne. Inną przyczyną była chęć wprowadzenia ceł by chronić rodzimy handel. Południe żyjąc z plantacji i eksportu chciało wolnego handlu bez ograniczeń i ceł.
Napięcia między regionami kraju zaczęły wpływać na struktury polityczne; formułują się dwa konkurujące ze sobą orientacje: wigów i demokratów.
Lata 50 to nasilenie konfliktów wewnętrznych. W 1854 powstaje partia Republikanów krytykująca niewolnictwo. W 1855 pierwsze krwawe starcia między radykalnymi abolicjonistami a zwolennikami niewolnictwa. W roku 1860 pojawiły się rozłamy w Partii Demokratycznej, więc wybory wygrywa kandydat republikanów Abraham Lincoln. Na ten wybór południowcy reagują bardzo gwałtownie: w grudniu 1860 roku stan Karolina Południowa ogłasza wystąpienie z Unii - w ciągu 10 miesięcy wystąpiło jeszcze 10 stanów. Utworzyli konfederację pod nazwą Skonfederowane Stany Ameryki, z własną konstytucją i prezydentem. W kwietniu 1861 roku wojska Karoliny Pd. rozpoczęła działania przeciw unistom.
Mimo iż Północ przeważała pod względem gospodarczym, to Południe dysponowało sprawniejszą armią. Początkowo wygrywali Konfederaci ale później przewagę mieli uniści. Bitwą przełomową dla Północy była bitwa pod Gettysbrgiem w Pensylwanii; udało się im przerzucić walkę na teren Południa. 9.04.1865 generał Robert Lee podpisuje kapitulację w Appomaxttox - następuje wtedy kres niewolnictwa w Ameryce. Ale już 22 września 1862 roku zapowiedziano całkowite zniesienie niewolnictwa. Rozporządzenie weszło w życie 1.01.1863, ale pełna nastąpiła dopiero o kapitulacji Południa.
Zmagania Północy i Południa doprowadziły do zmian w systemie gospodarczym, funkcjonowanie gospodarki podporządkowano pod armię i wojnę. Rozpoczyna się okres „rekonstrukcji” na Południu gdyż wojnę zostały zaangażowane wielkie siły i duży potencjał gospodarczy. Próbowano w kraju uporządkować system społeczny; pojawiały się nawet głosy by represjonować secesjonistów i pozbawić ich prawa głosu. Powoli zaczęto dochodzić do porozumienia, Południe zrozumiało, że musi iść torem wytyczonym przez Północ.
Jednym z głównych skutków wojny było wzmocnienie władzy federalnej, nadrzędny status Waszyngtonu uległ wzmocnieniu - zwiększyła się spoistość amerykańskiego obszaru państwowego.
Migracje
Fala przyjazdów nabrała masowych rozmiarów. Zdaniem niektórych imigracja niosła za sobą niebezpieczeństwa. Była wielkim zagrożeniem dla amerykańskiego stylu życia, ładu społecznego i koniunktury gospodarczej. Pojawia się ugrupowanie Natywistów, czyli rzeczników wzmocnienia dominacji ludzi urodzonych w USA i odbierania imigrantom praw politycznych. W roku 1882 zakazano osiedlania się Chińczykom, zaś w 1907 roku Japończykom.
Amerykańskie życie polityczne toczy się pod znakiem rywalizacji dwóch partii: republikańskiej oraz demokratycznej. Różnica między nimi dotyczy stosunków między obywatelami a władzą państwową. Demokraci opowiadali się za państwem o zdecydowanych ograniczonych kompetencjach, jak najrzadziej ingerującą w sprawy obywatela. Republikanie widzieli w aktywności państwa istotny składnik życia społecznego. W roku 1894 równowaga między państwami się załamuje; demokraci przegrywają w wyborach do Kongresu, zaś w roku 1896 prezydentem został republikanin Wiliam Mckinley. Po nim wybrano (1901) Theodora Roosvelta. Za jego prezydentury starano się ograniczyć rozległe wpływy partyjne, będące przyczynami korupcji. Zaczęto tworzyć system rządowej kontroli produktów żywnościowych i leków. Wprowadzono program ochrony naturalnych zasobów kraju, wzmocniono nadzór nad połączeniami kolejowymi. Dzięki wysokiemu uprzemysłowieniu napięcia społeczne są mniejsze, gdyż pojawiają się większe szanse gospodarcze i możliwości szybkiego awansu.
W roku 101 pojawia się pierwsza partia robotnicza, Partia Socjalistyczna której przywódcą był Eugen Debs (bardzo zróżnicowana struktura). Najbardziej prężną strukturą związkową była Amerykańska Federacja Pracy.
Polityka jaką prowadził Roosvelt podzieliła republikanów: niektórzy z nich uznali, że dopuszcza ona zbyt daleko idące ingerencje państwa w kwestie gospodarcze Kolejny prezydent William Taft głosił „dobro wspólne” - władze miały nadzorować rozwój wielkich korporacji, poszerzyć ustawodawstwo sieczne, a także zwiększyć obciążenia podatkowe. William Taft pokonał Roosvelta w wyborach, ten zaś tworzy swoją Partię Postępową. Poszło za nim większość republikanów co doprowadziło do zwycięstwa w wyborach prezydenckich demokraty Woodrowa Wilsona. Był on rzecznikiem ograniczenia rządowej aktywności w kwestiach gospodarczych, krytykował socjalną inicjatywę władz, wprowadził podatek dochodowy, utworzył bank centralny, określił długość dnia pracy, przyznał kobietom prawa wyborcze.
Polityka zagraniczna
Początkowo uważali, że nie należy ingerować w sprawy Europy. Zmiana nastąpiła w czerwcu 812 roku gdy Kongres wypowiedział wojnę Wielkiej Brytanii. Już po dwóch latach zawarto pokój w niderlandzkiej Gandawie, który przywracał stan sprzed konfliktu.
Następnie próbowano opanować nowe obszary Meksyku, zamierzali odebrać Hiszpanii Kubę, zawarli kontakty handlowe z Chinami i Japonią. Zakończono jednak ekspansję na terenie Ameryki Północnej nabywając od Rosji Alaskę. Przyłączono do kraju jeszcze Hawaje w 1898 roku po zbrojnej interwencji w roku 1893.
Kongres wypowiada wojnę Hiszpanii, działania zbrojne prowadzono w rejonie Antyli i na Filipinach. Pokój zawarto w Paryżu w roku 1898, na jego mocy Hiszpania traci Kubę, Filipiny, Puerto Rico, Guam. Kuba miała zostać państwem niepodległym z protektoratem sąsiada.
Przeprowadzono też akcję budowy kanału Atlantyk - Pacyfik; kanał miał iść przez Przesmyk Panamski znajdujący się w granicach Kolumbii - wywołało to rewoltę odrywając interesujących ich teren od Kolumbii i tworząc Republikę Panamy.