MECHANIZM CHEMICZNY DZIAŁANIA LEKÓW
Teoria receptorowa
Działanie leków reaktywnych chemicznie polega na tym, że docierają one i łączą się z określonymi, wybiórczo reagującymi strukturami komórek nazywanych receptorami.
Receptor
Takie ukształtowanie cząsteczek komórki, które swoiście wiąże cząsteczkę leku, w wyniku czego dochodzi do powstania efektu farmakologicznego.
Cząsteczka leku, który ma wywrzeć działanie farmakologiczne, musi mieć określoną wielkość i konfigurację przestrzenną z właściwym rodzajem grup funkcyjnych w określonych pozycjach, aby pasowały do receptora jak klucz do zamka.
Im bardziej złożona budowa leku, im bardziej pasuje do kodu wiązań receptora, tym bardziej swoiste i wybiórcze jest jego działanie.
Powinowactwo leku do receptora
Określa stopień przylegania cząsteczki leku do receptora i jest ono odwrotnie proporcjonalne do stałej dysocjacji wiązania lek-receptor. Leki o dużym powinowactwie do receptora łączą się najłatwiej z receptorem, ale również najtrudniej odczepiają się od niego. Samo połączenie z receptorem nie wystarcza do jego pobudzenia.
Aktywność wewnętrzna leku
Zdolność leku do pobudzenia receptora
AGONIŚCI- leki obdarzone dużym powinowactwem do receptorów i dużą aktywnością wewnętrzną. Pobudzają one czynność komórek w sposób „zaprogramowany” przez receptor
ANTAGONIŚCI- leki, które nie posiadają aktywności wewnętrznej, a mają powinowactwo do receptora- blokują receptor. W sytuacji, gdy receptor jest zablokowany przez antagonistę, np. adrenalinę, wówczas agonista nie może dotrzeć do receptora, czyli nie może wywołać efektu farmakologicznego (leczniczego).
Wiązanie leków z receptorem
-) wiązanie typu vander-waalsa- wiązanie jonowe lub wodorowe, jest wiązaniem dość luźnym, słabym i łatwo ulegającym rozbiciu. W ten sposób związany lek łatwo odczepia się od receptora i jego działanie ustaje
-) wiązanie kowalencyjne- silniejsze i praktycznie nieodwracalne. Efekt farmakologiczny może zaniknąć gdy: nastąpi reakcja chemiczna leku z innym związkiem, a powstały produkt nie będzie miał zdolności do kowalencyjnego związania się z receptorem; lub w organizmie zostaną zsyntetyzowane nowe receptory
-) punkt uchwytu działania leku- może się on znajdować wewnątrz komórki, na jej powierzchni lub też w przestrzeni pozakomórkowej. Interakcja lek-receptor może wyzwolić różne efekty przez: zmianę przepuszczalności błon biologicznych lub zmianę ich zdolności transportowych, zmianę czynności receptorów błonowych, zmianę określonych enzymów (działanie leków w większości jest uwarunkowane ich interakcją z enzymami).
-) ilościowe aspekty działania leku- działanie leku zależy od dawki (stężenia) i jest proporcjonalne do jej logarytmu
Jeśli leki A i B wywierają taki sam efekt maksymalny, lecz A wywiera go w dawkach mniejszych niż lek B, to mówimy, że lek A ma większą aktywność, lecz tę samą intensywność działania.
Jeżeli lek A wywiera efekt farmakologiczny w mniejszych dawkach, a równocześnie jego efekt maksymalny jest większy od leku B, to mówimy, że lek A ma większą aktywność, jak również większą intensywność działania.
Większa aktywność leku wynika z większego jego powinowactwa, natomiast zwiększenie intensywności zależy od aktywności wewnętrznej.
Większość leków wywiera równocześnie różnorodne działąnia:
Leki o wysokiej wybiórczości działania, tzn. działające tylko na jeden narząd lub jedną czynność (np. glikozydy nasercowe działają tylko na mięsień sercowy) powodują gromadzenie się leku w większym stężeniu w narządzie efektorowym
Zdarza się, że przyczyną powinowactwa leku do danego narządu jest większe zagęszczenie swoistych receptorów w danym narządzie
Dostępność biologiczna leku- odsetek dawki podanego leku dostającej się do krążenia ogólnego, która zależy od intensywności i stopnia przemian jakim lek ulega w ścianie jelit i wątrobie.
Efekt pierwszego przejścia- zmniejszenie ilości leku po jego wchłonięciu z jelit przed dotarciem do krążenia ogólnego.