Konstytucja – akt prawny wzgl. akty prawne o najwyższej mocy, regulujący najbardziej podstawowe zagadnienia ustroju państwa, daje granice uregulowań w państwie. Różni się od innych aktów trybem uchwalania i zmieniania – tylko konstytucja ma szczególny charakter. W państwie istnieje tylko jedna konstytucja obowiązująca. Początkowo zaczęły się kształtować na przełomie XVII i XIX:
17 IX 1787 r. – pierwsza konstytucja Stanów Zjednoczonych, weszła w życie dwa lata później zapoczątkowując tym samym epokę konstytucjonalizmu;
3 III 1791 r. – konstytucja trzeciego maja w Polsce była pierwszą w Europie; nie odegrała żadnej znaczącej roli w Europie, regulowała sprawy w sposób wsteczny
Powody usytuowane na przełomie XVIII i XIX w:
Ideologiczne – istnieje już mieszczaństwo energiczne, młode dążące do władzy, dąży do zmiany ówczesnej ideologii (wszelka władza pochodzi od Boga a więc Biblia) – sprzeciw Bogu. W miejsce tej ideologii trzeba wstawić inną – konstytucję – czyli „biblię narodu” a nie biblię wierzących
Doktrynalne – koncepcja umowy społecznej – J. J. Rousseau – władza państwowa jest wtórna do narodu, społeczności. Jednak istniały społeczności wolne od władzy państwowej opartej na przymusie. Rozwój stosunków społecznych wymusił powstanie państwa opartego na przymusie. Społeczeństwa umówiły się z rządzącymi, że oddają część suwerenności na rzecz ich obrony, suwerenności, i interesów. Jeżeli władza pochodzi od umowy społecznej to zawsze można umówić się z kimś innym (usprawiedliwienie rewolucji). Ta umowa to konstytucja.
Mentalność mieszczaństwa – mieszczaństwo ma mentalność kupiecką, dlatego każda konstytucja musi być spisana, ogłoszona i rozpropagowana żeby każda ze stron wiedziała, na co może sobie pozwolić.
Racjonalizm – wywodzi się z konstytucji USA, przyczyna powstania konstytucji w nowoczesnej formie, jeżeli człowiek zrozumie problemy społeczeństwa to może stworzyć najdoskonalszy ustrój państwa. Należy je spisać. Amerykanie stworzyli w ten sposób ustrój państwa funkcjonujący do dziś, na nim wzorowane są współczesne konstytucje. Konstytucja USA do dziś jest niezmieniona a tylko uzupełniona.
Klasyfikacje konstytucji
Znaczenie:
W znaczeniu faktycznym – realnie istniejący ustrój państwa
W znaczeniu prawnym – istnieje wówczas, gdy istnie pisany akt lub akty prawne regulujące podstawowe kwestie ustroju państwa:
W znaczeniu formalno – prawnym: obecnie najczęściej, jeden akt prawny, pisany, nazwany „konstytucja” lub „ustawa zasadnicza” (np. w Niemczech w 1945 r.)
W znaczeniu materialno – prawnym –szereg aktów prawnych regulujących fragmenty ustroju, które w sumie tworzą konstytucyjne podstawy państwa (np. mała konstytucja + 2 inne akty prawne obowiązujące w Polsce w latach 1992-1997)
Zupełność
Pełnie – regulują wszystkie problemy leżące w materii konstytucyjnej, czyli zasady ustroju politycznego, określenie przedmiotu władzy suwerennej, sposób sprawowania władzy, podstawowe prawa i obowiązki obywatela, tryb zmiany norm i ich hierarchia
Niepełne – w Polsce nazywane małymi, regulują tylko część w/w materii konstytucyjnej
Tryb zmiany:
Sztywne – tryb zmiany skomplikowany i trudny
Elastyczne – praktycznie nie różni się od zmiany ustawy zwykłej
Rzeczywistość
Rzeczywiste – odzwierciedlająca realny rzeczywisty układ sił w społeczeństwie
Pisane – „świstek” spisany, ale nieodzwierciedlający aktualnych sił w państwie
Sens
W wąskim sensie – tylko ustawa – konstytucja;
W szerokim sensie – wszystkie inne akty prawne rozwijające materię konstytucyjną zawartą w ustawie – konstytucji.
Historia polskiego konstytucjonalizmu
Konstytucja z 3 maja 1791 r. – ściślej ustawa rządowa; słowo rząd oznacza ustrój; otwiera ją wstęp określający cele, jakim została stworzona; zawierała 11 artykułów:
Art. 1 – religia panująca – rzymskokatolicka; ochrzczony nie może jej sam zmienić pod groźbą ekskomuniki; rządzący musiał być tej wiary, innowiercy mieli gwarantowaną przez państwo swobodę religii
Art. 2 – szlachta, ziemianie, art. 3 – miasta i mieszczanie, art. 4 – chłopi i włościanie – utrzymanie struktury feudalnej społeczeństwa, gwarantuje uprzywilejowaną pozycję szlachty, pozycja szlachty jest nie do obalenia; wystąpienie przeciwko szlachcie = wystąpienie przeciwko Bogu
Art. 5 – rząd, czyli oznaczenie władz publicznych
Art. 6 – sejm, czyli władza prawodawcza – sejm na 2 – letnią kadencję, zawsze gotowy „na zawołanie”; senat miał prawo veta w sprawach karnych i politycznych, nie miał inicjatywy ustawodawczej, mandat poselski trzymany na dwa lata as nie jak do tej pory na zjazd, kontrola rządu, nadzór nad organami państwowymi, zniesienie liberum veto, wprowadzenie zasady większości głosów (prostej – więcej za niż przeciw bez wstrzymujących się; kwalifikowanej – inna niż prosta), przygotowywanie ustaw powierza się komisjom w skład której wchodzą specjaliści w danej dziedzinie.
Art. 7 – król, władza wykonawcza – wprowadzenie dziedziczności tronu, król panuje, ale nie rządzi, monarchia konstytucyjna, jeżeli stanowienie prawa pochodziło od króla to akt musiał mieć podpis właściwego ministra – minister od tej pory brał całą odpowiedzialność za ten akt, wprowadzono odpowiedzialność parlamentarną, najwyższa władza wykonawcza w rękach Straży Praw. Składała się z Króla, prymasa, przewodniczącego KEN, ministrów: policji, spraw wewnętrznych, spraw zagranicznych, wojny, skarbu), następcy tronu, marszałka izby poselskiej. Rada Praw – dozorowała całość i egzekwowała prawo w Polsce, działały tu 4 komisje, które były organem wykonawczym Rady Praw: Policji, skarbu, wojska, Edukacji Narodowej. Król przestaje być organem parlamentu, ale dostaje inicjatywę ustawodawczą
Art. 8 – władza sądownicza – niezawisłe sądy, ustanowione dla: Województw, Powiatów, Ziem. Funkcje sądu najwyższego pełnił Sejm, przed którym odbywały się sądy za zbrodnie, zdrady stanu, korony itp.
Art. 9 – regencja – rządy opiekuńcze – sprawowanie władzy przez upoważnioną osobę podczas nieobecności króla (straż praw pod przewodnictwem królowej lub gdy jej nie było prymasa). Powoływana, gdy: król był małoletni, król cierpiał na chorobę psychiczną, gdy podczas wojny król dostał się do niewoli.
Art. 10 – edukacja następcy tronu – tylko dzieci płci męskiej w szczególności najstarszy
Art. 11 – siła zbrojna narodowa
Art. od 1 do 4 to ustrój społeczny a art. od 5 do 11 określają ustrój polityczny – zasada suwerenności narodu i podziału władzy (J. J. Rousseau i Ch. L. Montesquieu); władza podzielona, aby nie była w jednych rękach, władze się wzajemnie kontrolowały; miały mniej więcej po równo
Konstytucja marcowa – podpisana 17 marca 1921 r. – początki prac już w 1918 r. składała się z preambuły, 7 rozdziałów, 126 artykułów, druga po konst. 3 maja, uchwalona. Preambuła – inspirowana konstytucją, trzeciego maja zaczyna się inwokacją religijną „w imię Boga wszechmogącego...”
Zasady określone w konstytucji:
Republikańska forma państwa
Suwerenność narodu
Trójpodział władzy
System parlamentaro – gabinetowy
Dwuizbowość parlamentu
Szeroki samorząd terytorialny
Szeroki katalog praw i wolności obywatelskich
Niezawisłość sądów i sędziów
Rozdziały konstytucji marcowej:
Rzeczpospolita – podstawowe zasady ustroju państwa (republika), suwerenność narodu, trójpodział władzy, dwa artykuły;
Władza ustawodawcza – parlament (sejm + senat)
Sejm – ważniejszy od senatu, inicjatywa ustawodawcza, tryb legislacyjny – sejm uchwala projekt następnie przekazuje go do senatu ostateczną wersję projektu; odrzuca poprawki senatu większością 11/20 głosów a przyjmuje zwykłą większością głosów, 444 posłów
Senat – kontynuuje pracę nad projektem, 30 – to dniowy termin na poprawki.
Posłowie i senatorowie – przedstawiciele całego narodu – czyli nie są związani instrukcjami wyborców, głosują wg własnego rozumienia racji stanu, podejmują decyzje samodzielnie, posiadają mandat wolny (nie można ich odwołać ze wzgl. Na to jak głosują) /przeciwieństwo – mandat imperatywny – związanie instrukcjami wyborców/; nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności karnej; pozbawienie wolności bez zgody izby, chyba, że sią go złapie na gorącym uczynku zbrodni pospolitej, ale na żądanie właściwego marszałka takiego delikwenta trzeba zwolnić z aresztu
Sesyjny porządek obrad – zwoływanie i zamykanie; odraczanie, otwierania w gestii prezydenta, ale nie mniej niż raz na rok, jeżeli częściej to były o sesje nadzwyczajne, lub gdy żądała tego min 1/3 liczby posłów
Rozwiązanie izb przed końcem kadencji – powoduje okres bez parlamentu – obecnie skrócenie kadencji, czyli kadencja trwa do dnia poprzedzającego pierwszy zjazd nowo wybranego parlamentu i jego ukonstytuowanie
Uchwalanie votum nieufności
Stawianie prezydenta i ministrów w stan oskarżenia przed trybunał stanu
Uznawanie urzędu prezydenta za opróżniony
Zatwierdzanie lub uchylanie stanu nadzwyczajnego na wniosek prezydenta
Żadna ustawa nie może być niezgodna z konstytucją – przepis martwy ze wzg. na brak TK
Władza wykonawcza – prezydent i rząd
Prezydent – zgodnie z systemem parlamentarno – gabinetowym ma ograniczone uprawnienia głowy państwa, nie sprawował władzy samodzielnie (ministrowie odpowiedzialni przed sejmem), za decyzje prezydenta on sam nie był odpowiedzialny (właściwy minister parafował dokument) ponosił odpowiedzialność konstytucyjną, ale nie polityczną (odpowiadał za np. za zdradę państwa), mógł być pociągnięty do odpowiedzialności przez sejm uchwałą większości 3/5 głosów przy obecności min. połowy składu izby, wtedy prezydent był zawieszany w urzędowaniu do momentu aż trybunał stanu orzeknie o winie. Wtedy kończyła się jego kadencja chyba, że został on przez TS uniewinniony. Był zwierzchnikiem sił zbrojnych w czasie pokoju (w czasie wojny – generalicja); nie miał prawa veta ustawowego, nie miał prawa wydawania dekretów. Powoływał Rząd mianował Prezesa Rady Ministrów i na wniosek premiera powoływał ministrów.
Trybunał stanu – 4 sędziów wyznaczanych z sejmu; 4 z senatu; przewodniczył Pierwszy Prezes SN; razem – 9 sędziów.
Rada Ministrów – odpowiadała przed sejmem za swoje decyzje, bez wotum zaufania dla rządu, obowiązek przedstawienie expose (powstała dopiero wtedy praktyka uchwalania votum zaufania dla rządu, mimo że nie było tego w konstytucji) możliwość odwołania przez votum nieufności; możliwość postawienia przez parlament przed specjalny trybunał
Sądownictwo – terytorialny podział na województwa i powiaty i gminy; niezależne (organy państwa do orzekania o winie); sędziowie niezawiśli (w swoim orzekaniu są niezależni), nieusuwalni bez orzeczenia sądowego, immunitet sędziowski
Powszechne obwiązki i prawa obywatelskie – regulacja nabycia polskiego obywatelstwa, obywatel polski nie może być obywatelem innego kraju, obywatelstwo nabywa się urodzenie (obywatelstwo przez obywatelstwo rodziców a nie na terytorium, jakiego dziecko się rodzi), nadania przez państwo; obowiązki – wszyscy obywatele są równi wobec prawa, nie uznaje się praw rodowych, herbów itp., uznaje się tytuły zawodowe, naukowe (przejaw równości)
Postanowienia ogólne – dotyczył m.in. zmiany konstytucji – co 25 lat od uchwalenia ustawa ma być poddawana rewizji zwykła większością głosów ZN. W 1926 r. została uchwalona tzw. mała konstytucja zmieniająca k. marcową tzw. nowela sierpniowa i zawierała:
Zmiana spraw budżetowych – zmiana trybu uchwalania, wprowadza obowiązek zakończenia prac nad projektem budżetu na pół roku przez zakończeniem roku budżetowego
Zmiany dotyczące przedterminowego rozwiązywania sejmu i senatu – taje to prawo prezydentowi na wniosek rządu a odbiera je sejmowi, tylko raz taka opcja
Daje prezydentowi możliwość wydawania rozporządzeń z mocą ustawy, gdy sejm i senat jest rozwiązany. Gdy sejm się w końcu zbierze prezydent przedstawia swoje rozporządzenia sejmowi do akceptacji w ciągu 14 dni
Votum nieufności dla rządu i ministrów – uprawnienie sejmu, ale nie może być głosowany na tym samym posiedzenie, na którym został złożony
Wprowadziła sankcje za naruszenie przez posłów i senatorów zakazu konstytucyjnego pobierania korzyści od rządu; pozbawienie mandatu i zwrot korzyści.
Postanowienia przejściowe
Konstytucja kwietniowa – 14 rozdziałów i 81 artykułów; rozdziały:
Rzeczpospolita – dekalog podstawowych zasad wiary ustrojowej, „Państwo Polskie jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli (...)”, czyli państwo jest najważniejsze, nadrzędność państwa nad społeczeństwem, pozwala się państwu mocna ingerować w życie prywatne obywateli, nie ma tu zasady suwerenności narodu, brak zasady trójpodziału władzy, prezydent nie ponosi żadnej odpowiedzialności
Prezydent – mianował wg swego uznania prezesa RM, zwierzchnik sił zbrojnych, decydował wg swego uznania o wojnie i pokoju, zwołuje i rozwiązuje sejm i senat, decyduje o ich sesjach, reprezentuje państwo na zewnątrz, zawiera i ratyfikuje umowy międzynarodowe, obsadza urzędy państwowe dla niego zastrzeżone, na czas wojny wskazuje swego następcę, wskazuje sędziów Trybunału Stanu, prezesa RM, NIK, SN, miał prawo łaski, wyznaczał 1/3 liczby senatorów
Rząd – mianuje i go odwołuje prezydent, odpowiedzialność polityczna, odpowiada przed prezydentem a nie parlamentem – czyli nieusuwalny przez niego, jeżeli sejm przyjmie (zwykła większością) wniosek o odwołanie rządu wniosek przechodzi do senatu, jeżeli senat opowiedział się za odwołaniem to prezydent mógł odwołać rządz lub rozwiązać parlament.
Sejm – ograniczona pula ludzi mogących kandydować, ograniczony immunitet parlamentarzysty (chroni tylko pracę a nie osobę) przyjmował poprawki senatu większością 3/5 głosów
Senat
Ustawodastwo
Bodżet
Siły zbrojne
Wymiar sprawiedliwości
Administreacja państwowa
Kontrola państwowa
Stan zagrożenia państwa
Zmiana konstytucji
Przepisy końcowe
Konstytucja lipcowa – 22 lipca 1952 r. uchwalona na sejmie ustawodawczym – powołany specjalnie do uchwalenia konstytucji. Odbyło się referendum (3 x tak) – reforma rolna, nacjonalizacja przemysłu, zniesienie senatu, zasada kolegialnego organu państwowego – dlatego zlikwidowano urząd prezydenta; rada państwa jako kolegialna głowa państwa: przewodniczył prezydent (gdy jeszcze był czyli do roku 1952, przewodniczący sejmu, prezes rady ministrów, Prezes NIK. Kierownicza rola partii PZPR, ustrój gospodarczy oparty na uspołecznieniu, suwerenem był naród, cała władza w rękach ludu, władza w rękach sejmu, bez trójpodziału władzy,
Sejm rada narodowa
Rząd prezydia rady narodowej
Rada państwa
Jedyny organ jednoosobowy prokurator generalny
Konstytucja deklaratywna, napisana hasłowo
Systemy Wyborcze
Cechy wyborów demokratycznych:
Wolne –
Czynne prawo wyborcze – wolność do wybierania; każdemu uprawnionemu wolno brać udział w wyborach, ale nie musi i za to nie będzie ponosił konsekwencji
Bierne prawo wyborcze – wolność do poddana się wyborowi – inaczej możność kandydowania – każdy uprawniony może poddać się pod osąd wyborców
Równe – każdy obywatel ma jeden głos i każdy jeden głos jest ważny tyle samo lub ma taką samą liczbę głosów, które są ważne tyle samo
Bezpośrednie – w wyborze wybieramy bezpośrednio parlamentarzystę, prezydenta itp. A nie przedstawiciela, który później wybierze za nas
Powszechne – udział mogą brać wszyscy uprawnieni
Tajne
Podział systemów wyborczych:
Większościowe – istnieją dwa warianty:
Plurality – wariant brytyjski większości względnej (senat w Polsce, ale okręgi nie są jednomandatowe) – sprzyja dużym partiom, system najtańszy w organizacji wyborów, dobry dla systemu dwupartyjnemu,
Mail-jorday – wariant francuski większości bezwzględnej (więcej niż połowa głosów) – w momencie nieuzyskania większości bezwzględnej, organizowane są drugie tury wyborów, sprzyja systemom wielopartyjnym
Proporcjonalne – mandaty przydziela się listom proporcjonalnie do poparcia, listy dostają określoną ilość a do parlamentu wchodzą ci którzy dostali w danej liście największą liczbę głosów. Kolejność na liście wyborczej nie ma znaczenia; ograniczenia proporcjonalności:
Podział kraju na okręgi – im mniejsze tym proporcjonalność mniejsza i mniejsza możliwość wejścia do parlamentu małych partii
Wprowadzenie progu wyborczego – pewna minimalna ilość głosów, które musi uzyskać w skali całego kraju aby móc brać udział w podziale mandatów w okręgach. W Polsce jest to 5 % dla list jednopartyjnych i 8% dla list wielopartyjnych
Sposób przyznawania mandatów w okręgach
Listy krajowe – oddzielne miejsca w parlamencie, każda siła sporządza listy tych osób, które chcą, aby wejść do parlamentu. Są to nazwiska osób, które były już gdzieś w okręgu jeżeli nie dostał się z okręgu to mógł dostać się z listy krajowej. Miejsca z list krajowych są proporcjonalnie rozdzielone
Różnią się:
Okręgami wyborczymi – w większościowym mają okręgi jednomandatowe (wyjątek – Polska do senatu) a proporcjonalne zawsze wielomandatowe
Sposobem przyznawania mandatów w większościowych; mandat w okręgu dostaje ten, co dostał największą liczbę głosów a w proporcjonalnych, mandaty przydziela się listom a nie kandydatom proporcjonalnie do uzyskanego poparcia.
Systemy polityczne:
System parlamentarno – gabinetowy
System prezydencki
System semi – prezydencki
System konwentu – 100% przeciwwaga prezydenckiego, brak podziału władzy, tylko w Szwajcarii
Przygotowanie konstytucji po 1989 r.
Pierwszy projekt konstytucji był gotowy pod koniec 1990 r. ostateczna wersja projektu, przyjęta została w sierpniu 1991 r. pojawiła się koncepcja, że nowa konstytucję powinien uchwalić sejm wybrany w 100% w demokratycznych wyborach, co przeszło. Projekty złożyli: PSL, PC, KPN, projekty prywatne. Trwało to do 1991 r., kiedy to upada rząd – kończy się okres okrągłostołowy.
Po nowych wyborach powstaje projekt ustawy, który mówi, że projekt konstytucji ma powstać w ZN a nie jak wcześniej w komisjach sejmowych i senackich. Konstytucja ma przejść przez referendum. W 1992 r. powstaje ustawa konstytucyjna o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji. Znalazło się tam prawo inicjatywy ustawodawczej dla komisji konstytucyjnej ZN składającej się z 46 posłów i 10 senatorów. Prawo inicjatywy ustawodawczej daje grupie 56 posłów zasiadającym w ZN oraz prezydentowi RP. Przewiduje dwukrotne czytanie projektu i ew. trzecie gdy prezydent wniesie poprawki co mogło nastąpić w ciągu 60 dni. Po tym prezydent miał obowiązek w ciągu 4 m-cy zarządzić referendum konstytucyjne większością głosujących. W październiku 1992 powołana została komisja konstytucyjna ZN. Zgłoszono 7 projektów: projekt senatu z 1991 r., projekt SLD, projekt Unii Demokratycznej, projekt UP i PSL, projekt KPN, projekt PC, projekt prezydencki.
W 1993 pada rząd Hanny Suchockiej. Projekty trafiają do kosza. Powstała konieczność noweli ustawy o przygotowaniu konstytucji. Najważniejsza zmiana dawała możliwość grupie 500.000 Obywateli inicjatywę ustawodawczą.
Zgłoszono [projekty: UW, SLD, PSL, UP, KPN, projekt senacki, obywatelski, prezydencki. Pierwsze czytanie – wrzesień 1994 i odesłano do komisji – ustalenie tekstu jednolitego konstytucji. Miała 211 art. Przyjętych przez komisje ZN i przekazane do „obróbki językowej”. Wprowadzono dodatkowo poprawki merytoryczne do 180 art i zrobiły się 227 art. W 1997 r. przyjęto ostateczny projekt zawierający 237 art. W lutym `97 debata ZN gdzie zgłoszono ok 400 poprawek. Konstytucja została uchwalona 22 marca `97 r. do tego prezydent wnosi ok 40 poprawek, z czego ZN przyjmuje ok 30. Liczba artykułów wynosi teraz 243 i 2 kwietnia `97 ZN uchwala konstytucje. Prezydent zzarzadza referendum na 25 maja `97, w którym za opowiedziało się 53,5 % głosujących. Prezydent podpisuje konstytucje 16 lipca 1997 r. konstytucja RP składa się teraz ze wstępu i 13 rozdziałów:
Wstęp
Rzeczpospolita
Wolności prawa i obowiązki obywatela
Źródła prawa
Sejm i senat
Prezydent
Rada ministrów i administracja rządowa
Samorządy
Sady i trybunały
Organy kontroli państwowej i kontroli prawa
Finanse publiczne
Stany nadzwyczajne
Zmiana konstytucji
Przepisy przejściowe i końcowe
Funkcja ustawodawcza
Funkcja kontrolna – wyłącznie sejm, kontrola rządu odnosi się przede wszystkim do rządu i podporządkowanej mu administracji, a polega na możliwości samodzielnego ustalania przez Sejm stanu faktycznego w sprawach dotyczących tych podmiotów (także stanu podstawowych dziedzin życia społecznego) i porównywania go ze stanem nakazanym przez prawo. Może również dotyczyć kontroli polityki prowadzonej w danej dziedzinie (np. polityki zagranicznej). Skutkiem takich ocen mogą być jednak takie działania jak odwołanie danej osoby ze stanowiska państwowego (np. ministra w wyniku wyrażenia wobec niego przez Sejm wotum nieufności). W szczególności Sejm debatuje corocznie nad wykonaniem przez rząd ustawy budżetowej, opierając się na opinii Najwyższej Izby Kontroli, a efektem dokonanej oceny jest udzielenie bądź nie udzielenie absolutorium dla rządu. Szczególnym rodzajem kontroli jest natomiast powołanie komisji śledczej do zbadania określonej sprawy. Spośród indywidualnych, poselskich form kontroli sejmowej możemy wyróżnić interpelacje, zapytania poselskie. Poseł kieruje je do Prezesa Rady Ministrów lub pozostałych ministrów, którzy w ciągu 21 dni mają obowiązek na nie odpowiedzieć. Ponadto poseł ma prawo kierować ustnie, na posiedzeniu Sejmu, pytania w sprawach bieżących, na które ich adresaci odpowiadają bezpośrednio na sali sejmowej.
Funkcja kreacyjna – do kreowania rządu senat nic nie ma; sejm dzieli się natomiast tą funkcją z prezydentem, senat natomiast partycypuje przy tworzeniu innych organów: TS i TK.
Trybunał konstytucyjny – kadencja 9 – letnia a nie na kadencję sejmu, 15 sędziów, bez możliwości wyboru ponownego, sędziowie tam się wymieniają po 9 latach indywidualnie, czyli zawsze siedzą tam 9 lat nic krócej i nic dłużej
Trybunał Stanu – na czas kadencji sejmu, każdy sejm ma swój trybunał stanu, składa się z przewodniczącego (Prezes SN), 2 zastępców , 16 członków wybieranych z poza grona posłów i senatorów. Zastępcy i co najmniej 8 członków powinni mieć kwalifikację do zajmowania stanowiska sędziego.
Funkcje te nie są równo rozłożone pomiędzy obydwie izby a sejm odgrywa fundamentalną rolę
Początkiem kadencji jest dzień pierwszego posiedzenia sejmu (art. 98) ostatni dzień kadencji – dzień poprzedzający pierwsze posiedzenie nowo wybranego sejmu.
Nie później niż na 90 dni przed końcem kadencji prezydent musi wyznaczyć termin nowych wyborów w ciagu 30 dni przed końcem kadencji musza się odbyć wybory. Termin pierwszego posiedzenia ogłasza prezydent. Każdy nowy parlament ma własny rząd.
Dyskontynuacja działań – wszystkie działania nie przechodzą na następną kadencję.
W obecnej konstytucji nie ma możliwości rozwiązania parlamentu a jedynie, skrócenie jego kadencji. Po skróceniu kadencji ogłoszenie nowych wyborów 45 dni od końca a nowe wybory nie później niż na 15 dni od końca (terminy skracają się o połowę)
Prezydent musi skrócić kadencję sejmu gdy w terminie konstytucyjnym (14 dni od pierwszego posiedzenia - wyznaczenie Prezesa RM i 14 dni uzyskanie wotum zaufania) po max 3 podejściach rząd nie uzyska inwestytury.
Prezydent może skrócić kadencje sejmu gdy w ciągu 4 m-cy od wpłynięcia projektu ustawy budżetowej nie zostanie uchwalona i podpisana przez prezydenta.
Do skrócenia kadencji upoważniony jest sam sejm za pomocą uchwały uchwalonej kwalifikowaną większością 2/3 wszystkich posłów w obecności pełnego składu. Terminarz jest tu taki sam jak w przypadku skrócnia kadencji przez prezydenta.
W przypadku przejęcie obowiązków przezydenta przez marszałka sejmu nie ma możliwości skrócenia kadencji.
Gdy występują sytuacje nadzwyczajne kadencja może ulec wydłużeniu
Mają mandaty wolne, czyli nie są związani instrukcjami wyborców (w przeciwieństwie do mandatu imperatywnego), mogą podejmować decyzje wg własnego pojmowania racji stanu.
Nietykalność parlamentarzysty – immunitet poselski + nietykalność posła. Chroni go przed ograniczeniem wolności osobistej (art. 105 ust. 5), można go jednak zatrzymać na gorącym uczynku, jeżeli jest to niezbędne dla dalszego toku postępowania. O tym fakcie powiadamia się niezwłocznie Marszałka sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie. Immunitet dzielony jest na :
Formalny – zakaz pociągnięcia posła do odpowiedzialności karnej bez zgody sejmu. Obowiązuje od dnia ogłoszenia wyników wyborów i trwa do dnia wygaśnięcia mandatu; nie można prowadzić postępowania za czyny sprzed kadencji. Zgoda sejmu zapada większością 2/3 głosów bez określenia kworum.
Materialny – obejmuje wszelkie czyny wchodzące w zakres sprawowania mandatu, zarówno w czasie jego sprawowania jak i po jego wygaśnięciu. Np. nie można ścigać posła za treść wystąpień sejmowych, głosowania etc. Za to odpowiada wyłącznie przed sejmem.
Po zakończeniu mandatu pracodawca ma obowiązek przyjąć go na to stanowisko z jakiego odszedł do sejmu. Każdy poseł otrzymuje diety (nieopodatkowane), jako rekompensatę za pełnienie urzędu. Ponadto każdy poseł otrzymuje uposażenie w wysokości pensji podsekretarza stanu. Każdy poseł otrzymuje środki na prowadzenie biura i jego wyposarzenie.
Posłowie i senatorowie mają prawo do zakładanie klubów (min 15 posłów) i kół poselskich (min 3 posłów)
Obowiązki parlamentarne: zakaz prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek, (za to grozi trybunał stanu), zobowiązany do składania oświadczeń majątkowych przed rozpoczęciem kadencji i dalej, co rok. Nie można być posłem i senatorem jednocześnie
Przyjęcie przysięgi od prezydenta elekta;
Konieczność uznania trwałej niezdolności do sprawowania urzędu przez prezydenta ze wzg. na stan zdrowia;
Postawienie prezydenta w stan oskarżenia – uchwała większością 2/3 głosów ustawowej ilości głosów ZN (560) na wniosek co najmniej 140 członków ZN.
Posiedzenia zwoływane w celu wysłuchania orędzia prezydenta o stanie państwa z mocą konstytucyjną. Jest to instytucja a nie pogadanka po wiadomościach w TVP (nie mylić kurwa)
Art. 154 i 155 konstytucji – tworzenie
Prezydent Rzeczypospolitej desygnuje Prezesa Rady Ministrów, który proponuje skład Rady Ministrów. Prezydent Rzeczypospolitej powołuje Prezesa Rady Ministrów wraz z pozostałymi członkami Rady Ministrów w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów i odbiera przysięgę od członków nowo powołanej Rady Ministrów.
Prezes Rady Ministrów, w ciągu 14 dni od dnia powołania przez Prezydenta Rzeczypospolitej, przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Wotum zaufania Sejm uchwala bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
W razie niepowołania Rady Ministrów lub nieudzielenia jej wotum zaufania Sejm w ciągu 14 dni od upływu tych terminów wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent Rzeczypospolitej powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera przysięgę od jej członków.
W razie niepowołania Rady Ministrów i w ten sposób Prezydent Rzeczypospolitej w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę. Sejm w ciągu 14 dni od dnia powołania Rady Ministrów przez Prezydenta Rzeczypospolitej udziela jej wotum zaufania większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania Prezydent Rzeczypospolitej skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory.
Dualizm władzy wykonawczej – część ma premier i Rada Ministrów a Część ma prezydent, nigdy głowa państwa nie jest szefem władzy wykonawczej.
Prezydent jest organem arbitrażu politycznego, nie może pełnić żadnych innych funkcji, zabrania mu się angażować w politykę, urząd jednoosobowy, uprawnienia prezydenta, jako urzędu są jednocześnie jego osobistymi uprawnieniami, prezydent odpowiada tylko przed trybunałem stanu i ponosi tylko odpowiedzialność konstytucyjną. Za przestępstwo może podpowiadać z KK tylko przed TS i może skutkować to skróceniem kadencji.
Nie wcześniej niż 100 dni i nie później niż 75 dni przed końcem kadencji a w przypadku opróżnienia urzędu – max w 14 dniu od opróżnienia marszałek sejmu zarządza wybory. W dniu wyborów kandydat musi mieć skończone 35 lat, musi być obywatelem polskim, korzysta w pełni z praw wyborczych do sejmu, musi mieć poparcie min 100.000 obywateli z pełnią praw wyborczych do sejmu.
W przypadku drugiej tury wyborów – 2 kandydatów, którzy otrzymali największą liczbę głosów w 14 dniu od pierwszych wyborów
Ważność wyborów stwierdza SN (od tej pory mamy prezydenta – elekta) a każdemu wyborcy przysługuje prawo wniesienia protestu. Gdy SN stwierdzi nieważność wyborów – procedura jak dla opróżnienia urzędu.
W chwili postawienie Prezydenta przed TS – zostaje on zawieszony w czynnościach a funkcje przejmuje Marszałek Sejmu.
Delikt Konstytucyjny – naruszenie przez Prezydenta konstytucji (nie jest to przestępstwo a jest to działanie lub zaniechanie działania np. odmowa podpisania ustawy konstytucyjnej)
Głowa państwa – art. 126 i 133 Konstytucji RP:
Ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe
Mianuje i odwołuje przedstawicieli Polski w innych krajach
Przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołuje akredytowanych przy nim przedstawicieli innych państw
Prezydent, jako głowa Rady Bezpieczeństwa Narodowego, powołuje jej członków
Ma prawo łaski z wyjątkiem osób skazanych przez TS. Zastępujący go marszałek sejmu – nie ma
Występuje do ZN z orędziem. Orędzie nie podlega debacie, ale może być komentowane
W stosunku do sejmu i senatu:
Prawo zarządzania wyborów parlamentarnych w terminach konstytucyjnych, czyli nie później niż na 90 dni przed końcem kadencji prezydent musi wyznaczyć termin nowych wyborów w ciągu 30 dni przed końcem kadencji, musza się odbyć wybory
Zwołuje pierwsze posiedzenie sejmu i senatu na 30 dni od wyborów lub 15 dni od wyborów – w przypadku terminów skróconych
Może lub musi skrócić kadencje izb
Ma zapewniony wpływ na proces legislacyjny – ma prawo inicjatywy ustawodawczej (wszystkie ustawy poza budżetową i finansowymi), podpisuje ustawy (21 dni w normalnym trybie, 7 w skróconym np. przy ustawie budżetowej), może odmówić podpisu (veto prezydenckie) – wtedy może zwrócić sejmowi (powody polityczne) do ponownego rozpatrzenia lub przesłać do TK (powody prawne). Ustawa zawetowana musi mieć pisemne uzasadnienie natomiast przesłana do TK – nie. Sejm może odrzucić veto większością 3/5 głosów,
Składa wniosek o powołanie prezesa NBP sejm może go przyjąć lub odrzucić. Jak odrzuci – prezydent szuka następnego. Sejm nie może dać swojego kandydata.
Zarządza referendum ogólnokrajowe za zgodą senatu.
Referendum nie tworzące skutków prawnych – wynik nie musi być brany pod uwagę. W Polsce jest to referendum przedkonstytucyjne.
Referendum legislacyjne – ostateczny wynik jest prawem, wynik jest ostateczny i sejm nie może jej zmienić
Referendum obligatoryjne – po uchwaleniu konstytucji, jeżeli społeczeństwo opowie się przeciwko konstytucji to taka konstytucja leci do śmietnika i jest pisana od nowa
Referendum przed uchwaleniem ustawy – zastępuje uchwalenie ustawy
Referendum konstytucyjne
Referendum abrogacyjne – po uchwaleniu ustawy w celu odrzucenia ustawy, wnioskuje o to mniejszość parlamentarna
Wobec rady ministrów
Desygnuje prezesa RM – podstawa tworzenia rządu
Nie może odwołać rządu bo rząd nie ponosi odpowiedzialności przed prezydentem (a sejmem)
Ma prawo przyjmowania dymisji RM z wyjątkiem sytuacji przy nowo wybranym sejmie
Prezydent zwołuje Radę Gabinetową – w skład, której wchodzi Prezes RM, V-ce premierzy, ministrowie. Przewodniczy jej prezydent, RG nie przysługują żadne uprawnienia decyzyjne, nie może podejmować uchwał, które zostaną włączone do pracy rządu. Jest to forum współpracy prezydenta i RM
Funkcja kreacyjna – powołuje Prezesa RM
Wobec władzy sądowniczej
Powołuje pierwszego prezesa SN i prezesów SN
Powołuje prezesa i v-ce prezesa TK
Powołuje prezesa i v-ce prezesa NSA
Prezydent nie może podejmować arbitralnych decyzji personalnych, w/w powołuje z osób przedstawionych przez zgromadzenie ogólne sędziów – nie ma dowolności przy powoływaniu tych osób.
Prezydent ma prawo wystąpić z wnioskiem do TK o zbadanie ustaw na zgodność z konstytucją.
Może składać wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialnośći przed TS członków rządu
Inne wynikające z konstytucji i ustaw
Incjatywa zminy konstytucji
Ządanie przeprowadzenia rewferendum krajowego w celu zminy I, II, lub XII rozdziału konstytucji
Podpisywanie ustawy zmieniającej konstytucję
Powoływanie 4 członków KRRITv
Powoływanie 3 członków Rady Polictyki Pieniężnej
Nadaje samodzielnie statut kancelarii prezydenta
Tworzenie aktów prawotwórczych:
Rozporządzenia z mocą ustawy
Rozporządzenia wykonawcze
Zarządzenia – akty o ch-rze wewnętrznym
Postanowienia – dot. Realizacji kompetencji prezydenta
Jest to władza wykonawcza, ma inicjatywę ustawodawczą, ma wyłączność na incjatywę ustawodawczą dot. ustawy budżetowej,
Prowadzi politykę zewn. i wew. państwa
Zasadniczy organ władzy wykonawczej – nigdy nie będzie apolityczny
Prezes RM – organ jednoosobowy; v-ce – mogą być ale konstytucja ich nie narzuca (decyzje o tym podejmuje premier); może być kierownikiem jednego z resortów
Funkcje:
Wykonawcza – realizowanie ustaw
Administrowania – kierowanie całością administracji rądowej; państwowej
Rządzenia – nadawanie kierunku polityki państwa