Prawo cywilne – część ogólna.

1. Omów na przykładzie wybranych przepisów KC (np. art. 5, art. 56, art. 65, art. 140, art. 287, art. 298, art. 353¹, art. 428, art. 440, art. 1008) pojęcie i praktyczne znaczenie klauzuli generalnej zasad współżycia społecznego.

Klauzule generalne pozwalają nadążyć obowiązującemu prawu za często niezwykle szybko zmieniającą się rzeczywistością społeczną bez potrzeby jego formalnej zmiany.

Klauzula generalna – niedookreślone sformułowanie, pozostawia sędziemu pewien luz decyzyjny. Dwa elementy – zwrot niedookreślony i odsyła do reguł nie normatywnych (np. zasady moralne).

Zasady współżycia społecznego jako klauzula generalna – ma 2 cechy wskazujące że są to klauzule generalne (zwrot niedookreślony i dokonanie poza systemowego odesłania), pozwalają na uelastycznienie prawa i zapobiegają zbyt szybkiemu starzeniu się norm prawnych.

Zasady współżycia społecznego – chodzi o odesłanie do reguł postępowania ludzkiego, niebędących jednak regułami prawnymi. Ważną cechą zasad współżycia społecznego jako klauzuli generalnej jest ich zależność od konkretnego miejsca i czasu.

Art. 353¹ KC – Granice swobody umów

Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Znaczenie dla wyznaczenia granic swobody kontraktowej mają te zasady współżycia społecznego, które nawiązują do koncepcji tzw. słuszności kontraktowej, uczciwości kupieckiej, równej pozycji stron umowy, przestrzegania zasad lojalnego, opartego na zaufaniu, postępowania wobec kontrahenta również w fazie kształtowania treści umowy.

Np. Postanowienie umowy zastrzegające rażąco wygórowane odsetki jest nieważne w takiej części, w jakiej – w okoliczności sprawy – zasady współżycia społecznego ograniczają zasadę swobody umów.

1. Wyjaśnij pojęcie i skutki prawne oraz podaj przykłady – pochodnego i pierwotnego nabycia prawa podmiotowego (np. prawa własności).

Prawo podmiotowe – wiąże się zawsze z podmiotem, to wiązka uprawnień danego podmiotu, których to wykonywanie uprawnień jest sankcjonowane normą prawną

Prawo podmiotowe = prawo przysługujące podmiotowi wynikające i zabezpieczone sankcją porządku prawnego, treść to prawa przedmiotowe

1. Co powoduje utratę przez osobę fizyczną zdolności prawnej?

1. ŚMIERĆ CZŁOWIEKA – człowiek ma zdolność prawną przez całe swoje życie, z chwilą śmierci człowiek traci swój status osoby fizycznej, tym samym ustaje jego zdolność prawna. Z chwilą śmierci wygasają należące do danej osoby fizycznej jej prawa i obowiązki o charakterze osobistym, zaś prawa i obowiązki majątkowe, co do zasady, przechodzą w drodze dziedziczenia na jej spadkobierców.

Za chwilę śmierci człowieka uznaje się tzw. śmierć mózgową, przez którą należy rozumieć stwierdzenie trwałego i nieodwracalnego ustania funkcji pnia mózgu. Śmierć mózgową stwierdza jednomyślnie komisja złożona z trzech lekarzy (w tym co najmniej jednego specjalisty w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii oraz jednego specjalisty w dziedzinie neurologii lub neurochirurgii).

W sensie formalnym dowodem śmierci człowieka jest akt zgonu, sporządzony przez kierownika urzędu stanu cywilnego miejsca w którym śmierć nastąpiła (Akt zgonu sporządzany jest ponadto na podstawie 2 rodzajów orzeczeń sądowych – postanowienia o stwierdzeniu zgonu i postanowienia o uznaniu za zmarłego).

Z chwilą śmierci człowieka ustaje również jego zdolność do czynności prawnych. Zmarły nie może dokonać czynności prawnych, jednakże dokonane jeszcze za życia czynności prawne są na ogół skuteczne (art. 62 KC – Oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, nie traci mocy wskutek tego, że zanim do tej osoby doszło, składający je zmarł lub stracił zdolność do czynności prawnych, chyba że co innego wynika z treści oświadczenia, z ustawy lub z okoliczności). Niektóre z kolei czynności prawne stają się skuteczne dopiero z chwilą śmierci człowieka (np. testament).

1. STWIERDZENIE ZGONU – następuje w trybie postępowania sądowego (nieprocesowego). Sąd wydaje postanowienie stwierdzające zgon osoby w sytuacji łącznego wystąpienia przesłanek:

• Akt zgonu osoby nie został sporządzony – zwykle akt zgonu sporządza się na podstawie karty zgonu, wystawionej przez lekarza. Mogą się zdarzyć przypadki, w których sporządzenie aktu zgonu nie nastąpiło lub nie mogło nastąpić (np. z powodu braku zwłok, braku zgłoszenia w urzędzie stanu cywilnego faktu zgonu, niedziałania urzędu stanu cywilnego).

• Śmierć tej osoby jest niewątpliwa – gdy znany jest fakt, miejsce oraz czas zgonu. Nie jest wymagane, aby istnieli świadkowie śmierci, wystarczy że okoliczności konkretnego wypadku uzasadniają pełne przekonanie o zgonie określonej osoby.

W postanowieniu stwierdzającym zgon osoby, sąd rejonowy po przeprowadzeniu postępowania (uregulowanego w KPC) i stosownie do jego wyników, oznacza ściśle chwilę śmierci człowieka, którego postanowienie dotyczy. Jeżeli zaś dokładne ustalenie chwili śmierci nie było możliwe, sąd przyjmuje za moment śmierci chwilę najbardziej prawdopodobną.

Orzeczenie sądowe stwierdzające zgon danej osoby jest orzeczeniem deklaratoryjnym. Nie ono pociąga za sobą skutek jaki następuje przez śmierć człowieka (m.in. ustanie zdolności prawnej). Skutek ten wywołuje śmierć człowieka, która niewątpliwie nastąpiła. Postanowienie sądowe jedynie stwierdza (potwierdza) stan istniejący (śmierć) i jest podstawą sporządzenia aktu zgonu.

1. UZNANIE ZA ZMARŁEGO (art. 29 – 32 KC)– postanowienie orzekające o uznaniu za zmarłego ma charakter konstytutywny. To decyzja sądu o uznaniu danej osoby za zmarłą, wywołuje skutek w postaci ustania jej zdolności prawnej. Uznanie za zmarłego tworzy nowy stan prawny polegający na tym, że pewną osobę traktuje się tak, jak zmarłą.

Do uznania danej osoby za zmarłą potrzebne jest łączne spełnienie dwóch przesłanek:

1. Nastąpić musi zaginięcie osoby

Zaginionym jest ten, o którym nie wiadomo, mimo przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego czy żyje, czy zmarł.

Zaginięcie może nastąpić w:

- normalnych okolicznościach – chodzi o okoliczności, w których zaginięciu nie towarzyszyły szczególne wypadki, wskazujące na duże prawdopodobieństwo śmierci.

- szczególnych okolicznościach – okoliczności, które uzasadniają wysoki stopień prawdopodobieństwa śmierci zaginionego.

1. Upływ od chwili tego zaginięcia pewnego czasu (różnego w zależności od okoliczności, w jakich zaginięcie nastąpiło)

- Art. 29 KC – zasadą jest że zaginiony (w normalnych okolicznościach) może być uznany za zmarłego, jeżeli upłynęło 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym wg istniejących wiadomości jeszcze żył.

Jeżeli zaginiony, który w chwili uznawania za zmarłego – przy zastosowaniu ogólnego, 10 – letniego terminu – miałby lat 70, to może być uznany za zmarłego już po upływie połowy terminu ogólnego (po upływie najmniej lat 5, a najwięcej po upływie lat 10).

Np. Gdyby mężczyzna w chwili wyjścia z domu (13.06.1993 r.) miał lat 65, to sąd będzie mógł go uznać za zmarłego po upływie lat 5 od dnia 31.12.1993 r., tj. najwcześniej 1.01.1999 r. (gdyby miał 62 lata, wystarcza upływ lat 8, jednakże gdyby w chwili wyjścia z domu miał lat 68, aby można go było uznać za zmarłego, musi upłynąć lat 5).

Uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby lat 23.

- Art. 30 KC – uznawanie za zmarłe osób, które zaginęły w okolicznościach określanych jako kwalifikowane.

• Gdy ktoś zaginął w czasie podróży powietrznej lub morskiej w związku z katastrofą statku lub okrętu albo w związku z innym szczególnym zdarzeniem, ten może być uznany za zmarłego po upływie 6 miesięcy od dnia, w którym nastąpiła katastrofa albo inne szczególne zdarzenie. (§1)

• Jeżeli nie można stwierdzić katastrofy statku lub okrętu, bieg terminu 6 – miesięcznego rozpoczyna się z upływem roku od dnia, w którym statek lub okręt miał przybyć do portu przeznaczenia, a jeżeli nie miał portu przeznaczenia – z upływem lat 2 od dnia, w którym była ostatnia o nim wiadomość. (§2)

• Kto zaginął w związku z bezpośrednim niebezpieczeństwem w dla życia nieprzewidzianym w paragrafach poprzedzających, ten może być uznany za zmarłego po upływie roku od dnia, w którym niebezpieczeństwo ustało albo według okoliczności powinno ustać (§3)

- Zasada domniemania życia osoby zaginionej – dopóki zaginiony bądź jego zwłoki nie zostaną odnalezione albo gdy nie zapadnie postanowienie uznające go za zmarłego (w trybie art. 29 – 32 KC) dopóty należy uważać go za żywego.

- Art. 31 § 1 KC – domniemanie, że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego. Jako chwilę domniemanej śmierci zaginionego oznacza się chwilę, która wg okoliczności jest najbardziej prawdopodobna, a w braku wszelkich danych - pierwszy dzień terminu, z którego upływem uznanie za zmarłego stało się możliwe.

1. W jaki sposób określa się miejsce zamieszkania osoby fizycznej?

Miejsce zamieszkania (art. 25 – 28 kc) – jest to zawsze miejscowość pozostająca w określonym związku z daną osobą fizyczną, a nie adres (ulica, dom, lokal). Miejsce zamieszkania jest przydatne z uwagi np. na sposób wskazania sądu właściwego miejscowo do rozpoznania sprawy cywilnej. Można mieć tylko jedno miejsce zamieszkania (art. 28 KC).

KC przewiduje 2 sposoby określania miejsca zamieszkania osób fizycznych:

1. Art. 25 KC – odnosi się do miejsca zamieszkania ogółu osób fizycznych oprócz dzieci pozostających pod władzą rodzicielską oraz oprócz osób poddanych opiece.

Miejscem zamieszkania osoby fizycznej (każdej oprócz dzieci pozostających pod władzą rodzicielską oraz oprócz osób poddanych opiece) jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu. Do określenia miejsca zamieszkania danej osoby potrzebne jest ustalenie łącznego wystąpienia 2 przesłanek:

• Obiektywnego faktu przebywania w danej miejscowości

• Subiektywnego zamiaru stałego w niej pobytu (objawienie zamiaru stałego pobytu nie jest czynnością prawną i może być dokonane nawet przez osobę, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych)

1. Tzw. pochodne miejsce zamieszkania (art. 26 i 27 KC) – dotyczy miejsca zamieszkania dzieci i podopiecznych.

• Miejscem zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską jest miejsce zamieszkania (miejscowość) rodziców albo tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska lub któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej. Jeżeli władza rodzicielska przysługuje na równi obojgu rodzicom mającym osobne miejsce zamieszkania, miejsce zamieszkania dziecka jest u tego z rodziców, u którego dziecko stale przebywa. Jeśli dziecko nie przebywa stale u żadnego z rodziców, jego miejsce zamieszkania określa sąd opiekuńczy.

Art. 92 KRO

Dziecko pozostaje aż do pełnoletności pod władzą rodzicielską.

• Miejscem zamieszkania osoby pozostającej pod opieką jest miejsce zamieszkania opiekuna.

Art. 145 KRO

§ 1. Opiekę ustanawia się dla małoletniego w wypadkach przewidzianych w tytule II niniejszego kodeksu. (Tytuł II - POKREWIEŃSTWO I POWINOWACTWO)

§ 2. Opiekę ustanawia sąd opiekuńczy, skoro tylko poweźmie wiadomość, że zachodzi prawny po temu powód.

1. Scharakteryzuj wybrane dobro osobiste i omów przesłanki oraz środki ochrony dóbr osobistych.

DOBRO OSOBISTE – kodeks cywilny nie definiuje pojęcia dobra osobistego, zgodnie z art. 23. KC dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska pozostają pod ochroną prawa.

-Dobra osobiste – wartości, dobra niematerialne ściśle związane z człowiekiem, a tym samym niezbywalne, wyłączone z obrotu, uznawane za takie nie tylko przez jednostkę ale także przez społeczeństwo

- Przedmiotem ochrony są wszelkie dobra osobiste.

- Zdaniem Radwańskiego – dobra osobiste to uznane przez system prawny wartości (wysoko cenione stany rzeczy), obejmujące fizyczną i psychiczną integralność człowieka, jego indywidualność i godność oraz pozycję w grupie społecznej, co wszystko razem jest podstawą samorealizacji jednostki ludzkiej.

- Określone indywidualne wartości o tyle stanowią dobra osobiste, o ile odpowiadają obiektywnym kryteriom społecznym, a nie tylko subiektywnemu odczuciu osoby żądającej ochrony prawnej.

TAJEMNICA KORESPONDENCJI - wolność od ingerencji w życie prywatne jednostki oraz wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się. To dobro należy do katalogu podstawowych praw i wolności człowieka. Korzystając z prawa do prywatności jednostka musi mieć możliwość nieskrępowanego nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi wg swojego wyboru oraz możliwość decydowania o zakresie ujawniania dotyczących jej informacji.

Celem ochrony tajemnicy korespondencji jest uniemożliwienie przejęcia wiadomości przekazywanych za jej pośrednictwem przez osobę nieuprawnioną i zagwarantowanie dotarcia informacji do adresata.

Prawo do poszanowania prywatności i tajemnicy korespondencji wymienione jest w ratyfikowanej przez Polskę Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.

- oprócz art. 23 KC także Konstytucja zapewnia wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się.

Przesłanki ochrony dóbr osobistych:

1. Działanie naruszające lub zagrażające dobru osobistemu – do przesłanek ochrony dóbr osobistych należą bezprawność działania, które zagraża naruszeniem lub narusza cudze dobro osobiste. Ochrony dobra osobistego można dochodzić w razie dokonania naruszenia, a nawet w razie, gdy cudze działanie tylko zagraża takim naruszeniem.

2. Bezprawność- podstawową przesłanką ochrony dóbr osobistych jest bezprawność naruszenia lub zagrożenia dobra osobistego. Domniemanie bezprawności – założenie że działanie naruszające lub zagrażające dobru osobistemu jest bezprawne. Osoba, której zarzucono, że swym działaniem naruszyła lub zagroziła cudzemu dobru osobistemu, nie poniesie odpowiedzialności ,gdy wykaże że jej działanie nie było bezprawne. Przy bezprawności ustawa nie wymaga, aby działanie skutkujące naruszeniem dobra osobistego było zawinione.

3. Okoliczności wyłączające bezprawność – są to:

• działanie na podstawie przepisu prawnego lub działanie będące wykonywaniem jakiegoś prawa podmiotowego – jest to działanie legalne (np. pozbawienie wolności na podstawie postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu)

• zgoda uprawnionego (nosiciela dobra osobistego) – zgoda nie może być skutecznie udzielona gdy kłóci się to z obowiązującymi przepisami prawa lub z zasadami współżycia społecznego (nie można wydać zgody na pozbawienie siebie życia, bo eutanazja jest w Polsce zakazana) .

• nadużycie podmiotowego prawa osobistego – człowiek jako nosiciel dobra osobistego i tym samym uprawniony z tytułu prawa podmiotowego osobistego, zgodnie z ogólną zasadą, nie może czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

• obrona konieczna (423 KC) i stan wyższej konieczności (424 KC)

ŚRODKI OCHRONY DÓBR OSOBISTYCH SKOŃCZYĆ

W doktrynie klasyfikuje się środki ochrony dóbr osobistych na te: które realizują ochronę niemajątkową (roszczenia o zaniechanie i o usunięcie skutków naruszenia) oraz te które mają charakter ochrony majątkowej (roszczenie o naprawienie szkody wynikłej z naruszenia dobra osobistego) i te które mają charakter pośredni – częściowo majątkowy, częściowo niemajątkowy (roszczenia o zadość uczynienie lub zapłatę określonej kwoty na cel społeczny)

1) powództwo o ustalenie – w drodze powództwa o ustalenie, że określone dobro przysługuje powodowi, lub że zostało ono zagrożone albo naruszone. Gdy pozew o ustalenie zmierza do uzyskania orzeczenia stwierdzającego, że określone dobro przysługuje powodowi można mówić o ochronie prewencyjnej.

2) Zaniechanie (art. 24 § 1 zd. 1) – żądanie zaniechania może stanowić samodzielny środek ochrony, gdy dobro osobiste zostaje tylko zagrożone cudzym działaniem (przesłanką jest istnienie zagrożenia) albo też może stanowić środek wspomagający ochronę i wystąpić w pozwie obok żądania usunięcia skutków już dokonanego naruszenia (w tym przypadku przesłanką jest uzasadniona obawa dalszych naruszeń danego dobra).

3) Usunięcie skutków naruszenia (art. 24 § 1 zd. 2)– w szczególności czynność usuwająca skutki naruszenia dobra osobistego polegać może na złożeniu przez sprawcę oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie (np. opublikowanie przeprosin).

4) Zadośćuczynienie pieniężne (za doznaną krzywdę – szkodę niemajątkową) lub zapłata na cel społeczny (art. 24 § 1 zd. 3) – też art. 445 (w zw. Z 444 KC) i 448 KC

5) Naprawienie szkody (art. 24 § 2)- w sytuacji, gdy naruszenie dobra osobistego pociągnęło za sobą szkodę majątkową, pokrzywdzony może żądać jej naprawienie na zasadach ogólnych (zasady ogólne to np. art. 415 KC – uzależnia powstanie odpowiedzialności majątkowej od winy sprawcy).

1. Czy podmioty prawa cywilnego mogą się różnić zakresem zdolności do czynności prawnych? (odpowiedź w pytaniu 8)

2. Wyjaśnij na przykładzie wybranej jednostki samorządu terytorialnego istotę pojęcia – osoba prawna. (odpowiedź w pytaniu 8)

3. Jakie znasz rodzaje podmiotów prawa cywilnego?

1. OSOBY FIZYCZNE – osobą fizyczną jest każdy człowiek (co do zasady bez względu na posiadane obywatelstwo lub jego brak) posiadający zdolność prawną, tym samym będący podmiotem prawa cywilnego.

1. ZDOLNOŚĆ PRAWNA – zdolność do posiadania praw i obowiązków (zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków) cywilnoprawnych. Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną. Możność bycia podmiotem praw i obowiązków jest atrybutem każdego, bez względu na wiek, płeć, stan zdrowia (w tym psychicznego). Każdy człowiek posiada zdolność prawną przez całe życie aż do śmierci.

- Początek zdolności prawnej

• Człowiek uzyskuje zdolność prawną z chwilą urodzenia. Konieczną przesłanką uzyskania zdolności prawnej jest, aby dziecko w chwili odłączenia od ciała matki (urodzenia) żyło, albowiem określenie człowiek odnosi się do istoty żywej. (Decydujące jest przyjście na świat żywym, a nie np. to czy urodzone dziecko jest zdolne do życia).

• Art. 9 KC – domniemanie że dziecko przyszło na świat żywe. Ciężar udowodnienia okoliczności przeciwnej, spoczywa na tym, kto tak twierdzi i powołuje się na tę okoliczność.

• Nasciturus – dziecko poczęte lecz jeszcze nieurodzone. W polskim prawie cywilnym płód w łonie matki traktowany jest jak człowiek już urodzony, ilekroć zachodzi potrzeba zabezpieczenia jego korzyści.

Art. 927 § 2 KC – dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.

Art. 446¹ KC przyznaje nasciturusowi prawo do dochodzenia naprawienia szkód wyrządzonych mu przed urodzeniem.

W prawie rodzinnym znajdują się także przepisy odnoszące się do dzieci poczętych lecz jeszcze nienarodzonych. Można uznać dziecko nawet nie urodzone, jeżeli zostało już poczęte (art. 75 KRO). Jeżeli ojcostwo mężczyzny niebędącego mężem matki zostało uwiarygodnione, matka może żądać, aby mężczyzna ten jeszcze przed urodzeniem się dziecka wyłożył odpowiednią sumę pieniężną na koszty utrzymania matki przez 3 miesiące w okresie porodu oraz na koszty utrzymania dziecka przez pierwsze 3 miesiące po urodzeniu (art. 142 KRO). Dla dziecka poczętego, lecz jeszcze nieurodzonego, ustanawia się kuratora, jeżeli jest to potrzebne do strzeżenia przyszłych praw dziecka, kuratela ustaje z chwilą urodzenia się dziecka.

- Zakres zdolności prawnej – co do zasady między osobami fizycznymi nie ma różnic i zakres ich zdolności prawnej jest taki sam.

W sferze stosunków cywilnoprawnych cudzoziemcy mogą mieć w Polsce prawa i obowiązki na równi z obywatelami polskimi, chyba że ustawa stanowi inaczej.

- Koniec zdolności prawnej – pytanie 3

1. ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH – osoba fizyczna musi mieć tą zdolność aby mogła osobiście (bądź przez przedstawiciela) nabywać prawa i zaciągać zobowiązania. Zdolność do czynności prawnych człowiek uzyskuje po osiągnięciu odpowiedniej dojrzałości umysłowej, niezbędnej do podejmowania wiążących go prawnie decyzji, a traci ją w razie zaniku tej cechy.

LITERA B TO TEŻ ODPOWIEDŹ NA PYTANIE 6

Zdolność do czynności prawnych jest to zdolność do tego, aby za pomocą własnych oświadczeń woli (we własnym imieniu) nabywać (oraz zbywać) prawa i zaciągać zobowiązania cywilnoprawne.

ZAKRES ZDOLNOŚCI DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH OSÓB FIZYCZNYCH

W zależności od wieku oraz stanu zdrowia psychicznego osoby fizyczne dysponują różnym zakresem zdolności do czynności prawnych.

• PEŁNA ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH

- Pełną zdolność do czynności prawnych mają osoby pełnoletnie, jeżeli nie zostały ubezwłasnowolnione i nie ustanowiono dla nich doradcy tymczasowego.

- Wyjątkowo pełnoletnia stać się może małoletnia kobieta, która po ukończeniu 16 roku życia i za specjalną zgodą sądu opiekuńczego, zawarła małżeństwo.

- Ten, kto ma pełną zdolność do czynności prawnych może samodzielnie dokonywać wszelkich czynności prawnych w granicach swej zdolności prawnej. Osoba taka ma również zdolność procesową (zdolność do podejmowania czynności procesowych w toku postępowania cywilnego (jak np. pozwy, wnioski).

- Pełną zdolność do czynności prawnych osoba fizyczna może utracić jedynie wskutek ubezwłasnowolnienia całkowitego. Dopóki nie dojdzie do orzeczenia ubezwłasnowolnienia, ma ona pełną zdolność, chociażby była chora psychicznie.

• OGRANICZONA ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH

- Ograniczoną zdolność o czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli lat 13 (nie ukończywszy jeszcze lat 18) oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo.

Częściowo ubezwłasnowolnić można osobę pełnoletnią.

- Ponadto ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają pełnoletnie osoby fizyczne, którym sąd, w toku toczącego się postępowania o ubezwłasnowolnienie, ustanowił doradcę tymczasowego.

- Orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu częściowym pełnoletniej osoby fizycznej zapada z tych samych powodów, które są podstawą ubezwłasnowolnienia całkowitego, jeżeli jej stan zdrowia nie uzasadnia takiego ubezwłasnowolnienia, lecz potrzebna jest jej pomoc do prowadzenia jej spraw (Art. 16 KC – powody to: choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy albo innego rodzaju zaburzenia psychiczne, w szczególności pijaństwo lub narkomania).

- Skutki ograniczenia zdolności do czynności prawnych (art. 17 – 22 KC) – trzy grupy przypadków:

• Zgodnie z regułą ogólną, osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych może dokonywać swym własnym działaniem tychże czynności, jednakże za zgodą przedstawiciela ustawowego

art. 17 KC- z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązania lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego. Przedstawicielami ustawowymi małoletniego, który ukończył lat 13, są rodzice lub opiekun. Dla osoby pełnoletniej ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratora.

Zgoda jest potrzebna w przypadku dokonania czynności o charakterze zobowiązującym lub rozporządzającym.

Ważność umowy, która została zawarta przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych bez wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego, zależy od potwierdzenia umowy przez tego przedstawiciela (czynność prawna niezupełna, nie ma tu nieważności takiej umowy, lecz jej bezskuteczność zawieszoną). Strona, która zawarła umowę z osobą ograniczoną w zdolności do czynności prawnych może wyznaczyć przedstawicielowi ustawowemu odpowiedni termin do potwierdzenia umowy, staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może sama potwierdzić umowę po uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnych.

Jeżeli osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych dokonała sama jednostronnej czynności prawnej, do której ustawa wymaga zgody przedstawiciela ustawowego, czynność prawna jest nieważna.

• Osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych może sama dokonywać czynności, bez potrzeby zgody przedstawiciela ustawowego.

Osoba taka może dokonywać wszelkich czynności prawnych, które po jej stronie nie są zobowiązaniem ani rozporządzeniem.

Osoba taka może, bez zgody przedstawiciela ustawowego:

- zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego,

- rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że są opiekuńczy z ważnych powodów postanowi inaczej

- nawiązać stosunek pracy oraz dokonywać czynności prawnych, które dotyczą tego stosunku (gdy stosunek pracy sprzeciwia się dobru tej osoby, przedstawiciel ustawowy za zezwoleniem sądu opiekuńczego może stosunek pracy rozwiązać).

- Jeżeli przedstawiciel ustawowy osoby ograniczonej w zdolności do czynności prawnych oddał jej określone przedmioty majątkowe do swobodnego użytku, osoba ta uzyskuje pełną zdolność w zakresie czynności prawnych, które tych przedmiotów dotyczą (wyjątek stanowią czynności prawne, do których dokonania nie wystarcza wg ustawy zgoda przedstawiciela ustawowego).

- Osoba taka może dokonywać czynności prawnych jako pełnomocnik.

• Osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych pewnych czynności nie może dokonać.

Np. sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Testamentu nie można sporządzić ani odwołać przez przedstawiciela.

• BRAK ZDOLNOŚCI DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH – zdolności do czynności prawnych nie mają małoletni, którzy nie ukończyli lat 13 oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.

-Ubezwłasnowolnić całkowicie można osobę, która ukończyła lat 13. Ubezwłasnowolnienie danej osoby jest uzasadnione, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest ona w stanie kierować swym postępowaniem (Choroba psychiczna nie stanowi wystarczającej przesłanki ubezwłasnowolnienia, koniczna jest niemożliwość kierowania swym postępowaniem).

- O ubezwłasnowolnieniu całkowitym (a także o jego uchyleniu i zmianie na częściowe) orzeka postanowieniem sąd okręgowy.

- Skutki braku zdolności do czynności prawnych – osoby nieposiadające zdolności do czynności prawnych nie mogą swym działaniem dokonywać skutecznie czynności prawnych. Czynności prawne dokonane przez te osoby są nieważne. Osoby takie mają możność zawierania umów powszechnie zawieranych w bieżących sprawach życia codziennego (te czynności prawne dotknięte są sankcją nieważności, stają się jednak ważne z chwilą ich wykonania, chyba że pociągają za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych).

Poza przypadkiem określonym w art. 14 KC osoba pozbawiona zdolności do czynności prawnych działa przez swojego przedstawiciela ustawowego, który dokonuje czynności prawnych w imieniu tej osoby i z bezpośrednim skutkiem dla niej. Przedstawicielami ustawowymi są co do zasady rodzice lub jest nim opiekun ustanowiony przez sąd. W przypadkach przewidzianych w ustawie, zamiast rodziców lub opiekuna jako przedstawiciel ustawowy działa kurator.

1. Cechy osobiste i sytuacje indywidualizujące osobę fizyczną

Stan cywilny i stan osobisty - chodzi o określenie tzw. stanu prawnego jednostki.

• Stan cywilny (zwany też stanem rodzinnym) –– ze względu na przynależność do określonej rodziny

• Stan osobisty – ze względu na cechy ściśle związane z osobą i tylko jej przynależne, takie jak nazwisko, płeć, wiek itp.

Nazwisko – o jego nabyciu i brzmieniu decydują zdarzenia z zakresu prawa cywilnego (prawa rodzinnego). Nazwisko bowiem dzieci biorą zwykle po ojcu, żona zwykle przyjmuje nazwisko męża, zaś przysposobiony przyjmuje nazwisko przysposabiającego. Imię nadają dziecku osoby sprawujące władzę rodzicielską.

Nazwisko stanowi podlegające ochronie dobro osobiste człowieka, nazwisko identyfikuje twórcę jako podmiot praw autorskich, nazwisko stanowi także konieczny substrat podpisu osoby fizycznej. Ujawnienie nazwiska identyfikuje człowieka jako podmiot stosunku cywilnoprawnego.

Wiek – ustala się obliczając bieg terminu od daty urodzenia, datę urodzenia ustala się na podstawie danych z aktu urodzenia. Termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było – w ostatnim dniu tego miesiąca. Jednakże przy obliczaniu wieku osoby fizycznej termin upływa z początkiem dnia ostatniego. Wiek ma znaczenie przy określaniu zdolności do czynności prawnych, zdolności do zawarcia małżeństwa.

Płeć – płeć w sensie formalnym ustala się na podstawie aktu urodzenia, jest to tzw. płeć metrykalna. Odmienność płci jest przesłanką zawarcia małżeństwa. Płeć człowieka (poczucie przynależności do danej płci) stanowi chronione przez prawo dobro osobiste.

Miejsce zamieszkania – pytanie 4.

Stan cywilny – o stanie cywilnym osób mowa jest m.in. w Prawie o aktach stanu cywilnego (reguluje ono sprawy związane z rejestracją urodzeń, małżeństw oraz zgonów, a także sprawy dotyczące innych zdarzeń, które mają wpływ na stan cywilny osób).

Stan cywilny w ujęciu wąskim – status prawny ze względu na jego przynależność do rodziny, pozostawanie danej osoby w stosunkach pokrewieństwa, stosunkach wynikających z przysposobienia i małżeństwa (do stanu cywilnego zalicza się tu stosunki wynikające z najbliższego pokrewieństwa tj. stosunki między rodzicami a dziećmi).

Stan cywilny jest niepodzielny (każdy człowiek może mieć tylko jeden stan cywilny), niezbywalny i ma charakter wzajemny.

Według szerszego ujęcia – do kategorii stanu cywilnego oprócz stanu rodzinnego osoby zalicza się także inne, ściśle osobiste cechy człowieka takie jak wiek, płeć stan zdrowia i inne.

Stan cywilny jest przedmiotem tzw. praw stanu cywilnego, mają one charakter podmiotowych praw bezwzględnych, są prawami niemajątkowymi i mogą przysługiwać wyłącznie osobom fizycznym. Prawa stanu cywilnego powstają w wyniku takich zdarzeń jak urodzenie i śmierć oraz w wyniku takich czynności prawnych jak zawarcie małżeństwa czy uznanie dziecka oraz orzeczeń sądowych, jak w przypadku przysposobienia małoletniego.

Stan cywilny osoby stwierdza się na podstawie aktów (akt urodzenia, akt małżeństwa, akt zgonu) sporządzonych w księgach stanu cywilnego (prowadzi się je w urzędach stanu cywilnego, które wchodzą w skład urzędu gminy) .

1. OSOBA PRAWNA – jest upodmiotowioną jednostką organizacyjną, co znaczy, że ma określoną strukturę organizacyjną, w tym system organów (ustrój osoby prawnej), wyodrębniony własny majątek, zdolność prawną, zdolność do czynności prawnych, ponosi własną odpowiedzialność cywilną. Osoby prawne zwykle posiadają określony cel swej działalności.

• Konstruowanie przez ustawodawcę osób prawnych:

- metoda ogólnego formułowania cech osoby prawnej – obowiązujące przepisy ustalają zespół ogólnych cech których spełnienie stanowi przesłankę osobowości prawnej (wg tej metody każda jednostka organizacyjna, która posiada przewidziane prawem przymioty, jest osobą prawną).

- normatywna metoda regulacji osób prawnych (zastosowana przez polskiego ustawodawcę) – osobą prawną jest tylko ta jednostka organizacyjna, której przepis ustawy wyraźnie przyznaje osobowość prawną.

• Powstawanie osoby prawnej

- osoba prawna powstaje z chwilą, gdy określona jednostka organizacyjna nabywa osobowość prawną. Są 3 zasadnicze systemy powstawania osób prawnych:

- system aktów organów państwa – osoba prawna powstaje z inicjatywy organu władzy państwowej (np. RM), akt organu władzy państwowej jest przesłanką i podstawą powstania danej osoby prawnej. Takim aktem może być ustawa (np. ustawa z 1997 r. o utworzeniu Uniwersytetu w Białymstoku), rozporządzenie RM czy akt administracyjny (np. przedsiębiorstwa państwowe powstają w oparciu o akt założycielski).

- system koncesyjny – osoba prawna powstaje z inicjatywy określonej grupy osób tzw. założycieli. Oprócz inicjatywy założycieli, do uzyskania przez tworzoną jednostkę organizacyjną osobowości prawnej potrzebne jest zezwolenie właściwego organu państwa (koncesja).

- system normatywny (system najpowszechniejszy) – właściwa ustawa określa w sposób generalny przesłanki, które trzeba spełnić by powstała osoba prawna danego typu. Jeśli założyciele uczynią zadość przesłankom ustawowym, osoba prawna powstaje bez potrzeby uzyskania indywidualnej zgody władzy państwowej (np. tworzenie spółdzielni, spółek z o.o. i akcyjnych). Przepisy prawne uzależniają ostateczne uzyskanie przez jednostkę organizacyjną osobowości prawnej od jej wpisu do właściwego rejestru.

- Jednostka organizacyjna staje się osobą prawną przechodząc fazy: od założenia, przez okres „w organizacji”, do zarejestrowania i uzyskania tym samym osobowości prawnej. Spółki kapitałowe w organizacji nie mają wprawdzie osobowości prawnej, lecz mogą we własnym imieniu nabywać prawa (w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe), zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane – mają zdolność prawną, zdolność do czynności prawnych i zdolność sądową.

-Wpis do rejestru – jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwilą jej wpisu do rejestru. Przepisy szczególne, regulujące powstawanie określonych osób prawnych, stanowić mogą jednak inaczej.

• Ustrój osoby prawnej – określają właściwe przepisy. Zgodnie z panującym poglądem, regulacja ustroju osoby prawnej w jej statucie ma pierwszeństwo przed unormowaniami ustawowymi, z zastrzeżeniem że regulacja statutowa nie może naruszać przepisów bezwzględnie obowiązujących. Statut jest zwykle uchwalany przez samą osobę prawną lub nadawany przez założyciela.

- nazwa i siedziba- nawę konkretnej osoby prawnej określają właściwe przepisy, na podstawie których dana osoba prawna powstała. Jeżeli właściwa ustawa lub oparty na niej statut nie stanowią inaczej, siedzibą osoby prawnej jest miejscowość, w której ma siedzibę jej organ zarządzający.

- organy – osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w opartym na niej statucie.

• Dobra osobiste osób prawnych- przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych.

Art. 43 KC – osoby prawne podobnie jak osoby fizyczne mają dobra osobiste (niemajątkowy charakter, niezbywalne), które podlegają takiej samej ochronie prawnej (zastosowanie odpowiednie – chodzi o to że katalog dóbr osobistych osób prawnych jest nieco odmienny od dóbr należnych osobom fizycznym, osób prawnych dotyczą takie dobra jak: cześć (reputacja), nazwa, tajemnica korespondencji, nietykalność pomieszczeń).

• Ustanie osoby prawnej – koniec osoby prawnej jako podmiotu (koniec zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych). Sposoby ustania określają właściwe przepisy. Są to: przyczyny natury faktycznej (np. upływ czasu), wola samej osoby prawnej, wola założyciela osoby prawnej, orzeczenie sądu. Nie ma podstaw i sposobów ustania Skarbu Państwa jako osoby prawnej.

1. Rodzaje osób prawnych

• PAŃSTWOWE OSOBY PRAWNE (w tym Skarb Państwa) – podmioty związane z działalnością organizacji państwowej, która wykonuje władzę w ramach zorganizowanego społeczeństwa jako całości. Gdy mowa jest o sferze władczej, używać należy pojęcia „państwo”, gdy chodzi o sferę właścicielską działalności organizacji państwowej używać należy terminu „Skarb Państwa”.

Płaszczyzny podmiotowości prawnej państwa określa się terminami:

- imperium – państwo wyposażone jest w kompetencje do działania dla publicznego dobra, o publiczne dobro państwo zabiega jako mający określone prawem publicznym uprawnienia i obowiązki „władca”, państwo nawiązuje stosunki w oparciu o zasady podporządkowania i administracyjnego władztwa.

- dominium – państwo jako stosownie uprawniony i zobowiązany wg reguł prawa prywatnego „właściciel”, państwo nawiązuje stosunki z innymi podmiotami na zasadzie równorzędności i autonomiczności.

Skarb Państwa –to samo państwo, które występuje w charakterze podmiotu prawa cywilnego. Państwo podejmuje działalność pod postacią osoby prawnej, czyli Skarbu Państwa, wtedy kiedy występuje w roli strony w cywilnoprawnych stosunkach majątkowych.

Płaszczyzny prawnej podmiotowości państwa nie są względem siebie rozłączne i samoistne.

Podmiotowość państwa w dziedzinie regulowanej prawem cywilnym wynika wprost z art. 33 KC. Skarbu Państwa nie powołuje się ani też nie może on ulec likwidacji. Nadanie państwu podmiotowości w sferze cywilnoprawnej oznacza również jego zdolność prawną w zakresie odpowiedzialności za szkodę majątkową.

Ujęcia Skarbu Państwa: podmiotowe (to w gruncie rzeczy samo państwo, występujące w obrocie w roli strony stosunków regulowanych przez prawo cywilne przy wykorzystaniu instytucji osoby prawnej), przedmiotowe (Skarb Państwa jako mienie należące do państwa) i instytucjonalne (Skarb Państwa jako organ bądź inna instytucja państwowa, posiadająca kompetencje związane ze sprawami majątkowymi państwa) .

Skarb Państwa nie ma organów ani siedziby. Czynności prawnych może dokonywać przez wiele różnych organów i jednostek organizacyjnych, nie wyłączając powołanych do realizacji funkcji władczych państwa (np. ministrowie, wojewodowie – stationes fisci).

Określenie struktur i metod działania państwa jako podmiotu w stosunkach cywilnoprawnych – mieszana koncepcja Skarbu Państwa – powołano odrębny urząd (Ministerstwo Skarbu Państwa) wraz z utworzeniem szeregu funduszy i agencji, spełniających różne funkcje gospodarcze państwa.

• SAMORZĄDOWE OSOBY PRAWNE – samorząd terytorialny stanowi element struktury organizacyjnej państwa jako całości politycznej i prawnej.

Wskutek upoważnienia i zobowiązania samorządu terytorialnego przez państwo do realizacji funkcji publicznych następuje usamodzielnienie samorządu względem państwa, skonkretyzowane w jego własnej osobowości prawnej i względnej niezależności majątkowej oraz finansowej.

Z punktu widzenia prawa cywilnego mamy do czynienia z odrębnymi podmiotami: państwem personifikowanym jako Skarb Państwa i wyposażonymi w osobowość prawną jednostkami samorządu terytorialnego: gminami (związkami międzygminnymi), powiatami i województwami samorządowymi.

GMINA TEŻ PYTANIE 7

GMINA – każda gmina jako jednostka samorządu terytorialnego, jest osobą prawną. Osobowość cywilnoprawną nadaje gminie: Konstytucja (art. 164 i 165) i ustawa z 1990 r. o samorządzie gminnym.

Art. 164 Konstytucji - Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina. Inne jednostki samorządu regionalnego albo lokalnego i regionalnego określa ustawa. Gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego.

Art. 165 Konstytucji - Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługują im prawo własności i inne prawa majątkowe. Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej.

GMINA JAKO OSOBA PRAWNA

• Powstanie gminy - powstaje z inicjatywy organu władzy państwowej (np. RM), akt organu władzy państwowej jest przesłanką i podstawą powstania danej osoby prawnej (system aktów organów państwa)

Art. 4 ust. 1 usg - Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia:

1) tworzy, łączy, dzieli i znosi gminy oraz ustala ich granice,

2) nadaje gminie lub miejscowości status miasta i ustala jego granice,

3) ustala i zmienia nazwy gmin oraz siedziby ich władz.

• Ustrój osoby prawnej - organami gminy są rada gminy i wójt (burmistrz, prezydent miasta) -art. 11a usg.

Rada gminy – organ stanowiący i kontrolny, uchwały rady gminy zapadają zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady, w głosowaniu jawnym, chyba że ustawa stanowi inaczej. Kadencja 4 lata. Skład rady: 15 radnych (w gminach do 20 000 mieszkańców), 21 radnych (w gminach do 50 000 mieszkańców), 23 radnych (w gminach do 100 000 mieszkańców), 25 radnych (w gminach do 200 000 mieszkańców oraz po trzech na każde dalsze rozpoczęte 100 000 mieszkańców, nie więcej jednak niż czterdziestu pięciu radnych). Rada gminy wybiera ze swego grona przewodniczącego i 1-3 wiceprzewodniczących bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym.

Wójt (burmistrz, prezydent miasta) – jest organem wykonawczym, kadencja wójta rozpoczyna się w dniu rozpoczęcia kadencji rady gminy lub wyboru go przez radę gminy i upływa z dniem upływu kadencji rady gminy. Burmistrz jest organem wykonawczym w gminie, w której siedziba władz znajduje się w mieście położonym na terytorium tej gminy. W miastach powyżej 100.000 mieszkańców organem wykonawczym jest prezydent miasta. Dotyczy to również miast, w których do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy prezydent miasta był organem wykonawczo-zarządzającym. Wójt, w drodze zarządzenia, powołuje oraz odwołuje swojego zastępcę lub zastępców i określa ich liczbę. Wójt wykonuje uchwały rady gminy i zadania gminy określone przepisami prawa.

- Oświadczenie woli w imieniu gminy w zakresie zarządu mieniem składa jednoosobowo wójt albo działający na podstawie jego upoważnienia zastępca wójta samodzielnie albo wraz z inną upoważnioną przez wójta osobą. Jeżeli czynność prawna może spowodować powstanie zobowiązań pieniężnych, do jej skuteczności potrzebna jest kontrasygnata skarbnika gminy (głównego księgowego budżetu) lub osoby przez niego upoważnionej.

- Organizację wewnętrzną oraz tryb pracy organów gminy określa statut gminy. Statut gminy podlega ogłoszeniu w wojewódzkim dzienniku urzędowym.

- Gmina oraz inna gminna osoba prawna może prowadzić działalność gospodarczą wykraczającą poza zadania o charakterze użyteczności publicznej wyłącznie w przypadkach określonych w odrębnej ustawie.

-Gmina nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania innych gminnych osób prawnych, a te nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania gminy.

Gmina posiada własny majątek, którym odpowiada za własne zobowiązania.

Związek międzygminny – jest tworzony w celu wspólnego wykonywania zadań publicznych przez gminy. Posiada osobowość prawną, którą nabywa po zrejestrowaniu w rejestrze prowadzonym przez ministra właściwego w sprawach administracji publicznej. Organami są zgromadzenie i zarząd związku.

Powiat – ma osobowość prawną, własne zadania, majątek. Organami są starosta i zarząd powiatu. Oświadczenie woli w sprawach majątkowych w imieniu powiatu składają dwaj członkowie zarządu lub jeden członek zarządu i osoba upoważniona przez zarząd.

Województwo – ma osobowość prawną, własne zadania i własne mienie. Organami są zarząd i sejmik województwa. Oświadczenia woli w imieniu województwa składa marszałek województwa wraz z członkiem zarządu, chyba że statut województwa stanowi inaczej.

• PRYWATNE OSOBY PRAWNE – powstają z inicjatywy i w oparciu o mienie prywatnych osób fizycznych i (lub) prawnych (takich, które nie są organizacyjnie i związkowo związane z administracją publiczną. Np. spółki kapitałowe (z wyłączeniem jednoosobowych spółek Skarbu Państwa lub gminy), spółdzielnie, fundacje złożone przez inne osoby prywatne.

• KORPORACYJNE I FUNDACYJNE OSOBY PRAWNE

Korporacyjne osoby prawne – substratem (podstawą istnienia i działalności) są członkowie. Należą do nich np. spółdzielnie, spółki kapitałowe, stowarzyszenia, związki międzygminne, partie polityczne. Korporacja jest osobą prawną, której byt organizacyjny i prawny uzależniony jest od woli członków

Fundacyjne (zakładowe) osoby prawne – substratem jest tzw. zakład. Należą do nich np.: fundacje państwowe osoby prawne (banki państwowe, szkoły wyższe), samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej. W strukturze organizacyjnej nie ma tu członków. Byt organizacyjny i prawny podmiotu uzależniony jest od woli fundatora.

• OSOBY PRAWNE BĘDĄCE PRZEDSIĘBIORCAMI – osoba prawna jest przedsiębiorcą, jeśli prowadzi we własnym imieniu działalność gospodarczą (definicja działalności gosp. w Prawie działalności gospodarczej – jest to zarobkowa działalność wytwórcza, handlowa, budowlana, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatacja zasobów naturalnych wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły). Osoby prawne, będące przedsiębiorcami (spółki z o.o., spółki akcyjne, spółdzielnie, przedsiębiorstwa państwowe) podlegają wpisowi do rejestru przedsiębiorców.

• OSOBY PRAWNE NIE BĘDĄCE PRZEDSIĘBIORCAMI – nie są przedsiębiorcami osoby prawne, które nie prowadzą we własnym imieniu działalności gospodarczej, a zajmują się takimi dziedzinami jak oświata, ochrona zdrowia, kultura, sztuka, działalność polityczna.

1. Zdolność do czynności prawnych osób prawnych – wszystkie osoby prawne automatycznie, zasadniczo od chwili powstania, mają pełną zdolność do czynności prawnych.

LITERA A TO TEŻ ODPOWIEDŹ NA PYTENIE 6.

• Kodeks spółek handlowych przewiduje, że spółki kapitałowe (spółka z o.o. i spóła akcyjna), które docelowo są osobami prawnymi (uzyskują osobowość prawną z chwilą wpisu do rejestru), mają zdolność do czynności prawnych już na etapie powstawania. Mówimy wtedy o spółce z o.o. (względnie spółce akcyjnej) w organizacji.

• Zakres zdolności do czynności prawnych osób prawnych pokrywa się z zakresem ich zdolności prawnej. Osoby prawne mogą, wskutek własnych działań, nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, o ile są to prawa i obowiązki, których podmiotem może być osoba prawna.

• Jak osoby prawne realizują swoją zdolność do czynności prawnych

- Osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w opartym na niej statucie (teoria organów – do powzięcia i oświadczenia woli, którą należy przypisać danej osobie prawnej, powoływane są osoby fizyczne, będące organem lub wchodzące w skład organu).

- Osoba prawna może też działać przez swego przedstawiciela np. pełnomocnika lub prokurenta. Przy działaniu przez przedstawiciela mamy do czynienia z dwoma odrębnymi podmiotami (reprezentowaną osobą prawną i jej przedstawicielem), zaś działanie organu należy traktować jako działanie samej osoby prawnej.

- Przepisy regulujące ustrój poszczególnych osób prawnych przewidują czasem zasadę reprezentacji łącznej danej osoby prawnej – do skutecznego złożenia przez daną osobę prawną oświadczenia woli potrzebne jest współdziałanie co najmniej 2 osób wchodzących w skład jej organu wykonawczego.

- Działanie danej osoby fizycznej wiąże daną osobę prawną o tyle, o ile dana osoba fizyczna występuje w roli organu i działa w granicach swych kompetencji, a jednocześnie reguluje skutki działania fałszywego organu (kto jako organ osoby prawnej zawarł w jej imieniu nie będąc jej organem albo przekraczając zakres umocowania takiego organu obowiązany jest do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy oraz do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania).

- Jeśli osoba prawna nie może prowadzić swoich spraw z braku powołanych do tego organów, sąd ustanawia dla niej kuratora. Powinien on postarać się niezwłocznie o powołanie organów osoby prawnej, a w razie potrzeby o jej likwidację. Jedyną osobą prawną która nie ma swoich organów jest Skarb Państwa, działa przez tzw. stationes fisci (jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej np. wojewoda, minister).

1. TZW. UŁOMNE OSOBY PRAWNE –

Art. 33¹ KC – § 1 Do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych.

§ 2 Jeżeli przepis odrębny nie stanowi inaczej, za zobowiązania jednostki, o której mowa w § 1, odpowiedzialność subsydiarną ponoszą jej członkowie; odpowiedzialność ta powstaje z chwilą, gdy jednostka organizacyjna stała się niewypłacalna.

Ułomne osoby prawne nie jest to jakaś trzecia kategoria podmiotów prawa cywilnego. Przepis art. 33¹ KC nie sankcjonuje podmiotowości ułomnych osób prawnych – wskazuje że w obrocie prawnym występują jednostki organizacyjne , którym właściwe przepisy nie przyznają osobowości prawnej.

Ułomne osoby prawne są to: osobowe spółki handlowe (spółka jawna, spółka partnerska, spółka komandytowa i spółka komandytowo – akcyjna), spółki kapitałowe w organizacji, inne jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, którym przepis szczególny przyznaje zdolność prawną.

Odpowiedzialność subsydiarna – wierzyciele jednostki organizacyjnej najpierw dochodzić mogą swych roszczeń z jej majątku, dopiero zaś, gdy stanie się ona niewypłacalna, mogą kierować swe żądania osobiście do członków tejże jednostki.

1. Co to jest umowa?

Umowa (art. 66 – 72¹KC) czynność prawna, której elementami koniecznymi są: uczestnictwo w tym akcie co najmniej 2 stron, złożenie przez wszystkie strony zgodnego oświadczenia woli (konsens). Zawarta umowa kreuje stosunek cywilnoprawny i wyznacza w koniecznym zakresie jego treść.

Oświadczenie woli rozumiane jest jako zewnętrzny przejaw powzięcia woli wywołania określonych skutków prawnych w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego.

Umowy zobowiązujące i rozporządzające

Umowa zobowiązująca – polega na tym, że jedna strona (zwana wierzycielem) może żądać od drugiej (zwanej dłużnikiem) określonego zachowania się (zwanego świadczeniem). Konkretna umowa może być zobowiązująca dla jednej jaki i dla obu stron. Umowa jednostronnie zobowiązująca (jedna strona jest wierzycielem, druga dłużnikiem) i dwustronnie zobowiązująca (obie strony są względem siebie wierzycielami i dłużnikami).

Umowa rozporządzająca – polega na rozporządzeniu swym prawem, czyli na jego przeniesieniu lub obciążeniu na rzecz innej osoby albo na jego ograniczeniu lub zniesieniu.

Czynność prawna przysparzająca – oznacza realizację korzystnego dla drugiej strony lub osoby trzeciej zmiany majątkowej, polegającej na tym, że owa osoba nabywa prawo albo zostaje zwolniona z obowiązku.

Rodzaje umów zobowiązujących:

1. Umowy wzajemne – należą do umów dwustronnie zobowiązujących, każda ze stron wg treści umowy jest zobowiązana do świadczenia na rzecz drugiej, a świadczenie to stanowi odpowiednik tego co sama otrzymuje. Np. są to umowy sprzedaży, najmu, dzierżawy, o dzieło.

2. Umowy odpłatne i nieodpłatne – umowa jest odpłatna jeżeli strona dokonała na rzecz drugiej strony przysporzenia, otrzymuje lub ma otrzymać w zamian za nie korzyść majątkową, stanowiącą ekwiwalent tego przysporzenia. Nieodpłatna – brak tego ekwiwalentu.

3. Umowy konsensualne i realne – umowami konsensualnymi są czynności dochodzące do skutku przez złożenie zgodnych oświadczeń woli. Do dokonania czynności prawnej realnej, oprócz złożenia oświadczenia woli przez strony, potrzebne jest jeszcze wręczenie rzeczy (przeniesienie faktycznego władztwa nad rzeczą).

Niemalże wszystkie umowy są konsensualne, realne są: zadatek, użyczenie, przechowanie, skład, zastaw zwykły.

1. Umowy losowe – są to umowy, w których treści rozmiar świadczenia, a nawet samo jego istnienie są zależne w mniejszym lub większym stopniu od przypadku np. w umowie gry lub zakładu, umowie ubezpieczenia.

2. Umowy przyczynowe (kauzalne) i oderwane (abstrakcyjne)

W konstrukcji czynności prawnej abstrakcyjnej tkwi założenie, że ważność czynności przysparzającej powiązana jest tylko z samą treścią oświadczenia woli, wyrażającą skutek przysparzający. Przyczyna jest prawnie obojętna, ich wartość skutki prawne są niezależne od istnienia odpowiedniej podstawy prawnej.

Czynność prawna przyczynowa – przysporzenie nastąpi (czynność prawna jest ważna), jeżeli zamiar taki sformułowany zostanie pod postacią oświadczenia woli , a przysporzenie ma swoje uzasadnienie tzn. istnieje określona przyczyna przysporzenia. Ważność oraz skutki prawne umów przyczynowych są uzależnione od istnienia odpowiedniej podstawy prawnej.

3 rodzaje przyczyn prawnych przysporzenia:

-causa obligandi vel aquirendi – celem przysporzenia dokonanego na rzecz kontrahenta jest nabycie prawa lub uzyskanie innej korzyści majątkowej przez przysparzającego (sprzedawca – kupujący).

- Causa solvendi – celem przysporzenia dokonanego na rzecz drugiego kontrahenta jest zwolnienie się przez przysparzającego od ciążącego na nim obowiązku, a zatem zlikwidowanie określonej pozycji pasywów w jego majątku (np. zapłata długu)

- causa donandi – celem przysporzenia na rzecz kontrahenta jest jego wzbogacenie kosztem dokonującego przysporzenia (np. umowa darowizny).

6) Umowy nazwane, nienazwane i mieszane

Umowy nazwane – są to typy kontraktów wyraźnie uregulowane przepisami prawa (kontrakty o ustawowo określonych cechach).

Umowy nienazwane – brak szczególnych regulacji prawnych

Umowy mieszane – nie odpowiadają całkowicie żadnej umowie nazwanej, choć w swej treści zawierają elementy dwu lub więcej umów nazwanych, względnie elementy umowy nazwanej i umowy nienazwanej.

1. Jakie w świetle przepisów KC wyróżnić można skutki niedochowania zastrzeżonej formy czynności prawnej (np. pisemnej zwykłej, pisemnej kwalifikowanej, elektronicznej)?

2. Który ze sposobów zawierania umów ma największe praktyczne znaczenie?

Kodeks przewiduje 3 swoiste sposoby zawierania umów:

1. Złożenie oferty i jej przyjęcie;

2. negocjacje (rokowania);

3. aukcja oraz przetarg.

Największe praktyczne znaczenie jeśli chodzi o środki prywatne ma oferta i przyjecie oferty (często też występuje oferta i negocjacje). Jeśli chodzi o środki publiczne – przetarg (ustawa o zamówieniach publicznych)

1. Oferta i przyjęcie oferty (66 – 70 KC)

Oferta – to skierowane do innej osoby lub osób stanowcze oświadczenie woli zawarcia jakiejś umowy, które zarazem określa istotne postanowienia tej umowy. Zawarcie umowy proponowanej przez oferenta następuje przez przyjęcie oferty przez jej adresata (art. 66 §1).

Art. 543 – wystawienie rzeczy w miejscu sprzedaży na widok publiczny z oznaczeniem ceny uważa się za ofertę sprzedaży – oferta handlowa.

Przyjęcie oferty – jest oświadczeniem woli, zawarcie umowy proponowanej przez oferenta następuje przez proste przyjęcie oferty przez jej adresata. Gdy adresat odrzuca ofertę, może proponować podjęcie negocjacji na podstawie zawartego w niej tekstu traktowanego jako projekt kontraktu lub przyjmuje ją z zastrzeżeniem zmian lub uzupełnień, co powoduje że staje się kontroferentem.

Art. 71 KC – ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje skierowane do ogółu lub do poszczególnych osób poczytuje się w razie wątpliwości nie za ofertę, lecz za zaproszenie do rokowań.

Oferta wiąże oferenta, wskutek czego adresat (oblat) może poprzez jej przyjęcie doprowadzić do zawarcia kontraktu o określonej w niej treści. Oferent jest swą propozycją związany a stan związania polega na tym, że adresat oferty może sam, przez przyjęcie oferty doprowadzić do zawarcia umowy.

Złożenie oferty + przyjęcie oferty = zawarcie kontraktu

Oferent może wycofać wysłaną już ofertę, pod warunkiem że oświadczenie zawierające odwołanie dotrze do adresata jednocześnie z ofertą lub wcześniej.

Termin związania ofertą może być oznaczony przez samego oferenta, w braku takiego oznaczenia określają go właściwe przepisy (art. 66 §1 i 2). Oferent może wyznaczyć w ofercie termin, w ciągu którego będzie oczekiwał od adresata odpowiedzi, jest on ofertą związany aż do upływu tego terminu.

Oferta złożona w postaci elektronicznego oświadczenia woli wiąże składającego, jeżeli druga strona niezwłocznie potwierdzi jej otrzymanie.

Przyjecie oferty następuje przez złożenie przez oblata oświadczenia woli wyrażającego jego stanowczą decyzję zawarcia umowy o treści określonej w ofercie.

Umowa zostaje zawarta, gdy oświadczenie woli o przyjęciu oferty doszło do oferenta w taki sposób że mógł on się z nim zapoznać.

Wycofanie, odwołanie oferty (art. 61 §1 zd. 2 KC).

Umowę poczytuje się za zawartą w chwili otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia woli o jej przyjęciu, a jeżeli dojście do składającego ofertę nie jest wymagane, w chwili przystąpienia przez drugą stronę do wykonania umowy.

Umowę poczytuje się za zawartą w miejscu otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu, a jeżeli dojście do składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu nie jest wymagane albo oferta jest składana w postaci elektronicznej, w miejscu zamieszkania albo w siedzibie składającego ofertę w chwili zawarcia umowy.

2) Negocjacje – to wielostronny, złożony i skomplikowany proces podejmowania wspólnej decyzji, w którym każda ze stron stara się doprowadzić do umożliwienia sobie realizacji własnych interesów, którego jednak nadrzędnym celem jest osiągnięcie porozumienia.

Umowa zostaje zawarta gdy strony dojdą do porozumienia co do wszystkich jej postanowień, które były przedmiotem negocjacji. Prawo swobody negocjowania, nie może naruszać ogólnego obowiązku uczciwego postępowania.

Na partnerach prowadzących negocjacje ciąży obowiązek zachowania w tajemnicy informacji udostępnionych, z zastrzeżeniem poufności, przez drugą stronę.

List intencyjny – to spisane protokoły uzgodnień, określających cele i zamiary stron, w tym co do sposobu prowadzenia negocjacji i treści negocjowanej umowy, a także już osiągnięte wyniki negocjacji.

W toku negocjacji uczestnicy przekazują sobie odpowiednie informacje umożliwiające podjęcie stanowczej decyzji co do zawarcia kontraktu, dokonują ocen jego przewidywanych skutków gospodarczych i formułują zalecenia, a także dyskutują nad proponowanymi postanowieniami zamierzonego kontraktu. Uczestnicy powinni prowadzić negocjacje w dobrej wierze.

Art. 72 – jeżeli strony prowadzą rokowania w celu zawarcia oznaczonej umowy, umowa zostaje zawarta, gdy strony dojdą do porozumienia co do wszystkich jej postanowień, które były przedmiotem rokowań.

3) Przetarg i aukcja (ważna rola ustawy o zamówieniach publicznych) art. 70¹ – 70⁴KC

Przetarg etapy:

- ogłoszenie przetargu (zaproszenie do składania ofert w celu zawarcia oznaczonej umowy, określenie trybu postępowania, stosownie do którego ma zostać wyłoniony kontrahent umowy) – ogłoszenie przetargu powinno obejmować co najmniej czas, miejsce, przedmiot i warunki przetargu (ogłaszający przetarg jest związany postanowieniami w ogłoszeniu).

- składanie ofert

Wadium – zastrzeżone przez ogłaszającego w warunkach przetargu, ustalone jest w określonej sumie pieniężnej, od której zapłaty uzależniony jest udział w przetargu. Wadium też może być przy aukcji.

Składanie ofert zgodnych z postanowieniami warunków przetargu – skutki prawne: związanie oferenta, przyjęcie przez oferenta ustalonego w ogłoszeniu trybu postępowania przetargowego.

- przyjęcie wybranej oferty.

Przetarg może być kierowany do ograniczonego lub nieograniczonego kręgu adresatów.

Umowa dochodzi do skutku z chwilą, gdy zawiadomienie o wyniku przetargu doszło do zwycięskiego oferenta, w taki sposób, że mógł on się zapoznać z jego treścią.

Aukcja też ma te 3 etapy.

AUKCJA – polega na tym, że ogłaszający przetarg oczekuje coraz korzystniejszych ofert, kolejno składanych przez uczestniczących w niej równocześnie licytantów. Przeprowadzający aukcję powinien precyzyjnie określić warunki licytacji – 3 możliwości:

- przeprowadzający aukcję może być tak związany że po rozpoczęciu licytacji i ogłoszeniu ceny wywołania nie może już się cofnąć.

- Przeprowadzający aukcję może nie być związany do momentu, w którym ktoś nie oświadczy gotowości zwarcia umowy przynajmniej za cenę wywołania.

- Przeprowadzający aukcję może nie dać zapewnienia, że przyjęta będzie najlepsza oferta (rozpoczęcie aukcji stanowi tylko zaproszenie do składania ofert przez licytantów.

Art. 70⁵ KC przyczyny unieważnienia umowy.

1. Jaki wpływ na ważność czynności prawnej mają poszczególne wady oświadczenia woli?

Wady oświadczenia woli (art. 82 – 88) to nieprawidłowości występujące przy oświadczaniu woli, które uzasadniają pozbawienie oświadczenia woli skuteczności prawnej, o ile spełnione zostaną przewidziane w odpowiednich przepisach przesłanki.

Niektóre wady (brak świadomości lub swobody w powzięciu oraz wyrażeniu woli oraz pozorność wywołują bezwzględną nieważność kontraktu, inne (błąd, podstęp, groźba) umożliwiają jedynie uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli.

1) BRAK ŚWIADOMOŚCI LUB SWOBODY W POWZIĘCIU ORAZ WYRAŻENIU WOLI – oświadczenie woli przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, jest nieważne. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innego chociażby nawet przemijającego zaburzenia czynności psychicznych.

Stan wyłączający świadomość podejmowania decyzji – brak rozeznania powodujący niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia własnego zachowania się lub niemożność zrozumienia zachowania się innych osób. Może o wynikać np. z: przemijającego zakłócenia czynności psychicznych na skutek nadużywania alkoholu.

Stan wyłączający swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli – sytuacja, w której oświadczający jest całkowicie pozbawiony możliwości wolnego wyboru postępowania i niezależnej jego oceny.

Złożenie oświadczenia woli przez osobę, która znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, jest bezwzględnie nieważne, niezależnie od tego czy stan ten był lub mógł być znany drugiemu kontrahentowi.

Ciężar przeprowadzenia dowodu spoczywa na tym, kto powołuje się z tego względu na nieważność czynności prawnej.

2) POZORNOŚĆ – oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru jest nieważne. Istotą pozornego oświadczenia woli jest brak zamiaru składającego oświadczenie wywołania skutków prawnych, jakie zwykle prawo łączy z takim oświadczeniem, mimo stworzenia pozorów takiego zamiaru.

Drugi kontrahent musi być aktywnym współuczestnikiem tworzenia stanu pozorności. Jeżeli składający oświadczenie woli zataił przed swoim kontrahentem brak swego zamiaru wywołania przez to oświadczenie skutków prawnych, nie ma znaczenia prawnego, a więc nie pociąga za sobą nieważności kontraktu.

Kontrakt ujawniony (pozornie zawarty) przez kontrahentów ukrywa kontrakt rzeczywiście przez nich zawarty (np. sprzedaż ukrywa darowiznę). Kontrakt pozorny jest zawsze nieważny, natomiast ważność kontraktu ukrytego ustawa nakazuje oceniać wg jego właściwości. Kontrakt ukryty musi zatem odpowiadać wszelkim przewidzianym dla niego przesłankom ważności, także co do wymaganej formy.

Pozorność oświadczenia woli nie ma wpływu na skuteczność odpłatnej czynności prawnej, dokonanej na podstawie pozornego oświadczenia, jeżeli wskutek tej czynności osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, chyba że działa w złej wierze.

Ustalenie, że oświadczenie woli zostało złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru, oznacza stwierdzenie nieważności tego oświadczenia, oświadczenie nie wywołuje zatem skutków prawnych określonych w jego upozorowanej treści nie tylko między kontrahentami , lecz także w stosunku do osób trzecich.

3) BŁĄD – mylne wyobrażenie składającego oświadczenie woli o istniejącym stanie rzeczy, zachodzi wówczas niezgodność między rzeczywistością a jej odbiorem w świadomości składającego oświadczenie woli. Błędem jest zatem mylne przekonanie o treści kontraktu.

Można uchylić się od skutków prawnych oświadczenia woli tylko w razie istotnego błędu co do treści czynności prawnej. Błąd może dotyczyć całokształtu danego kontraktu lub jego poszczególnych postanowień. (A kupuje towar płacąc wysoką cenę, bo błędnie sądzi że jest znanej firmy)

Błąd istotny – uzasadnia przypuszczenie że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści.

Takie same skutki jak błąd wywołuje zniekształcenie woli przez osobę użytą do jego przesłania – posłańca (to osoba fizyczna lub prawna, której zadanie polega na przekazaniu gotowego cudzego oświadczenia woli). Zniekształcenie to każda zmiana, zniekształcenie lub przeinaczenie oświadczenia woli, które częściowo lub w całości wypaczają jego sens.

Kontrahent, który złożył oświadczenie woli pod wpływem błędu może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli, czyli pozbawić je znaczenia prawnego (skuteczności). W przypadku błędu obu kontrahentów uprawnienie to służy każdemu z nich.

Uchylenie się od skutków oświadczenia woli następuje przez oświadczenie złożone drugiemu kontrahentowi na piśmie w ciągu roku od dnia wykrycia błędu. Niezłożenie powyższego oświadczenia w terminie powoduje konwalidację kontraktu tzn. kontrakt staje się ważny.

4) PODSTĘP – podstępne wywołanie błędu przez drugiego kontrahenta powoduje, że składający oświadczenie woli może uchylić się od jego skutków nawet wówczas, gdy błąd, pod którego wpływem je złożył, nie był istotny lub nie dotyczył treści kontraktu.

Podstępne wywołanie błędu polega na celowym, świadomym doprowadzeniu kontrahenta do mylnego wyobrażenia o rzeczywistym stanie rzeczy, towarzyszącym zawieraniu umowy. Podstęp może polegać na: zapewnieniu kontrahenta o prawdziwości nieprawdziwego faktu, na zaprzeczeniu faktowi prawdziwemu. Milczące zachowanie kontrahenta nie stanowi podstępu.

Podstęp osoby trzeciej jest uznany za jednoznaczny z podstępem kontrahenta tylko wtedy, jeżeli wiedział on o podstępie i nie zawiadomił o nim drugiej strony.

Złożenie oświadczenia woli pod wpływem błędu wywołanego podstępnie przez kontrahenta uprawnia osobę, która złożyła takie oświadczenie, do uchylenia się od jego skutków prawnych przez odpowiednie oświadczenie złożone temu kontrahentowi na piśmie. Uprawnienie to wygasa z upływem roku od wykrycia błędu.

5) GROŹBA (PRZYMUS PSYCHICZNY) – groźba oznacza zastosowanie środków niedozwolonej presji wobec jednego z kontrahentów w celu zmuszenia go do złożenia oświadczenia woli, w wyniku którego dochodzi do powstania, zmiany lub wygaśnięcia zobowiązań kontraktowych. Oświadczenie jest wymuszone na kontrahencie gdy groźba wywołuje u niego obawę przed grożącym niebezpieczeństwem.

Przesłanki, których spełnienie pozwala na uznanie groźby za wadę oświadczenia woli:

- groźba jest bezprawna – tzn. sprzeczna z przepisami prawa lub zasadami współżycia społecznego, może polegać na zapowiedzi użycia bezprawnych środków (np. pobicia) lub użycia środków wprawdzie dozwolonych, ale w celu wymuszenia oświadczenia woli (groźba zawiadomienia prokuratury lub urzędu skarbowego o ukrywanych dowodach) .

- groźba jest poważna – jeżeli stwarza rzeczywiste zagrożenie oraz realne możliwości jego zrealizowania. Składający oświadczenie woli mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.

- między groźbą a złożonym przez osobę pozostającą pod jej wpływem oświadczeniem woli musi istnieć związek przyczynowy.

Kodeks cywilny jednakowo traktuje groźbę pochodzącą od kontrahenta i od osoby trzeciej, chociażby nawet kontrahent o niej nie wiedział. Osoba , która złożyła oświadczenie woli pod wpływem groźby, może uchylić się od jego skutków prawnych poprzez pisemne oświadczenie złożone drugiemu kontrahentowi w ciągu roku od ustania stanu obawy wywołanego groźbą.

Nieważność czynności prawnej – nie wywołuje ona zamierzonych przez strony i wyrażonych w ich oświadczeniach woli skutków prawnych. Cechy: czynność prawna jest nieważna od chwili dokonania, nieważność czynności prawnej następuje z mocy samego prawa, nieważność ma charakter definitywny (nie stanie się ważna nawet gdy przyczyna nieważności odpadnie). Czynność prawna nieważna nie może być konwalidowna tzn. nie może stać się ważną. Nieważna czynność prawna może ulec konwersji (następuje jej przekształcenie w inną, ważną czynność prawną).

Wzruszalność czynności prawnej– w oznaczony sposób można doprowadzić do uchylenia lub zmiany skutków prawnych tej czynności. Czynność prawna wzruszalna jest ważna i wywołuje zamierzone skutki prawne, jednakże tylko dopóty, dopóki nie zostaną one wzruszone. Czynność prawna wadliwa może być wzruszona przez oświadczenie woli uprawnionego podmiotu, którego treścią jest uchylenie się od skutków złożonego oświadczenia woli (błąd, podstęp, groźba). Wadliwa czynność prawna może być wzruszona przez konstytutywne orzeczenie sądu, wydane na wniosek podmiotu uprawnionego (prowadzi do unieważnienia lub zmiany treści wadliwej czynności prawnej).

Bezskuteczność zawieszona czynności prawnej-brak jest zgody osoby trzeciej na dokonanie danej czynności, a udzielenia tej zgody, do skuteczności tej czynności prawnej, wymaga ustawa. Np. zgoda przedstawiciela ustawowego osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnych, osoba reprezentowana przez rzekomego pełnomocnika. Umowa bez zgody osoby trzeciej nazywa się umową kulejącą. Umowa bez zgody osoby trzeciej nie jest nieważna, ale nie wywołuje przewidzianych w treści oświadczeń woli skutków prawnych. Po jej potwierdzeniu staje się w pełni ważna i skuteczna.

Bezskuteczność względna czynności prawnej – uchylenie skuteczności ważnej czynności prawnej względem określonej osoby, przy jednoczesnym pozostawieniu pełnej skuteczności względem wszystkich pozostałych. Czynność prawna dotknięta omawianą sankcją jest ważna, jedynie jej skuteczność wobec pewnych osób jest wyłączona. Bezskuteczność względna występuje z mocy samego prawa lub z mocy orzeczenia sądu.

Przypadki występowania bezskuteczności względnej to np.:

- art. 59 KC- w razie zawarcia umowy, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej, osoba ta może żądać uznania umowy za bezskuteczną w stosunku do niej. Przesłanki w tym art. potrzebne do zastosowania bezskuteczności względnej: istnieć musi roszczenie, którego realizacji przeszkodzono, została zdziałana przez zobowiązanego umowa uniemożliwiająca zadośćuczynienie wspomnianemu roszczeniu, strony czynności wiedziały o roszczeniu.

- art. 527 i następne – w wypadku zdziałania przez dłużnika z osobą trzecią czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzycieli

1. Kto i w jakiej sytuacji prawnej może posłużyć się przedstawicielem (np. pełnomocnikiem lub prokurentem)?

2. Na czym polega różnica między upływem terminów przedawnienia i terminów zawitych?

PRZEDAWNIENIE – polega na tym, że, w skutek upływu oznaczonego w ustawie terminu, uprawniony któremu przysługuje roszczenia majątkowe, staje się ograniczony w możliwości skutecznego dochodzenia jego prawa podmiotowego. Roszczenie przedawnione nie wygasa, upływ terminu przedawnienia skutkuje powstaniem po stronie osoby, przeciwko której roszczenie jest skierowane (dłużnika), uprawnienia do podniesienia zarzutu przedawnienia.

Terminy przedawnienia – określone są wprost przez ustawę (art. 118 KC) i nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną (art. 119 KC), nie można zrzec się zarzutu przedawnienia przed wpływem jego terminu (art. 117§2 zd.2).

Przedawnionego roszczenia nie można skutecznie dochodzić. Wciąż ono istnieje, lecz zmienia swój charakter (z roszczenia cywilnego staje się roszczeniem niezupełnym, które jest niezaskarżalne, nie może być przymusowo zrealizowane).

Przedawnieniu ulegają cywilnoprawne roszczenia majątkowe. (przedmiotem przedawnienia nie są prawa podmiotowe z których roszczenia wynikają).

Bieg przedawnienia

Terminy przedawnienia są terminami prawno materialnymi – skutkiem ich upływu jest nabycie bądź wygaśnięcie (zasiedzenie, przemilczenie) lub niemożność realizacji prawa podmiotowego (przedawnienie, prekluzja).

Terminy ogólne – jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi 10 lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe (np. czynsz najmu) oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – 3 lata. (Terminy po orzeczeniu art. 125 § 1 KC)

Początek biegu terminu przedawnienia –dzień w którym roszczenie stało się wymagalne (chwila, gdy wierzyciel może postawić skuteczne żądanie, aby dłużnik uczynił niezwłocznie zadość jego roszczeniu).

Zawieszenie biegu terminu przedawnienia – gdy zaistnieją przesłanki wymienione w art. 121 KC bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu. Termin rozpoczęty nie biegnie przez czas trwania okoliczności zawieszającej, po jej ustaniu zaś biegnie w dalszym ciągu (a nie od początku). Jeżeli okoliczność zawieszająca zaistniała zanim roszczenie stało się wymagalne, to bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a biegnie dopiero od ustania tej okoliczności.

Przerwanie biegu terminu przedawnieni – istota przerwy polega na tym, że roszczenie powraca do stanu z początku biegu terminu przedawnienia (gdy stało się wymagalne) a termin przedawnienia, który dotąd upłynął, uważany jest za niebyły.

Bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym (przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia – przerwanie biegu przedawnienia przez wierzyciela), a ponadto przez uznanie roszczenia przez osobę przeciw której roszczenie przysługuje (przerwanie biegu przedawnienia przez dłużnika).art.123 § 1.

Zakończenie biegu terminu przedawnienia – przedawnienie upływa w ostatnim dniu terminu (art.112

KC)

TERMINY ZAWITE (PREKLUZJA)- mamy z nimi do czynienia gdy ustawa, przewidując termin do wykonania uprawnienia, postanawia jednocześnie, że bezczynność uprawnionego przez czas wskazany powoduje wygaśnięcie przysługującego mu dotąd prawa.

3 rodzaje terminów zawitych:

- terminy do sądowego dochodzenia roszczeń (np. art. 344 §2)

- terminy do wykonywania praw kształtujących (np. art. 88 KC)

- terminy wygaśnięcia prawa (np. art. 293 KC).

TERMINY ZAWITE A TERMINY PRZEDAWNIENIA – są to terminy ograniczające dochodzenie praw podmiotowych

- Terminy przedawnienia – upływ terminu przedawnienia powoduje niezaskarżalność roszczenia, fakt upływu terminu przedawnienia uwzględnia się na wniosek (zarzut przedawnienia art. 117 §2), w przypadku przedawnienia jest możliwość zawieszenia lub przerwania biegu

- Terminy zawite – upływ terminu zawitego prowadzi do wygaśnięcia objętego prekluzją prawa, upływ terminu zawitego z urzędu, nie ma zawieszania albo przerwania biegu (termin zawity upływa w sposób bezwzględny).