społeczeństwo obywatelskie na poziomie Brukseli jest o wiele bardziej rozwinięte, spójne i rozbudowane niż w większości stolic Europy
TEORIE POLITYK PROWADZONYCH PRZEZ GRUPY NACISKU
nie istnieje idealny model reprezentacji interesów grup społecznych
pluralizm polityczny - klasyczny model polityki grup nacisku w systemach demokratycznych
otwarty dostęp do sił politycznych, które pozwalają grupom nacisku na stosowanie systemu hamulców i równowagi wobec wpływowych urzędników państwowych czy określonych grup interesu
założenie: obok każdego ugrupowania po różnych stronach sceny politycznej tworzy się ugrupowanie opozycyjne, reprezentujące odmienne poglądy; jeśli istniejące podziały społeczne bardziej dzielą niż wzmacniają się wzajemnie, będzie istniało „wiele opozycji”, a żaden z interesów nie będzie na tyle silny, aby zmonopolizować proces polityczny zawsze istnieje „równoważący się układ sił”, który prowadzi do równowagi społecznej
wymóg równorzędnego dostępu grup opozycyjnych do udziału w procesie politycznym
Olson: „logika działań zbiorowych” – motywacja, by przystąpić do grupy starającej się osiągnąć przywileje tylko dla swoich członków (interesy prywatne) jest o wiele większa niż chęć przystąpienia do grupy zabiegającej o osiągnięcie celów dla całego społeczeństwa (interesy publiczne)
łatwiej jest organizować się „interesom wspólnym”, reprezentującym interesy danego producenta, niż „interesom rozproszonym”, które reprezentują społeczeństwo jako całość nierówny dostęp do władzy politycznej, docieranie do przedstawicieli władzy zarezerwowane dla grup o największych zasobach, wyniki pożądane tylko przez niektóre grupy, a nie całe społeczeństwo
3 inne modele reprezentacji grup interesu: korporacyjny, konsocjonalny, neopluralizm; w każdym państwo popiera określone miejsce w polityce grup interesu mając na celu bardziej zrównoważoną reprezentację interesów i wyniki polityczne
model korporacyjny
sprzyja interesom poszczególnych klas społecznych
podstawowy podział społeczny to podział na kapitalistów/biznes i ludzi pracujących
chcąc zapewnić równomierne rozłożenie sił między tymi grupami, państwo uznaje, licencjonuje i subwencjonuje działalność monopolistycznych reprezentacji obu grup („partnerów społecznych”)
trójstronne spotkania z przedstawicielami władz
porozumienie ma doprowadzić do wyniku politycznego cieszącego się przyzwoleniem społecznym
model konsocjonalny
sprzyja interesom poszczególnych klas społecznych
przywileje dla grup wyłonionych wg podziału kulturowego społeczeństwa (religia, język, narodowość)
konsocjonalizm – zbiór formalnych praktyk konstytucyjnych (rząd koalicyjny, reprezentacja proporcjonalna), które promują harmonię społeczną w społeczeństwach o dużej fragmentaryzacji kulturowej; system służący reprezentowaniu interesów poszczególnych grup
typowy dla reprezentacji interesów w Szwajcarii, Belgii; przekłada się na kontekst unijny
model neopluralistyczny
można pokonać stronnicze efekty pluralizmu, jeśli przedstawiciele władz państwowych przestaną odgrywać rolę jedynie bezstronnych arbitrów
politycy celowo wyszukują i dotują, ułatwiając dostęp do siebie, interesy publiczne, które nie mają wystarczającej reprezentacji
nie wspiera określonych interesów publicznych, zamiast tego przy dany zagadnieniu politycznym państwo promuje grupę, która reprezentuje określony interes publiczny
ograniczenia modeli:
system korporacyjny i konsocjonalny arbitralnie przyznają przywileje wybranym grupom społecznym, wykluczając inne; obok tradycyjnie reprezentowanych grup pracowników i pracodawców powstały nowe ruchy społeczne (na rzecz ochrony środowiska, praw kobiet itd.)
w systemie korporacyjnym przedstawiciele biznesu i klasy pracującej chronią „interesy producentów” i promują je kosztem „interesów rozproszonych” grupy podatników i konsumentów
w modelu korporacyjnym wymagane jest przyzwolenie dwóch stron, a w modelu konsocjalnym wszystkich grup narodowych/kulturowych ograniczenie możliwości wprowadzenia zmian przez przedstawicieli władz
neopluralizm: subsydiowanie publicznych grup interesu środkami z budżetu państwa sprawia, że grupy te mają motywację, aby organizować się w celu zagwarantowania sobie finansowania przez państwo, a nie promowania poglądów politycznych swoich członków
przesadzona krytyka pluralizmu
wraz ze wzrostem poziomu „opieki” nad określonymi interesami wzrasta również motywacja grup, które tracą w wyniku tych działań powstaje równowaga interesów, która powstrzymuje polityków od przekazywania nielimitowanych przywilejów danej grupie interesu
kontekst dostępu do przedstawicieli władz: informacje dostarczane przez grupy interesu są potrzebne do tworzenia dobrych polityk, a informacje dostarczone przez grupę, która poniosła konkretne wydatki, aby je pozyskać, są prawdopodobnie bardziej wiarygodne niż informacje od grupy, dla której pozyskanie ich było łatwe przedstawiciele władz będą korzystać z informacji otrzymanych od grup reprezentujących interesy rozproszone niż skoncentrowane
kontekst dostępu grup interesu: skoro grupy uzyskują większe przywileje, jeśli lobbują wśród polityków o różnych poglądach politycznych, a nie tylko o poglądach zbliżonych, mają większą motywację do „lobbingu przeciwdziałającego/blokującego”, niż zakłada to klasyczna krytyka pluralizmu
LOBBING NA POZIOMIE EUROPY: GRUPY NACISKU I TWORZENIE POLITYKI W UE
w połowie lat 80. istniało ok. 500 grup nacisku z siedzibą w Brukseli, 10 lat później 3 razy więcej
na szczeblu europejskim w największym stopniu reprezentowane są interesy grup biznesowych – 2/3 z 1450
rodzaje i liczba grup nacisku działających w UE w 2001r. – tabelka s. 256
ponad 300 różnych grup nacisku reprezentujących interesy publiczne
duża grupa stowarzyszeń zawodowych
BIZNESOWE GRUPY NACISKU: FIRMY JAK AKTORZY POLITYCZNI
firmy prywatne zaczęły angażować się w lobbing w latach 70. i 80. (wtedy rządy zaczęły wyznaczać standardy rynkowe przez nowe gospodarcze i społeczne działania regulacyjne powstanie jednego europejskiego rynku – interes sfery biznesowej zbliżył się do nowego centrum politycznego, aktywne wsparcie ze strony grup w rozwoju kompetencji na poziomie unijnym)
większość sektorów gospodarki europejskiej opowiadała się za zniesieniem barier swobodnego przepływu dóbr, usług i kapitału – podstawa neofunkcjonalistycznych teorii integracji europejskiej w latach 50.
Zrzeszenie Europejskich Federacji Przedsiębiorców (UNICE), Stowarzyszenie Europejskich Izb Handlowych (EUROCHAMBERS), Europejski Okrągły Stół Przemysłowców (ERT), Komitet UE Amerykańskiej Izby Handlowej (AMCHAM-EU), Europejska Unia Rzemieślników oraz Małych i Średnich Przedsiębiorców (UEAPME)
w rzeczywistości to indywidualne firmy dążą do realizacji swoich prywatnych interesów i właśnie to stanowi centrum systemu lobbingu w Brukseli
najlepsza strategia dotarcia: bezpośredni kontakt z Komisją
interesy sfery biznesu oraz właścicieli kapitały są bardzo dobrze reprezentowane w unijnym procesie politycznym
firmy bardzo rozwinęły strategie lobbingowe, korzystają z różnych kanałów dojścia oraz różnicują wydatki na te cele
łatwy dostęp do Komisji oraz liczba aktorów zaangażowanych w te procesy pluralistyczny model w reprezentacji interesów sfery biznesu (ale żeby mówić o prawdziwym pluralizmie, grupy mające interesy odmienne od grup biznesu musiałyby być równie dobrze zorganizowane)
ZWIĄZKI ZAWODOWE, INTERESY PUBLICZNE, RUCHY SPOŁECZNE
rzecznikiem interesów społecznych jest Komitet Ekonomiczno-Społeczny powołany traktatem rzymskim, który ma za zadanie wprowadzenie elementów korporacyjnych do unijnego procesu politycznego; status Komitetu ustalany jest jednak tylko drogą uzgodnień
wiele grup nacisku zaczęło interesować się procesem tworzenia polityki w Brukseli w wyniku przekazania na poziom Unii kompetencji w takich obszarach jak BHP, ochrona środowiska, ochrona praw konsumentów, polityka społeczna w momencie uchwalenia Jednolitego Aktu Europejskiego i Traktatu z Maastricht
dopiero w latach 90. grupy te zaczęły bardziej bezpośrednio i na równiejszych zasadach konkurować z grupami biznesowymi
1972 – utworzenie Europejskiej Konfederacji Związków Zawodowych (ETUC)
1984 – przewodniczący KE Jacques Delors ogłosił, że żadna nowa inicjatywa dotycząca polityki społecznej nie będzie rozpatrywana bez uprzedniej akceptacji przez 2 strony sfery przemysłowej, reprezentowanej przez UNICE i ETUC
Traktat z Maastricht – nadanie dialogowi społecznemu w obszarze polityki społecznej statusu formalnego – impuls do dalszej działalności ETUC partnerzy społeczni mają znaczne kompetencje w ustalaniu agendy w obszarze polityki społecznej – przykład klasycznego korporacjonizmu, który zajmuje centralne miejsce w polityce społeczno-ekonomicznej UE
pomimo quasi-korporacyjnego sposobu podejmowania decyzji w UE w kwestii praw pracowniczych, wciąż mało jest oznak powstawania prawdziwie ponadnarodowego systemu relacji pracowniczych, gdzie istniałyby ogólnoeuropejskie układy zbiorowe pracy w danym sektorze czy nawet w ramach poszczególnych firm o zasięgu międzynarodowym interesy ludzi pracujących mają mniejszą siłę przebicia na szczeblu europejskim, niż miały na szczeblu krajowym, i pracownicy czują się pokrzywdzeni, że w wyniku gospodarczej integracji Europy i przekazywania UE kompetencji w zakresie regulacji rynku pracy kończy się korporacjonizm narodowy
inne grupy nacisku mają większy dostęp do polityków unijnych, ponieważ w wyniku integracji otworzyły się nowe drogi umożliwiające grupom nacisku działanie ponad krajowymi politykami i przedstawicielami administracji
ochrona środowiska: G8 (osiem organizacji pozarządowych); ważna rola w monitorowaniu wykonywania prawa unijnego związanego z ochroną środowiska
interesy konsumenckie: Europejska Organizacja Konsumencka (BEUC)
liczna grupa „społecznych organizacji pozarządowych” – inne interesy publiczne
w obszarze reprezentowania interesów pracowników najbardziej wpływowa jest KE; głównym źródłem finansowania praktycznie wszystkich grup nacisku w Brukseli jest budżet UE przeznaczony na działalność różnych dyrekcji generalnych w Komisji
KE odgrywa też istotną rolę w umożliwianiu dostępu tych grup do procesu politycznego UE
dialog obywatelski – próby skodyfikowania na wzór dialogu społecznego, nie wyszło, mimo braku odniesienia w traktacie powstała Platforma Europejskich Społecznych Organizacji Pozarządowych jako realne forum spotkań wszystkich społecznych organizacji pozarządowych i urzędników KE w regularnej i ustrukturyzowanej formie
niepożądany skutek tej korporacyjnej i neopluralistycznej strategii Komisji - selekcja grup reprezentujących interes publiczny: podział na grupy „wewnętrzne” i „zewnętrzne”
podejmowanie bardziej bezpośrednich działań skierowanych przeciwko instytucjom unijnym (np. protesty) jako efekt wyłączenia niektórych interesów ze struktur elitarnych grup nacisku w UE
INTERESY TERYTORIALNE
przedstawicielstwa władz związkowych Niemiec, Belgii i Austrii, rady regionalne i inne formalne organy zdecentralizowanych państw unitarnych, lokalne rządy państw unitarnych, liczne stowarzyszenia pośredniczące między władzami lokalnymi, wspólnotami, gminami, miastami, regionami
większość grup zaczęła się zawiązywać pod koniec lat 80., po unijnych reformach związanych z polityką regionalną (reforma funduszy strukturalnych w 1988r. – Komisja dążyła do zaangażowania regionalnych grup interesu w proponowanie, uchwalanie i wykonywanie polityk regionalnych; regionalne grupy interesu chciały omijać rządy narodowe, które miały odmienne cele polityczne i ograniczały wydatki na narodowe grupy regionalne)
uczestnictwo regionów w tworzeniu unijnej polityki zostały usankcjonowane powołaniem Komitetu Regionów (COR) na mocy traktatu z Maastricht reprezentacje władz regionalnych i lokalnych z każdego państwa członkowskiego
COR otrzymał prawo konsultacji nie tylko w kwestiach przyjmowania i wdrażania unijnych polityk regionalnych, ale we wszystkich obszarach polityki związanych z europejską spójnością gospodarczą i społeczną
władze regionalne z największym zakresem kompetencji (np. niemieckie landy) mają swoje przedstawicielstwa w Brukseli
konsekwencja: system rządów wielopoziomowych – polityka wyłania się wskutek interakcji pomiędzy władzami regionalnymi, narodowymi i europejskimi
pozycja COR w unijnym procesie politycznym jest marginalizowana regiony mają mniejszy wpływ na politykę niż sfera biznesu, pracownicy czy interesy społeczne