Główne koncepcje opinii publicznej i ich odmiany
Opinia publiczna to reakcja zbiorowości ludzkich na działania polityczne i społeczne, wyrażany publicznie stan świadomości owych zbiorowości. Dotyczy spraw ważnych dla społeczeństwa, często kontrowersyjnych. Jest zmienna, może ulec zmianom nawet w krótkim okresie.
W rozumieniu potocznym reakcja czy świadomość jest utożsamiana z wyrażającymi ją ludźmi. W takim rozumieniu opinia publiczna to po prostu społeczeństwo, jego część dorosła, posiadająca prawa wyborcze, aktywna politycznie. Choć najprościej byłoby ją widzieć jako aprobatę lub dezaprobatę wobec działań politycznych, to jednak badania opinii i analizy wskazują również na istnienie trzeciego stanu: obojętności wobec danego zjawiska. Może dotyczyć spraw zarówno teraźniejszych jak i przeszłych; choć skupia się na sprawach krajowych, dotyczy również problemów o charakterze globalnym. „Opinia publiczna jest niewidzialną i tajemniczą potęgą, której nic nie jest w stanie się oprzeć, nic nie jest od niej bardziej zmienne, bardziej nieokreślone i silniejsze. A przy tym, przy wszystkich swych kaprysach, jest ona znacznie częściej, niż się wydaje, prawdziwa, rozsądna, sprawiedliwa” - stwierdził Napoleon. Zjawisko opinii publicznej jest równie stare jak władza. Tam, gdzie istniała władza, pojawiały się wobec jej działań komentarze, przychylne lub krytyczne. Represyjność władzy ograniczała funkcjonowanie opinii publicznej, ale nie można było jej ignorować, bo kończyło się to mniej lub bardziej gwałtownie przebiegającymi konfliktami, aż do przewrotów czy rewolucji. Jednak tworzenie się opinii publicznej we współczesnym znaczeniu przypada na okres oświecenia, a kształtuje się do początków dwudziestego wieku. Proces jej kształtowania jest związany z rozwojem demokracji, powszechnego prawa wyborczego i parlamentaryzmu.
Główne koncepcje opinii publicznej:
afirmatywny - optymistyczne przekonanie na temat opinii publicznej. Opinia publiczna wywiera wpływ na władzę. Obywatele nie są bierni. Chcą uczestniczyć w domenie publicznej.
Krytyczny - przekonanie o tym, że opinia publiczna ukształtowała się w dobie oświecenia, ale później ta obywatelska opinia publiczna uległa degradacji, rozpadowi. Społeczeństwo stało się konsumpcyjne.
ironiczny - opinia publiczna praktycznie jest w rozsypce, może nawet nie istnieje i nie powinna być odtwarzana, bo tak naprawdę nigdy nie istniała. W. Lippmann - krytyk opinii publicznej, twierdził, że większość społeczeństwa to bierna masa, która nie ma pojęcia o przemianach społecznych, systemach politychnych itd. W związku z tym pytanie ludzi o opinię jest błędem. Nowoczesne społeczeństwa powinny być zarządzane przez elity, ludzi którzy mają pojęcie o polityce. Odpytywanie społeczeństwa jest szkodliwe. Nowoczesne społeczeństwo opiera się na dwóch mitach: mit obywatela poinformowanego - większość z nas wie o co chodzi, gdy się wypowiada na tematy polityczne, ale tak naprawdę to fikcja!
W. Lippman - krytyk opinii publicznej twierdził, że większość społeczeństwa to bierna masa, która nie ma pojęcia o przemianach społecznych, systemowych i politycznych. W związku z tym pytanie ludzi o opinię jest błędem. Nowoczesne społeczeństwa powinny być zarządzane przez elity. Ludzi którzy mają pojęcie o polityce. Odpytywanie społeczeństwa jest szkodliwe. Nowoczesne społeczeństwo opiera się na micie: mit obywatela poinformowanego - większość z nas wie, o czym mówi, gdy wypowiada się na tematy polityczne, ale tak naprawdę to fikcja.
Schemat rozwoju opinii publicznej:
opinia publiczna musi zostać wytworzona i to w określonych warunkach, niezależnie od nacisków ekonomicznych. Powinna być ukształtowana w autonomicznych sferach społecznych: wiece, manifestacje, stowarzyszenia itd.
opinia publiczna musi być publicznie znana, to co ludzie ustalają w toku debaty musi być jawne, ale nie sterowane.
Władza powinna uwzględniać opinię publiczną, opinia publiczna sprawdza władzę, ocenia, chce mieć wpływ na decyzję, które maja być dopiero podjęte. Władza powinna czuć się w pewnym sensie naga.
2. Pojęcia opinii publicznej, opinia nie-publiczna, opina quasi publiczna
Opinia publiczna to reakcja zbiorowości ludzkich na działania polityczne i społeczne, wyrażany publicznie stan świadomości owych zbiorowości. Dotyczy spraw ważnych dla społeczeństwa, często kontrowersyjnych. Jest zmienna, może ulec zmianom nawet w krótkim okresie.
W rozumieniu potocznym reakcja czy świadomość jest utożsamiana z wyrażającymi ją ludźmi. W takim rozumieniu opinia publiczna to po prostu społeczeństwo, jego część dorosła, posiadająca prawa wyborcze, aktywna politycznie. Choć najprościej byłoby ją widzieć jako aprobatę lub dezaprobatę wobec działań politycznych, to jednak badania opinii i analizy wskazują również na istnienie trzeciego stanu: obojętności wobec danego zjawiska. Może dotyczyć spraw zarówno teraźniejszych jak i przeszłych; choć skupia się na sprawach krajowych, dotyczy również problemów o charakterze globalnym. „Opinia publiczna jest niewidzialną i tajemniczą potęgą, której nic nie jest w stanie się oprzeć, nic nie jest od niej bardziej zmienne, bardziej nieokreślone i silniejsze. A przy tym, przy wszystkich swych kaprysach, jest ona znacznie częściej, niż się wydaje, prawdziwa, rozsądna, sprawiedliwa” - stwierdził Napoleon. Zjawisko opinii publicznej jest równie stare jak władza. Tam, gdzie istniała władza, pojawiały się wobec jej działań komentarze, przychylne lub krytyczne. Represyjność władzy ograniczała funkcjonowanie opinii publicznej, ale nie można było jej ignorować, bo kończyło się to mniej lub bardziej gwałtownie przebiegającymi konfliktami, aż do przewrotów czy rewolucji. Jednak tworzenie się opinii publicznej we współczesnym znaczeniu przypada na okres oświecenia, a kształtuje się do początków dwudziestego wieku. Proces jej kształtowania jest związany z rozwojem demokracji, powszechnego prawa wyborczego i parlamentaryzmu.
Opinia publiczna musi zostać wytworzona i to w określonych warunkach, niezależnie od nacisku ze strony władzy, nie pod dyktando polityków. Powinna być wytwarzana niezależnie od warunków ekonomicznych.
Opinia publiczna musi być powszechnie znana - to co ludzie ustalają w toku debaty musi być jawne, ale nie sterowane
Władza powinna uwzględnić opinię publiczną. Opinia publiczna sprawdza władzę, ocenia, chce mieć wpływ na decyzję, które mają być podjęte.
Opinia nie-publiczna - to są wyniki tzw. badań opinii publicznej (publikacja indywidualnych nastrojów - ośrodki badań opinii publicznej). Kształtowana jest pod wielką perswazją mediów, reklamy, kampanii wyborczych itd. Jest przedmiotem badań publicznych.
Opinia quasi-publiczna - to są np. wypowiedzi liderów politycznych, dotyczące np. tego, że społeczeństwo chce tego, czy tego... Wypowiedzi polityków i dziennikarzy w mediach gdzie przedstawiciele wąskich środowisk dyskutują nad jakąś ideą. (deklaracje, manifesty, pisma w których wyraża się oficjalny pogląd w imieniu zbiorowości).
Sfera publiczna - jest to dziedzina ludzkiej aktywności społecznej, w której formuje się opinia publiczna. To obszar, na którym ludzie mogą w nieskrępowany i wolny sposób dyskutować na tematy ważne społecznie i poprzez tę dyskusję wywierać wpływ na poczynania polityków. Sfera publiczna leży pomiędzy sferą prywatną, a sferą polityczną (czyli sferą władzy).
Dlaczego opinia publiczna przestała nas pociągać? Odpowiedź jest prosta. Odpowiedzialne są za to procesy społeczne, polityczne i ekonomiczne, które zaistniały w Europie w XIX i XX wieku: rozwój nowoczesnych mediów i przekształcenia w sferze gospodarczo-politycznej - powstanie państwa socjalnego. Masowa prasa, dostępna wszystkim, radio i telewzja- przekształacają większość społeczeństwa w odbiorców, konsumentów. Państwo socjalne, tzw. społeczeństwo dobrobytu - wielkie cywilizacyjne odkrycie, odnosi się do wielkiego przekształcenia kapitalizmu w socjal (urlopy macierzyńskie, emerytury, ochrona zdrowia itd.). Pracownikom jest lepiej niż kiedyś, mają zabezpieczenia socjalne, mają związki zawodowe, które kłócą się za nich. Dlatego społeczeństwo zostaje wtłoczone w ramy petenta.
3. Badania opinii publicznej jako samoobserwacja systemu polityki - teza Luhmanna
N. Luhmann - twórca teorii systemów. Rozwój społeczny polega na tym, że społeczeństwo staje się różnorodne, im bardziej jest jednolite, tym bardziej cofa się w rozwoju. Różnorodność - wielkość systemów, różnicowanie się systemów. Systemy rozwijają się na mocy samoobserwacji, przypisywania sobie wartości, które są odmienne od innych. Każdy system obserwuje sam siebie. W nowoczesnym społeczeństwie systemy są tak złożone, że nikt nie jest w stanie dokonać obserwacji całości. Dlatego ważna jest obserwacja drugiego rzędu (np. gospodarki za pomocą wzrostu cen). Taką funkcję pełnią badania opinii publicznej czyli właśnie obserwacji drugiego rzędu. Obserwacja pierwszego rzędu - osoba odpowiadająca na pytanie. Rozwój polityki jako systemu polega na tym, że ten system podlega samoobserwacji, ale nie pierwszego rzędu, tylko drugiego. Opinia publiczna jest funkcjonalnie niezbędna, bo polityka nie miałaby obserwacji, ale trzeba zdawać sobie sprawę, ze opinia publiczna pełni instrumentalną funkcję, jest to element narzędziowy w nowoczesnej demokracji obudowany mrzonkami. System polityczny rozwija się za pomocą samoobserwacji i na przetwarzaniu informacji.
Uzasadnienia poglądu: opinii publicznej nie ma (Converse, Bourdieu, Król)
Opinii publicznej nie ma! Nie istnieje!
Ph. Converse - badacz opinii publicznej wykazywał, że i jeżeli by się przebadało te same osoby na te same tematy, to dowiemy się że około 4/5 nie ma trwałych przekonań (USA), zmienia poglądy od czasu do czasu, poglądy nie składają się w żadną całość. Sondaże opinii publicznej są więc bardzo wątpliwe. 1/5 obywateli USA, mogłaby do opinii publicznej się zaliczyć, bo ma stałe, niezmienne poglądy i postawę - względnie ustalone prdyspozycję do postrzegania rzeczy, ideii i bycie gotowym do działania w odpowiednim kierunku.
P. Bourdieu - trzy założenia na których opierają się badania opinii publicznej: a) każdy może mieć opinię (to nie jest prawda), wielu z nas nie myśli o tym, nie dostrzega problemów, ale jest odpytywanych i coś tam zawsze odpowie, ale nie kryje się za tym jakaś opinia. b) opinie ludzi są równowartościowe - badania zakładają, że waga opinii każdego jest taka sama, a to nie prawda. Są ludzie wykluczeni, albo tacy którzy są bardziej lub mniej wpływowi na otoczenie, a w zliczeniu opinii wygląda, że to wszystko jest to samo. To jednak fikcja. c) badania opinii publicznej zakladają, że hierarchia spraw ważnych, jest w społeczeństiwe taka sama, to też fikcja! Każdy z nas ma bowiem swoją hierachię spraw wążnych.
M. Król - liberał (Historia idei) - opinia publiczna jest zawsze czyimś tworem ( dziennikarzy, socjologów, polityków, psychologów), ale trzeba ją pielęgnować, bo jest bardzo ważna. Opinię publiczną badają socjologowie, psychologowie, politologowie itd. Potem ogłaszają wyniki swoich badań, które oczywiście wywierają wpływ na opinię publiczną. Wobec całego tego zamieszania rozpocząć należy od stwierdzenia, że opinia publiczna nie istnieje. Jest zawsze czyimś tworem: polityka, dziennikarza, socjologa. I przyjmuje taki kształt, jaki nada jej polityk, dziennikarz, socjolog. Opinia publiczna jest jednym z tych produktów społeczeństwa demokratycznego, które powstały w wyniku działania tendencji do tworzenia fikcyjnych organizmów o charakterze całościowym, takich jak społeczeństwo, klasa, młodzież itp. wszystkie te organizmy nie istnieją jako takie, są jedynie konstrukcjami myślowymi, a wobec tego powoływanie się na poglądy, żądania, cechy pozytywne i negatywne tych konstrukcji stanowi demagogię. Istnieją tylko jednostki i grupy społeczne połączone faktycznymi więziami”
Współczesne metody badania opinii publicznej ( w tym sondaż)
Badania opinii publicznej są fragmentem szerszej całości badań ankietowych.
Badania ankietowe - badania zachowań za pomocą ankiet w określonych społeczeństwach, ankietowe badania rynkowe, ankiety wykorzystywane w badaniach naukowych.
Ankieta (enquête) - zbieranie materiałów w terenie, bezpośrednio od osób, których te badania mają dotyczyć. Ankietę stosuje się dla uzyskania informacji dotyczących wiedzy i poglądów badanych na jakiś temat. Aby ankieta była wiarygodną metodą badawczą powinna uwzględniać miejsce w którym ma być przeprowadzona oraz zawierać informacje uzyskane na podstawie analizy literatury przedmiotu, dokumentów czy też obserwacji danego wycinka rzeczywistości. Jest to warunek niezbędny do prawidłowego wyboru pytań jak i osób ankietowanych. Pytania w ankiecie mogą być otwarte - wtedy badany nie czuje się skrępowany możliwościami wyboru odpowiedzi jak ma to miejsce w pytaniach o charakterze zamkniętym.
Techniki badań ankietowych: ankiety pocztowe, kontakt bezpośredni, ankieta dołączona do jakiegoś towaru, ankiety audytoryjne, ankiety ogólnie wyłożone, telefoniczne ankiety
Ankieta ogólna - pomiar ten polega na rozmieszczeniu przez ankietera kwestionariuszy w miejscach ogólnie dostępnych, skąd zainteresowane osoby mogą ten instrument zabrać, udzielić pisemnych odpowiedzi i przesłać pod wskazany adres lub częściej - złożyć w wyznaczonym miejscu.
Ankieta pocztowa - jedna z częściej stosowanych metod ilościowych. Polega na pisemnym komunikowaniu się badacza z respondentem. Narzędziem pomiarowym jest kwestionariusz, czyli lista pytań na jeden lub więcej tematów uporządkowana merytorycznie i graficznie. Kwestionariusz wysyłany jest drogą pocztową do dobranej wcześniej próby respondentów, która pisemnie odpowiada na pytania w nich zawarte. Kwestionariusz jest zwracany przez respondentów drogą pocztową.
Badanie surveyowe pojęcie zaczerpnięte z terminologii badaczy krajów zachodnich; w kontekście oryginalnym oznacza całą klasę technik badań ilościowych, w Polsce najczęściej rozumiane jako sondaż przeprowadzany za pomocą kwestionariusza. Badania surveyowe stosuje się do sposobu zbierania danych wykorzystującego wywiad i dobór próby w celu uzyskania zbioru danych możliwych do dalszej analizy ilościowej.
Indywidualne wywiady pogłębione - polegają na rozmowie osoby badanej z prowadzącym badanie. Mają ustalony scenariusz wątków tematycznych poruszanych w trakcie rozmowy, w celu uzyskania jak najwięcej szczegółowych informacji. Pytania nie są standaryzowane, mają charakter otwarty, a o kolejności zadawania oraz formułowania decyduje prowadzący.
Pierwsze badania opinii publicznej (systematyczne) rozpoczął Instytut Gallupa w 1936 roku.
Sondaż: przeprowadzany jest za pomocą kwestionariusza, obserwacji zachowań. W praktyce większość sondaży socjologicznych opartych jest na kwestionariuszach w formie pisemnej. Sondaże stosuje się do sposobu zbierania danych wykorzystującego wywiady i dobór próby w celu uzyskania zbioru danych nadających się do dalszej analizy ilościowej. Sondaże społeczne oparte na próbie losowej stały się najważniejszą pojedynczą techniką badań społecznych, używaną we wszystkich naukach społecznych, badania rynku i badań opinii. Sondaże są źródłem danych do opisu statystycznego społeczności krajowych, regionalnych i lokalnych. Jedną z podstawowych zalet badań sondażowych jest ich przejrzystość i dostępność. Metody i procedury są jawne i dostępne dla innych osób, w przeciwieństwie do metod zakładających znaczny indywidualny wkład poszczególnych badaczy. Wadą jest z kolei fakt, że stosuję się w nich z reguły kwestionariusz, którego treść została ustalona już we wstępnej fazie badań, co ogranicza zasięg tematyczny całego badania. Sondaże dostarczają informacji o osobach, pełnionych przez nie rolach, grupach społecznych, takich jak gospodarstwa domowe czy rodziny, organizacjach takich jak szkoły, zakłady pracy, czy przedsiębiorstwa. Metoda sondażowa (zwana również Reprezentacyjna bądź Surveyowa) charakteryzuje się tym, iż pozwala na zdobycie wiedzy o dużej zbiorowości poprzez zbadanie jedynie jej reprezentacji, tzn. próby reprezentacyjnej. Próba reprezentacyjna musi być przygotowana wedle wszystkich stopni społeczeństwa ( wiek, płeć, miejsce zamieszkania, pochodzenie, zawód itd.). - to tzw metryczka. Prawidłowy sondaż musi chwytać obraz całego społeczeństwa.
Co to jest próba reprezentacyjna?- Jeśli badania dotyczą wielkiej społeczności to w badaniach nie uczestniczą wszyscy, a jedynie przedstawiciele zbiorowości, którzy znaleźli się w tzw. Próbie reprezentacyjnej. Powinna być ona identyczna pod względem struktury z całą społecznością i stanowić statystyczną reprezentację całości.
Sposoby doboru reprezentacji: Dobór jest losowy zgodny z zasadą, że wszyscy mają jednakowe szanse do wzięcia udziału w próbie. Istnieją szczególne sposoby doboru reprezentacji: wybór z listy ( co setny, co tysięczny itd. )
-wybór stratyfikowany ( uwzględnia kategorie społeczne np. renciści )
-Wybór proporcjonalny ( szczególne traktowanie ze względu na wiek, płeć czy wykształcenie )
-wybór terytorialny ( miasta, ulice dzielnice )
srtow poll - słomiany sondaż - próba rozpoznania w którą stronę wieje wiatr - jak się układa myślenie ludzi na jakiś temat. Pierwsze były wykonywane wśród pasażerów parowców.
Upowszechnienie się sondaży, sprawiło, że wybory tracą na popularności. Im więcej sondaży w społeczeństwie tym mniejsze zainteresowanie wyborami. Wiąże się to z depolityzacją społeczeństw. Społeczeństwo odwraca się od polityki. Są różne wskaźniki ilościowe tego procesu: spadek zaufania dla klasy politycznej. Spadek poczucia, że elity polityczne są wyczulone na sprawy, które interesują społeczeństwo. Wzrost ilości niezależnych wyborców - chodzi tu o tych wyborców, których można przyciągnąć za pomocą kiełbasy wyborczej. Wzrost sceptycyzmu - społeczeństwo nie wierzy w politykę. Stronnicze oddziaływanie sondaży, instrumentalne wykorzystanie sondaży - stronnicze pytanie, zawierające negatywne sugestie wobec jakiegoś środowiska. Cytowanie wyników opinii publicznej - by promować swój pogląd, a dyskredytować pogląd przeciwnika.
6.Przemiany technik wyrażania i szacowania opinii publicznej (Herbst)
HISTORYCZNE TECHNIKI WYRAŻANIA I SZACOWANIA OPINII PUBLICZNEJ:
Retoryka narzędzie, które może być użyte do różnych celów, w starożytności wyróżnia się dwa cele:
- negatywny (pochlebstwa) - przypodobać się władzy
- pozytywny - mówienie prawdy mimo wszystko, nawet jeśli może to być niepopularne
SOKRATES - ikona postawy nieugięcia się, mówienia prawdy; Sofiści nawiązują do marketingu, reklamy bez zastanawiania się nad konsekwencjami
Pamflet satyryczny utwór, poddawał dyskredytacji zachowania osób
Opinia publiczna kształtowana była podczas publicznych spotkań, wystąpień
Drukarnie, dzięki nim dochodzi do rozwoju opinii publicznej, która kształtowana była poprzez druk (łatwiej docierał do szerszej grupy ludzi)
Tłum- kultura przeciwna konwencjom, przekracza reguły (Bachtin), poważna, konfrontacja z życiem i śmiercią
ELIAS - autor koncepcji procesu cywilizacji
Petycje - grupy zbierały się na placu wykrzykując racje, po czym tworzono petycje pod która inni się podpisywali
Salony i kawiarnie
Salony - kultura francuska, regulowany dostęp, osoba udzielające gościny, nie każdy ma do niego dostęp
Kawiarnie (demokratyczne) - instytucja angielska, miejsce publiczne, bezpośredni kontakt
Opinia publiczna wytwarzała się w salonach, w kawiarniach opinia publiczna ucierała się, często publikowana później w gazetach, w kawiarniach ludzie się kłócili, mieli ze sobą kontakt
Ruchy rewolucyjne - XVII wiek rewolucja francuska lud zmienił władze
Strajki próby przeciwstawienia rodzącej się warstwy robotniczej
Wybory powszechne - osoba uprawiona wypełnia kartę wyborczą dokonując dzięki temu indywidualnej decyzji, opinia publiczna przestaje być całością a staje się agregatem wola powszechna, opinia publiczna suma poszczególnych indywidualnych wyborów, decyzji, nastrojów
Słomiane sondaże wykonane na próbie niereprezentatywnej
GALLUP badanie na próbie reprezentatywnej
Nowoczesne gazety, które są zarówno publiczne jak i prywatne traktowane jako wyraz opinii społecznej dla której są wydawane
Listy do redakcji łamanie tendencji, wyjątek od reguły, często są to listy otwarte, są publikowane
Programy środków masowego przekazu - technika wyrażania i szacowania opinii publicznej, obserwacja opinii publicznej; cicha, nieinwazyjna obserwacja opinii publicznej; racjonalizacja (Weber); cywilizacja europejska podlega coraz większemu nastawieniu racjonalizacji; odczarowanie świata (Foucault)
Sondaże opinii publicznej - społeczeństwo, w których są sondaże są bardziej demokratyczne, w społeczeństwach, gdzie sondaże są cenzurowane są mniej demokratyczne
Retoryka i ideologia opinii publicznej
Kształtowanie opinii publicznej - AGENDA SETTING (porządek dnia), FRAMING ANALYSIS (ramy medialne, ramowanie życia publicznego)
7 Cztery warianty postrzegania opinii publicznej (Glynn)
W różnych obszarach działa ten mechanizm, także w obszarze postrzegania opinii publicznej.
|
ZA |
PRZECIW |
ZA |
Odzwierciedlenie percepcji |
Hard core - twardy rdzeń |
PRZECIW |
Pluralistyczna ignorancja |
Mylne, fałszywe uzgodnienie |
Podstawy tego schematu: Każde społeczeństwo się dzieli, większość jest za jakimś poglądem(np. większość jest za karą śmierci). Obraz, percepcja faktycznej większości. Odzwierciedlona percepcja - ktoś jest za czymś bo trafnie rozpoznał, za czym jest większość. Płynie z prądem. Postawa: konformista, dopasowuje się do większości i wie, ze jest w większości, czuje się w niej dobrze. (faktyczna większość)
Czymś odwrotnym jest postawa hardcore-twardy rdzeń, ktoś, kto w danej sprawie jest przeciw. (faktyczna mniejszość)
Nie utożsamianie się z tym, co większość sądzi. Nonkonformista.
Fałszywe , mylne uzgodnienie (fals consensuse) - nam się zdaje ze pogląd który jest nam bliski, jest większością, a tak naprawdę jesteśmy z mniejszością. Jest to sytuacja rzekomej większości, a faktycznej mniejszości.
Pluralistyczna ignorancja - Ludzie sądzą mylnie, ze są w mniejszości, wydaje im się , że są przeciwko większości, a w gruncie rzezy stanowią większość. Mylne postrzeganie siebie. (rzekoma mniejszość, faktyczna większość)
Autorem tego podziału jest Carrol Glynn.
8 Charakterystyka spirali milczenia oraz zjawisk pokrewnych
Elizabeth Noelle-Neumann sformułowała teorie spirali milczenia na początku lat 70. Podstawowa hipoteza jest taka, ze ludzie wyczuwają, jakie są dominujące poglądy w społeczeństwie i jeżeli mają poglądy podobne, to śmiało je wyrażają i zachowują się zgodnie z nimi, ale jeżeli maja poglądy przeciwne, to występuje tendencja do ich ukrywania. Szczególnie dotyczy to poglądów w sprawach kontrowersyjnych pod względem moralnym, a konsekwencja całego zjawiska jest stopniowa marginalizacja poglądu przeciwnego do tego, który uznaje się za dominujący (pozostaje tylko mała grupa ludzi, którzy nadal się do niego przyznają, tzw. twardy rdzeń). Gdy jakaś opinia (stanowisko w pewnej spornej sprawie) staje się tabu, to wygłaszający ja człowiek od razu przez otoczenie zaklasyfikowany jest jako osoba, z która lepiej się nie zadawać. Skutkuje to izolacja i dlatego ludzie obawiają się wygłaszać poglądy, o których wiedzą, że są sprzeczne z panującym klimatem opinii.
Teoria spirali milczenia ukazuje świadomość posiadania poparcia opinii publicznej, która sprzyja wypowiadaniu zgodnych z nią poglądów, a w przypadku przeciwnym - ludzie zachowują milczenie. Następuje spiralny proces wyciszania jednych i wzmacniania innych opinii.
Teoria ta wskazuje na wartość milczenia jako sposobu wyrażania opinii, może również tłumaczyć rozbieżności między sondażami opinii publicznej a wynikami wyborów. Media mogą wpływać na opinię publiczną, przyczyniając się do rozpowszechnienia wspieranych przez siebie opinii, poszerzając spiralę milczenia. Poglądy jednostki zależą w dużej mierze od postrzeganego przez nią nastawienia (klimatu), opinii dominujących w jej otoczeniu społecznym, które w dużej mierze zależą od poglądów prezentowanych w mediach masowych. Teoria spirali milczenia zakłada, że społeczeństwo - nie tylko grupy, które się znają - grozi izolacją i odrzuceniem jednostki, które sprzeciwiają się porozumieniu, i że z drugiej strony jednostki mają najczęściej nieświadomą, najprawdopodobniej zakorzenioną genetycznie obawę przed izolacją. Ta obawa skłania do ciągłego upewniania się, jakie opinie lub zachowania aprobuje się lub potępia w otoczeniu oraz które opinie i zachowania się nasilają, a które słabną. Jeśli ludzie sądzą, że są w mniejszości, stają się ostrożni i milczący, nasilając tym samym publiczne wrażenie słabości tej opcji, aż zmniejszy się ona do niewielkiego twardego rdzenia, które pozostaje przy dawnych wartościach, lub aż dana opinia stanie się tabu.
Zjawiska pokrewne:
efekt trzeciej osoby - polega na tym, że przekaz płynący z zewnątrz, będzie wpływał bardziej na innych, niż na mnie samego. Samych siebie oceniamy wyżej, innym przypisujemy większą uległość, oni są podatni na perswazję, my nie.
Zaprzeczająca projekcja - przeczymy czemuś, a jednocześnie przerzucamy coś na inna osobę. Zaprzeczamy, że nas dotyczą niskie motywy, my się nimi nie kierujemy, a inni (według nas) tak. My sami raczej przypisujemy sobie postępowanie według norm, a innym przypisujemy to, co z nas wyprojektujemy.
Efekt wstydliwego konserwatysty - ludzie nie chcą się przyznać do tego co nie stosowne, ulegają temu co jest społecznie mile widziane.
Efekt Flory - elektorzy wstydzili się tego, że nie chcą kobiet. W sondażach prowadziły, ale przegrały z kretesem
efekt wozu z orkiestrą - chcemy się dołączyć do tych, którzy zwyciężą, to nas pociąga, chcemy być w tej grupie
lęk przed izolacją społeczną - nie chcemy być z grupą, za którą trzeba się wstydzić - to jest decydujące i popycha część eleektoratu do zmiany decyzji wyborczej w dniu wyborów
Zjawiska pokrewne:
efekt trzeciej osoby - polega na tym, że przekaz płynący z zewnątrz, będzie wpływał bardziej na innych, niż na mnie samego. Samych siebie oceniamy wyżej, innym przypisujemy większą uległość, oni są podatni na perswazję, my nie.
Zaprzeczająca projekcja - przeczymy czemuś, a jednocześnie przerzucamy coś na inna osobę. Zaprzeczamy, że nas dotyczą niskie motywy, my się nimi nie kierujemy, a inni (według nas) tak. My sami raczej przypisujemy sobie postępowanie według norm, a innym przypisujemy to, co z nas wyprojektujemy.
Efekt wstydliwego konserwatysty - ludzie nie chcą się przyznać do tego co nie stosowne, ulegają temu co jest społecznie mile widziane.
Efekt Flory - elektorzy wstydzili się tego, że nie chcą kobiet. W sondażach prowadziły, ale przegrały z kretesem
efekt wozu z orkiestrą - chcemy się dołączyć do tych, którzy zwyciężą, to nas pociąga, chcemy być w tej grupie
lęk przed izolacją społeczną - nie chcemy być z grupą, za którą trzeba się wstydzić - to jest decydujące i popycha część eleektoratu do zmiany decyzji wyborczej w dniu wyborów
9. Przyczyny i konsekwencje spirali milczenia
Cztery czynniki spirali milczenia:
własna opinia (jestem za tym, jestem przeciw czemuś)
moja własna percepcja opinii większości (jak mnie się wydaje, za czym jest większość)
moja własna ocena trendu (moje przewidywanie kto wygra)
własna gotowość do wsparcia swego poglądu (gotowość do wypowiedzi)
Konsekwencje spirali milczenia:
izolacja i odrzucenie jednostki
jednostki obawiają się izolacji
jeżeli ludzie sądzą, że są w mniejszości, stają się ostrożni i milczący
dawna opinia staje się tabu
pozostaje tylko twardy rdzeń
Najprostszy model, który prowadzi do spirali zaczyna się od pluralistycznej niewiedzy, czyli jestem przekonany, że jestem w mniejszości (jest to mylne postrzeganie, ponieważ de facto jestem w większości), a drugi element to lęk przed osamotnieniem. Inny czynnik to publiczne i prywatne uczestnictwo (opisane też przez Sheufele, podobne do rozumowania Herbst). Uczestnictwo publiczne to np. otwarta komunikacja własnej opinii, demonstracje, petycje czyli to, co kształtuje opinię w przestrzeni publicznej, nie przejmuje się tym co inni ludzie powiedzą. Uczestnictwo niepubliczne z kolei to głosowanie, prywatnie, bez względu na inne osoby. Uczestnictwo publiczne wielu ludzi jest zahamowane. Dlatego Neumann mówi o konformizmie społecznym - obniżanie gotowości do wypowiedzi jeśli twierdzimy, że nasz pogląd nie jest popularny, ale są sektory społeczne, gdzie jest na odwrót czyli powstaje motywacja mniejszości do wyrażanie poglądu publicznie (wg Neumann) i jednocześnie u tych spada uczestnictwo prywatne.
Inny czynnik to efekt naocznego świadka - zbadany na eksperymencie - wypadek: jeżeli inni nie reagują to jest duże prawdopodobieństwo, że my też nic nie zrobimy. Inaczej jest gdy jesteśmy sami - mylnie postrzegamy opinii innych, że nie warto i nawzajem się blokujemy. Zatem zgodność mojej opinii z innymi prowadzi do tego, że nie warto nic robić.
Spirala milczenia była badana na wiele sposób. W swoim pierwszym wydaniu (wg Neumann) dotyczyła wyborów, ale w szerszym spojrzeniu może dotyczyć innych kontaktów społecznych: czyli oprócz wyborów są debaty publiczne i relacje interpersonalne.
10 Cechy, przyczyny i konsekwencje tzw. pluralistycznej niewiedzy
Media dostarczają obywatelom informacji o problemach ponadlokalnych, oraz prezentują schematy i standardy oceniające. Dzięki temu obywatele otrzymują bogate tworzywo dla kształtowania własnego poglądu. Ale także coś więcej: zaczynają zdawać sobie sprawę, w jakim stopniu ich opinie są odosobnione i wyjątkowe, a w jakim są terenem szerokiego konsensu. Pozwala to przełamać stan, który, określa się mianem „pluralistycznej ignorancji", a który jest paraliżujący dla wszelkiego obywatelskiego aktywizmu. Dopiero poczucie wspólnoty opinii skłania do zbiorowego działania czy partycypacji politycznej, co jest niezwykle istotne dla społeczeństw demokratycznych. Stosunkowo nowy fenomen wspomagający kształtowanie opinii publicznej i przełamywanie „pluralistycznej ignorancji" to rozpowszechnienie się publikowanych szeroko sondaży opinii. W sondażach, niczym w zwierciadle, obywatele otrzymują kolektywny portret samych siebie. Sama artykulacja pewnych kwestii w pytaniach i odpowiedziach sondażowych mobilizuje do myślenia, a informacja o tym, ilu współobywateli myśli tak samo jak my, a ilu inaczej, wyzwala poczucie siły, gdy jesteśmy w większości, albo mobilizację w obronie swoich przekonań, gdy stanowimy mniejszość. Pluralistyczna ignorancja jest innym określeniem pluralistycznej niewiedzy. W skrócie rzecz ujmując jest to stan, w którym członkowie grupy nie zdają sobie sprawy, że ich postawy i oczekiwania są podzielane przez innych ludzi. Przejście z pluralistycznej niewiedzy do powszechnej wiedzy związane jest z ponownym zdefiniowaniem oczekiwań związanych z rolą i statusem społecznym. Pluralistyczna niewiedza to sytuacja, gdzie większość członków grupy prywatnie akceptuje jakąś normę, jakąś praktykę i wydarzenie, ale robi tak dla tego, że myśli, że inni członkowie grupy też tę normę, praktykę, wydarzenie popierają. To sytuacja, w której nikt nie wierzy, ale inni myślą, że wszyscy wierzą. Główną konsekwencją pluralistycznej niewiedzy jest przecenianie często głoszonych opinii. Wiele osób w grupie boi się wyrażać sprzeciw wobec myśli, które są niezgodne z ich poglądami, wobec zachowań innych, które nie są pożądane. Prowadzi to do tego, że ludzie są bardziej skłonni do interwencji w sytuacji zagrożenia, kiedy wokół nie ma innych ludzi.
Przyczyny pluralistycznej niewiedzy:
zarządzanie wrażeniami - próba wpływu na nasz własny wizerunek w oczach innych
zakłócenie reprezentatywności - należy liczyć się z zagrożeniem, że część osób, dla których temat jest niewygodny odmówi udziału w badaniach
presja odrzucenia przez wszystkich w społeczeństwie - presja norm, w których przyszło nam żyć
mamy skłonność, żeby nie dostrzegać tego, że inni ludzie mogą robić różne rzeczy, nie dlatego że tak myślą, ale dlatego że poddawani są presji
Konsekwencje pluralistycznej niewiedzy:
efekt obserwatora - ludzie są bardziej skłonni do interwencji w sytuacji zagrożenia, kiedy wokół nie ma innych ludzi
życie w dwóch światach: czymś innym jest życie publiczne, a czymś innym jest to, co czujemy, odczuwamy, myślimy i czy się na to godzimy.
11 Demokratyczna retoryka opinii publicznej
Prawdziwa opinia publiczna jest jednym z niezwykle ważnych czynników kontroli społecznej nad władzą i wraz z wolnością słowa stanowi podstawę demokracji. Kategoria „prawdziwa” jest tu niezbędna dlatego, że opinia publiczna zawsze podlegała i podlega różnego rodzaju manipulacją ze strony tych, którzy chcą z niej uczynić instrument utrwalenia władzy oraz narzędzie walki o własne interesy. Opinia publiczna jest najważniejszym narzędziem społeczeństwa, niezbędnym, by mogło się ono wypowiadać w systemie demokratycznym. Jedną z wielu form formułowania stanowiska opinii publicznej są wybory prezydenckie. Należałoby sądzić, że politycy powinni przejmować się stanowiskiem opinii publicznej, który nigdy nie jest jednolite, a jednak często istnieją przeważające tendencje, z którymi należałoby się liczyć. Często jednak wiele ustaw przeprowadza się wbrew stanowisku opinii publicznej. Stałe ignorowanie opinii publicznej może doprowadzić do zaniku demokracji i zapanowania systemu autokratycznego. Demokracja polega między innymi na stałej wymianie zdań, stałej debacie publicznej toczonej między społeczeństwem, a jego władzami.
W demokracji opinia publiczna w dużym stopniu wpływa na decyzje podejmowane przez rządzących, może nawet doprowadzić do odsunięcia ich od władzy. Wiedzę o poglądach obywateli czerpie się zazwyczaj z badań opinii publicznej oraz głosów ujawniających się w debatach publicznych. Środki masowego przekazu to tzw. „czwarta władza”. Uznaje się je często za jeden z filarów demokracji. Wpływają one znacznie na opinię publiczną.
Demokracja klasyczna (ateńska) - jest pewnym ideałem, do którego należałoby dążyć, bo udział w podejmowaniu decyzji mieli wszyscy obywatele. To jednak mit. Tylko nikły procent społeczeństwa uczestniczył w mechanizmach demokracji np.: sami mężczyźni. Ani kobiety, ani emigranci, ani tym bardziej niewolnicy takiego prawa głosu nie mieli. Panowała ogólna zasada jednomyślności. Tylko w niektórych sytuacjach wprowadzono pogląd większościowy. Nie zawierała w sobie żadnych zabezpieczeń jednostki. Nie było swobód obywatelskich. Dopiero era nowożytna przynosi idę indywidualności, zabezpieczenia jednostki i powiązania jednostki ze sprawowaniem władzy. Opinia publiczna jest z tym powiązana.
Demokracja uczestnicząca - wielka idea, która swój pierwowzór zaczerpnęła ze Starożytności. Ludzie uczestniczą w życiu publicznym. Podstawowe elementy:
problem dobra wspólnego - wyrazem dobra wspólnego jest opinia publiczna, która jest werbalnym sformułowaniem tego dobra wspólnego
maksymalizacja uczestnictwa obywateli w życiu publicznym
demokracja uczestnicząca, to taka demokracja, w której proponowane są debaty publiczne z jak największą liczbą obywateli
Demokracja uczestnicząca nie sprawdziła się w naszych czasach. My musimy powierzyć nasze losy wybrańcom. Nowoczesna demokracja musi więc być demokracją reprezentatywną.
Demokracja reprezentacyjna: system polityczny, w którym obywatele delegują w wyborach swoich przedstawicieli do władz różnego szczebla (władze centralne, lokalne, międzynarodowe), którzy mają za zadanie w imieniu ogółu wyborców danego kraju reprezentować i realizować jego interesy.
Fundamentem nowożytnej demokracji liberalnej jest ukształtowanie się opinii publicznej.
Demokracja liberalna: możliwością wyboru władzy przez wolne i uczciwe wybory,
możliwością kandydowania do ciał tworzących władzę przez wszystkich obywateli,
rządami prawa i jawnością stanowienia prawa, przestrzeganiem humanistycznej idei praw człowieka.
Liberalna idea wolności:
- niezależność jednostki -ograniczenie restrykcji na które narażona jest jednostka ze strony władzy. Demokracja liberalna powstała na wolności wyboru, tolerancji, prywatności, niezależności jednostki. Wszystko to ma być zagwarantowane prawnie. Możliwość zagwarantowania prawnie ma wpływ na władzę (wybory). Nowoczesna liberalna demokracja daje każdemu szansę na sprawowanie władzy. Dopiero to nowożytne rozumienie demokracji bezpośrednio związane jest z opinią publiczną.
Demokrację liberalną należy pojmować rzeczowo, proceduralnie, procesualnie i przez konstytucję.
Proceduralnie - opiera się na mechanizmach, warunkiem jest spełnienie pewnej liczby warunków instytucjonalnych. Opinia publiczna zaczyna się tu bardzo mocno przejawiać. Wybrani przedstawiciele sprawują władzę pod kontrolą rządu. Wolne, powszechne wybory, powszechne prawo wyborcze, respektowanie wolności słowa, różne źródła informacji.
Procesualne - procesy, które muszą mieć miejsce w demokracji: efektywne uczestnictwo - proces uczestnictwa w życiu, różność w głosowaniu, poinformowanie, nadzór nad agendą - nad porządkiem obrad. Społeczeństwo musi mieć wpływ na to, czym władza się zajmuje. Podstawowym mechanizmem demokracji liberalnej są konsultacje społeczne. Musi być: szeroka, równa, chroniona, wzajemnie zobowiązująca.
12. Populistyczna retoryka opinii publicznej
Społeczeństwo przychyla się bardziej do wyznawania tez populistycznych, w momencie gdy nie jest szanowana jego opinia. Populiści działają najczęściej w społeczeństwie demokratycznym, ponieważ jest ono uważane za społeczeństwo emocjonalne. Zjawiają się wtedy, gdy większość opinii publicznej jest niezadowolona z elit rządzących. Kreują siebie jako „tych dobrych”. Manipulują opinią publiczną za pomocą chwytliwych obietnic. Według definicji populizmu jest uważany za: mobilizację maksymalnej liczby wyborców w krótkim czasie poprzez stosowanie złudnych obietnic. Jeśli opinia publiczna przejawia lęki i negatywne emocje wobec zdarzeń w państwie, wówczas pojawiają cię populiści. Sterują opinią publiczną za pomocą popularnych stereotypów, frazesów i przesądów. Populizm jest przeciwieństwem demokracji. Rola opinii publicznej w sprawowaniu władzy, może się ulokować albo w demokracji liberalnej na jej rzecz na jej rzecz naprawy, ale również w idei populistycznej. Rozwój demokracji reprzentatywnej prowadzi do populizmu. Główny problemem demokracji reprezentatywnej polega na tym, że to wcale nie jest władza ludu. Populizm jest wyrazem zawodu, bo demokracja nie da się naprawić. Jest niechęcią demokracji liberalnej.
Trzy podstawowe składniki dyskursu populistycznego:
podkreślenie kluczowej roli ludzi - pojmowanie w sposób abstrakcyjny, jako pewien byt, który jest siedliskiem dobra
elity władzy zdradziły lud
przywrócenie prymatu ludu - powinien on mieć jak największy wpływ na politykę.
Populizm starego typu - dzieli się na populizm protestu i populizm tożsamości
populizm protestu - manifestacje, demonstracje, barykady, wysypywanie zboża itd.
populizm tożsamości - bardzo często ma charakter religijno-etniczny - ruchy, organizacje nacjonalistyczne i religijne.
Populizm nowego typu - miękki populizm, nie jest agresywny w słowach, nie wymaga brutalnych akcji, a jednocześnie reprodukuje dyskurs publiczny (lud został zdradzony, lud nie powrócił do władzy, populizm sondażowy, kulturowy, pospolityczny).
13 Przemiany opinii publicznej wg Habermasa (rozwój, kryzys, odbudowa)
Habermas - obywatele wyzbywając się roli poddanych stają się upodmiotowieni dzięki możliwości swobodnego wyrażania opinii. Koncepcja liberalna sposobem na wyjście z kryzysu - opinia publiczna pełni funkcję IV władzy usprawniającej funkcjonowanie państwa. Stanowi racjonalny lub moralny autorytet, ma charakter normatywny, jest źródłem legitymacji władzy
Przełomem w kształtowaniu opinii publicznej była rewolucja francuska
Habermas twierdzi, że zanim powstała nowożytna opinia publiczna to wcześniej jej po prostu nie było. Spektakl, który odbywał się przed tłumem, to nic innego jak przedstawienie. Lud podziwiał „aktorów”, ale był biernym odbiorcą. Osoby te były traktowane jako wcielenie wartości ogólnych, ważnych dla całej wspólnoty. Tym samym reprezentacyjna sfera publiczna, nie była obywatelska.
Teoria sfery publicznej według Habermasa:
Stworzenie definicji strefy publicznej: strefa publiczna to obszar, na którym ludzie mogą w nieskrępowany i wolny sposób dyskutować na tematy ważne społecznie i poprzez tę dyskusję wywierać wpływ na poczynania polityków. Strefa publiczna to dziedzina ludzkiej aktywności społecznej, w której formuje się opinia publiczna. Opinia publiczna to wytwór, pogląd zbiorowy, który wytwarza się w toku sporu, pomiędzy wolnymi ludźmi. Chcą władzy patrzeć na ręce, chcą poddawać władzę kontroli. Ale nie wywierają na władzę nacisku
Strefa publiczna i jej rozum są zagrożone, nie tylko przez fundamentalizm. Język rynku zastępuje język komunikacji między osobami. Jest to wyraz kolonizacji świata przeżywanego przez system
Warunkiem funkcjonowania strefy publicznej jest ukonstytuowanie się zliberalizowanego rynku i związana z tym prywatyzacja społeczeństwa, które staje się stowarzyszeniem prywatnych posiadaczy mogących dowolnie dysponować swoją własnością
Jawność w celach krytyki - jedna z podstawowych kwestii kształtowania opinii publicznej. Jest związana z nowożytnym pojmowaniem jednostki, jako wolnego i myślącego człowieka. Obywatele powinni kształtować opinię publiczną (Oświecenie)
Jawność w celach manipulacji, jawność na pokaz w celu rozgłosu (obszar strategicznego działania) - aby osiągnąć jakiś konkretny cel - ten typ jawności Habermas nazywa jawnością manipulacyjną (bo w celach manipulacyjnych i perswazycjnych jest stosowana) i demonstracyjną (robienie czegoś na pokaz)
Rozpad opinii publicznej:
rozwój nowoczesnych mediów - przekształcenie obywatela w konsumenta
rozwój państwa socjalnego - przekształcenie obywatela w petenta.
14 Kształtowanie opinii publicznej w demokracji deliberacyjnej (cechy, zalety, wątpliwości)
Deliberacja - publiczny proces komunikacji zorientowany na poszukiwanie odpowiednich argumentów przemawiających za określonymi ocenami i rozwiązaniami omawianych kwestii. Deliberacja jest dyskusją dążącą do wypracowania konsensusu. Kluczowym postulatem deliberacji jest powrót do debaty, dialogu jako centralnego elementu demokracji. Warunkiem koniecznym istnienia deliberacji jest publiczność o konkretnych cechach gdzie: niewiele mniej ludzi wytwarza opinie niż odbiera, możliwa jest bieżąca odpowiedź na wygłaszane opinie, ukształtowane opinie znajdują ujście w działaniu, aparat władzy nie przenika do publiczności. Instrumentem deliberacji jest perswazja używająca otwartych technik argumentacyjnych.
Deliberacja to nic innego jak dyskutowanie, roztrząsanie, uzgadniania tego czym jest wspólne dobro. Demokracja deliberacyjna jest zatem taką demokracją w ramach której obywatele dyskutują o sprawach publicznych. Dyskutowanie zaś nie jest jednoznaczne z aktywnym uczestnictwem w sprawach publicznych. Demokracja deliberacyjna to demokracja „ucząca się”, to proces poszukujący nowych rozwiązań, to również proces samoedukacyjny, pozwalający na zmianę postaw.
Opinia publiczna w demokracji deliberacyjnej:
Sięga do ideałów oświeceniowych (obywatelstwo, wolność, tolerancja). Uczestnik deliberacji musi być kompetentny, powinien tworzyć swój własny punkt widzenia (argumenty), scena deliberacji, to wszyscy uczestnicy i wszystkie punkty widzenia zajmują tę samą (równą) pozycję.
Deliberacja jest publicznym procesem porozumiewania się, opartym na perswazji i zorientowanym na wydobywanie dobrych argumentów, które korespondują z interesem publicznym i - w jego imieniu - prowadzą do rozwiązania problemów istotnych dla wspólnoty. W procesie deliberacji interesy grupowe zostają tak zaprezentowane, aby korespondowały z interesem ogólnym. Strony poznają swoje grupowe punkty widzenia na poszczególne kwestie i „uczą się” siebie nawzajem. Dyskutują otwarcie, bez utajniania obrad. Istotą rozumianej w ten sposób deliberacji jest dążenie do osiągnięcia konsensusu w omawianych sprawach. Zakłada się tu, że deliberujące strony mają zdolność do reinterpretacji swoich potrzeb oraz zmiany własnych postaw i preferencji, a wszystko to dzięki prowadzonym dysputom.
Deliberację charakteryzują:
• argumentatywna forma komunikacji,
• dążenie do osiągnięcia racjonalnie motywowanej zgody (szerokiego porozumienia, a nie partykularnego kontraktu), zarówno w ocenach, jak i pojmowaniu określonych spraw,
• jawny oraz otwarty charakter dysput prowadzonych w dobrej wierze,
• wolność od przymusu zmierzająca do zabezpieczenia równych szans bycia wysłuchanym, zgłaszania propozycji, formułowania argumentów etc.,
• zogniskowanie debat na sprawach, które w imię dobra ogólnego można poddawać skutecznym regulacjom
1