Pojęcia pracy ludzkiej nie można określić jednoznacznie, może bowiem ono być rozpatrywane pod różnymi kątami wi­dzenia: ekonomicznym, technicznym, a także fizjologiczno-psychologicznym oraz socjologicznym. Praca ludzka w znaczeniu ekonomicznym jest procesem, w którego wyniku powstają dobra i usługi, a więc nowe wartości. „Praca jest to celowa działalność człowieka, w której procesie przekształca on i przystosowuje przedmioty przyrody do zaspo­kojenia swych potrzeb". (Ekonomia Polityczna. Akademia Nauk ZSRR, Książka i Wiedza, Warszawa 1955). Tylko dzięki pracy ludzkiej dary przyrody stają się użyteczne i nabierają dla nas wartości. Najbogatsze nawet pokłady węgla czy rudy żelaza nie mogą zaspokoić żadnej potrzeby człowieka, jeżeli nie ożywi je praca ludzka. Z punktu widzenia technicznego praca stanowi pokonywanie oporów na określonej drodze i mierzy się w kilogramometrach. W znaczeniu fizjologiczno-psychologicznym praca jest wynikiem działania mięśni, nerwów i intelektu. Praca dobrze zorganizowana i dostosowana do człowieka przyczynia się do jego rozwoju fizycznego i psychicznego. Dla zachowania zdrowia i dobrej kondycji niezbędny jest codzienny wydatek energii mięśni i umysłu. Z punktu widzenia socjologicznego praca stanowi specyficzną więź społeczną, zespalającą ludzi w jedną wielką rodzinę. W procesie pracy człowiek wyrabia w sobie poczucie koleżeńskiej solidarności i etyki, staje się jednostką uspołecznioną, świadomą swych zadań i obowiązków. Nas interesuje przede wszystkim praca w znaczeniu ekonomicznym i z tego przede wszystkim punktu widzenia będziemy ją rozpatrywać. Powiedzieliśmy, że praca jest źródłem wszelkich wartości — należy dodać, że jest ona również ich miarą. Wartość bowiem mierzymy ilością czasu pracy, społecznie niezbędnego dla jej wytworzenia. Społecznie niezbędny czas pracy jest to czas potrzebny do wytworzenia jakiegoś dobra w przeciętnych warunkach produkcji, a więc przy przeciętnym poziomie techniki, przeciętnej umiejętności i intensywności pracy. Społecznie niezbędny czas pracy ulega skróceniu w wyniku wzrostu wydajności. Wydajność pracy mierzymy ilością produktów wytwarzanych w ciągu jednostki czasu. Wzrasta ona w miarę udoskonalenia narzędzi produkcji, rozwoju nauki czy wzrostu umiejętności pracownika. Obserwując dzisiejszą produkcję zmechanizowaną możemy stwierdzić, że dobra zaspokajające nasze potrzeby są nie tylko produktami pracy ręcznej, lecz również, a nawet w większej części, dziełem maszyn. Jednakże, gdy bliżej zastanowimy się nad tym problemem, musimy dojść do wniosku, że praca maszyny jest właściwie również pracą człowieka, lecz w nieco zmienionej formie — nazywamy ją pracą ludzką uprzednio uprzedmio­towioną. Sama maszyna jest przecież dziełem rąk ludzkich i ludzkiego mózgu — tkwi w niej więc jak gdyby zakrzepła, skrystalizowana praca człowieka. Możemy powiedzieć, że produkty wykonywane przez maszynę są dziełem konstruktorów i wykonawców tej maszyny, lecz człowiek wytworzył je nie bezpośrednio, a pośrednio. W procesie pracy mamy do czynienia z przedmiotami i środkami pracy. Przedmiotami pracy nazywamy części przyrody, które pod wpływem pracy ludzkiej zmieniają swe cechy fizyczne i chemiczne. Przedmioty pracy mogą być bezpośrednio dane przez przyrodę, jak np. glina do wyrobu cegieł, i wówczas nazywamy je surowcami, mogą być też już uprzednio poddane wstępnemu działaniu pracy, np. cegła, i wówczas noszą nazwę materiałów lub półfabrykatów, a pracę w nich zawartą nazywamy pracą uprzedmiotowioną. Półfabrykatami są również: mie­szanka betonowa, wapno, gips, smoła czy pokost. Należy odróżnić je od prefabrykatów, które stanowią pewne elementy budowy, np. belki, płyty stropowe, biegi schodowe itp. Ogólna charakterystyka prefabrykatów podana jest w rozdz. 7.4.2. Środkami pracy nazywamy wszystkie te rzeczy, za pomocą których człowiek oddziałuje na przedmioty swojej pracy i przekształca je. Są to więc wszelkie narzędzia produkcji, urządzenia, budynki produkcyjne, magazyny, drogi, mosty. Poziom środków pracy jest miernikiem stopnia rozwoju produkcji w spo­łeczeństwie. Człowiek pierwotny używał bardzo prymitywnych narzędzi, które z biegiem czasu przekształcone zostały w skom­plikowane zespoły automatycznych maszyn. Przedmioty pracy i środki pracy łącznie nazywamy środkami produkcji. W procesie pracy siła robocza człowieka łączy się ze środkami produkcji. Siłą roboczą nazywamy zarówno fizyczną, jak i psychiczną zdolność człowieka do pracy. Wraz z rozwojem narzędzi produkcji rozwija się również zdolność człowieka do pracy. Zespół ludzi zdolnych do wykonywania pracy oraz środki pracy stanowią siły wytwórcze społeczeństwa. Na przestrzeni wieków siły wytwórcze podlegają systema­tycznemu rozwojowi. W procesie produkcji ludzie oddziałują nie tylko na przyrodę, lecz również wzajemnie na siebie (o czym już wspominaliśmy), ponadto współdziałają ze sobą w określony sposób i wymieniają owoce swojej działalności, czyli wchodzą ze sobą w określone związki społeczne. Związki powstające między ludźmi w procesie produkcji dóbr materialnych nazywamy stosunkami produkcji. W dziedzinie stosunków produkcji istotną kwestią jest problem własności środków produkcji. Inaczej układają się stosunki między ludźmi, jeżeli kopalnie i fabryki są własnością prywatną, inaczej natomiast — jeżeli stanowią własność społeczną. Rozpatrując stosunki gospodarcze między ludźmi musimy zwrócić uwagę nie tylko na sposób produkcji, lecz również na sposób podziału dochodów z wyprodukowanych dóbr. Podział ten zależy oczywiście od tego w czyich rękach znajdują się środki produkcji. W ustroju kapitalistycznym posiadacze środ­ków produkcji dążą do tego, aby ich część była możliwie największa, aby z dochodu narodowego uzyskać jak najwięcej dla siebie jako wynagrodzenie za włożone do produkcji kapitały. W ustroju socjalistycznym natomiast o podziale dochodu decyduje władza państwowa. Dzieli ona dochód narodowy według ja­kości i ilości pracy, jaką każdy włożył do jego wytworzenia, tak jak tego wymagają potrzeby wszystkich obywateli.