WSTEP DO EKONOMI

WSTĘP

1. Podział nauk: przyrodnicze i humanistyczne

• Nauki przyrodnicze rozwijają się w sposób rozszerzający, tzn. nowsze teorie rozszerzają zakres stosowalności starszych teorii, nie negują ich przydatności.

• Nauki humanistyczne (w tym ekonomia) rozwijają się w sposób genetyczny; można śledzić rozwój myśli naukowej od jednego naukowca do drugiego, lecz brak jest twardego jądra, które byłyby zachowane u wszystkich myślicieli.

1. Ekonomia jako nauka

• Ekonomia jest nauką teoretyczną typu nomologicznego.

• Nauki nomologiczne dążą do odkrywania i formułowania praw.

• Prawa ekonomiczne, to inaczej ogólne, stale powtarzające się prawidłowości rządzące procesami gospodarczymi

1. Prawa ekonomiczne

• Prawa ekonomiczne mają charakter prawidłowości typu statystycznego (stochastycznego).

• Inaczej są to „prawa wielkich liczb”, czyli nie dotyczą działań jednostkowych, ale wypadkowej tych działań.

1. Teorie ekonomiczne

• Zbiór praw ekonomicznych, które tworzą logiczny system.

• Im lepsza teoria, tym lepiej objaśnia i interpretuje rzeczywistość gospodarczą.

• Makroekonomia zajmuje się zachowaniem gospodarki jako całości, bada ogólny poziom krajowej produkcji, zatrudnienia i cen.

• Produkcja, bezrobocie i inflacja – trzy główne obszary badań makroekonomii.

1. Adam Smith 1776

• „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” (dziś powiedzielibyśmy badania nad czynnikami wzrostu gospodarczego).

• Makroekonomia bada zatem przyczyny wzrostu gospodarczego; dlaczego niektóre kraje rozwijają się szybciej, a inne wolniej.

1. John Maynard Keynes

• Stworzył podwaliny makroekonomii.

• „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza” (1936).

• Od Keynesa prowadzona jest polityka stabilizacyjna, ukierunkowana na stabilny wzrost gospodarczy, bez nadmiernych wahań w produkcji.

1. Kongres USA 1946

• „Kongres oświadcza niniejszym, że przedmiotem stałej polityki i odpowiedzialności rządu federalnego jest wykorzystanie wszelkich praktycznych środków zgodnych z jego potrzebami i zobowiązaniami (…) do wspierania maksymalnego zatrudnienia, produkcji i siły nabywczej [pieniądza, EK]”

PODSTAWOWE KWESTIE MAKROEKONMICZNE

1. Dlaczego czasami występuje spadek produkcji i zatrudnienia i jak można zmniejszyć bezrobocie?

2. Jakie są źródła inflacji cen i w jaki sposób można nad nią panować?

3. W jaki sposób kraj może zwiększyć swoją stopę wzrostu gospodarczego?

1. Produkt Krajowy Brutto (PKB)

• Najbardziej kompleksowy miernik produkcji globalnej.

• PKB nominalny wyrażony jest w bieżących cenach rynkowych.

• PKB realny obliczany jest w cenach stałych (np. z 2005 r.)

1. Deflator PKB – miara inflacji

• Realny PKB = Nominalny PKB / Deflator PKB

1. Potencjalny PKB

• Maksymalna wielkość produkcji, którą gospodarka może wytworzyć przy zachowaniu rozsądnego stopnia stabilności cen.

• Produkt potencjalny jest wyznaczony przez potencjał wytwórczy gospodarki (kapitał, ziemia, praca, poziom techniki).

1. Faktyczny PKB

• Faktyczny PKB zazwyczaj odbiega od potencjalnego PKB.

1. Tempo (stopa) wzrostu gospodarczego

• r_t= (PKB_t-PKB_t-1)/PKB_t-1 * 100%

r _t - stopa wzrostu gospodarczego w roku t

PKB_t- PKB w roku t

PKB_t-1 PKB w roku poprzedzającym rok t

1. Trzy metody obliczania PKB

• Metoda produktowa

• Metoda wydatkowa

• Metoda dochodowa

Uwaga! Wszystkie metody powinny dać ten sam wynik.

1. Metoda produktowa

• Sumujemy wartość dóbr i usług wyprodukowanych w gospodarce.

• Uwaga: sumujemy tylko i wyłącznie wartość dodaną w danym przedsiębiorstwie.

• Wartość dodaną stanowią koszty produkcji , które zostały poniesione w określonym stadium wytwarzania (w tym zysk).

• Unikamy w ten sposób podwójnego sumowania

Przykład:

PKB = 2000 par butów*300zł + 3000 opon*50000zł + 40000 usług fryzjerskich*100zł+…….

Pamiętajmy, że sumujemy tylko wartość dodaną!

1. Metoda wydatkowa PKB=C+I+G+NX

• Roczny strumień wydatków dokonywanych przez wszystkich uczestników życia gospodarczego:

• Gospodarstwa domowe (na dobra konsumpcyjne) C;

• Przedsiębiorstw (inwestycje) I;

• Rząd G

• Cudzoziemców (eksport minus import – eksport netto) NX

• Aby uniknąć podwójnego sumowania w metodzie uwzględniamy tylko i wyłącznie dobra finalne, tj. trafiające do ostatecznych użytkowników.

• Innymi słowy, liczymy produkty końcowe, a pomijamy towary pośrednie.

1. Metoda dochodowa

• Suma dochodów, którą uzyskali właściciele czynników produkcji, w tym:

• Płace;

• Dochody z tytuły najmu, dzierżawy itd..

• Zyski przedsiębiorstw;

• Zyski z kapitału (odsetki)

• Inne koszty produkcji, które wliczają przedsiębiorstwa, łącznie z podatkami pośrednimi (VAT, akcyza, opłaty licencyjne) i amortyzacją.

1. Ruch okrężny w gospodarce

• Równoważność metod wynika z ruchu okrężnego w gospodarce.

1. Dochód narodowy a PKB

• PKB – amortyzacja – podatki pośrednie = dochód narodowy

1. Cykle koniunkturalne

• Cykle koniunkturalne -powtarzające się prawidłowości rozwoju gospodarczego.

• Wzrost gospodarczy nie jest ciągły i równomierny.

• W każdym cyklu daje się wyróżnić 4 fazy rozwoju:

- Rozkwit (boom)

- Recesja

- Depresja

-Ożywienie

• W wyniku polityki stabilizacyjnej (prowadzonej regularnie od końca II wojny św.) dzisiejsze cykle nie maja tak dużych amplitud (wahań) jak te, które występowały w przeszłości (np. Wielki Kryzys).

• Wymiana międzynarodowa powoduje przenoszenie wahań cyklicznych między krajami.

1. Przyczyny fluktuacji?

• Nie ma zgodności wśród ekonomistów.

• Niektórzy upatrują przyczyn w czynnikach zewnętrznych (egzogenicznych) względem systemu gospodarczego: wojny, ruchy społeczne, wybory, plamy na słońcu itd.

• Zauważono, że w przeszłości 90% wojen między mocarstwami zaczynało się przy końcu fazy wzrostu.

1. Przyczyny fluktuacji według Keynesa

• Przyczyną są zmiany wielkości popytu, a głównie popytu inwestycyjnego.

• Zmiana popytu inwestycyjnego zależy natomiast od oczekiwanych rozmiarów sprzedaży.

• Zadanie rządu: sterować popytem.

1. Metoda wydatkowa

• Metod wydatkowa
  PKB=C+I+G+NX

C- konsumpcja

I – Inwestycje

G – wydatki rządowe

NX – eksport netto

1. Dlaczego produkcja faktyczna odbiega często od potencjalnej?

• Wielki Kryzys pokazał, że gospodarka może produkować znacznie poniżej potencjalnego poziomu produkcji.

• Wiąże się to ze znacznym niewykorzystaniem czynników produkcji, czyli wysokim bezrobociem.

• Według Keynesa, przyczyna tkwi w niedostatecznym popycie.

1. Popyt globalny AD

• Popyt globalny – suma, którą przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe planują wydać na dobra i usługi przy każdym poziomie dochodów.

AD= C+I = (I + C_a) + KSK*Y

1. Paradoks zapobiegliwości

• Gdy popyt globalny jest niski, a w gospodarce występują niewykorzystane zasoby, obniżenie zamierzonych oszczędności spowoduje wzrost produkcji!

I na odwrót, zwiększenie oszczędności pogorszy sytuację, bo obniży produkcję.

1. Podatki

• Załóżmy, że stopa podatku dochodowego t=20%

• Wówczas konsumpcja gospodarstw domowych ulegnie zmniejszeniu

C=KSK*(Y-t*Y)= KSK*(Y-0,2Y)=KSK*0,8*Y

Np. dla KSK=0,7

C=0,7*0,8*Y=0,56Y

1. Polityka postulowana przez Keynes’a

• Działania rządu podnoszą łączny popyt=>

wzrost produkcji=>

wzrost popytu konsumpcyjnego=>

wzrost wpływów podatkowych

• Aktywna polityka fiskalna – złote lata pięćdziesiąte i sześćdziesiąte XX w.

POLITYKA SPOŁECZNO – GOSPODARCZA

• Celem polityki gospodarczej (ekonomicznej) państwa jest wzrost gospodarczy (PKB).

• Chociaż zmiany ilościowe są ważne, to istotne są również zmiany jakościowe (w wielu krajach socjalistycznych miał miejsce wzrost gospodarczy, chociaż trudno było mówić o wzroście jakości)

• Dlatego częściej mówimy o polityce społeczno-gospodarczej zamiast wyłącznie gospodarczej.

• Polityka społeczno-gospodarcza państwa powinna opierać się na wykorzystaniu praw ekonomicznych odkrytych przez makroekonomię.

• Oprócz nauki (makroekonomii), na kierunki polityki wpływają również założenia natury ideologicznej, niemożliwe do zweryfikowania przez naukę.

DOKTRYNY SPOŁECZNO – EKONOMICZNE

• Mówimy, że polityka społeczno-gospodarcza wynika z przyjętej doktryny społeczno-ekonomicznej.

• Doktryny, oprócz twierdzeń naukowych, zawierają również tezy oparte na światopoglądzie.

1. Liberalizm

2. Instytucjonalizm

3. Komunizm

4. Keynesizm

5. Społeczna gospodarka rynkowa

6. Monetaryzm

7. Ekonomia podażowa

1. Modele polityki społeczno-gospodarczej

• Wybór modelu zależy od postaw (wartości) uznawanych przez naród (np. protestancka etyka pracy, rola rodziny).

• W państwach demokratycznych wartościami są: wolność, sprawiedliwość, dobrobyt, pokój i bezpieczeństwo.

• Jednakże ludzie różnie rozumieją te wartości (przykład – wolność).

• Jednocześnie „byt określa świadomość”, czyli polityka prowadzona przez państwo kształtuje świadomość, wpływa na wyznawane wartości.

• Zatem sprzężenie zwrotne: polityka społeczno-gospodarcza ↔ wyznawane wartości.

• Nie można pominąć kosztów prowadzenia określonej polityki społeczno-gospodarczej w wyborze modelu.

• Państwo powinno pełnić funkcję redystrybucyjną, jednak nie ma zgodności, co do granic redystrybucji.

• Można wyróżnić trzy modele polityki:

- liberalny,

- korporacyjny,

- skandynawski (inaczej socjaldemokratyczny)

• Modele, z definicji, są uproszczonym obrazem rzeczywistości społecznej, nie ma czystych typów, idealnie odpowiadających modelowi. Należy raczej mówić o dominacji cech jednego z modeli w danym państwie.

1. Model liberalnego państwa opiekuńczego

• Popularny w krajach anglosaskich i tych, gdzie dużą wagę przywiązuje się do efektywności rynkowej (USA, Kanada, Wielka Brytania, Japonia, Szwajcaria).

• Państwo powinno ingerować jedynie w ostateczności, w pierwszej kolejności potrzeby obywateli powinien zaspakajać rynek i rodzina.

• To jednostka jest w pierwszej kolejności odpowiedzialna za występowanie i rozwiązywanie problemów społecznych.

• Rozwijanie polityki społecznej jest uważane za szkodliwe, ponieważ osłabia motywację do pracy i obniża przezorność.

• Państwo zostawia dużo miejsca dla inicjatyw prywatnych, wspiera rozwój organizacji pozarządowych.

• Państwo stymuluję rozwój ubezpieczeń prywatnych (np. poprzez ulgi podatkowe).

• Występuje tu klasowo-polityczny podział na klasę średnią i robotników (nierówności społeczne nie są uważane za zjawisko negatywne).

• Wyraźny podział na „biorących” i „dających”. Brak poczucia wspólnych interesów, dominuje współczucie, obawa lub zawiść.

• Pomoc socjalna skierowana jest tylko do najuboższych (poważne ograniczenia w przyznawaniu pomocy).

• Świadczenia nie powinny zniechęcać do poszukiwania pracy, stąd ich wysokość jest minimalna.

• Istnieje pewnego rodzaju napiętnowanie beneficjentów pomocy społecznej.

• Względnie wyrównany poziom niedostatku wśród odbiorców pomocy społecznej. Państwo gwarantuje równe prawa dla wszystkich, ale na bardzo niskim poziomie.

1. Korporacyjny model państwa opiekuńczego

• Czasami model ten nazywa się społeczną gospodarka rynkową.

• Przykłady krajów: Austria, Francja, Niemcy Włochy, Belgia.

• Podobnie jak w modelu liberalnym dominuje dążenie do zachowania podziałów społecznych, jednak nie ma tu bezkrytycznego zaufania do mechanizmów rynkowych.

• Dopuszcza się o wiele szerszą ingerencję państwa w sprawy socjalne.

• Zakłada się, że potrzeby ludzkie powinny być zaspakajane przede wszystkim zgodnie z kryterium stażu pracy, zasług i wydajności.

• Celem są przede wszystkim zdrowi i wykształceni pracownicy, a dopiero w drugiej kolejności zdrowi i wykształceni obywatele.

• Ubezpieczenia społeczne są bardzo rozbudowane i ściśle powiązane z zarobkami pracowników.

• Rodzaj ubezpieczenia odzwierciedla status majątkowy osoby, więc podziały klasowe nie zmieniają się.

• Ubezpieczenia społeczne są obowiązkowe (nie ma takiej swobody wyboru ubezpieczeń jak w modelu liberalnym). Prywatne ubezpieczenia nie odgrywają w tym modelu znaczącej roli.

• Obowiązkowe ubezpieczenia społeczne uzupełniane są pomocą społeczną.

• Pierwszoplanowa rolę odgrywają świadczenia pieniężne; usługi publiczne zastępujące rodzinę są stosunkowo słabo rozwinięte.

• Podmioty prywatne, z uwagi na szeroki wachlarz ubezpieczeń społecznych, w niewielkim stopniu uczestniczą w realizacji usług publicznych, a jeżeli już, to mają charakter non profit, a nie komercyjny.

• W niektórych opisywanych krajach (Włochy, Hiszpania) ważna jest rola Kościoła, zachęcająca do wielodzietności i wspierająca tradycyjny model rodziny.

• Przestrzeganie zasady subsydiarności, wywodzącej się z nauki społecznej Kościoła Katolickiego, skutkuje słabym rozwojem świadczeń i usług społecznych.

• Zasiłki dla kobiet w przypadku braku pomocy ze strony rodziny – wzmaga zależność kobiet od mężów i rodziny.

1. Model skandynawski

• Inaczej model socjaldemokratyczny.

• Uważa się, że odpowiedzialność za dobrobyt i bezpieczeństwo socjalne obywateli ponosi przede wszystkim społeczeństwo, ponieważ ani rynek, ani rodzina nie są w stanie zagwarantować każdemu zaspokojenie potrzeb na dostatecznym poziomie.

• Proces zaspakajania wszystkich ważnych potrzeb jest planowany przez państwo (marginalna rola sektora prywatnego).

• Odwołanie do solidarności (ludzie pomagają sobie, ponieważ są równoprawnymi członkami tej samej wspólnoty).

• Celem są przede wszystkim zdrowi i wykształceni obywatele, a dopiero pośrednio zdrowi i wykształceni pracownicy (odwrotnie niż w modelu korporacyjnym).

• Polityka społeczna obejmuje wszystkich obywateli, wszyscy bowiem (nie tylko pracowici i wydajni) mają prawo go godziwego standardu życia.

• Dostęp do świadczeń i usług socjalnych jest łatwy, warunki otrzymania pomocy nie są trudne do spełnienia.

• W modelu skandynawskim dąży się do tego, by standard zaspokojenia potrzeb nie odbiegał od standardu normalnego dla klasy średniej.

• Dąży się tu do redukcji podziałów klasowych (które w krajach anglosaskich są uważane za korzystne).

DEFINICJE

• Budżet państwa: zespół rachunków przedstawiający wszelkie wpływy i obciążenia państwa w danym roku kalendarzowym.

• Polityka fiskalna (budżetowa): decyzje rządu dotyczące wydatków i podatków

• Deficyt budżetowy: nadwyżka wydatków państwa nad jego dochodami w danym roku kalendarzowym.

• Dług publiczny: suma pozostałych do spłacenia pożyczek państwowych

1. Budżet państwa a finanse publiczne

• W przekroju instytucjonalnym system finansów publicznych tworzą fundusze:

- Budżet państwa

- Budżety jednostek samorządu terytorialnego

- Fundusze ubezpieczeń społecznych

- Pozostałe fundusze publiczne

- Fundacje publiczne

• Udział budżetu państwa w PKB jest ważnym wskaźnikiem stopnia ingerencji państwa w gospodarkę.

• Liberałowie uważają, że wskaźnik ten nie powinien przekraczać 30%.

• Niski jest udział budżetu w PKB w Japonii (15%), natomiast w większości krajów Europy Zachodniej przekracza 30%, a nawet sięga 50% (Holandia)

• W 2008 r. PKB Polski wynosił 1271 mld zł, a wydatki budżetowe 244 mld zł (około 20%).

• Gwałtowny wzrost roli państwa w rozporządzaniu dochodem narodowym nastąpił po drugiej wojnie światowej (polityka keyneseowska).

• Renesans koncepcji liberalnych w latach 70-tych XX w. spowodował jednak dążenia do ograniczenia sektora publicznego.

1. Aktywna kontra pasywna polityka fiskalna

• Keynes postulował aktywną (inaczej ekspansywną) politykę fiskalną, czyli takie oddziaływanie rządu na poziom wydatków państwa, żeby popyt globalny był odpowiednio wysoki, i w konsekwencji by PKB faktyczny osiągnęło poziom bliski PKB potencjalnemu.

• Przeciwnicy doktryny keynesowskiej (ekonomia klasyczna, czyli liberałowie) kwestionują skuteczność aktywnej polityki fiskalnej (postulują pasywną politykę fiskalną).

• Tłumaczą, że rządowi trudno oszacować zakres „potrzebnego popytu”.

• Błędy w prognozowaniu zmian w globalnym popycie prowadzą często do niewłaściwych (szkodliwych) decyzji (których skutkiem może być przykładowo wzrost inflacji).

• Aktywna polityka fiskalna jest kosztowna, co może doprowadzić do powiększenia deficytu budżetowego.

• Zwolennicy pasywnej polityki budżetowej odwołują się do koncepcji automatycznych stabilizatorów.

1. Automatyczne stabilizatory

• Automatyczny stabilizator to taki mechanizm w gospodarce, który zmniejsza podatność PKB na wstrząsy.

• Wstrząsami (zaburzeniami, szokami) nazywamy takie wydarzenia, jak gwałtowny wzrost ceny ropy naftowej w 1973 r. czy wojna.

1. Automatyczne stabilizatory

• Podatek dochodowy

• VAT

• Zasiłki dla bezrobotnych

• Import

• Automatyczne stabilizatory sprawiają, że spadek popytu wywołany określonym wstrząsem jest mniejszy niż w sytuacji, gdyby stabilizatorów nie było.

1. Polityka fiskalna

• Działalność państwa w pozyskiwaniu środków finansowych musi być poddana szczególnej kontroli, ponieważ administracyjny charakter metod pozyskiwania pieniędzy (nie wysiłek ekonomiczny) stwarza naturalne warunki dla nieefektywności, marnotrawstwa.

• Obecny zakres wpływu obywateli i podmiotów gospodarczych na działalność państwa dotyczącą pozyskiwania dochodów jest znacznie szerszy niż niegdyś.

• Politycy szukają kompromisu i społecznej aprobaty podczas interwencji państwa w podatki.

• Aby osiągnąć ten cel polityka państwa musi spełniać wiele warunków, m. in. przestrzegać zasad jawności i stabilności ingerowania w dochody publiczne, sprawiedliwe rozłożenie ciężarów publicznych, oszczędne gospodarowanie środkami publicznymi.

1. Budżet 2010

• Dochody 249 mld zł

• Wydatki 301 mld zł

• Deficyt budżetowy 52 mld zł

• Dług publiczny ok. 55% PKB (ok. 700 mld zł)

1. Kryteria konwergencji (zbieżności)

• Kryteria konwergencji (zbieżności)

Warunki, które musi spełnić kraj wchodzący do strefy euro:

1. Dług publiczny < 60% PKB

2. Deficyt budżetowy < 3% PKB

Polska spełnia obecnie pierwsze kryterium, ale nie spełnia drugiego.

1. Wydatki w budżecie państwa (najważniejsze na przykładzie 2010 roku)

• Dotacja do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (ok. 38 mld zł)

• Dotacje do KRUS (ok. 15,5 mld zł)

• Obsługa długu publicznego (ok. 35 mld zł)

• Obronność (ok. 25,5 mld zł)

1. Dochody budżetu państwa (najważniejsze na przykładzie 2010 roku)

• Podatek od towarów i usług VAT (ok. 106 mld zł)

• Akcyza (ok. 53 mld zł)

• Podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT – Personal Income Tax, ok. 36 mld zł)

• Podatek dochodowy od osób prawnych (CIT – Corporate Income Tax ok. 26 mld zł)

1. PIT

• W Polsce obowiązują dwie stawki podatkowe: 18% i 32% (dla osób przekraczających określony pułap dochodów)

• Ponad 90% Polaków nie przekracza dochodów, które zobowiązują do zapłacenia 32% podatku.

• Kiedy bogatsi płacą wyższe podatki, mówimy o progresywnym systemie podatkowym.

• Innym rozwiązaniem jest podatek liniowy, kiedy wszyscy podatnicy płacą ten sam procent podatku (rozwiązanie przyjęte w Rosji, na Ukrainie, na Litwie)

1. CIT

• W Polsce stawka CIT wynosi 19% i jest atrakcyjnie niska dla przedsiębiorców

• Dla porównania:

Niemcy 38%

Francja 33%

Hiszpania 35%

USA 30%

1. Bank centralny

• W przeszłości banki centralne pełniły głównie rolę podmiotu emitującego pieniądz.

• Z biegiem czasu stały się kontrolerami czuwającymi nad prawidłowym funkcjonowaniem krajowych systemów bankowych (chodzi przede wszystkim o zapewnienie bezpieczeństwa depozytów złożonych w bankach).

1. Bank centralny a rezerwy walutowe

• Ponadto, Narodowy Bank Polski zarządza rezerwami walutowymi kraju oraz przechowuje krajowe rezerwy złota.

• Rezerwy dewizowe zapewniają wymienialność złotego, pozwalają na dokonywanie płatności wynikających ze zobowiązań międzynarodowych państwa.

• Duże rezerwy wzmacniają wiarygodność finansową kraju.

• Wykorzystanie rezerw walutowych na pokrycie bieżących wydatków państwa jest ryzykowne i może skończyć się kryzysem finansowym (takim jak w Rosji w 1998 r.)

1. Najsłynniejszy bank centralny FED

• FED (Federal Reserve System), czyli amerykański bank centralny, tworzy tak naprawdę kilka banków.

• Powołany został do życia w 1913 r.

• FED jest uważany za jeden z najbardziej niezależnych banków centralnych na świecie.

1. Polityka pieniężna w Polsce

• Głównym celem polityki pieniężnej Narodowego Banku Polskiego jest stabilizacja ogólnego poziomu cen (niska inflacja)

• O poziomie cen decyduje ilość (podaż) pieniądza w obiegu.

• NBP ma do dyspozycji jedynie pośrednie metody oddziaływania na podaż pieniądza (nie może podaży pieniądza kontrolować całkowicie).

• O podaży pieniądza bowiem decyduje nie tylko wyemitowany przez NBP pieniądz gotówkowy, ale również pieniądz wykreowany (pożyczony) przez banki komercyjne

1. Stopa rezerw obowiązkowych

• NBP ustalając stopę rezerw obowiązkowych (jaką część zgromadzonych wkładów banki komercyjne nie mogą pożyczać, a muszą przetrzymywać na specjalnym rachunku w NBP) wpływa na wielkość kreacji pieniądza.

Podsumowując, NBP wpływa na podaż pieniądza głównie poprzez:

- Wielkość wyemitowanej gotówki

- Stopę rezerw obowiązkowych

1. Co to jest stopa referencyjna?

• Stopa, według której bank centralny pożycza pieniądze bankom komercyjnym.

• Im wyższa stopa referencyjna, tym wyższe oprocentowanie kredytów w bankach komercyjnych.

• Stopę referencyjną ustala Rada Polityki Pieniężnej.

1. Wysokość stopy referencyjnej w Polsce

• Obecnie (marzec 2010) stopa referencyjna wynosi 3,5% i jest jedną z najwyższych w Europie (w wielu krajach wynosi ok. 1%).

• Przed kryzysem stopa referencyjna w Polsce wynosiła ponad 6%.

• Im wyższa stopa referencyjna, tym mniejszy zakres działalności kredytowej banków komercyjnych (kredyty są drogie)

1. NBP stosuje 4 miary (agregaty) podaży pieniądza

• M0 = pieniądz gotówkowy + rachunki bieżące banków komercyjnych w NBP +rachunki rezerw obowiązkowych

• M1 = M0+ depozyty na żądanie w bankach komercyjnych osób prywatnych, podmiotów gospodarczych i niebankowych instytucji finansowych

• M2 = M1+ wszystkie depozyty w bankach komercyjnych o terminie zwrotu do 2 lat włącznie

• M3 = M2+papiery dłużne o terminie zwrotu nie przekraczającym 2 lata.

1. Inflacja

• „Podczas węgierskiej inflacji (po II wojnie św.) ceny biletów tramwajowych dostosowywano codziennie, podczas gdy ceny biletów kolejowych były zmieniane tylko co cztery dni. W konsekwencji, kiedy pewnego dnia jechałem do Rumunii, tramwaj na dworzec w Budapeszcie był wielokrotnie droższy niż podróż pociągiem do granicy rumuńskiej” Gyorgy Ligeti.

• Jest to utrzymujący się dłuższy czas wzrost poziomu cen w gospodarce (w wyniku czego obniża się siła nabywcza pieniądza).

- Inflacja pełzająca: 3-5% rocznie

- Inflacja krocząca: 5-10 % rocznie

- Inflacja galopująca: 10-50 % rocznie

- Hiperinflacja: ponad 50% rocznie.

• Inflacja jest stara jak pieniądz, jednak dopiero po wprowadzeniu pieniądza papierowego zaczęła przybierać ogromne rozmiary.

• W czasach monet kruszcowych inflacja była konsekwencją bądź zwiększenia ilości kruszców (np. w Europie po odkryciach geograficznych), bądź zmniejszenia ilości kruszców w istniejących monetach bez zmiany ich nominału (prawo Kopernika).

Przykłady:

• Przedwojenne Niemcy. W 1914 roku Niemcy płacili za pół kilograma chleba 19 fenigów, a w 1923 roku – 700 marek.

• Węgry, lata 1945-1946. Ceny rosły w tempie 20 tys. procent miesięcznie.

• Boliwia. Lata 80-te XX w. Inflacja wynosiła 20 tys. rocznie.

• Celem NBP jest utrzymanie inflacji na poziomie 2,5% z odchyleniem +/- 1%.

• Milton Friedman (twórca monetaryzmu) porównywał pieniądz do smaru, który pozwala sprawnie funkcjonować maszynie, jaką jest gospodarka.

• Smar nie zastąpi jednak maszyny, a bank centralny - przedsiębiorców (niektórzy politycy chcą, aby NBP odpowiadał za wzrost gospodarczy).

• Walka z inflacją stałą się głównym celem polityki wielu krajów rozwiniętych w latach 70-tych XX w., ponieważ w tym czasie stała się ona zjawiskiem o stałym charakterze.

• Bezpośrednią przyczyną było podniesienie cen ropy naftowej przez kraje OPEC.

• Pojawiło się wówczas zjawisko stagflacji: jednoczesnego wysokiego poziomu cen i bezrobocia.

1. Przyczyny inflacji – podsumowanie

• Inflacja popytowa

- natury monetarnej (związana z błędną polityką monetarną, np. zbyt niską stopą referencyjną)

- natury niemonetarnej (np. wzrost wydatków w budżecie państwa)

• 2. Inflacja wywołana naciskiem kosztów (np. wzrostem cen ropy naftowej).

Ważne: NBP nie ma wpływu na inflację wywołaną wzrostem kosztów produkcji, lecz jedynie na inflację popytową.

1. Główne miary inflacji

• Deflator PKB

• Deflator PKB=nominalny PKB/realny PKB*100%

• Najbardziej kompleksowy wskaźnik zmian cen (uwzględnia wszystkie dobra wyprodukowane w gospodarce);

• Obliczany przez GUS

• Inflacja cen konsumentów CPI

• Mierzy zmiany cen produktów konsumpcyjnych (około 2000 różnych towarów i usług);

• Obliczany przez GUS

• Inflacja cen producentów PPI

• Dotyczy cen towarów w obrocie hurtowym, które zostały wyprodukowane i sprzedane przez zakłady przetwórstwa przemysłowego.

• Wzrost PPI wskazuje, że w najbliższym czasie prawdopodobnie wzrośnie CPI.

• Obliczany przez GUS.

• Inflacja bazowa netto

• Powstaje po wyeliminowaniu cen paliw oraz cen żywności ze wskaźnika CPI (te pozycje stanowią aż 33% komponentów koszyka konsumpcyjnego).

• Obrazuje długookresowy trend w kształtowaniu procesów inflacyjnych.

• Obliczany przez NBP.

1. Mechanizm obniżania inflacji (popytowej) stopą referencyjną

Inflacja popytowa ↑ => Stopa referencyjna (ustalana przez NBP) ↑ => Ceny (stopy) kredytów w bankach komercyjnych ↑ => Podaż pieniądza ↓ (mniej ludzi decyduje się na kredyt) => Popyt w gospodarce ↓=> Inflacja (popytowa) ↓

1. Zatrudnienie

• Wielkość zatrudnienia uważana jest za jeden z najważniejszych wskaźników świadczących o kondycji gospodarki kraju.

• W Polsce pracuje około 55% osób w wieku produkcyjnym.

• Przykładowo w Danii 75%.

1. Bezrobocie

• Brak zatrudnienia wielu osób to poważne obciążenie dla całej gospodarki.

• Bezrobotni nie uczestniczą w wytwarzaniu dóbr, co sprawia że faktyczne PKB odbiega od potencjalnego PKB.

• Dodatkowo wymagają opieki ze strony państwa, co zwiększa wydatki publiczne.

1. Społeczne skutki bezrobocia

• Osoby, które nie mają pracy, często popadają w depresje.

• Nierzadko skutkuje to nadużywaniem alkoholu.

• Bezrobocie rodzi patologie rodzinne; sfrustrowani rodzice nie potrafią właściwie opiekować się dziećmi.

• Nierzadko jest przyczyną rozwoju agresji.

• Wykluczenie społeczne spowodowane długotrwałym bezrobociem jest trudnym do rozwiązania problemem.

1. Wskaźniki pomiaru bezrobocia

• Stopa bezrobocia rejestrowanego na podstawie danych urzędów pracy

• Stopa bezrobocia na podstawie Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL)

1. Stopa bezrobocia rejestrowanego

• Wskaźnik publikowany co miesiąc.

• Wyraża stosunek liczby zarejestrowanych bezrobotnych do ludzi aktywnych zawodowo (pracujący + bezrobotni zarejestrowania).

• W pomiarze uwzględniane są osoby od 18 do 60 lat (kobiety) oraz 65 lat mężczyźni.

• Wskaźnik obarczony błędem z powodu pominięcia osób niezarejestrowanych oraz zarejestrowanych, lecz faktycznie niechętnych do podjęcia pracy.

1. Stopa bezrobocia według BAEL

• Oparte na badaniach ankietowych.

• Do bezrobotnych zalicza się osoby, które nie pracują, aktywnie poszukują pracy i są gotowe natychmiast ją podjąć.

• Do bezrobotnych zalicza się osoby od 15 do 74 lat.

• Bardziej wiarygodna miara bezrobocia.