Założenie podstawowe

Czas wolny można spędzać dowolnie, ale współczesnemu człowiekowi potrzebny jest przede wszystkim ruch.

Dlatego mówiąc o pedagogice czasu wolnego będziemy mieli na myśli głównie czynności ruchowe.

Założenie podstawowe

Z powodu postępu technicznego ruch fizyczny staje się coraz mniej potrzebny, by zdobywać środki do życia.

Istnieje głęboko zakorzenione przeświadczenie, że praca fizyczna jest przekleństwem „gorszych”, a brak pracy fizycznej - błogosławieństwem „lepszych”.

Wniosek:

Ważnym zadaniem organizatora czasu wolnego jest „dostarczanie” ruchu w taki sposób, aby:

• Nie stwarzać poczucia „gorszości”,

• Dostarczać przyjemności (rekreacja).

Ruch nie jest jedynakiem

U wszystkich istot żywych, również u człowieka, nierozdzielnie związane ze sobą są trzy sfery:

• umysł,

• uczucia,

• ruch.

Uwarunkowania zachowania: zmysły

• Bodźce wewnątrzpochodne i proprioceptory,

• Bodźce kontaktowe i kontaktceptory,

• Bodźce zdalne i teleceptory.

Uwarunkowania zachowania:
narządy ruchu

• Robaki

• Stawonogi

• Kręgowce

• Rola kończyn

Uwarunkowania zachowania:
ośrodkowy układ nerwowy

• Rdzeń kręgowy

• Jądra podkorowe

• Kora mózgowa

Uwarunkowania zachowania:
ewolucja biologiczna

• Ryby,

• Gady i ptaki,

• Ssaki,

• Człowiek.

Sterowanie dużą i małą motoryką

Rodzaje zachowań ruchowych

Reaktywne - w odpowiedzi na bodźce

Aktywne - podejmowane samodzielnie, niekiedy bez fizycznego kontaktu ze środowiskiem

PRZETWARZANIE ENERGII

Ruch człowieka

Energetyka człowieka

Główny nośnik energii - ATP

Szlaki odtwarzania ATP:

• Fosfagenowy

• Glikolityczny

• Tlenowy.

Trzy procesy przetwarzania
energii w ustroju żywym

	natychmiastowy - fosfokreatynowy	beztlenowy - glikolityczny	tlenowy
substraty	ATP (adenozynotrójfosforan), PCr (fosfokreatyna)	glikogen lub glukoza	glikogen lub glukoza, tłuszcz, białko
względna szybkość wytwarzania ATP	bardzo duża	duża	niska
czas maksymalnego wydatku energii	0-30 s	20-180 s	ponad 3 min.
czynnik ograniczający	wyczerpanie PCr (fosfokreatyny)	nagromadzenie kwasu mlekowego	wyczerpanie glikogenu
przykłady czynności	podnoszenie ciężarów; krótki sprint; skok; rzut	długi sprint, drużynowe sporty średniodystansowe, gry w piłkę (nożna, koszykówka, rugby)	sporty wytrzymałościowe, gry drużynowe, gry w piłkę (nożna, hokej na trawie, football australijski)

Drogi odtwarzania ATP w komórce mięśniowej: szlak fosfagenowy

Drogi odtwarzania ATP w komórce mięśniowej: szlak glikolityczny

Drogi odtwarzania ATP w komórce mięśniowej : szlak tlenowy

Maksymalna moc tlenowa

maksymalna moc tlenowa - maksymalna moc, jaką może rozwinąć ustrój z wykorzystaniem jedynie tlenowych procesów przetwarzania energii.

Pułap tlenowy

pułap tlenowy (VO₂max) - największy pobór tlenu w jednostce czasu przez organizm w trakcie wysiłku z maksymalną mocą tlenową.

Wydolność

wydolność - sprawność przetwarzania energii w ustroju istoty żywej, której miarą jest moc, jaką dany ustrój może rozwinąć.

Wytrzymałość

wytrzymałość - zdolność ustroju żywego do długotrwałego wysiłku, której miarą jest maksymalna praca, jaką ów ustrój może wykonać w jednym nieprzerwanym akcie osiągając granicę tolerancji wysiłkowej.

Zmęczenie

zmęczenie - utrata zdolności wytwarzania mocy o wymaganej lub spodziewanej wartości.

Superkompensacja

Wydolność, wytrzymałość, tolerancja wysiłkowa

Teorie zmęczenia

Istnieje kilka teorii zmęczenia, z których najbardziej znane są:

a) teoria niedotlenienia, wiążąca zmęczenia z niedoborem tlenu w tkankach (zadłużeniem tlenowym),

b) teoria wyczerpania, wiążąca zmęczenie z wyczerpaniem rezerw energetycznych ustroju,

c) teoria zatrucia, wiążąca zmęczenie z oddziaływaniem toksycznych produktów wysiłkowej przemiany materii,

d) teoria odwodnienia, wiążąca zmęczenie z utratą elektrolitów na skutek procesów termoregulacji.

Zmęczenie psychiczne

Według Winiarskiego [1989] głównymi czynnikami zmęczenia psychicznego są:

• prace twórcze, wymagające wnioskowania,

• uczenie się, czyli nabywanie nowych wiadomości i/lub umiejętności,

• napięcie psychiczne, związane z koniecznością szybkiego podejmowania ważkich decyzji,

• monotonia, wywołana jednostajnością i powtarzalnością stosunkowo łatwych czynności .

Dobowa zmienność wydolności fizycznej

STEROWANIE PRZEPŁYWAMI ENERGII - UMYSŁ

Ruch człowieka

Łańcuch przetwarzania informacji - pierwsze ogniwo

Pierwszym ogniwem są narządy zmysłów, które odbierają ze środowiska fizyczne bodźce i pod ich wpływem wytwarzają podniety czuciowe, czyli ciągi elektrycznych impulsów nerwowych.

Narządy kontaktowe (kontaktceptory) - tylko powierzchnia ciała

Narządy zdalne (teleceptory) - przestrzeń dostępna wzrokowi

To teleceptory zbudowały mózg - sir Charles Sherrington

Mowa

Wynalazek mowy był znakomitym skrótem, który zmienił charakter ewolucji człowieka. Okazało się, że możemy przetwarzać sygnały z otoczenia 10⁴ razy prościej niż przed tym wynalazkiem.

Mowa

Wynalazek mowy był znakomitym skrótem, który zmienił charakter ewolucji człowieka. Okazało się, że możemy przetwarzać sygnały z otoczenia 10⁴ razy prościej niż przed tym wynalazkiem.

Ale nie tylko…

Naturalnym środowiskiem języka jest dźwięk, a właściwym narządem zmysłów - słuch.

Język „zamraża” informację i czyni ja odporną na upływ czasu.

Dopiero język umożliwił przekazywanie wiedzy z pokolenia na pokolenie, czyli stworzenie kultury.

Kultura

Kultura - całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości gromadzony, utrwalany i wzbogacany w ciągu jej dziejów, przekazywany z pokolenia na pokolenie.

Słownik języka polskiego

Na marginesie

Język został ukształtowany w toku ewolucji na podstawie struktur nerwowych ukształtowanych w ewolucji wcześniej w celu sterowania ruchami.

Ale…

Ponieważ możliwości przekazywania i przetwarzania informacji za pomocą języka znacznie przekroczyły wymogi „ewolucyjne”, więc nie jest on tylko biernym narzędziem opisu rzeczywistości. Na przykład gramatyka chroni w pewnym stopniu przed formułowaniem zdań bezsensownych.

STEROWANIE PRZEPŁYWAMI ENERGII - UCZUCIA

Ruch człowieka

Czynniki emocjonalne

Czynniki emocjonalne - uogólnione doświadczenie, zdobyte zarówno w rozwoju osobniczym, jak i gatunkowym, które pozwala na błyskawiczną (choć mało dokładną) ocenę wszelkich informacji i odpowiednie dostosowanie swojego zachowania do zaistniałej sytuacji.

Na przykład…

Ale nie tylko…

… bo mamy pewne doświadczenia nagromadzone w okresie własnego życia,

a także uwarunkowania społeczno-kulturowe, które powodują zachowanie się według określonych wzorców.

Zauważmy…

Zaczęliśmy od różnych aspektów RUCHU człowieka,

a doszliśmy do kultury i socjologii.

Bo…

Jedynym sposobem oddziaływania człowieka na środowisko i uzewnętrznienia wszelkich procesów wewnętrznych jest RUCH.

… CZAS WOLNY

Po pierwsze…

Dewiza

Czas

„Czas” jest wynalazkiem człowieka, wynikłym z potrzeby lepszego orientowania się w wydarzeniach. To, co oferuje przyroda - to rytm. Okresowe pojawienia się Słońca i Księżyca, uderzenia serca - oba te zjawiska pozwalają rozpoznać i przeżyć upływ „czasu”.

Arturo Hotz

Czas wolny

Czas wolny jest to

po prostu

CZAS WOLNY.

Rola czasu wolnego w dziejach ludzkości

Thorstein Veblen, ekonomista, instytucjonalizm; The Theory of Leisure Class (1899);

Leisure Classes - arystokracja i kler, twórcy nauki i kultury;

W Polsce: „Teoria klasy próżniaczej”, 1971;

...tłumaczenie tytułu nacechowane ideologicznie; próżniactwo - marnowanie czasu.

Cytat z Maxa Plancka

Scientific discovery and scientific knowledge have been achieved only by those who have gone in pursuit of it without any practical purpose whatsoever in view.  

Naukowych odkryć dokonywali i naukową wiedzę zdobywali jedynie ci, którzy dążyli do tego nie stawiając przed sobą jakichkolwiek celów praktycznych.

Czas wolny

• jako dobro pożądane społecznie,

• jako zjawisko fizjologiczne,

• jako zjawisko gospodarcze,

• jako dobro niepożądane.

Struktura czasu wolnego

KULTURA I CYWILIZACJA

Po drugie…

Kultura a cywilizacja

Kultura - całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości gromadzony, utrwalany i wzbogacany w ciągu jej dziejów, przekazywany z pokolenia na pokolenie.

Cywilizacja - stan rozwoju społeczeństwa w danym okresie historycznym, uwarunkowany stopniem opanowania przyrody przez człowieka; ogół dóbr materialnych, środków i umiejętności produkcyjnych oraz instytucji społecznych.

Na marginesie:

„Technologia” optymalnego przekazywania dorobku ludzkości w obrębie tego samego pokolenia i między kolejnymi pokoleniami - to pedagogika.

Na marginesie:

„Technologia” optymalnego przekazywania dorobku ludzkości w obrębie tego samego pokolenia i między kolejnymi pokoleniami - to pedagogika.

Rola lenistwa w kształtowaniu cywilizacji

Lenistwo i niechęć do pracy, fizycznej i umysłowej, są bardzo ważnymi czynnikami rozwoju cywilizacji z wykorzystaniem kultury.

Niechęć do pracy fizycznej poskutkowała wynalezieniem np. koparki,

natomiast niechęć do pracy umysłowej - wynalezieniem np. matematyki.

Na marginesie:

Jest zatem zupełnie naturalne, że człowiek pragnie osiągać swoje cele jak najmniejszym nakładem wysiłku zarówno fizycznego, jak i umysłowego.

Taka minimalizacja obu tych nakładów stanowi istotę pojęcia SPRAWNOŚĆ.

Niepożądany produkt uboczny

Wydatkowanie energii w sytuacji, gdy jest to niekonieczne, byłoby nieracjonalne.

No więc człowiek, jeśli nie musi, to nie wydatkuje,

ale skutkiem tego jest zespół niekorzystnych zjawisk określanych mianem HIPOKINEZJI.

Ważny powód zagrożenia

Rozwój ewolucyjny przebiega znacznie wolniej niż rozwój kulturowy i cywilizacyjny,

wskutek czego człowiek nie jest w stanie w sposób naturalny przystosować się do zmniejszonej dawki ruchu, co umożliwia cywilizacja,

więc na pierwszy rzut oka niewykorzystanie „dobrodziejstw” cywilizacji byłoby nieracjonalne.

A zatem…

• Hipoknezja jest szkodliwa.

• Walka z hipokinezją to w znacznej mierze walka z naturalnymi skłonnościami człowieka.

• Do walki z hipokinezją musimy użyć całej swojej wiedzy.

• Walka z hipokinezją jest ważnym zadaniem pedagogiki czasu wolnego.

WIEDZA - FILOZOFIA - NAUKA

Największe zdobycze kultury

Prehistoria

Wiedza - utrwalone w pamięci doświadczenia oraz ich przekształcenia w umyśle.

Wiedza nie musi być w żaden sposób uporządkowana.

Starożytność

Filozofia - wiedza uporządkowana w pewien sposób, obejmująca ogólne rozważania na temat istoty i struktury bytu, ludzkiego poznania, zasad wartościowania, miejsca człowieka w świecie i jego poglądu na świat.

Filozofia wg Bertranda Russella

Wiedza graniczy z obszarem niewiedzy; tego, co nieznane. Gdy ktoś dociera do tej granicy lub ją przekracza, zapuszcza się w dziedzinę spekulacji. I właśnie owa spekulatywna aktywność stanowi jeden z wyróżników dociekań, którym oddają się filozofowie, (…) Jeśli jakaś dyscyplina osiąga solidne podstawy, rozwija się dalej samodzielnie, pozostawiając filozofii kwestię metody oraz niektóre problemy ze swego pogranicza.

Filozofia wg Bertranda Russella

Wiedza graniczy z obszarem niewiedzy; tego, co nieznane. Gdy ktoś dociera do tej granicy lub ją przekracza, zapuszcza się w dziedzinę spekulacji. I właśnie owa spekulatywna aktywność stanowi jeden z wyróżników dociekań, którym oddają się filozofowie, (…) Jeśli jakaś dyscyplina osiąga solidne podstawy, rozwija się dalej samodzielnie, pozostawiając filozofii kwestię metody oraz niektóre problemy ze swego pogranicza.

Filozofia wg Bertranda Russella

Wiedza graniczy z obszarem niewiedzy; tego, co nieznane. Gdy ktoś dociera do tej granicy lub ją przekracza, zapuszcza się w dziedzinę spekulacji. I właśnie owa spekulatywna aktywność stanowi jeden z wyróżników dociekań, którym oddają się filozofowie, (…) Jeśli jakaś dyscyplina osiąga solidne podstawy, rozwija się dalej samodzielnie, pozostawiając filozofii kwestię metody oraz niektóre problemy ze swego pogranicza.

Nauka - definicje

Nauka -

• ogół wiedzy ludzkiej ułożonej w system zagadnień, wyrażonej w sądach prawdziwych i przypuszczeniach;

• dyscyplina badawcza odnosząca się do pewnej dziedziny rzeczywistości.

Nauka - uwaga:

Sądy prawdziwe: powiązanie z rzeczywistością, „rzemieślnicza” strona nauki.

Przypuszczenia: powiązania z fantazją, „filozoficzna” strona nauki.

Zbyt wielki nacisk na „sądy prawdziwe”: behawioryzm.

Nauki wyzwolone - średniowiecze

• gramatyka,

• dialektyka,

• retoryka,

• muzyka,

• arytmetyka,

• geometria,

• astronomia.

Podział nauki współczesnej

Nauki humanistyczne «nauki, których przedmiotem badań jest człowiek jako istota społeczna i jego wytwory, np. język, literatura, sztuka, historia.»

Nauki ścisłe «nauki matematyczne i przyrodnicze w odróżnieniu od humanistycznych.»

Karl Popper (1902-1994)

Postęp nie ma charakteru nieuchronnego, jakiejś historycznej konieczności; nic nie gwarantuje nam lepszego jutra.

Uniwersytety w sposób zupełnie głupi pokawałkowały wiedzę na różne wyspecjalizowane dziedziny; każda, bez żadnej konieczności, zamknięta została w swym rytuale i w swym słownictwie. Trzeba przeciwstawiać się tej fragmentacji nauki.

Karl Popper (1902-1994)

Postęp nie ma charakteru nieuchronnego, jakiejś historycznej konieczności; nic nie gwarantuje nam lepszego jutra.

Uniwersytety w sposób zupełnie głupi pokawałkowały wiedzę na różne wyspecjalizowane dziedziny; każda, bez żadnej konieczności, zamknięta została w swym rytuale i w swym słownictwie. Trzeba przeciwstawiać się tej fragmentacji nauki.

Czyli…

Różnorodnych podziałów nauki dokonano w istocie nie w interesie nauki, ale w interesie uczonych.

Nie byli oni w stanie pojąć w całej złożoności nie tylko rzeczywistości, ale nawet stworzonych przez siebie narzędzi do jej badania.

Dlatego wielu z nich zajęło się duperelami.

I tak jest do dziś: co najmniej 90% współczesnej „naukowej pary” idzie w gwizdek.

Niewydolność podzielonej nauki

• Podział i względna niezależność poszczególnych dziedzin.

• W takim układzie nauka nie tworzy systemu.

• W podzielonej nauce brak więc swoistej „premii za współdziałanie” - efektu systemowego (emergentu).

Niewydolność podzielonej nauki

• Każda dojrzała dziedzina nauki ma wyraźnie ukształtowany tzw. warsztat, czyli zestaw narzędzi, które w tej dziedzinie są uznane za naukowe.

• Ograniczenie owego zestawu narzędzi stanowi niekiedy barierę rozwoju nauki; jest to szczególnie wyraźne w sytuacji „kawałkowania” nauki na coraz węższe dziedziny.

Niewydolność podzielonej nauki

• W wyniku tego procesu uczeni z różnych dziedzin nie rozumieją się nawzajem; może to nawet dotyczyć uczonych z poddyscyplin tej samej dyscypliny.

• W takiej sytuacji konieczny okazuje się „powrót do korzeni”, czyli zwrot ku filozofii.

• A w nauce określenie „filozof” to jedna z najgorszych obelg!

Metafora podstawowa

Wiedza i nauka

• Wiedza - wiadomości o otaczającym nas świecie.

• Nauka - uporządkowany system wiedzy, obejmujący oprócz wiadomości również prawa działające w danych obszarze rzeczywistości i umożliwiający zrozumienie oraz przewidywanie rozwoju świata.

Wspólny mianownik

Wspólnym celem wiedzy, filozofii i nauki jest osiągnięcie PRZEWIDYWALNOŚCI, a w dalszej kolejności - zdolności do skutecznego oddziaływania na rozwój świata.

W tym celu konieczne jest poznanie zasad działania świata.

Niestety, świat jest zbyt skomplikowany, by ująć go w całej jego złożoności.

Co robić w takiej sytuacji?

Nauka musi zatem budować uproszczone, teoretyczne odwzorowania, czyli modele rzeczywistości

model - «układ względnie odosobniony, możliwie mało skomplikowany, działający analogicznie do oryginału, którym może być istota żywa, maszyna, zakład przemysłowy, organizacja społeczna itp.»

Istota każdej dziedziny nauki

Teoria zabija fakty - sir Peter Medawar.

Teoria - uproszczone odwzorowanie rzeczywistości. Na obecnym etapie rozwoju nauki pojęcie świata nie jest możliwe, można natomiast pojąć teorię, która w jakiś sposób szkicuje ów świat.

Niektóre nauki mają łatwiej

Fizyka zajmuje stanowisko pragmatyczne i bardzo krytyczne. Skupia uwagę na układach prostych, dających się dobrze kontrolować; w zamian oczekuje nieskazitelnej zgodności teorii i eksperymentu.(...) Fizyka ma do czynienia ze światem wymyślonym, uproszczonym. Z tego wywodzi się jej siła, dlatego tak dobrze działa (…) Nauki takie jak biologia mają mniej szczęścia.

Jack Cohen, Ian Stewart

Rozwój nauki wg Nikołaja Aleksandrowicza Bernsztejna

• Młodość, gdy następuje gromadzenie faktów i określanie łączących je związków.

• Dojrzałość, gdy teoria pozwala przewidywać fakty jeszcze nie odkryte obserwacją.

• Starość, gdy pojawiają się fakty, których teoria objaśnić nie potrafi i musi runąć.

Rozwój nauki wg Thomasa S. Kuhna

Nauka rozwija się nie równomiernie, lecz skokami.

Wielkość uczonego można mierzyć czasem, na jaki zdołał zatrzymać rozwój nauki

Ale kiedyś taki zastój pęka, następuje rewolucja, mamy więc dwa rodzaje nauki

• - nauka normalna,

• - nauka rewolucyjna.

Rozwój nauki wg Thomasa S. Kuhna

DZIEDZINA	NAUKA NORMALNA	NAUKA REWOLUCYJNA
stosunek do teorii	nie kwestionuje się	kwestionuje się
postęp	dokonuje się stopniowo	nie dokonuje się stopniowo
znaczenie zmienności	niewielkie	znaczne
przemiany	stopniowe i długotrwałe	całkowite i gwałtowne

Rozwój nauki wg Thomasa S. Kuhna

• Nauka normalna nie jest odkrywcza, gdyż nowe odkrycia zawsze prowadzą do jej upadku.

• Niektórzy uczeni uważają, że nie należy dowodzić słuszności modelu naukowego, lecz trzeba próbować go obalić. Jednakże ewentualne obalenie modelu nie oznacza obalenia leżącej u jego podstaw teorii; by wzniecić rewolucję naukową potrzebny jest kryzys naukowy.

Rozwój nauki wg Thomasa S. Kuhna

• W nauce normalnej nie kwestionuje się „panującej” teorii, nawet w obliczu kryzysu dopóty, dopóki nie ma się jakiejś lepszej.

• Oczekiwania teoretyczne wpływają na sposób postrzegania świata przez uczonych; badacze widzą to, co chcą zobaczyć. Zjawisko to określa dalszy rozwój nauki, skąd wynika oczywisty wniosek, że nauka jest subiektywna.

Przykłady rewolucji

Astronomia - Mikołaj Kopernik

Fizyka - Izaak Newton

Matematyka - Kurt Gödel

David Hilbert (1862-1943)

W 1900 roku w Paryżu przedstawił listę 23 problemów, których rozwiązanie miało uczynić z matematyki naukę zupełną.

Alfred Whitehead (1861-1947)
Bertrand Russell (1872-1970)

• Principia Mathematica (1910, 1912, 1913)

Kurt Gödel (1906-1978)

Twierdzenie o niezupełności bogatszych systemów matematyki:

Prawda jest pojęciem silniejszym niż „dowodliwość” niezależnie od tego, jakiego systemu przesłanek użyjemy (D. Hofstadter).

Czyli:

Logika nie jest w pełni niezawodnym narzędziem badania rzeczywistości.

René Thom (1923-2002)

Nauczanie matematyki jest dziś prawie bezużyteczne, jeśli chodzi o zrozumienie większości dyscyplin naukowych, a matematyzacja większości nauk jest zupełnie sztuczna. Jest to „pewien chwyt, wywodzący się z mody na przeliczalność wszystkiego, na policzalność wszystkiego oraz z istnienia komputerów”. Jest to tego rodzaju matematyzacja, która nie wnosi nic do rozumienia zjawisk, które chciałaby opisać.

René Thom (1923-2002)

Nauczanie matematyki jest dziś prawie bezużyteczne, jeśli chodzi o zrozumienie większości dyscyplin naukowych, a matematyzacja większości nauk jest zupełnie sztuczna. Jest to „pewien chwyt, wywodzący się z mody na przeliczalność wszystkiego, na policzalność wszystkiego oraz z istnienia komputerów”. Jest to tego rodzaju matematyzacja, która nie wnosi nic do rozumienia zjawisk, które chciałaby opisać.

René Thom

• Nauczanie matematyki hamuje myślenie

• Nauczanie literatury , jeśli jest porządnie prowadzone, sprzyja lepiej niż matematyka rozumieniu stosunków międzyludzkich, co stanowi fundament większości współczesnych zawodów.

Przestroga przed nadmierną matematyzacją

• Panie, ofiaruj każdemu z nas, czego mu w życiu brak.

• Bułat Okudżawa

• Nie wystarczy czegoś opisać matematycznie, żeby to się samoczynnie uporządkowało.

W czym tkwi jednak siła matematyki?

Matematyka jest rodzajem mechanicznego wnioskowania, które uwalnia uczonego od trudu myślenia.

W czym tkwi jednak siła matematyki?

Czego pozbawia nas matematyka?

Abstrakcja burzy kontakt psychologiczny między modelem a człowiekiem go wykorzystującym.

Janusz M. Morawski

Zasadniczy cel wszelkiej działalności naukowej

Wiedzieć, żeby przewidywać, aby móc.

Auguste Comte

czyli

osiągnąć

PRZEWIDYWALNOŚĆ.

Struktura nauki

• Gromadzenie obserwacji i/lub pomiarów - „nauki empiryczne”.

• Wykuwanie teorii na podstawie danych doświadczalnych - „nauki teoretyczne”.

• Zastosowanie teorii w praktyce, by świadomie i skutecznie oddziaływać na przebieg zdarzeń - „nauki stosowane”.

Nauka - obserwacje

Nauka - teoria

Nauka - zastosowania

Dwie metody naukowe

Wspinanie się z Niziny Obserwacji na Wzgórze Teorii i schodzenie w Dolinę Zastosowań - metoda indukcyjna.

Czerpanie wiedzy stanowiącej tworzywo teorii „z chmur” lub „z sufitu” - a w istocie z abstrakcyjnych odwzorowań rzeczywistości, czyli z wyobraźni - lądowanie na spadochronie na Wzgórzu Teorii i schodzenie w Dolinę Zastosowań - metoda dedukcyjna.

Czyli…

Metoda indukcyjna różni się od metody dedukcyjnej tylko pochodzeniem budulca teorii; w indukcyjnej pochodzi ów budulec z obserwacji rzeczywistości, w dedukcyjnej - z hipotez.

Tworzenie teorii jest procesem wspólnym dla obu metod, a ostatecznym sprawdzianem jest rzeczywistość.

Paradygmaty naukowe

Paradygmat - zbiór pojęć i teorii tworzących podstawy danej nauki (T.S. Kuhn)

Behawioryzm - naukowe jest tylko to, co jest obserwowalne.

Kognitywizm - kierunek w filozofii i nauce zakładający poznawalność świata.

Konstruktywizm - nurt w nauce zakładający, że świat nie jest poznawalny bezpośrednio, ale jedynie za pośrednictwem odwzorowań umysłowych, które rządzą się własnymi prawami.

Paradygmaty naukowe po ludzku

Behawioryzm zajmuje się głównie odkrywaniem zagadek w świecie rzeczywistym, które umieszcza w tzw. czarnych skrzynkach i przestaje się nimi zajmować.

Kognitywizm próbuje znaleźć jakiś klucz do tych czarnych skrzynek.

Konstruktywizm wytwarza ów klucz, zajmuje się zawartością czarnych skrzynek i tworzy z nich coś; jeśli mamy szczęście, to coś jest użyteczne.

Po co o tym wszystkim mówię?

Spojrzenie fenomenologiczne:

W istocie wszystkie modele są złe, ale niektóre bywają użyteczne (George E.P. Box)

Spojrzenie deterministyczne:

W teorii nie wolno uzasadniać niczego empirią. Teoria, w której choć jedno ogniwo dowodowe jest zaczerpnięte z empirii (np. „ponieważ we wszystkich znanych przypadkach stwierdzono, że"), nie jest żadną teorią (Marian Mazur).

Po co o tym wszystkim mówię?

Spojrzenie filozoficzne

„Nauka” jest pewną historycznie zmienną, szkicową wizją rzeczywistości, związaną nie tylko z obserwacją i badaniem Przyrody, ale też z pewnymi historycznymi tendencjami filozoficznymi (Piotr Lenartowicz SJ).

Spojrzenie praktyczno-optymistyczne:

W nauce pojęcie „prawda” można zdefiniować jako hipotezę roboczą, która nadaje się najlepiej do otwarcia drogi ku następnej, lepszej prawdzie (Konrad Lorenz).

Po co o tym wszystkim mówię?

W nauce nie ma nic stałego; to jest never ending story.

To, co mówię Państwu tu i teraz jutro może być nieaktualne.

Dyplom magistra nie jest jedynie zakończeniem jakiegoś etapu, ale początkiem ciągu dalszego - czegoś, co kończy się dopiero sześć stóp pod ziemią.

Heurystyka

• Od greckiego heurisko - znajduję,

• Heurystyka - nie nauka, lecz metoda; nie prowadzenia badań, lecz rozwiązywania problemów.

• Twórca współczesnej heurystyki - George Polya (1887-1985)

• Ważna metoda heurystyki - burza mózgów.

JĘZYK

Podstawy

Język - definicje

• System znaków dźwiękowych, składających się ze słownictwa i gramatyki, służący do porozumiewania się (Słownik języka polskiego)

• Każdy układ sformalizowanych symboli, znaków, dźwięków lub gestów stworzony lub używany do porozumiewania się, np. język matematyki (Webster's Dictionary)

• System znaków służących do porozumiewania się (Duden).

Funkcje języka

Na początku było Słowo…

św. Jan

Język pełni dwie funkcje:

• komunikacyjną - porozumiewanie się,

• reprezentacyjną - odwzorowywanie rzeczywistości.

Uwaga:

Język nie jest zatem jedynie biernym narzędziem opisu.

To bodaj największy wynalazek ludzkości, warunkujący stworzenie przez człowieka kultury.

Jakość języka warunkuje jakość myślenia: język staranny i dokładny (a przy okazji elegancki) jest fundamentem sprawnego myślenia, język prostacki może skutkować jedynie myśleniem prymitywnym.

Jakość języka warunkuje jakość nauki.

Czas

Uniwersalny czynnik porządkujący kolejność zdarzeń.

Myślenie abstrakcyjne - dwa filary

• Używanie języka, czyli symboliczne odwzorowanie rzeczywistości (Na początku było Słowo… św. Jan, 1,1),

• Postrzeganie czasu jako uniwersalnego czynnika porządkującego kolejność zdarzeń (Jam jest który jest, Exodus, 3,13)

OKREŚLENIE I DZIEJE PEDAGOGIKI

Pedagogika

Pedagogika

• nauka o wychowaniu i nauczaniu;

• świadoma i celowa działalność wychowawcza

Jan Ámos Komenský (1592-1670)

Po klęsce pod Białą Górą (1620) - na Węgrzech, od 1628 - w Lesznie.

Zwolennik powszechnego kształcenia „pansoficznego”; tolerancja, humanizm, ekumenizm.

Organizacja szkolnictwa - szkoła macierzyńska, elementarna (jęz. ojczysty), średnia (łacina) i akademia.

Jan Ámos Komenský (1592-1670)

„Wielka Dydaktyka” (Opera Didactica Omnia) - 1657,

„Świat w obrazach (Orbis sensualium pictus) - 1658; nauczanie poglądowe, nie tylko mechaniczne pamięciowe przyswajanie wiadomości.

Jean Jacques Rousseau (1712-1778)

Encyklopedysta (Wielka encyklopedia francuska)

Prześladowany za poglądy demokratyczne - niebezpieczne dla absolutyzmu

Emil czyli o wychowaniu (1762) - wychowanie swobodne.

Johannes Bernhard Basedow (1724-1790)

• filantropiści - krzewienie oświaty, wychowanie naturalne; atmosfera miłości, dobro dziecka, również rozwój fizyczny, elementy zabawy; nauczanie poglądowe, zajęcia praktyczne

• Philantropinum, 1774, Dessau

Komisja Edukacji Narodowej
(1773-1794)

• Pierwsza w Europie Środkowej świecka władza oświatowa.

• 1775 - Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych,

• 1780-83 - Ustawy dla stanu akademickiego i na szkoły w krajach Rzeczypospolitej przepisane.

Jan Ámos Komenský (1592-1670)

Poważną przeto część należytej organizacji szkoły stanowić będzie odpowiednie rozłożenie prac i odpoczynku, względnie zajęć i wakacji oraz przerwy w pracy (recreationes).

Superkompensacja

Tissot

Choroby literatów pochodzą z (...) ustawicznej pracy rozumu i (...) ciągłego bezruchu (...) Siedzenie uciska trzewia - stąd złe trawienie i bezsenność. Szkodliwy jest wpływ dymu z lamp i świec. Niezdrowe jest zatrzymywanie uryny. Szczególnie na to są narażeni kaznodzieje i uczeni. Szkodzi też kawa i tytoń.

Definicje - pedagogika

pedagogika - nauka o wychowaniu, której przedmiotem jest działalność wychowawcza, mająca na celu wyposażenie całego społeczeństwa - a przede wszystkim młodego pokolenia - w wiedzę, sprawności ogólne i zawodowe, zainteresowania, system wartości, postawy i przekonania oraz przysposobienie do oddziaływania na własny rozwój.

Wincenty Okoń

Definicje - andragogika

andragogika - dział pedagogiki zajmujący się zagadnieniami pobudzania, ukierunkowywania lub wspomagania procesów wychowania, kształcenia i samokształcenia ludzi dorosłych; pedagogika dorosłych.

Definicje - oligofrenopedagogika

oligofrenopedagogika - to nauka o wychowaniu osób upośledzonych umysłowo.

Definicje - logopedia

logopedia - szeroka dziedzina zajmująca się m.in. usuwaniem zaburzeń i wad wymowy, zapobieganiem opóźnieniom w rozwoju mowy i wyrównywaniem tych opóźnień oraz nauczaniem mowy dzieci głuchych.

Definicje - pedagogika resocjalizacyjna

pedagogika resocjalizacyjna - zajmująca się osobami nieprzystosowanymi społecznie.

Definicje - surdopedagogika

surdopedagogika - nauka o wychowaniu i kształceniu dzieci głuchych i niedosłyszących.

Definicje - tyflopedagogika

tyflopedagogika - zajmująca się kształceniem i wychowaniem dzieci niewidomych i niedowidzących.

Podział pedagogiki

• teoria wychowania,

• dydaktyka.

Teoria wychowania

teoria wychowania obejmuje wiedzę umożliwiającą jak najpełniejszą odpowiedź na pytanie, co należy zrobić, aby osiągnąć pożądany wychowawczo cel.

Dydaktyka

dydaktyka zajmuje się kształceniem, czyli harmonijnym połączeniem procesów uczenia się i nauczania. Dzieli się na dydaktykę ogólną i dydaktyki szczegółowe (metodyki) poszczególnych przedmiotów.

Nurty pedagogiki - naturalizm

naturalizm pedagogiczny, zgodnie z którym dobre jest to, co dzieje się w trakcie naturalnego, spontanicznego rozwoju jednostki. Wychowawca nie powinien więc wpływać na tok tego procesu, a jedynie ostrożnie go wspomagać.

Nurty pedagogiki - socjologizm

socjologizm pedagogiczny, zgodnie z którym w wychowaniu ważne jest oddziaływanie na jednostki i grupy ludzkie. W takim ujęciu zadaniem wychowawcy jest przekazywanie młodym pokoleniom norm, wartości i wzorców zachowania.

Nurty pedagogiki - pedagogika kultury

pedagogika kultury, zgodnie z którą człowiek jest istotą uczestniczącą w procesie przeżywania i tworzenia wartości. W modelu tym wychowanie polega na przygotowaniu człowieka do życia w świecie kultury i tworzenia jej wartości.

Typy szkół - tradycyjna

szkoła tradycyjna, której zadaniem jest przekazanie określonej ilości wiedzy i ukształtowanie pożądanych społecznie cnót - porządku i karności.

Typy szkół - postępowa

szkoła postępowa, której zadaniem jest przede wszystkim nauczenie rozwiązywania problemów, ukształtowanie umiejętności twórczego stosowania wiedzy i przygotowanie do samokształcenia.

Typy szkół - rozwój psychiczny

szkoła skupiona na rozwoju psychicznym, której zadaniem pomaganie ludziom w poznawaniu samych siebie, ułatwianie rozpoznawania dyspozycji psychicznych, znajdowanie spokoju wewnętrznego oraz uczenie porozumiewania się z innymi.

Definicje - dydaktyka

dydaktyka - dział pedagogiki: nauka o metodach nauczania i uczenia się.

Słownik języka polskiego

Definicje - metodyka

metodyka - dydaktyka szczegółowa jakiegoś przedmiotu szkolnego, omawiająca cele i sposoby nauczania tego przedmiotu.

Słownik języka polskiego

Definicje - uczenie się

uczenie się - proces, w którego toku na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianie formy wcześniej nabyte.

Wincenty Okoń

Definicje - uczenie się ruchów

uczenie się ruchów - wynikające z doświadczenia tworzenie plastycznych wzorców ruchowych wskutek dostosowywania się do bieżących czynników środowiska zewnętrznego, umożliwiające sprawne rozwiązywanie pojawiających się w nim wielokrotnie zadań za pomocą działań czuciowo-ruchowych .

Definicje - nauczanie

nauczanie - planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołanie pożądanych, trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i całej osobowości pod wpływem uczenia się i opanowywania wiedzy, przekazywania wartości i działań praktycznych

Wincenty Okoń

Definicje - wychowanie

wychowanie - świadomie organizowana działalność społeczna, oparta na współdziałaniu wychowanka i wychowawcy, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka.

Andrzej Janowski

Definicje - motyw

motywy - czynniki wewnętrzne natury psychicznej i fizjologicznej, świadome lub nieświadome, skłaniające do określonego działania; pobudki, powody; uzasadnienie postępowania lub rozumowania.

Słownik Języka Polskiego

Rola nauczyciela - budowanie motywacji

Ty nikogo niczego nie jesteś w stanie nauczyć. On się musi nauczyć sam.

Jerzy Petryński

Uczenie się w ujęciu konstruktywistycznym

Konstruktywizm - każdy sam buduje sobie wizję świata zewnętrznego.

(Na marginesie: ta różnorodność stanowi podstawę ewolucji i rozwoju, który niekiedy okazuje się postępem).

W istocie nie ma czegoś takiego jak NAUCZANIE; jest jedynie wspomaganie UCZENIA SIĘ.

Motywacja i uczucia w ujęciu konstruktywistycznym

Aby człowiek cokolwiek robił - na przykład uczył się - musi CHCIEĆ, czyli MIEĆ MOTYWACJĘ.

W budowaniu motywacji podstawową rolę odgrywają UCZUCIA, czyli uogólnione doświadczenie pozwalające - w danym momencie - natychmiast (choć niezbyt dokładnie) określić swój stosunek do bieżących zdarzeń.

Krótko mówiąc

Czy dobry nauczyciel powinien:

• „wcisnąć” jakąś wiedzę, czyli „zrealizować program”?

• czy ukształtować system motywacji, wskutek czego uczeń sam będzie „realizował program”?

Bo przecież nauczyć się (czyli „zrealizować program”) i tak musi uczeń!

Funkcje nauczyciela

1. wychowawcza,

2. dydaktyczna,

3. badawcza,

4. społeczno-opiekuńcza,

5. innowacyjna,

6. środowiskowa,

7. socjalizacyjna.

Typy nauczycieli

• Artysta,

• Popularyzator,

• Krytyczny analityk.

Typy nauczycieli

• Ekspert

• Informator

• Konsultant-doradca

• Spolegliwy opiekun

• Leseferysta

• Leseferysta pozorny (E. Niziurski - Sposób na Alcybiadesa)

Funkcje nauczyciela dorosłych

1. Diagnostyczna

2. Planistyczna

3. Motywacyjna

4. Metodyczna

5. Udostępniania

6. Oceny

SIŁA NAPĘDOWA WSZELKICH PROCESÓW UCZENIA SIĘ - NIERÓWNOWAGA

Pedagogika

Nierównowaga w systemie człowiek - środowisko

Nierównowaga w systemie człowiek - środowisko: siła

Nierównowaga w systemie człowiek - środowisko: szybkość

Nierównowaga w systemie człowiek - środowisko: zwinność

Nierównowaga w systemie człowiek - środowisko: rozsądek

Nierównowaga w systemie człowiek - środowisko: fantazja

Zadanie nauczyciela

Tworzenie odpowiedniej nierównowagi, do wyrównania której uczeń będzie dążył.

Wybór nauczyciela czynności ruchowej:

Na którym poziomie:

• siły,

• szybkości,

• zwinności,

• zdrowego rozsądku,

• fantazji ruchowej?

Działanie nauczyciela

Na poziomach: siły, szybkości, zwinności -

MUSZTRA, TRESURA.

Na poziomach zdrowego rozsądku i fantazji -

NAUCZANIE, WYCHOWANIE.

ISTOTA UCZENIA SIĘ - OBIEG INFORMACJI PODCZAS WYKONYWANIA CZYNNOŚCI

Pedagogika

Obieg informacji podczas wykonywania czynności czuciowo-ruchowej

Bodziec, podnieta czuciowa, podnieta ruchowa

ISTOTA UCZENIA SIĘ -
STRUKTURA CZYNNOŚCI RUCHOWEJ

Pedagogika

Nikołaj Bernsztejn, opowieść o kuzynie Pana Boga

Zapewne nie wiecie, że Pan Bóg ma kuzyna, który nigdy nie był zbyt sławny. Kiedyś ów kuzyn poprosił Go, by pomógł mu osiągnąć sławę w nauce. By zadowolić kuzyna, Pan Bóg dał mu zdolność błyskawicznego uzyskiwania każdej informacji o dowolnym systemie, bez jakichkolwiek ograniczeń czasowych czy przestrzennych.

Nikołaj Bernsztejn, opowieść o kuzynie Pana Boga

Kuzyn postanowił najpierw sprawdzić, czy na innych planetach istnieje życie. Nie było to dlań trudne: równocześnie odwiedził wszystkie planety i uzyskał odpowiedź. Następnie zapragnął zbadać, jak zbudowana jest materia. To również okazało się łatwe: stał się maleńki, przepchnął się między cząstkami elementarnymi, rozglądnął wokół i znowu uzyskał odpowiedź.

Jeśli historia ta jest prawdziwa, to nadal przygląda się tej mapie połączeń nerwowych.

Nikołaj Bernsztejn, opowieść o kuzynie Pana Boga

Następnie spróbował dowiedzieć się, jak mózg człowieka steruje jego ruchami. Otrzymał informacje o wszystkich neuronach i ich połączeniach, siadł przy biurku i wpatrzył się w uzyskany w ten sposób plan.

Jeśli historia ta jest prawdziwa, to nadal przygląda się tej mapie połączeń nerwowych.

Jack Cohen, biolog;
Ian Stewart, matematyk

Fizyka zajmuje stanowisko pragmatyczne i bardzo krytyczne. Skupia uwagę na układach prostych, dających się dobrze kontrolować; w zamian oczekuje nieskazitelnej zgodności teorii i eksperymentu.

Fizyka ma do czynienia ze światem wymyślonym, uproszczonym. Z tego wywodzi się jej siła, dlatego tak dobrze działa (…)

Nauki takie jak biologia mają mniej szczęścia.

Zdolności ruchowe z czasem jako czynnikiem porządkującym

1. Siła.

2. Szybkość.

3. Zwinność i zręczność.

4. Zdrowy rozsądek ruchowy.

5. Fantazja ruchowa.

Zdolności czerwone - osadzone w środowisku (rzeczywistość).

Zielone - osadzone w umyśle (abstrakcja).

Komentarz

1. Zwinność - harmonijne ruchy całego ciała (np. biegi, skoki); „zarządzane” z jader podkorowych.

2. Zręczność - dokładne operowanie przedmiotami (naprawa zegarka); „zarządzane” z kory mózgowej.

Sterowanie dużą (zwinność)
i małą (zręczność) motoryką

Zdolności ruchowe z czasem jako miarą trwania

1. Wytrzymałość siłowa (tlenowa i beztlenowa).

2. Wytrzymałość szybkościowa.

3. Wytrzymałość zwinnościowa i zręcznościowa.

4. Wytrzymałość umysłowa.

5. Wytrwałość.

Dynamiczne wzorce ruchów

1. Automatyzm (odruch wrodzony)

2. Rutyna (odruch nabyty)

3. Schemat (nawyk)

4. Swoisty program ruchowy (czynność ruchowa)

5. Uogólniony program ruchowy (klasa czynności ruchowych)

Kwalifikacje ruchowe

1. Ukierunkowany zestaw dynamicznych wzorców ruchu istniejący w danym momencie - umiejętność ruchowa.

2. Ukierunkowany zestaw umiejętności istniejący w danym momencie - kompetencje ruchowe.

3. Kompetencje i ich zmiana w czasie - możliwości ruchowe.

4. Miara zmienności możliwości w czasie - talent ruchowy.

TEORIA BERNSZTEJNA

Podstawy sterowania ruchami i uczenia się ich

Źródła teorii Bernsztejna

Analiza ewolucji biologicznej gatunków w kontekście zdolności ruchowych:

• postrzegania (narządy zmysłów),

• sterowania (neurofizjologia),

• wykonywania czynności ruchowych (biomechanika).

Istota teorii Bernsztejna

Istotą teorii Bernsztejna i jej nowatorstwa jest

ujęcie systemowe.

System zaś to nie tylko suma składników, ale takie hierarchiczne uporządkowanie owych składników, które skutkuje pojawieniem się emergentu (efektu systemowego), czyli zjawiska jakościowo nowego, nie wynikającego bezpośrednio z właściwości któregokolwiek ze składników systemu.

Drabinka Bernsztejna; poziom A

Poziom A - napięcie mięśniowe;

Ośrodek odpowiedzialny w ośrodkowym układzie nerwowym: twór siatkowaty i jądra czerwienne.

Drabinka Bernsztejna - poziom A

Drabinka Bernsztejna; poziom B

Poziom B - synergie mięśniowe;

Ośrodek odpowiedzialny w ośrodkowym układzie nerwowym: gałka blada.

Drabinka Bernsztejna - poziom B

Drabinka Bernsztejna; poziom C

Poziom C - ruchy w przestrzeni (własnego ciała i innych przedmiotów);

Ośrodek odpowiedzialny w ośrodkowym układzie nerwowym: prążkowie (poziom C1, ruchy całego ciała) i kora mózgowa (poziom C2, ruchy przedmiotów).

Drabinka Bernsztejna - poziom C

Drabinka Bernsztejna; poziom D

Poziom D - konkretne, celowe i świadome czynności ruchowe;

Ośrodek odpowiedzialny w ośrodkowym układzie nerwowym: kora mózgowa.

Drabinka Bernsztejna - poziom D

Drabinka Bernsztejna; poziom E

Poziom E - ogólne, świadome czynności ruchowe;

Ośrodek odpowiedzialny w ośrodkowym układzie nerwowym: kora mózgowa.

Drabinka Bernsztejna - poziom E

Przetwarzanie informacji - drabinka Bernsztejna

Źródło informacji

Poziom A - narządy czucia wewnętrznego,

Poziom B - kontaktoreceptory,

Poziom C - telereceptory.

Poziomy D i E nie mają „swoich” narządów zmysłów i przetwarzają informację abstrakcyjną.

Krótko mówiąc:

• Poziom A - to poziom „czucia w rękach”,

• Poziom B - to poziom harmonii ruchów,

• Poziom C - to poziom „miary w oku”,

• Poziom D - to poziom ruchowego zdrowego rozsądku,

• Poziom E - to poziom fantazji ruchowej.

Dynamiczne wzorce ruchów w drabince Bernsztejna

• Poziom A, czucie w rękach - AUTOMATYZM;

• Poziom B, harmonia ruchów - RUTYNA;

• Poziom C, miara w oku - NAWYK;

• Poziom D, zdrowy rozsądek - UMIEJĘTNOŚĆ RUCHOWA;

• Poziom E, fantazja ruchowa - NIC.

Sterowanie i zborność

Jedna z głównych zasad teorii Bernsztejna: zasada poziomu głównego.

Każda czynność czuciowo-ruchowa ma pewien poziom główny, na którym skupia się uwaga wykonującego: to sterowanie.

Niższe poziomy pracują w tle, czyli bez skupiania uwagi: to zborność.

Do czego służą dynamiczne wzorce ruchów?

Do „zarządzania” przebiegiem ruchów na poziomach zborności, które nie wymagają skupiania uwagi.

Nauczanie czynności ruchowych - to w znacznej mierze kształtowanie dynamicznych wzorców ruchu na poszczególnych „szczeblach” drabinki Bernsztejna.

ISTOTA UCZENIA SIĘ - TWORZENIE WZORCÓW CZYNNOŚCI RUCHOWYCH

Pedagogika

Fazy uczenia się ruchów wg Fitasa

1. Faza poznawcza.

2. Faza skojarzeniowa.

3. Faza samodzielna.

Istota fazy poznawczej

Istotą fazy poznawczej jest TWORZENIE WYOBRAŻEŃ CZYNNOŚCI, od wizji zupełnie niezwiązanych z rzeczywistością do przewidywań konkretnych napięć mięśni.

Faza poznawcza: od wyobraźni do mięśni

Istota fazy skojarzeniowej

Istotą fazy skojarzeniowej jest BUDOWANIE MOSTÓW między wyobraźnią (umysł) a rzeczywistością (odpowiedzi środowiska).

Faza skojarzeniowa: od mięśni do środowiska

Istota fazy samodzielnej

Istotą fazy samodzielnej jest utworzenie DYNAMICZNYCH WZORCÓW RUCHU.

Główna różnica między wyobraźnią a dynamicznym wzorcem ruchu

Wyobraźnia potrzebuje znacznego skupienia uwagi.

Dynamiczne wzorce ruchu wymagają minimalnego skupienia uwagi

Faza samodzielna: od środowiska do umysłu

Dynamiczne wzorce ruchów

Automatyzm - wzorzec wrodzonego odruchu czuciowo-ruchowego,

Rutyna - wzorzec nabytego odruchu czuciowo-ruchowego,

Schemat - wzorzec nawyku czuciowo-ruchowego,

Swoisty program ruchowy - wzorzec konkretnej czynności czuciowo-ruchowej,

Uogólniony program ruchowy - wzorzec całej klasy czynności czuciowo-ruchowych.

Po co nam dynamiczne wzorce ruchów?

Na drodze po drabince Bernsztejna w dół - sterowanie na podstawie bodźców płynących ze środowiska, nieuporządkowanych i zakłóconych szumem informacyjnym.

Dynamiczne wzorce ruchów - sterowanie na podstawie modeli umysłowych, uporządkowanych i wolnych od szumów.

Sterowanie ruchem

A ponadto…

Do najcenniejszych skarbów umysłu w jakiejkolwiek działalności należy UWAGA.

Wykonywanie czynności według DMP nie wymaga skupienia uwagi.

Uwagę skupiamy zatem na głównym poziomie sterowania daną czynnością, a to co się dzieje na niższych jest „zarządzane” przez DMP.

Przykład

W jeździe na rowerze uwaga jest skupiona na poziomie C

Poziomy D i E nie pracują w ogóle.

Poziomy A i B pracują w tle, czyli są tam uruchomione odpowiednie dynamiczne wzorce ruchów (automatyzmy i rutyny), które nie wymagają skupiania uwagi, jeśli owe dynamiczne wzorce ruchów zostały wcześniej ukształtowane.

Przykład

W jeździe na rowerze uwaga jest skupiona na poziomie C

Poziomy D i E nie pracują w ogóle.

Poziomy A i B pracują w tle, czyli są tam uruchomione odpowiednie dynamiczne wzorce ruchów (automatyzmy i rutyny), które nie wymagają skupiania uwagi, jeśli owe dynamiczne wzorce ruchów zostały wcześniej ukształtowane.

Sterowanie ruchem

DO CZEGO JEST POTRZEBNY
CZAS WOLNY?

Rekreacja

Praca i czas wolny

Praca zawodowa - życie po torach wytyczonych przez społeczeństwo.

Czas wolny - życie według własnego wyboru.

Leisure

leisure

rzecz.

1. wolność od obciążeń pracą lub obowiązkami,

2. czas wolny od pracy lub obowiązków,

3. niespieszna łatwość,

przym.

4. wolny lub niezajęty,

5. mający czas wolny; nie konieczny do pracy na życie,

6. zaprojektowany do użytku rekreacyjnego.

Loisir

loisir - zespół zajęć, którym jednostka oddawać się może z własnej woli dla odpoczynku, rozrywki bądź dla rozwoju swojej wiedzy i bezinteresownego kształcenia się, dobrowolnego uczestnictwa w życiu społecznym i swobodnego rozwoju swych zdolności twórczych, po uwolnieniu od obowiązków zawodowych, rodzinnych i społecznych. [Kiełbasiewicz-Drozdowska, 2001]

Dzieje czasu wolnego

W czasach prehistorycznych (a dziś Buszmeni),

W średniowieczu,

W epoce przemysłowej,

Obecnie.

Kulturotwórcza funkcja czasu wolnego

Czas wolny - niezbędny czynnik tworzenia kultury.

Thorstein Veblen - Theory of leisured class (1899), arystokracja i duchowieństwo; na polski przetłumaczone jako „Teoria klasy próżniaczej” (podtekst ideologiczny).

Rekreacja

rekreacja - odpoczynek, wytchnienie, rozrywka.

• działanie i zachowanie człowieka w czasie wolnym,

• wypoczynek po pracy,

• zjawisko społeczne wynikające ze skrócenia czasu pracy i wydłużenia czasu wolnego, który należy odpowiednio wykorzystać.

Definicje - rekreacja (1)

rekreacja - odpoczynek, wytchnienie, rozrywka

[SJP]

rekreacja - bardziej szczegółowo słowem tym określa się działania i zachowania człowieka w czasie wolnym, wypoczynek po pracy oraz zjawisko społeczne wynikające ze skracania ogólnego czasu pracy i tym samym wydłużania czasu wolnego, który należy odpowiednio wykorzystać

[R. Winiarski].

Definicje - rekreacja (2)

rekreacja - zespół korzystnych procesów fizycznych i/lub psychicznych zachodzących w ustroju człowieka wskutek dobrowolnego podejmowania przez niego w czasie wolnym działalności umysłowej lub ruchowej, przynoszącej mu przyjemność i zadowolenie

[W. Petryński]

Definicje - rekreacja (3)

rekreacja - działalność umysłowa i/lub ruchowa, podejmowana dobrowolnie przez człowieka w czasie wolnym, przynosząca mu przyjemność i wywołująca w jego ustroju korzystne procesy fizyczne lub psychiczne.

[W. Petryński]

Rekreacja wg Joffre Dumazediera

Rodzaje rekreacji

rekreacja czynna - rekreacja polegająca na podjęciu wysiłku intelektualnego (rozwiązywanie krzyżówek, gra w szachy, gra w bridża itp.) lub fizycznego.

rekreacja ruchowa - rekreacja czynna, w której głównym składnikiem jest ruch.

rekreacja bierna - rekreacja polegająca na powstrzymaniu się od wszelkiej aktywności, umysłowej i fizycznej, np. opalanie się, oglądanie telewizji itp.

Cechy rekreacji

• Musi być źródłem przyjemności.

• Musi być dobrowolna.

• Musi być bezinteresowna.

• Musi cechować się spontanicznością i brakiem przymusu.

• Musi być odmienna od zajęć związanych z pracą czy codziennymi obowiązkami.

Golec (U)orkiestra

Kto się ceni, ten się leni,

co dzień byczy się za trzech,

to nieprawda, że w człowieku

robotnicza płynie krew!

My Fair Lady

Pan Bozia dał nam ręce jak z żelaza,

by każdy z nas mógł nimi robić coś,

Pan Bozia dał nam ręce jak z żelaza - lecz

starczy jeden szczęścia łut,

jeden mały szczęścia łut,

by pracował za nas inny ktoś!

Doolittle

MIEJSCE PEDAGOGIKI W OGÓLNYM DOROBKU LUDZKOŚCI

Pedagogika

Definicje - kultura

kultura - całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości gromadzony, utrwalany i wzbogacany w ciągu jej dziejów, przekazywany z pokolenia na pokolenie.

Definicje - kultura fizyczna

kultura fizyczna - część składowa kultury społeczeństwa obejmująca dziedzinę kształtowania fizycznych uzdolnień człowieka, naukę o wychowaniu fizycznym, sportowym społeczeństwa i osobistą higienę oraz racjonalną organizację czynnego wypoczynku.

Kultura w skali pojedynczej osoby

kultura osobista - całokształt intelektualnego i duchowego dorobku ludzkości przyswojony przez daną osobę i wytworzony samodzielnie przez nią samą.

Definicje - wychowanie

wychowanie - całokształt zabiegów mających na celu ukształtowanie człowieka pod względem fizycznym, moralnym i umysłowym oraz przygotowanie go do życia w społeczeństwie; wykształcenie w określonym kierunku.

Definicje - wychowanie fizyczne

wychowanie fizyczne - ujęty w system pedagogiczny proces uczestnictwa w kulturze fizycznej młodych pokoleń, którego celem jest wspomaganie rozwoju fizycznego, ruchowego i zdrowia oraz przygotowanie do podtrzymywania i pomnażania tych właściwości w życiu późniejszym.

Definicje - cywilizacja

cywilizacja - stan rozwoju społeczeństwa w danym okresie historycznym, uwarunkowany stopniem opanowania przyrody przez człowieka; ogół dóbr materialnych, środków i umiejętności produkcyjnych oraz instytucji społecznych.

Kultura i cywilizacja

Kultura osobista - wewnętrzne bogactwo człowieka.

Cywilizacja - uwarunkowania zewnętrzne.

Kultura osobista - zjawisko subiektywne.

Cywilizacja - zjawisko obiektywne.

Definicje - praca

praca - świadoma, celowa działalność człowieka zmierzająca do wytworzenia określonych dóbr materialnych lub kulturalnych, będąca podstawą i warunkiem istnienia i rozwoju społeczeństwa.

Kultura, cywilizacja, praca

Pedagogika - definicja

pedagogika -

• 1. nauka o wychowaniu i nauczaniu;

• 2. świadoma i celowa działalność wychowawcza.

[Słownik języka polskiego, 1989]

Pedagogika - opis

pedagogika - swoisty „pas transmisyjny” między cywilizacją a kulturą osobistą, ułatwiający pojedynczej osobie przyswajanie dorobku całej ludzkości, nagromadzonego w ciągu całej historii.

PEDAGOGIKA A NAUCZANIE CZYNNOŚCI RUCHOWYCH

Czynności ruchowe

Co może nauczyciel w fazie poznawczej?

W fazie poznawczej nauczyciel może pomóc w kształtowaniu wizji czynności ruchowej.

Co może nauczyciel w fazie skojarzeniowej?

• Wskazywać na błędy.

• Tworzyć sytuacje (czyli stosować odpowiednie ćwiczenia), w których uczący się będzie musiał samodzielnie kształtować poprawne wzorce ruchów.

Co może nauczyciel w fazie samodzielnej?

NIC!!!

Co może nauczyciel w fazie sterowania ruchami?

Zacząć całą robotę od początku (od fazy poznawczej), wyorać to, co już wyrosło, ale krzywo, i hodować wszystko od nowa.

Jeżeli trener zaniedba zajmowanie się naprawą błędów zawodnika, wówczas wszystko, czego może dokonać - to doskonalenie tych błędów.

Tudor O. Bompa, G. Gregory Haff

Dlatego…

…ogromnie ważne jest szkolenie początkowe, a nauczanie nowych czynności jest łatwiejsze niż zmiana umiejętności już ukształtowanych.

Przypomnijmy:

uczenie się - proces, w którego toku na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianie formy wcześniej nabyte.

Wincenty Okoń

CO DZIEJE SIĘ W GŁOWIE UCZĄCEGO SIĘ?

Czynności ruchowe

Środowisko

• Wykrycie określonego oddziaływania fizycznego przez narząd zmysłu: bodziec, środowisko.

• Wytworzenie pod wpływem bodźca podniety czuciowej (impulsu nerwowego), wnętrze ciała.

Bodziec nie jest „zrozumiały” dla ośrodkowego układu nerwowego; podnieta czuciowa - tak.

Uwaga

• Rozpoznanie podniety czuciowej (przypisanie mu określonej wiedzy)

• Przypisanie owej wiedzy określonej wagi, czyli utworzenie hierarchii informacji do przetwarzania w umyśle.

Motywacja (pobudkowa)

Po rozpoznaniu wiedzy i nadaniu jej określonej wagi decyzja, czy przygotować odpowiedź, czy nie.

Umysł

Opracowanie odpowiedzi z wykorzystaniem inteligencji, intuicji i instynktu.

Umysł: inteligencja

inteligencja - zdolność do rozwiązania danego zadania mając wszelkie niezbędne do tego dane i znając wszelkie reguły ich przetwarzania.

Umysł: intuicja

intuicja - zdolność do odgadnięcia brakującej informacji, jeśli nie jest wystarczająca do rozwiązania danego zadania; po uzupełnieniu informacji możliwe jest uruchomienie inteligencji.

Umysł: instynkt

instynkt - częściowo wrodzona (instynkt zamknięty), częściowo nabyta (instynkt otwarty) skłonność poszukiwania brakującej informacji lub sposobów rozwiązania zadań w określonych kierunkach.

Rozwaga

rozwaga - zdolność oceny wypracowanej w umyśle odpowiedzi i podjęcia decyzji o jej wykonaniu (motywacja wykonawcza).

Biegłość

biegłość - istniejąca w danej chwili kompetencja intelektualna umożliwiająca rozwiązanie danego zadania (fachowość).

Umiejętność

umiejętność - biegłość wraz z możliwościami narządów ruchu, umożliwiające wykonanie odpowiedzi wypracowanej w umyśle.

Świadomość

świadomość - system (nie suma!) złożony z uwagi, motywacji, umysłu, rozwagi i biegłości.

WYPOSAŻENIE RUCHOWE CZŁOWIEKA

Czynności ruchowe

Zadatek

zadatek - wrodzona, uwarunkowana genetycznie skłonność ruchowa, nie ukształtowana wskutek uprzednich ćwiczeń.

Zdolność ruchowa

zdolność ruchowa - charakterystyczna, wyodrębniona właściwość istoty wykonującej ruch, istniejąca w danej chwili, wynikająca zarówno z zadatków, jak i ćwiczeń, np. siła lub prędkość.

Zdolności ruchowe

• Siła

• Szybkość

• Zwinność/zręczność

• Zdrowy rozsadek ruchowy

• Fantazja ruchowa.

Umiejętność ruchowa

umiejętność ruchowa - zestaw dynamicznych wzorców ruchu, istniejący w danej chwili, umożliwiający skuteczne rozwiązanie określonego zadania ruchowego należącego do określonej klasy.

Kompetencja ruchowa

kompetencja ruchowa - zestaw istniejących w danej chwili, systematycznie uporządkowanych umiejętności ruchowych umożliwiających rozwiązywanie zadań z różnych klas.

Możliwość ruchowa

możliwość ruchowa - kompetencja ruchowa istniejąca w danej chwili wraz ze skłonnością do jej rozwoju w przyszłości.

Talent ruchowy

talent ruchowy - określenie skłonności do rozwoju zdolności ruchowej, umiejętności ruchowej, lub kompetencji ruchowej w przyszłości.

Wyposażenie w komplecie

zadatek - poziom zdolności ruchowej istniejący w chwili urodzenia wraz ze skłonnością do jej samoistnego rozwoju.

zdolność ruchowa, umiejętność ruchowa, kompetencja ruchowa - wielkości istniejące i określane w danej chwili.

możliwość ruchowe, talent ruchowy - wielkości zmienne w czasie (dynamiczne).

---