Przestępstwo na gruncie polskiego prawa karnego jest to czyn człowieka zabroniony pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek, przez ustawę karną obowiązującą w czasie jego popełnienia, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomym.
Powyższa definicja przestępstwa jest definicją formalno-materialną. Definicja formalna przestępstwa, istniejąca na gruncie prawa karnego znakomitej większości państw, odwołuje się jedynie do wyczerpania zachowaniem sprawcy ustawowych znamion czynu zabronionego, ignorując kwestię negatywnego wpływu tego czynu na funkcjonowanie społeczeństwa. Koncepcja materialnej istoty przestępstwa, zwanej też społeczną, zwraca uwagę, że przestępstwo jest faktem społecznym, w związku z czym postuluje się, aby prawodawca zakazywał pod groźbą kary jedynie czynów szkodliwych społecznie. Postulat, aby zaistnienie społecznej szkodliwości czynu było warunkiem koniecznym do uznania go za przestępstwo kierowany jest również do stosujących prawo karne, przede wszystkim sądów. Uwzględnia to polskie prawo karne, które stanowi, że chociaż zachowanie sprawcy wypełnia znamiona czynu zabronionego, to przestępstwem nie jest, jeżeli jest szkodliwe społecznie w stopniu znikomym albo w ogóle nie cechuje się społeczną szkodliwością.
Należy dodać, że możliwa jest także ściśle materialna definicja przestępstwa - przestępstwo jest czynem społecznie szkodliwym (względnie społecznie niebezpiecznym). Definicja taka nie jest możliwa do zaakceptowania na gruncie nowoczesnego prawa karnego, całkowicie ignoruje bowiem konieczność opisania czynu w ustawie, co narusza gwarancyjną funkcję prawa karnego.
PODZIAŁ PRZESTĘPSTW
Ze względu na stopień społecznej szkodliwości:
Według kryterium wysokości ustawowego zagrożenia karą, przestępstwa dzieli się na zbrodnie i występki. Zbrodnią jest przestępstwo zagrożone pod groźbą kary pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat albo karą surowszą. Występkiem jest przestępstwo zagrożone karą grzywny powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc. Pozostałe czyny zabronione stanowią wykroczenia, które nie są przestępstwami i są uregulowane przede wszystkim w Kodeksie wykroczeń.
Ze względu na sposób działania:
Według kryterium sposobu zachowania się sprawcy: przestępstwa z działania , przestępstwa z zaniechania oraz przestępstwa z działania i zaniechania.
Ze względu na skutek:
Wg kryterium obejmowania przez znamiona czynu zabronionego jego skutku: przestępstwa materialne (skutkowe) i formalne (bezskutkowe). Skutek jest znamieniem ustawowym (np. przy zabójstwie skutkiem jest śmierć człowieka). Przykładem przestępstwa bezskutkowego (nie ma konieczności wystąpienia prawnie relewantnego skutku) jest składanie fałszywych zeznań.
Ze względu na stosunek do dobra prawem chronionego:
Dzielimy na przestępstwa naruszenia dobra prawem chronionego i przestępstwo narażenia na niebezpieczeństwo dobra prawem chronionego. W tym kontekście niebezpieczeństwem jest pewien obiektywny, dynamiczny układ, z którego dalszym rozwojem wiąże się znaczne prawdopodobieństwo nastąpienia ujemnego skutku w postaci zagrożenia dobra prawnego. Przestępstwa narażenia na niebezpieczeństwo dzieli się na przestępstwa abstrakcyjnego i konkretnego narażenia na niebezpieczeństwo.
Ze względu na stronę podmiotową:
Dzielimy co do zasady na przestępstwa umyślne i nieumyślne. Możliwe są różne kombinacje strony podmiotowej, mianowicie wyróżniamy także przestępstwa umyślno - nieumyślne (czyn umyślny skutkujący nieumyślnie wywołanym następstwem), a także nieumyślno - nieumyślne (czyn nieumyślny skutkujący nieumyślnie wywołanym następstwem).
Ze względu na podmiot przestępstwa:
Według kryterium cech posiadanych przez sprawcę: przestępstwa powszechne (ogólno sprawcze) i przestępstwa indywidualne. Przestępstwa indywidualne właściwe to przestępstwa, w których cecha indywidualna sprawcy przesądza o bycie przestępstwa. Przestępstwa indywidualne niewłaściwe to przestępstwa, w których istnienie cechy indywidualnej sprawcy nie przesądza o bycie przestępstwa, a jedynie wpływa na zaistnienie typu podstawowego lub kwalifikowanego.
Część doktryny wyróżnia przestępstwa indywidualne co do czynu, zwanymi też przestępstwami własnoręcznymi; podmiotem takiego przestępstwa może być każda karnie odpowiedzialna osoba, ale jedynie pozostająca w określonej sytuacji faktycznej. Przykładem przestępstwa indywidualnego co do czynu jest przestępstwo samouwolnienia się.
Ze względu na rodzaj dóbr chronionych:
Wg kryterium rodzaju dóbr chronionych przez prawo karne rozróżnia się zbrodnie przeciwko ludzkości, przestępstwa polityczne (skierowane przeciwko podstawom ustroju państwa, z pobudek politycznych) oraz przestępstwa pospolite (wszystkie pozostałe). W grupie przestępstw pospolitych natomiast wyróżnia się m.in. przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu, przestępstwa przeciwko wolności, przeciw obyczajowości, mieniu, wymiarowi sprawiedliwości, dokumentom, przestępstwa skarbowe itd.
Ze względu na sposób ścigania
Dzielimy na publiczno-skargowe (w tym ścigane z urzędu i ścigane na wniosek) oraz z oskarżenia prywatnego (prywatno-skargowe).
Pochód przestępstwa - łac. Iter delicti
zamiar → przygotowanie → usiłowanie → dokonanie
przygotowanie → usiłowanie → dokonanie
Zamiar nie wchodzi w zakres form stadialnych z uwagi na jedną z naczelnych zasad prawa karnego - za myśli się nie karze.
Przygotowanie zachodzi tylko wtedy, gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania, w szczególności w tymże celu:
wchodzi w porozumienie z inną osobą
uzyskuje lub przysposabia środki
zbiera informacje (wywiad przestępczy)
sporządza plan działania
Przez tak ustawowo określone przygotowanie należy rozumieć tylko określone działania celowe. Niemożliwe jest więc przygotowywanie przez zaniechanie, a wina zachodzi w formie umyślnej w zamiarze bezpośrednim kierunkowym.
Przygotowanie jest karalne tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi. Dotyczy to kilkunastu najcięższych przestępstw, np. wszczynanie wojny napastniczej, ludobójstwo, zamach terrorystyczny, fałszerstwo pieniędzy i papierów wartościowych. Głównym powodem dla którego ustawodawca penalizuje tę formę stadialną na zasadzie wyjątku jest fakt, że na przygotowanie składają się zazwyczaj czynności wykonywane na co dzień, jak i to, że wiele czynów zabronionych jest dokonywanych przy użyciu przedmiotów codziennego użytku.
Przygotowanie jest objęte klauzulą niekaralności - nie podlega karze, kto dobrowolnie odstąpił od przygotowania, w szczególności zniszczył przygotowane środki lub zapobiegł skorzystaniu z nich przyszłości; w razie wejścia w porozumienie z inną osobą należy podjąć istotne starania zmierzające do zapobieżenia dokonaniu. Nie podlega karze także osoba, która dobrowolnie odstąpiła od dokonania lub zapobiegła skutkowi stanowiącego znamię czynu zabronionego (czyli na etapie usiłowania).
Usiłowanie jest zawsze karalne na gruncie kodeksu karnego. Odpowiedzialność karna za usiłowanie wymaga wystąpienia jednego elementu podmiotowego (zamiaru popełnienia przestępstwa) oraz dwóch przedmiotowych (zachowania które zmierza bezpośrednio do dokonania; braku dokonania).
Usiłowanie nie występuje m.in. przy przestępstwach jednochwilowych. Kwestią sporną jest to, czy można usiłować przestępstwa narażenia na niebezpieczeństwo. Według prof. Andrzeja Zolla nie można usiłować przestępstwa abstrakcyjnego narażenia na niebezpieczeństwo (usiłowanie podżegania, usiłowanie pomocnictwa), inny pogląd prezentuje orzecznictwo Sądu Najwyższego.
W polskim kodeksie karnym wyróżnia się dwie postacie usiłowania: usiłowanie udolne i usiłowanie nieudolne.
Znamiona usiłowania udolnego:
zamiar popełnienia czynu zabronionego (zamiar bezpośredni lub zamiar ewentualny);
zachowanie bezpośrednio zmierzające do popełnienia czynu zabronionego[1];
brak popełnienia czynu zabronionego - brak dokonania ma miejsce, gdy sprawca nie ukończył czynności prowadzącej bezpośrednio do dokonania (usiłowanie nieukończone, niezupełne) albo mimo ukończenia tej czynności nie nastąpił zamierzony skutek (usiłowanie ukończone, zupełne).
Usiłowanie nieudolne nie stanowi obiektywnego zagrożenia dla dobra prawnego. Karalne jest tylko w dwóch wypadkach, gdy ma miejsce:
użycie środka nienadającego się do popełnienia zamierzonego czynu,
braku przedmiotu nadającego się do popełnienia nim zamierzonego czynu zabronionego.
W przypadku usiłowania nieudolnego sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. Usiłowanie co do zasady jest karalne, ale zwykle powinno się je traktować jako okoliczność łagodzącą.
Dokonanie polega na pełnej realizacji ustawowych znamion czynu zabronionego. Jest to najbardziej zaawansowana forma stadialna. Nie należy mylić dokonania z zakończeniem czynu. Np. nielegalne posiadanie broni jest dokonane w momencie, w którym sprawca objął broń palną w posiadanie, zaś zakończone - dopiero wtedy, kiedy pozbył się jej lub ją utracił.
Wyróżnia się dwa rodzaje form zjawiskowych sprawstwa, tj. formy sprawcze oraz formy niesprawcze. W ramach form sprawczych wyodrębnia się: sprawstwo pojedyncze (jednosprawstwo), współsprawstwo (współdziałanie sprawcze), sprawstwo kierownicze i sprawstwo polecające. W ramach niesprawczych form wyodrębnia się: pomocnictwo i podżeganie.
Kodeksowe określenie "kto wykonuje czyn zabroniony sam" oznacza wypełnienie przez zachowanie konkretnej osoby wszystkich znamion czynu zabronionego. Musi mieć miejsce:
zgodność z ustawowym opisem czynu zabronionego z części szczególnej (nawiązanie do elementów teorii formalno-obiektywnej),
sprawstwo to jedność elementów subiektywnych i obiektywnych (nawiązanie do teorii formalno-obiektywnej i subiektywnej),
o sprawstwie decyduje istotność wkładu konkretnej osoby w popełnienie przestępstwa (nawiązanie do teorii materialno-obiektywnej),
samodzielność w zakresie podejmowania decyzji o popełnieniu czynu zabronionego i samodzielność realizacji tej decyzji.
Dla przyjęcia współsprawstwa konieczne jest wykonanie czynu zabronionego wspólnie (element strony przedmiotowej) i w porozumieniu z inną osobą (element strony podmiotowej).
Co do porozumienia z inną osobą, to:
musi być zawarte przed wykonaniem lub w trakcie wykonywania czynu,
musi łączyć się z zaistnieniem świadomości wspólnego wykonywania czynu.
Porozumienie obejmuje:
przy przestępstwach umyślnych - zamiar wspólnego popełnienia czynu zabronionego,
przy przestępstwach nieumyślnych - dokonanie czynu naruszającego reguły ostrożności.
Porozumienie nie oznacza wspólnego zamiaru sprawców. Współsprawca nie będzie odpowiadał ze ekscesy drugiej osoby nieobjęte porozumieniem.
"Współsprawstwo" w formie zaniechania:
przy przestępstwach formalnych z działania to wspólne niewykonanie obowiązku ciążącego na kolektywie;
przy przestępstwach z zaniechania to nieprzeszkodzenie popełnieniu czynu zabronionego przez inną osobę, ale pod warunkiem, gdy po stronie nieprzeszkadzającego zachodził animus auctoris i zaniechanie było wynikiem porozumienia i istotnym wkładem w dokonanie.
Instytucja "współsprawstwa" przewiduje:
poszerzenie zakresu odpowiedzialności karnej,
przypisanie każdemu ze współsprawców całości przestępstwa popełnionego wspólnie przez co najmniej 2 osoby,
świadomość i wolę realizacji treści porozumienia.
Jeżeli jeden ze współsprawców osiągnął etap usiłowania, to pozostali również ponoszą odpowiedzialność za usiłowanie. Analogicznie przedstawia się sytuacja przy przygotowaniu.
Cechy charakterystyczne sprawstwa kierowniczego:
kierowanie wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę,
poszerzenie odpowiedzialności za sprawstwo,
konieczność współdziałania dwóch osób, precyzyjne określenie ról prowadzące do wypełnienia znamion,
przedmiot czynności kierującego to zachowanie bezpośredniego wykonawcy stanowiące realizację typu czynu zabronionego.
Płaszczyzny kierowania wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę:
subiektywna - wola wykonania czyny zabronionego poprzez zachowanie innej osoby oraz świadomość kierującego panowania nad przebiegiem akcji przestępczej,
obiektywna - wypełnienie przez kierującego znamienia czynnościowego oraz panowanie nad zachowaniem osoby kierowanej i realizacją przez nią znamion czynu zabronionego.
Kierowanie jest to sterowanie zachowaniem innej osoby - podjęcie decyzji o:
rozpoczęciu akcji przestępczej,
zmianie sposobu jej realizacji,
przerwaniu podjętej akcji.
Jeżeli istnieje możliwość odpowiedzialności za sprawstwo kierownicze przestępstwa indywidualnego, gdy kierujący posiada cechy wymagane przez ustawę, a bezpośredni wykonawca cech tych nie posiada, do sprawcy kierowniczego stosuje się zasadę indywidualizacji.
Sprawstwo polecające polega na wykorzystaniu uzależnienia innej osoby od siebie i polecenia jej wykonania czynu zabronionego.
Cechy charakterystyczne - w wypadku sprawcy polecającego:
brak władztwa nad realizacją znamion czynu zabronionego przez bezpośredniego wykonawcę,
stosunek zależności,
świadomość, że osoba, której wydaje polecenie, czuje się zobowiązana do posłuszeństwa.
Cechy charakterystyczne - w wypadku sprawcy wykonującego:
działanie pod wpływem przymusu psychicznego,
konieczność zrozumienia polecenia wykonania czynu zabronionego jako woli wyrażanej przez sprawcę polecającego.
Pomocnictwo wiąże się z zamiarem, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego. Pomocnik swoim zachowaniem ułatwia popełnienie tego czynu. Nie ma odpowiedzialności za nieudolne ułatwienie dokonania czynu. Pomocnictwem może być np. dostarczenie narzędzi lub środka przewozu, udzielenie rady lub informacji. Nie jest możliwe nieumyślne pomocnictwo. Możliwa jest odpowiedzialność pomocnika za umyślną pomoc do nieumyślnego przestępstwa. Pomocnictwo jest zrealizowane w momencie realizacji wszystkich znamion tej konkretnej formy zjawiskowej. Jest zawsze bezskutkowe.
Gdy sprawca usiłuje dokonać czynu zabronionego, pomocnik odpowiadać będzie jak za usiłowanie. Gdy sprawca nawet nie dopuścił się usiłowania, pomocnik odpowiada, lecz sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpić od jej wymierzenia.
Podżeganie w polskim prawie karnym stanowi samoistną formę popełnienia czynu zabronionego. Oznacza to, że podżegacz popełnia własne przestępstwo w formie podżegania, a jego odpowiedzialność jest niezależna od odpowiedzialności pozostałych współdziałających. Polega ona na nakłanianiu innej osoby do popełnienia czynu zabronionego. Nakłanianie może przybrać postać słownej namowy, lecz także każdego innego zachowania, które wywołuje u innej osoby zamiar popełnienia czynu zabronionego. Nie można dopuścić się podżegania przez zaniechanie.
Możliwe jest nie tylko dokonanie podżegania, lecz także przygotowanie do niego i jego usiłowanie. Dokonanie podżegania ma miejsce wtedy, kiedy podżegacz wywoła u innej osoby zamiar popełnienia czynu zabronionego. Usiłowanie ma miejsce wtedy, kiedy nakłania inną osobę do popełnienia czynu zabronionego, ale nie udaje się mu wywołać u niej zamiaru jego popełnienia. Przygotowanie zachodzi wtedy, gdy podżegacz podejmuje czynności w celu stworzenia sobie warunków do podjęcia podżegania w przyszłości.
Nie jest podżeganiem zachowanie, które utwierdza w zamiarze popełnienia czynu zabronionego osobę, która już ma taki zamiar. Czyn taki może natomiast stanowić pomocnictwo psychiczne.
Podżeganie musi być skierowane do konkretnej osoby (podżeganego). Podżeganie może być popełnione tylko umyślnie, z zamiarem bezpośrednim (podżegacz musi chcieć, aby inna osoba popełniła czyn zabroniony). Nie jest więc możliwe nieumyślne podżeganie. Możliwa jest natomiast odpowiedzialność za umyślne ( w zamiarze bezpośrednim) podżeganie do nieumyślnego przestępstwa.
Gdy sprawca usiłuje dokonać czynu zabronionego, podżegacz odpowiada jak za usiłowanie (choć dopuścił się dokonania). Gdy sprawca nawet nie dopuścił się usiłowania, podżegacz odpowiada, lecz sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpić od jej wymierzenia.
Ustawowy wymiar kary za podżeganie jest identyczny, jak za sprawstwo (i pomocnictwo), jednak w orzecznictwie przyjmuje się, że typowe podżeganie cechuje się wyższym stopniem szkodliwości społecznej niż pomocnictwo, a niższym, niż sprawstwo.
Związek przyczynowy (zw. też związkiem przyczynowo-skutkowym), to jedna z przesłanek odpowiedzialności, obok bezprawności (działania lub zaniechania niezgodnego z prawem) i szkody (materialnej lub niematerialnej). Jest to związek pomiędzy dwoma stanami rzeczy w świecie zewnętrznym, w których jeden to przyczyna, a drugi to skutek. W uproszczeniu jest to związek pomiędzy zachowaniem się człowieka, bądź innym zdarzeniem będącym podstawą odpowiedzialności, a wynikłą z tego szkodą.
Doniosłość prawną ma jednak tylko tzw. adekwatny związek przyczynowy. Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. Sens zwrotu ograniczającego odpowiedzialność tylko do normalnych następstw wyjaśnia właśnie teoria adekwatnego związku przyczynowego.
Zgodnie z nią, aby wykazać adekwatny związek przyczynowy należy przejść dwa etapy rozumowania.
Pierwszy z nich polega na wykazaniu czy określony skutek w ogóle pozostaje w relacji przyczynowej do zdarzenia pierwotnego. Ustala się to stosując test sine qua non. Polega on na tym, że ustala się, czy fakt B (szkoda) pojawiłby się, gdyby nie było faktu A. Jeżeli stwierdzi się, że fakt B wystąpiłby również wtedy, gdyby nie było faktu A - znaczy to, że między tymi faktami nie ma związku przyczynowego, fakt B nie jest skutkiem faktu A.
Dopiero, gdy wyniki testu sine qua non prowadzą do wniosku, że fakty pozostają ze sobą w związku przyczynowo-skutkowym, należy odpowiedzieć, czy związek ten jest związkiem adekwatnym, wyrażonym słowami normalne następstwa. Jest to kryterium wartościujące, na podstawie którego dokonuje się selekcji następstw. Należy wówczas przyrównać dany skutek do ustaleń wzorcowych, które tworzy się na podstawie prognozy prawdopodobieństwa wystąpienia skutku i jeżeli się w nich nie mieści odrzuca się go jako nietypowy.
W prawie karnym odpowiedzialność sprawcy za przestępstwo skutkowe zależy od obiektywnego przypisania mu skutku.
Na płaszczyźnie empirycznej skutek można przypisać za pomocą tzw. testu warunku właściwego: zdarzenie A jest przyczyną B, jeżeli na podstawie wiedzy i doświadczenia możemy stwierdzić, że ilekroć następuje zdarzenie A, to z empiryczną koniecznością pociąga za sobą zdarzenie B.
Na płaszczyźnie normatywnej przypisanie skutku polega na zbadaniu, czy dane zachowanie sprawcy zwiększyło ryzyko powstania skutku w sposób znaczny (test warunku sine qua non).
Inaczej przypisuje się skutek przy zaniechaniu sprawcy, bo między zaniechaniem a skutkiem nie ma związku przyczynowego (zaniechanie polega na nie przerwaniu biegnącego związku przyczynowego).
Wina - pojęcie wiążące się z zagadnieniem wolności człowieka. Wina jest to wadliwość procesu decyzyjnego, polegająca na wolnym wyborze z katalogu możliwych zachowań zachowania sprzecznego z obowiązującą w danym społeczeństwie normą postępowania.
TEORIE WINY W PRAWIE
Teoria psychologiczna winy - ujmuje winę ontologicznie, jako stosunek psychiczny sprawcy do realizacji czynu zabronionego; istotne jest, czy sprawca chciał popełnić przestępstwo oraz czy godził się na to, dzięki czemu (naganny stosunek psychiczny) można przypisać mu winę;
Teoria normatywna winy - wprowadza pojęcie zarzucalności i koncentruje się na możliwości postawienia sprawcy pewnego zarzutu; jeżeli sprawca narusza obowiązujące przepisy (kryteria zarzucalności określone są w kodeksie karnym), to można przypisać mu winę;
Teoria kompleksowa - bierze pod uwagę zarówno stosunek psychiczny jak i element zarzucalności naruszenia przepisów karnych; jest powszechnie przyjmowana przez aktualną doktrynę prawa karnego;
Wina to wymagalność zachowania zgodnego z normą:
czy mogliśmy od sprawcy wymagać podporządkowania się normie prawnej? (np. nie można wymagać od ludzi bohaterstwa),
czy możemy postawić sprawcy zarzut, że mógł zachować się z nakazem albo zakazem zawartym w normie? (np. zarzutu takiego nie można postawić osobie chorej psychicznie)
Okoliczności ustawowe wyłączające winę w polskim Kodeksie karnym z 1997 r.:
Ogólna klauzula zawinienia – art. 1§3 k.k.
Nieletniość sprawcy – art. 10 k.k.
Przekroczenie granic obrony koniecznej – art. 25§2 i 25§3 k.k.
Stan wyższej konieczności – art. 26§2 k.k.
Usprawiedliwiony błąd co do okoliczności wyłączających bezprawność albo winę – art. 29 k.k.
Nierozpoznawalność bezprawności czynu – art. 30 k.k.
Niepoczytalność sprawcy – art. 31§1 k.k.
Okoliczności wyłączające przestępność
Okoliczności wyłączające bezprawność (kontratypy)
Ustawowe
Wymienione w Kodeksie karnym
Obrona konieczna
Stan wyższej konieczności
Obrona konieczna
Eksperyment
Ostateczna potrzeba
Wymienione w innych ustawach
Szczególne uprawnienia
Pozaustawowe
Zgoda pokrzywdzonego
Czynności lecznicze
Karcenie
Sport
Zwyczaj
Inne
Wiek
Błąd
Niepoczytalność
Rozkaz
Stan wyższej konieczności
Inne
Okoliczności wyłączające ściganie
Przedawnienie ścigania
Abolicja
Immunitet formalny
Inne
Okoliczności wyłączające ukaranie
Czynny żal
Amnestia
Ułaskawienie
Przedawnienie wykonania kary
Inne.
Kara to określona przepisami prawa dolegliwość dla podmiotu prawa będąca sankcją za niepodporządkowanie się normom prawnym. Kary mogą wymierzać jedynie podmioty uprawnione, zazwyczaj organy państwa, ale ustawa może upoważniać do tego inny podmiot. Najczęściej karę nakładają:
Kara administracyjna - określona przepisami prawa dolegliwość dla podmiotu prawa będąca sankcją za niepodporządkowanie się normom prawa administracyjnego. Katalog kar jest bardzo rozbudowany: zazwyczaj utrata określonych uprawnień, możliwości ich zdobycia lub kara pieniężna. Kary administracyjne nakładają zazwyczaj organy administracji publicznej (czasami sądy), a kontrolę sprawują sądy.
Kara w prawie cywilnym może być określoną w umowie konsekwencją niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania i nazywana jest wtedy karą umowną.
Kara kryminalna - konsekwencja popełnienia przestępstwa, którą jest określona przez prawo karne dolegliwość i w której wyraża się dezaprobata czynu i osoby sprawcy.
Karami kryminalnymi są:
Kara śmierci (w Polsce nie obowiązuje)
Kary kryminalne wymierzają wyłącznie sądy.
Kara za wykroczenie - konsekwencja popełnienia wykroczenia, którą jest określona przez prawo wykroczeń dolegliwość i w której wyraża się dezaprobata czynu, a czasami również osoby sprawcy.
Karami za wykroczenia są:
Kary za wykroczenia w postępowaniu mandatowym wymierzają organy administracji publicznej, a nad tym postępowaniem kontrolę sprawują sądy. W pozostałych przypadkach kary za wykroczenia orzekają sądy.
Kary dyscyplinarne nakładają organy dyscyplinarne, np. komisja dyscyplinarna, sąd koleżeński lub pracodawca za dokonanie przewinienia dyscyplinarnego. Kary te mają właściwości zbliżone do kar z wielu gałęzi prawa: karnego, wykroczeń, cywilnego, a zwłaszcza administracyjnego; są bardzo zróżnicowane.
Kontrolę nad nakładaniem kar dyscyplinarnych sprawują organy dyscyplinarne wyższych instancji, a czasami również sądy. Nieobjęcie jakiegokolwiek postępowania dyscyplinarnego kontrolą sądową stoi w sprzeczności z konstytucyjną zasadą prawa do sądu.