Diagnoza psychologiczna

Wykład 1

Literatura:

• Stemplewska – Żakowicz K. (2009) „Diagnoza psychologiczna” Gdańsk, GWP

• Paluchowski W.J. (2001) „Diagnoza psychologiczna. Podejście ilościowe i jakościowe” Warszawa, Scholar

• Stemplewska – Żakowicz K., Paluchowski W.J., Strelau, D. Doliński (red.) „Psychologia. Podręcznik Akademicki” Tom II (str. 23-94)

Egzamin – test jednokrotnego wyboru (ok. 45min.)

diagnoza (gr. diagnosis) - roz – poznanie

rdzeń słowa: „poznanie”

przedrostek: „roz”

poznawać – zdobywać informacje

rozpoznawać – rozumieć znaczenie danych informacji

Sens słowa „diagnoza”

Diagnoza psychologiczna – zdobywanie informacji o funkcjonowaniu psychicznym człowieka oraz rozumienie ich całościowego znaczenia

Diagnoza versus poznanie potoczne

Diagnoza	Poznanie potoczne
Proces świadomy i zamierzony	Często dokonuje się w sposób bezrefleksyjny i przypadkowy
Jest zaplanowanym badaniem miejsce badanie – kontrola czynników zakłócających metody badawcze – świadomość ograniczeń związanych z metodami integracja informacji – znaczenie empiryczne zweryfikowanych teorii
Opiera się na ciągłym weryfikowaniu hipotez	Jest „pewne” – „Już ja swoje wiem.”
Efektem jest spójny i zintegrowany obraz człowieka	Efektem jest często obraz niespójny i wewnętrznie sprzeczny

Kogo badamy?

Kto bada?

Jak badamy?

Czym badamy?

Co jest rezultatem badania?

Definicja diagnozowania

Diagnozowanie w psychologii to najogólniej rzecz ujmując proces aktywnego poszukiwania i przetwarzania danych potrzebnych do podjęcia decyzji i działaniach, zmierzających do zmiany aktualnego stanu (położenia) psychospołecznego ludzi.

Paluchowski (2001)

*aktywne poszukiwanie informacji

*przetwarzanie informacji

*działania zmierzające do zmiany

Podstawowe problemy diagnostyczne

*Badanie stanu rzeczywistego

*Jego źródeł

*Możliwych konsekwencji

(prognoza)

*działania konieczne do transformacji stanu aktualnego w docelowy

Diagnoza a wyjaśnianie

Gromadzenie oddzielnych informacji bez poszukiwania wzajemnych relacji między nimi

Poszukiwanie zasady modelu reguły organizującej zebrane informacje w sensowną całość

Diagnozowanie a prognozowanie

rozpoznanie: paranoja

Diagnozowanie: ważne są indywidualne charakterystyki człowieka – koncentracja na paranoiku

Prognozowanie: ważne jest do jakiego typu ludzi ten człowiek należy – koncentracja na paranoi

Diagnoza a terapia

Podobieństwa	Różnice
obie są interwencjami – wywierają wpływ na drugiego człowieka	diagnoza = rozumienie
współzależność	terapia = oddziaływanie

Diagnoza ilościowa i jakościowa

jakościowa	ilościowa
opis w kategoriach jakościowych	pomiar liczbowy
ważne doświadczenie indywidualnej osoby badanej	ważna precyzja i dokładność pomiaru
znaczenie narracji osoby badanej	znaczenie dobrych metod pomiarowych

Podejście nomotetyczne: jedno zjawisko różnicujące wielu ludzi

Akcent na:

• odkrycie i wyjaśnienie praw zachowania

• uniwersalizm

• porównywanie jednostek do grupy

• znaczenie standaryzacji i obiektywizacji procedur badania

• normalizację wyników

Podejście idiograficzne: jedna osoba o wielu różnych cechach

Akcent na:

• zrozumienie i opisywanie indywidualnego człowieka

• procesy i zjawiska specyficzne dla danej osoby

• pytanie: jak różne okoliczności i czynniki splatają się w tej jednej niepowtarzalnej osobie

• indywidualne podejście do osoby badanej

• studium przypadku

Teoretycy vs praktycy

Modele współpracy:

1. model monaty:

   • izolacja i brak komunikacji

   • wzajemne oskarżenia o brak zrozumienia problemów teorii praktyki

2. model mediatora:

   • niezależne wykonywanie zadań

   • komunikacja za pośrednictwem mediatora, który popularyzuje i wyjaśnia

3. model mistrza i asystenta:

   • mistrz tetryk

   • asystent praktyk

4. model wszechstronnego mistrza:

   • teoretyk to jednocześnie praktyk

   • praktyka inspiracje i problemy

   • teoria rozwiązania

Wykład 2

Cechy poznania fizycznego:

• postawa obserwatora wobec przedmiotu badania

• obiektywność pomiaru

• manipulowanie przedmiotu badania

Cechy poznania psychologicznego:

• subiektywność stanów psychicznych

• indywidualność i wyjątkowość

• autonomiczność

• nieskończoność i nieoznaczoność poznania

Problemy poznania psychologicznego:

• mnogość teorii psychologicznych

• brak spójności pomiędzy różnymi teoriami

• rozmaite cele poznania psychologicznego

„Każda osoba jest po części taka jak wszystkie inne osoby, po części taka jak niektóre inne osoby, a po części taka jak żadna inna osoba.”

Kluckhohn & Munary, 1953

Model poznawania osobowości Dana McAdamsa

kultura

tożsamość narracyjna

charakterystyczne adaptacje

cechy

natura człowieka

Poziom I – natura człowieka

Człowiek jest:

• istotą przede wszystkim biologiczną, kierującą się popędami, nieświadomy własnych motywów i dążeń. (Freud)

• w swej istocie dobry, skłonny do rozwoju i współpracy, nie jest popychany przez popędy, ale raczej dąży do samo aktualizacji. (Maslow)

• swoistą tabula rasa – zmienny, kształtowany przez środowisko, za pomocą systemów pozytywnych i negatywnych wzmocnień. (Skinner)

PERSONALIZM	BIOLOGIZM
Przedmiot diagnozy
wartości, sens życia, przejawy autonomii	struktura i funkcjonowanie mózgu, sposoby adaptacji, odruchy i popędy
Procedura badania (pytania, problemy, hipotezy itp.)
jakie znaczenie ludzie nadają swojemu życiu? Co ludzie w życiu cenią? W jaki sposób dokonują wyborów?	Jakie są neurologiczne korelaty procesów psychologicznych? Jakie podstawowe popędy kierują życiem tego człowieka?
Dobór metod
metody samo opisowe, wywiad	metody neuropsychologiczne, testy, metody projekcyjne

Poziom II – cechy

• obejmują szeroki zakres zachowań

• mają silne podłoże genetyczne słabo uwarunkowane środowisko

• pozostają niezależne od miejsca i czasu

Co cechy mówią o człowieka?

• ogólny styl przystosowania się do otoczenia

• ogólny styl zaangażowania społecznego

• najczęściej spodziewane zachowania – tzw. zachowanie typowe

Praktyczne zastosowania wiedzy o cechach:

• typ preferowanej pracy

• sposób wykonywania danej pracy

• jakość życia

• wybór celów i formy psychoterapii

Poziom III – charakterystyczne adaptacje

• to, co zmienne i nabyte poprzez indywidualne doświadczenie

• sposoby rozumienia siebie innych i świata

• osobiste strategie i plany działania

• sposoby radzenia sobie z trudnościami

• fazy rozwoju itd.

Analiza charakterystycznych adaptacji pozwala:

• poznać historię uczenia się badanej osoby

• określić jej umiejętności w danym obszarze

• zdefiniować obszary, w których może nastąpić zmiana w zachowaniu

Poziom IV – tożsamość narracyjna

To jak my widzimy człowieka To jak on sam siebie spostrzega

Na co pozwala?

• zrozumienie całej osoby wymaga dotarcia do jej opowieści o życiu i próbę zrozumienia tej autonarracji

• narracja pokazuje w jaki sposób dana osoba interpretuje własne doświadczenia, intencje oraz wydarzenia, w których brała udział lub była świadkiem

Poziom V – kultura

tożsamość – „Menu” z gotowymi wzorcami narracji

Kultura adaptacje – rodzaj nabywanych schematów

cechy – sposób w jaki cechy są wyrażane

Model McAdamsa – podsumowanie:

• jeżeli chcemy poznać osobowość danego człowieka w sposób możliwie pełny, musimy spojrzeć na niego z kilku perspektyw

• każdy poziom zawiera wiele teorii, które często są wobec siebie komplementarne

• dobra diagnoza oznacza między innymi wszechstronny dobór metod i teorii służących ocenie stanu danego człowieka

Modele diagnozy:

1. diagnoza nozologiczna (różnicowa)

2. diagnoza funkcjonalna

3. diagnoza interakcyjna

Diagnoza nozologiczna:

• diagnoza psychologiczna na usługach diagnozy lekarskiej

• istotne pojęcie „jednostka chorobowa”

• podejście ściśle nozologiczne

• cel diagnozy możliwość przewidywania przebiegu zaburzenia oraz możliwości leczenia „rokowania”

• istotna jednoznaczność diagnozy

• bezosobowy stosunek do pacjenta reifikacja osoby badanej (przypadek)

• szukanie przyczyn zaburzeń w pacjencie obwinianie go za symptomy

• ekstremalność myślenia o pacjencie („chory” vs „zdrowy”;

normalny vs nienormalny)

Lekarska diagnoza kliniczna

Psychologiczna diagnoza kliniczna

Systemy diagnostyczne

• ICD-10

  • Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)

• DSM-IV

  • Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne

ICD-10:

• F00-F99. Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania(10)

  • F00-F09. Zaburzenia psychiczne organiczne, włącznie z zespołami objawowymi(8)

  • F10-F19. Zaburzenia psychiczne i zachowania spowodowane używaniem środków [substancji] psychoaktywnych(10)

  • F20-F29. Schizofrenia, zaburzenia typu schizofrenii [schizotypowe] i urojeniowe(8)

  • F30-F39. Zaburzenia nastroju [afektywne](7)

    • F30. Epizod maniakalny(5)

    • F31. Zaburzenia afektywne dwubiegunowe(10)

      • F31.0. Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie - epizod hipomanii

      • F31.1. Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie - epizod maniakalny bez objawów psychotycznych

Diagnoza funkcjonalna:

• przedmiot zainteresowania diagnosty:

  • funkcjonowanie pacjenta

• podstawowe kryterium zaburzenia:

  • trudności versus brak trudności w regulowaniu stosunków z otoczeniem

• diagnozowanie nie tyle samej choroby, co psychologicznych uwarunkowań, osobowości i właściwości pacjenta

• problem wielości orientacji teoretycznych wielość wyjaśnień tych samych form braku adaptacji.

• problem znajomości metod badawczych.

• problem doświadczenia praktyka kliniczna.

• często istotne są konkretne zadania diagnostyczne, a nie opis całego funkcjonowania osoby, np.:

• czy osoba X jest zdolna do prowadzenia samochodu po tym jak straciła komplet punktów?

• relacja z pacjentem zdominowana przez psychologa

• problem niepraktyczności tego typu diagnozy

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Diagnoza interakcyjna:

• ważny kontekst społeczny w jakim odbywa się diagnoza

• pojęcie protodiagnozy – diagnozy społecznej z jaką pacjent się zgłasza

• rola psychologa – mediacja pomiędzy jednostką społeczeństwem, która wystawiła protodiagnozę

• partnerski stosunek diagnosty do pacjenta (negocjowanie diagnozy)

• duże praktyczne znaczenie tego typu diagnozy

Porównanie różnych modeli diagnozy

Diagnoza nozologiczna	Diagnoza funkcjonalna	Diagnoza interakcyjna
„o pacjencie” aktywność diagnosty: bierna	„dla pacjenta” aktywność diagnosty: aktywna	jest rozwinięciem dwóch poprzednich modeli niekiedy nie da się tego modelu zastosować „dla pacjenta” aktywność diagnosty” zaangażowana

Wykład 3

Czym się różni profesjonalny diagnosta od „Goździkowej”?

Podobieństwa:

• mechanizmy zniekształcające percepcję drugiej osoby

• tendencyjności w ocenie i postawie wobec drugiej osoby

Psycholog jako diagnosta

Szkolenia w Polsce:

• Wykształcenie uniwersyteckie

• Szkolenia PTP

• Szkolenia organizowane przez prywatne ośrodki

Zagrożenia w pracy diagnosty:

1. Błąd postawy

2. Błąd maski

maska – nieautentyczny sposób zachowania, stereotypowy do pełnionej roli społecznej

Maski związane z rolą psychologa-diagnosty:

• współczująca

• naukowa (profesjonalista)

• koleżeńska

• moralizatorska

1. Błąd sędziego

• uleganie automatycznej tendencji do oceniania innych ludzi

• brak akceptacji dla osoby badanej taką jaką ona jest

• wzbudza postawę obronną u badanego

1. Efekt Rosenthala

Badania Rosenthala i Jacobson (1968)

• inspiracja: przypadek „Mądrego Hansa”

• badania nauczycieli i ich uczniów

• wyniki: uczniowie, co do których nauczyciele mieli wysokie (choć w sposób nieuzasadniony) oczekiwania osiągali lepsze wyniki

Przekazywanie przez diagnostę osobom badanym wskazówek zawierających informację o tym jak powinny się zachowywać aby mogły się potwierdzić oczekiwania badacza odnośnie hipotez roboczych. Proces ma charakter głównie niewerbalny i jest często nieuświadomiony zarówno przez badacza jak i osobę badaną.

1. Efekty Galatei versus Golema

Efekt Galatei – pozytywne rezultaty traktowania badanych, jako konsekwencja sformułowanych przez badacza pozytywnych oczekiwań odnośnie zachowania się tych osób.

Efekt Golema – negatywne rezultaty traktowania badanych, jako konsekwencja sformułowanych przez badacza negatywnych oczekiwań odnośnie zachowania się tych osób

Model oczekiwań interpersonalnych diagnosty

Wstępne oczekiwania diagnosty

Sposób traktowania osoby badanej

Sposoby radzenia sobie z błędami:

• uważność – zdolność do stałej obecności i spokojnego, nieoceniającego śledzenia strumienia własnych doświadczeń „tu i teraz”

• Budowanie pozycji Meta-Ja (H. Brycz), perspektywy obserwatora (Kępiński)

• Superwizja

• Grupy Balinta

Wykład 4

Interpersonalny wymiar badania diagnostycznego:

• współpraca dwóch osób

• gotowość do otworzenia się przed psychologiem warunkiem sine qua non badania diagnostycznego

Specyfika relacji interpersonalnej:

• związek między relacją a komunikacją

• komunikacja w relacji ma charakter dwustronny

5 zasad relacji interpersonalnej:

1. Będąc w relacji nie można się nie komunikować

• komunikowanie = wpływanie

• każde zachowanie w relacji niesie komunikat

• nie możemy się przestać zachowywać

• nie możemy przestać komunikować!

• nie możemy nie wpływać na siebie nawzajem!

Pokusa unikania komunikacji w trakcie diagnozy:

• odmowa badania wyrażona wprost

• odmowa badania wyrażona nie wprost

• badanie pozorne

• badanie pośpieszne i/lub chaotyczne

Unikanie komunikacji też jest komunikatem!

Zadanie dla psychologa wynikające z I zasady:

• konieczność radzenia sobie z oporem:

  • własnym

  • osoby badanej

1. Każdy komunikat ma dwa aspekty: informacyjny i relacyjny

2. Relacja i proces komunikowania się ma charakter sprzężenia zwrotnego

Komunikacja jest procesem cyrkularnym

• częste złudzenie polega na przypisywaniu drugiej stronie wyłącznej odpowiedzialności za kształt relacji

• to co się dzieje w trakcie badania jest efektem interakcji, za którą odpowiedzialne są obie strony

• psycholog jest odpowiedzialny bardziej!

1. Relacja może przybrać formę symetryczną lub komplementarną

2. Komunikaty w relacji przekazywane są w sposób werbalny i pozawerbalny

• relacyjny aspekt komunikatu w głównej mierze wyraża się w komunikacji pozawerbalnej

• osoby w większości sytuacji swoje wrażenia na temat partnera relacji opierają na komunikacji pozawerbalnej

• komunikacja werbalna może być zgodna lub nie z pozawerbalną

Zasada kongruencji

• samoświadomość własnych stanów wewnętrznych i uczuć

• gotowość do ich wyrażania w zakresie służącym budowaniu kontaktu

Konsekwencje braku kongruencji

• kontakt pozorny,

• modelowanie niewłaściwej postawy,

• nadmierne skupienie psychologa na sobie.

Wnioski z ogólnych zasad komunikacji:

• gotowość do zaangażowania w proces diagnostyczny

• zdolność do rozumienia sposobu w jaki się spostrzega osoba badana i wyrażania akceptacji dla jej wizji siebie

• przyjęcie odpowiedzialności za kierowanie przebiegiem badania diagnostycznego

• umiejętność zachowania balansu pomiędzy symetrycznością a komplementarnością relacji

• kongruencja i autentyczność w trakcie badania

Kontakt z osobą badaną to relacja, w której istnieje gotowość i możliwość pełnej, otwartej i dwustronnej komunikacji treści pojawiających się w polu świadomości.

Wskaźniki dobrego kontaktu
psychologa
chęć i poczucie zrozumienia osoby badanej, zainteresowanie brak błądzenia myślami

Zewnętrzne symptomy dobrego kontaktu:

• swobodny kontakt wzrokowy

• otwarta postawa ciała

• synchronizacja niewerbalna

• brak ruchów świadczących o zwiększaniu dystansu fizycznego

• dzielenie się uczuciami

• wypowiedzi płynne, bez przerw i przedłużającego się milczenia

• przewaga wypowiedzi spontanicznych nad wymuszanymi

Kontakt pozorny to taki sposób komunikowania ze strony diagnosty, który nie pozwala osobie badanej na pełne i otwarte wyrażanie treści doświadczenia.

Wskaźniki kontaktu pozornego:

• konwencjonalność i stereotypowość wypowiedzi

• forma wypowiedzi nieadekwatna do omawianych treści

• psycholog ma zbyt dużą lub zbyt małą rolę w zbieraniu informacji

• większość wypowiedzi klienta ma wspólny mianownik

Wykład 5

Diagnosta jako człowiek:

• skłonność do ulegania automatyzmom

• nieświadomość ich działania

Przykłady możliwych automatyzmów:

• uprzedzenia

• ocena

• zmiana roli

• pójście na „łatwiznę”

• motywy związane z ego

Chociaż zasady postępowania mogą być oczywiste, to jak się psycholog naprawdę zachowa w danej sytuacji nie jest oczywiste!

Uprzednia świadoma refleksja nad problemami etycznymi, której wynikiem jest klarowne przekonanie może hamować automatyzmy, które inaczej uruchomią zachowania nieetyczne – szkodliwe dla osoby badanej, społeczeństwa i badacza.

Znaczenie diagnozy dla osoby badanej

Rodzaje orzeczeń:

• obligatoryjne-samodzielne-rozstrzygające

  • zdolność do kierowania pojazdem

  • pozwolenie na broń

• obligatoryjne-niesamodzielne-rozstrzygające

  • potrzeba kształcenia specjalnego

  • zajęcia rewalidacyjne

  • Kandydaci do BOR-u

• obligatoryjne-samodzielne-nierozstrzygające

  • dotyczące uzależnienia od alkoholu

  • dotyczące pozostawienia w domu opieki społecznej dla dzieci i młodzieży

• nieobligatoryjne-samodzielne-nierozstrzygające

  • dotyczące działań penitencjarnych dla potrzeb sądu lub prokuratury

• nieobligatoryjne-niesamodzielne-nierozstrzygające

  • dotyczące przymusowego leczenia osób chorych psychicznie

  • kandydatów do służb dyplomatycznych

Kodeksy etyczne:

• Kodeks etyczno-zawodowy psychologa http://www.ptp.org.pl/

• Zalecenia Europejskiej Federacji Stowarzyszeń Zawodowych Psychologów http://www.efpa.eu/

Zawód zaufania publicznego

Naczelne wartości zawodu psychologa

Intencje ogólne a intencje implikacyjne:

• konieczność przełożenia ogólnych i abstrakcyjnych norm na zalecenia pasujące do konkretnych sytuacji

• różnica między intencjami ogólnymi a intencjami implikacyjnymi:

  • Intencja ogólna:

Mam zamiar przestrzegać zasady poufności.

• Intencja implikacyjna:

W sytuacji, gdy opiekun społeczny zapyta o treść rozmowy z podopiecznym, odpowiem, że nie mogę udzielać takich informacji, ze względu na poufność.

Problemy etyczne związane z diagnozowaniem:

• świadoma zgoda na badanie

• poufność i prywatność

• unikanie konfliktu ról

• unikanie konfliktu interesów

• utrzymywanie granic

• badanie dzieci

Świadoma zgoda na badanie:

• osoba badana może się nie zgodzić na badanie

• osoba badana może zrezygnować z badania w każdym momencie

• aby zgoda była świadoma, osoba badana musi wiedzieć na co się zgadza

• cel i charakter badania

• opłata za badanie

• zakres odpowiedzialności obu stron

• ewentualny udział osób trzecich

• ochrona poufności i jej ograniczenia

• spodziewane korzyści z badania

• ewentualne ryzyko związane z badaniem

• alternatywy dla planowanego badania

• prawdopodobne konsekwencje nie poddania się badaniu

• możliwość uzyskania odpowiedzi na pytania dotyczące badania

• możliwość odmowy w badaniu lub wycofania się z niego w dowolnym momencie bez uprzedzenia

• okres, jakiego dotyczy obecnie udzielana zgoda

• sposób unieważnienia udzielonej zgody w razie takiej potrzeby

Poufność i prywatność

Zachowanie tajemnicy zawodowej i ograniczenia tego wymogu:

• przemoc w rodzinie

• nadużycia seksualne, zwłaszcza pedofilia

• handel narkotykami

• uzależnienie od narkotyków

• ryzyko samobójcze

• zagrożenie dla innych

Unikanie konfliktu ról

Relacje podwójne – psycholog pozostaje poza relacją zawodową w jakiejś innej relacji do osoby badanej (np. członek rodziny, znajomy, przyjaciel, sąsiad itp.)

Relacje wykorzystujące – relacja zawodowa zostaje wykorzystania do nawiązania relacji poza-zawodowej – prywatnej, w celu przywilejów i korzyści

Model decyzyjny Gottlieba

• Rozkład władzy w relacji

• Czas trwania relacji

• Jednoznaczność zakończenia relacji

Unikanie konfliktu interesów

Konflikt interesów – sytuacja, w której na proces diagnostyczny i jego wynik mogą mieć wpływ inne zobowiązania i dążenia psychologa, np. finansowe, światopoglądowe, polityczne, prawne lub religijne.

Wykład 6

Granice w relacji: diagnosta – osoba badana:

• granice wyznaczone przez cel badania: planowanie badania i dobór narzędzi adekwatnych do celu (a nie tych, które lubimy albo tych, na które jesteśmy naciskani)

• granice wyznaczone przez poszczególne metody diagnostyczne

• granice związane z zakresem i rodzajem zbieranych danych

• granice związane z możliwością generalizowania diagnozy

• granice związane z przekraczaniem czasoprzestrzennych warunków diagnozy

• granice związane z wynagrodzeniem za badanie

• granice interpersonalne

Jak badamy?

• Z poszanowaniem praw osoby badanej – etycznie

• Budując relację, która umożliwia dobry kontakt z osobą badaną

• Świadomi własnych ograniczeń profesjonalnie korzystając z procedur minimalizujących błędy

Jak badamy (technicznie)?

Pojawiające w trakcie diagnozy problemy:

• Od czego zacząć?

• Jakie pytania zadawać?

• Z jakich metod korzystać?

• Jak opracowywać wyniki?

• Na jakiej podstawie formułować wnioski? etc.

Diagnoza nieformalna vs formalna

Dwa modele wnioskowania diagnostycznego:

• nieformalny: bez ściśle określonej procedury wnioskowania diagnostycznego

• formalny: oparty na jasno określonych formułach postępowania diagnostycznego

Podejście Paula Meehla:

• krytyk nieformalnego wnioskowania diagnostycznego

• zwolennik „książki kucharskiej” określonego przez przepis dobierania odpowiednich składników (informacji) dodanych w odpowiednich proporcjach aby powstało „danie” (diagnoza)

Diagnoza nieformalna – istota:

• rutynowo stosowana procedura

• swobodne zestawianie różnych danych

• wyciąganie wniosków na bazie subiektywnej oceny danych

• nieokreśloność procedury różnice zależne od diagnosty

Problem z diagnozą nieformalną

„Patrzysz na profil, przypominasz sobie co znaczą różne skale testu, przywołujesz w pamięci różnych pacjentów z podobnym wzorcem, przeglądasz w myślach literaturę dotyczącą badań, a potem składasz to wszystko razem i wyciągasz wnioski.

W czym problem?”

Meehl, 1956 za: Stemplewska-Żakowicz, 2008, s.36

Problem w tendencyjności i nietrafności diagnozy formułowanej w ten sposób, wynikającej z efektów:

• pierwszeństwa, świeżości i zakotwiczenia

• nastawienia konfirmacyjnego

• reprezentatywności

• koniunkcji

• podstawowego błędu atrybucji i wielu innych…

Diagnoza formalna – istota:

• dokładnie określona procedura

• jawnie, dobrze zdefiniowane reguły badania

• wnioski z danych wyprowadza się za pomocą ścisłego algorytmu

• algorytm jest ustalony na bazie badań empirycznych

• powtarzalność i obiektywność wyników procesu diagnozy

Inne określenia:

diagnoza: algorytmiczna, mechaniczna

Problem z diagnozą formalną

Trudności:

• konieczność żmudnych badań

• konieczność śledzenia nowych wyników badań

• niechęć przed przełamaniem nawyków

• niechęć przed odarciem z mitu „intuicji diagnostycznej”

Ryzyko:

• niemożność przebadania człowieka na poziomie jego tożsamości narracyjnej

• sztywność i bezduszność procedury

Diagnoza formalna – przykład:

• równania regresji

• tabele procentowe

• algorytmy komputerowe

Np. metoda SWAP-200.

Diagnoza statystyczna:

• Równanie regresji – ogólna postać

R = s1T1 + s2T2 +s3T3 + ... +snTn

• Równania specyfikacyjne Cattella:

Powodzenie w nauce (CPQ):

R = -0,3A + 0,5B + 0,2C – 0,3D – 0,1E +0,1F +0,1G – 1,0H – 0,2I + 0,1J – 0,3O + 0,4Q3 – 0,4Q4 + 3,9

Zdolności przywódcze (CPQ):

R = 0,1A + 0,2B + 0,2C – 0,1D +0,1E + 0,4F + 0,4G + 0,3H – 0,2I – 0,3J – 0,4O + 0,4Q3 – 0,2Q4 + 0,3

Diagnoza aktuarialna

• Przykład:

Violence Risk Appraisal Guide (VRAG)

Diagnoza formalna czy nieformalna?

• Który sposób stosować?

• Ten, na który wskazują badania empiryczne jako bardziej efektywny!

Metaanaliza Grove i inni, 2000:

• 136 przeanalizowanych badań

  • 4 wskazywały na przewagę d. nieformalnej

  • 64 wskazywały na porównywalne efekty

  • 64 wskazywały na przewagę d. formalnej

Użyteczność podejścia niesformalizowanego:

• analiza znaczeń osobistych

• wykrywanie przypadków „niepasujących” do algorytmu

• „Przypadek złamanej nogi”

Diagnoza oparta na dowodach empirycznych:

• Evidence-Based Practice EBP

• inspiracje w medycynie

• promowanie skutecznych praktyk poprzez empirycznie sprawdzone zasady

Integrowanie:

• najlepszych wyników badań naukowych

• biegłości klinicznej

W kontekście indywidualnych właściwości klienta, jego preferencji i kultury, z której pochodzi

EBP – dowody empiryczne:

• dane z badań laboratoryjnych i terenowych

• badania aplikacyjne jak i podstawowe

• metody ilościowe jak i jakościowe

• diagnoza oparta na aktualnej teorii zjawiska oraz badaniach nad efektywnością danej procedury diagnozowania

EBP – biegłość praktyczna:

• umiejętność prowadzenia badań

• umiejętność formułowania sądów diagnostycznych

• konceptualizacja przypadku

• nawiązywanie kontaktu

• uzgadnianie kontraktu etc.

EBP – p. idiograficzne, kultura, kontekst:

• Uwzględnienie probabilistycznego charakteru wniosków z badań

• Określenie mocnych i słabych stron różnych procedur w odniesieniu do indywidualnych właściwości badanej osoby (wieku, płci, stanu rodzinnego, statusu społeczno-ekonomicznego, wartości osobistych, kultury.

Współpraca osoby badanej przy podejmowaniu decyzji diagnostyczny względnie wolna wola w kwestiach dotyczących badania.

Wykład 7

Czym badamy?

• Problem doboru metod diagnostycznych

• EBA – techniki muszą być przede wszystkim wiarygodne

przekonywujące właściwości psychometryczne

Gdzie szukać?

• Biuletyn Komisji ds. Testów Psychologicznych PAN

• Pracownia Testów Psychologicznych

• czasopisma naukowe

Kryteria oceny metody diagnostycznej

Trafność metody

Co test tak naprawdę mierzy?

• Trafność = empirycznie potwierdzony obszar zastosowania testu

• Pytania o trafność:

  • Jakie wnioski można wyciągnąć na temat tego, co jest mierzone przez test?

  • Jakie wnioski można sformułować o innych (pozatestowych zachowaniach)

Jak sprawdzić czy test jest trafny?

W podręczniku do metody:

• Czy metoda różnicuje grupy kryterialne?(t. kryterialna)

• Czy metoda wykazuje związki z tymi zjawiskami, które teoretycznie powinny być z nią związane? (t. zbieżna)

• Czy metoda nie wykazuje związków z tymi zjawiskami, z którymi teoretycznie nie powinna się wiązać? (t. różnicowa)

• Czy dane uzyskane za pomocą metody potwierdzają hipotezę postawioną na bazie teorii leżącej u podstaw metody? (t. teoretyczna)

Rzetelność metody

Jak dokładnie dany test mierzy daną właściwość?

• Rzetelność = wielkość błędu jaki może popełnić psycholog szacując wynik danej osoby na podstawie danego testu

• W jaki stopniu wynik danego testu jest odporny na przypadkowe zakłócenia?

• wynik prawdziwy określany w oparciu o przedziały ufności

• przedział ufności = zakres wyników w jakim z określonym prawdopodobieństwem mieści się prawdziwy wynik osoby

Przedziały ufności:

Uzyskany wynik = 25 + błąd pomiaru

• przedział ufności z 85% prawdopodobieństwem: 21-29

• przedział ufności z 95% prawdopodobieństwem: 23-27

Jak sprawdzić rzetelność metody?

Współczynnik rzetelności: 0-1 w jakim procencie wyniki otrzymane można przypisać wynikom prawdziwym

Najczęściej:

• powtarzalność pomiaru korelacja „test-retest”

• zgodność wewnętrzna współczynnik alfa Cronbacha

  • 0,90 dobre narzędzie do diagnozy indywidualnej

  • 0,80-0,90 diagnoza indywidualna

Alfa > 0,70 badania naukowe

Standaryzacja testu:

• zapewnienie takich samych warunków badania wszystkim badanym aby wpływ na wyniki miały jedynie czynniki indywidualne – rzeczywiste różnice między ludźmi

• obejmuje:

  • instrukcję

  • materiały i pomoce

  • procedurę badania

  • zewnętrzne warunki badania (np. b. indywidualne vs. grupowe)

Obiektywność testu:

Czy wynik badania nie zależy od osoby przeprowadzającej badanie?

• obiektywność Procedura obliczania i interpretacja wyników testu są takie same dla wszystkich badających

• bez względu kto bada, na podstawie tego samego badania dojdzie do tych samych wniosków diagnostycznych

• uzyskuje się ją:

  • jasny klucz odpowiedzi diagnostycznych

  • jednoznaczny sposób interpretowania wyników wysokich, średnich i niskich.

Normalizacja wyników testu:

O czym mówi surowy wynik uzyskany przez konkretną osobę?

• Test A (np. samoocena)

• Rozpiętość wyników w teście: min.= 10, max.=50

• Wynik osoby A: 37 punktów

• Wynik osoby B: 42 punkty

• Wynik osoby C: 23 punktów

Pytania:

• Czy wyniki osób A i B świadczą o wysokiej samoocenie?

• Czy wyniki osób A i B świadczą o wysokiej samoocenie?

• Czy różnice w samoocenie między osobami A, B i C są znaczące?

• znaczenie wyniku surowego określa odniesienie do średniej w populacji z jakiej pochodzi osoba badana

• wynik standaryzowany = wynik surowy – średnia / odchylenie standardowe

• Test A (np. samoocena)

• Rozpiętość wyników w teście: min.= 10, max.=50

• Średnia = 36; odchylenie standardowe=5,5

• Wynik osoby A: 37 punktów(37-36)/5,5=0,18

• Wynik osoby B: 42 punkty(42-36)/5,5=1,1

• Wynik osoby C: 23 punktów(23-36)/5,5= -2,4

Osoba A – wynik przeciętny

Osoba B – wynik wysoki

Osoba C – wynik bardzo niski

Wykład 8

Zasady stosowania testów psychologicznych:

• testy psychologicznie są dostępne i stosowane wyłącznie dla i przez psychologów

• wyniki testów są poufne

• używamy testy, których wartość została zweryfikowana empirycznie i opublikowana

• używając testy psychologiczne respektujemy prawa autorskie

Metody kwestionariuszowe

Problemy badawcze:

• W jakim nasileniu badanej osobie towarzyszą aktualnie negatywne myśli o sobie?

• Jak często osoba prowadzi z sobą wewnętrzny dialog?

• Jak badana osoba najczęściej się zachowuje pod kątem relacji z ludźmi?

Definicja kwestionariusza:

• wykorzystuje samoopis w postaci odpowiedzi osoby na zbiór standardowych pytań, stwierdzeń, jednowyrazowych określeń.

Możliwość analizy:

• ilościowej

• jakościowej

Założenia:

• człowiek jest świadom swych działań, myśli, uczuć i motywów

• potrafi – jeśli chce – ujawniać ich właściwości, o które jest pytany

• ludzie na ogół podobnie rozumieją kierowane do nich pytania i potrafią dokonać samooceny pod ich kątem

• poprzez reprezentatywną próbkę zachowań możemy dotrzeć do cech lub innych właściwości badanych

Budowa kwestionariuszy

Zbiór pozycji kwestionariuszowych

Jedna pozycja:

• duży błąd pomiaru

• diagnostyczna niejednoznaczność

Zbiór pozycji:

• redukuje błąd pomiaru

• pozwala oszacować mierzoną cechę za pomocą wielu wskaźników

• daje możliwość uzyskania wyników ilościowych

Pozycja kwestionariusza – bodziec, na który osoba ma zareagować zgodnie z instrukcją.

Treść pozycji kwestionariuszowych:

• opis reakcji wewnętrznych

• opis reakcji zewnętrznych

• atrybuty osobowe

• zainteresowania

• pragnienia

• postawy, przekonania

• opis reakcji innych osób na zachowanie badanego

• symptomów patologicznych

• fakty biograficzne

Rodzaje kwestionariuszy

Kryterium	Rodzaje inwentarzy
treści psychologiczne	badanie wybranych aspektów osobowości
populacja odniesienia	badanie osobowości normalnej
liczba mierzonych cech	jednowymiarowe

Przedmiot badania kwestionariuszy:

• temperament

• cechy osobowości

• umiejętności psychospołeczne, kompetencje

• tożsamość, koncepcja siebie

• zmienne kliniczne: lęk, osamotnienie

• zainteresowania

Sposoby konstruowania kwestionariuszy:

Strategie tworzenia kwestionariuszy:

• teoretyczna – dedukcyjna (racjonalna)

• kryterialna – empiryczna (zewnętrzna)

• czynnikowa – indukcyjna (wewnętrzna)

Cele, słabe i mocne strony poszczególnych strategii

	Teoretyczna	Zewnętrzna	Wewnętrzna
Cel	pomiar konstruktów teoretycznych	diagnoza (prognoza) zachowania	wykrycie podstawowych wymiarów zachowania
Zalety	duża trafność teoretyczna, ekonomiczność	duża trafność kryterialna	ekonomiczność, trafność zbieżna i różnicowa
Wady	duże skorelowanie z innymi skalami	mała rzetelność, mała ekonomiczność	słaba trafność kryterialna

Kwestionariusze – zalety i wady

Zalety:

• ekonomiczne

• dość proste w interpretacji

• informatywne

Wady:

• oparte na wątpliwych założeniach

• podatne na zafałszowania

• dają wiedzę ogólną i mało „spersonalizowaną” (motywacja, historia)

• mogą być nużące – obraz psychologii w świadomości społecznej

Próby zadaniowe a kwestionariusze

Kwestionariusze

Mierzą to, co ludzie myślą na swój temat

Próby zadaniowe

Mierzą poziom wykonania danego zadania

Próby zadaniowe – definicja

Obiektywne i wystandaryzowane narzędzie pomiaru reprezentatywnych próbek zachowania, będących wskaźnikami właściwości psychologicznych badanego.

Postawienie przed osobą zadania wymagającego wykorzystania zdolności mierzonej w badaniu.

Wynik badania = poziom danej właściwości.

Próby zadaniowe – rodzaje testów
Testy grupowe
Testy indywidualne
Testy zamknięte
Testy otwarte
Testy werbalne
Testy wykonaniowe
Testy szybkości
Testy mocy

Próby zadaniowe – co mierzymy?

• zdolności intelektualne

  • Skala inteligencji Wechslera

  • Test Matryc Ravena

• kreatywność (np. Rysunkowy Test Twórczego Myślenia)

• konstrukty osobowościowe

  • Samoocena utajona (IAT)

  • Mechanizmy obronne (Test Mechanizmów Obronnych)

• kompetencje społeczne

  • Decentracja interpersonalna (Test Podejmowania Ról)

• kompetencje zawodowe

• samoregulacja i funkcje kontrolne

  • Hamowanie nieadekwatnych, automatycznych reakcji (np. test Stroopa)

Próby zadaniowe a metody samoopisowe

Wyjaśnienia:

1. Telling more than we can know – Nisbett i Wilson, 1977

2. Zachowania typowe versus zachowania maksymalne

Telling more than we can know – Nisbett i Wilson, 1977

1. Ludzie nie mają wglądu w procesy kierujące ich zachowaniem

2. Choć ludzie wglądu nie mają, gdy ich zapytać, coś zawsze powiedzą o przyczynach swoich zachowań, swoich potrzebach, emocjach itp.

3. Odpowiadając na pytania w kwestionariuszu kierujemy się nie tyle obiektywnymi faktami i informacjami o sobie, ale teoriami, które na swój temat mamy.

   • Co jest źródłem mojego zachowania? versus Co, zgodnie z tym co wiem o sobie, powinno być źródłem mojego zachowania?

Zachowania maksymalne a typowe

Zachowania maksymalne:

• osoba jest świadoma tego, że jest oceniana;

• osoba akceptuje jawne lub ukryte instrukcje wskazujące na konieczność „postarania się”;

• są możliwe w stosunkowo krótkim czasie.

Zachowania typowe:

• są monitorowane w długim okresie czasu

• osoba nie jest świadoma oceny swojego zachowania

• nie występuje motywacja do zachowań maksymalnych

Pomiar zachowań maksymalnych – to co osoba „może zrobić” (can do) próby wykonawcze

Pomiar zachowań typowych – to co osoba „będzie robić” uśrednienie wyników samoopis

Zastosowania prób zadaniowych:

• próby zadaniowe pozwalają trafnie przewidywać osiągnięcia w różnych obszarach życia, np. zawodowym, społecznym, szkolnym, akademickim.

przykład: badania nad zdolnością odraczania gratyfikacji

• dwa rodzaje zdolności: inteligencja i samoregulacja; obie mierzone za pomocą prób zadaniowych

Zastosowania kwestionariuszy:

• mają ograniczoną przydatność w przewidywaniu poziomu wykonania zadań w różnych obszarach życia.

• dość trafnie przywidują inne aspekty funkcjonowania, np. sumienność, zdolność do wysiłku – motywację, poczucie odpowiedzialności itp.

Wykład 10

Wywiad a procesy interpersonalne

Źródła zmienności danych zbieranych w czasie wywiadu

Wywiad ustrukturalizowany:

• ustalony z góry schemat postępowania,

• brak możliwości modyfikowania procedury

• ustalone są zarówno pytania jak i możliwości odpowiedzi

• ustalona kolejność pytań

• przypomina kwestionariusz, z tymże pytania czyta nie sama osoba badana, ale diagnosta

Cel:

• zminimalizowanie wpływu psychologa na jakość uzyskanych danych – redukcja zmienności wyników

• standaryzacja i zobiektywizowanie wywiadu

• zwiększenie trafności i rzetelności danych z wywiadu

Zalety:

• redukcja zmienności wyników badania,

• poprawa intersubiektywnej zgodności badań

Wady:

• znaczne spłycenie kontaktu z osobą badaną

• utrata wielu ważnych informacji

• czasochłonność związana z konstruowaniem procedury

Wywiad częściowo ustrukturalizowany:

• brak ścisłej kontroli nad bodźcami (pytaniami) oraz reakcjami (odpowiedziami),

• dowolny sposób formułowania pytań oraz odpowiedzi,

• dozwolone pytania dodatkowe – dookreślające,

• funkcja diagnosty – ukierunkowanie toku rozmowy oraz kodowanie danych zgodnie z przyjętymi zasadami

Elementy strukturalizujące:

• treść wywiadu,

• sposób kodowania,

• osadzenie w konkretnej teorii.

Zalety:

• dobre parametry psychometryczne

• badania nomotetyczne i idiograficzne

• bardziej precyzyjne i wiarygodne informacje

• możliwość wykorzystania danych z obserwacji

Wady:

• duże nakłady badawcze przy tworzeniu

• większe ryzyko wpływu subiektywizmu psychologa na efekt diagnozy

Wywiad swobodny:

• struktura głęboko ukryta

• rozmowa o otwartej strukturze

• nagranie oraz jego transkrypcja

• możliwości różnych sposobów kodowania

Zalety:

• możliwość głębokiego kontaktu

Wady:

• duża zmienność wyników – spadek trafności i rzetelności

Błędy związane z brakiem struktury:

• podążanie za klientem jako wynik braku pomysłu na wywiad

• przypadkowe pytania

• brak zapisu wywiadu w postaci nagrania

Etapy przygotowania wywiadu:

1. Cel

2. Orientacja teoretyczna

3. Pytania i hipotezy diagnostyczne

4. Wskaźniki

5. Operacjonalizacja

Określenie celu wywiadu:

• Po co chcę przeprowadzać wywiad?

• Jaki jest problem badawczy?

• Do czego nam jest wywiad potrzebny?

• Jakie ramy wyznacza wywiadowi instytucja w jakiej go przeprowadzamy?

• Czy są jakieś dodatkowe cele?

Ustalenie podłoża teoretycznego:

• Z jakiej teorii chcę korzystać?

• Z jakich założeń wychodzę?

• Jakich pojęć będę używał do opisu zjawisk i co one znaczą w świetle określonej teorii?

Pytania i hipotezy diagnostyczne:

• pytania diagnostyczne – zadajemy (sobie) gdy jeszcze nic nie wiemy

• hipotezy – gdy już coś podejrzewamy i chcemy to zweryfikować

• dobra hipoteza jest weryfikowalna i ma ograniczony zakres

• utrzymanie linii wyznaczonej przez hipotezy pozwala uniknąć chaosu w trakcie wywiadu

Ustalenie wskaźników:

• wskaźniki to obserwowane przejawy stanów rzeczy, o które pytamy

• wskaźniki to informacje, które nam są potrzebne do sformułowania odpowiedzi na nasze pytania diagnostyczne

Rodzaje wskaźników:

• treść wypowiedzi

• forma wypowiedzi

• dane obserwacyjne

• dane z recypatii (subiektywne wrażenia diagnosty)

• dane kontekstowe (wzajemne związki danych oraz z innymi elementami z wywiadu)

Operacjonalizacja:

Operacjonalizacja to obmyślenie konkretnych sposobów zdobycia w wywiadzie potrzebnych informacji.

Zasady:

• ciągła dbałość o jakość kontaktu

• uważność i elastyczność

Rodzaje pytań ze względu na formę:

• otwarte i zamknięte

• wprost i niewprost

• projekcyjne

• neutralne i tendencyjne

Rodzaje pytań ze względu na kontekst ich pojawienia się:

• pierwszoplanowe i drugoplanowe

• właściwe i przejściowe

• uwikłane

• odroczone

Zasada „lejka”

Konstrukcja:

• pytania otwarte i ogólne jako pierwsze

• kolejne pytania coraz bardziej konkretne i szczegółowe

Zalety:

• bezpieczna dla badanego

• wzmacnia podmiotowość badanego i przez to jego motywację

• naturalny sposób na zdobycie ważnych informacji (spontaniczność badanego)

Ograniczenia:

• klienci lękowi,

• “gaduły”

Zasada „odwróconego lejka”

Konstrukcja:

• pytania konkretne i szczegółowe jako pierwsze

• kolejne pytania coraz bardziej otwarte i ogólne

Zastosowanie:

• osoby o wysokim poziomie lęku (stanu i cechy)

• osoby o ubogim słowniku i niskiej inteligencji

• osoby o niewyrobionym zdaniu w jakiejś sprawie

Wykład 11

Klasyczne rozumienie projekcji:

• punktem wyjścia – założenie o istnieniu nieświadomych procesów psychologicznych.

• jeden z mechanizmów obronnych, który polega na „przypisywaniu innej osobie lub obiektowi zewnętrznemu własnych, nieakceptowanych właściwości i cech” (Stasiakiewicz, 2000).

Szersze rozumienie projekcji

Osobowość – proces konstruowania doświadczenia – nadawania mu struktury oraz znaczenia; to, co sprawia, że myślimy, czujemy i zachowujemy się tak, a nie inaczej.

Pojęcie „hipotezy projekcyjnej” (Rapaport), które zakłada, że wszelkie zachowanie człowieka jest uzewnętrznieniem indywidualnych właściwości jego osobowości.

Technika projekcyjna – sytuacja, w której „swoboda nadawania materiałowi bodźcowemu indywidualnych znaczeń pozwala na określenie właściwości jednostki i sposobów jej psychicznego funkcjonowania” (Stasiakiewicz, 2000).

Metody projekcyjne a inne techniki diagnostyczne

Rodzaj metody	Przedmiot badania	Możliwość manipulowania odpowiedziami
Kwestionariusze	cechy, dyspozycje	łatwa
Próby zadaniowe	zdolności, umiejętności, procesy poznawcze	ograniczona
Techniki projekcyjne	motywy, potrzeby, mechanizmy, „siły” organizujące percepcję, myślenie, odczuwanie i zachowanie	bardzo ograniczona

Trzy problemy związane z metodami testowymi:

• Co umożliwia projekcję? – problem właściwości materiału testowego oraz sytuacji badania.

• Na czym polega projekcja? – problem zakresu i rodzaju zachowań testowych.

• Co jest uzewnętrzniane podczas projekcji? – kwestia założeń interpretacyjnych wyników badania.

Postać materiału testowego:

• nieustrukturalizowana

• ustrukturalizowana: niefiguratywna

• ustrukturalizowana: figuratywna

• ustrukturalizowana: realistyczna

Definicja testu projekcyjnego

Testem projekcyjnym określimy taki zespół zadań, w którym instrukcja testowa nadaje materiałowi bodźcowemu otwarty znaczeniowo i interpretacyjnie charakter. (Stasiakiewicz, 2000)

Zachowania testowe – kategorie

Subiektywne spostrzeganie przestawionego materiału. Instrukcje pozostawiają swobodę osobie badanej co do:

• zakresu spostrzeganego pola bodźców

• jego poznawczej kategoryzacji

• integracji jego elementów

Interpretacja znaczeń materiału testowego, przybierająca postać:

• przypisywania psychologicznych i społecznych właściwości zdarzeniom, postaciom i obiektom

• fabularyzacji związków i znaczeń

Rzutowanie – tworzenie postaci, obiektów i zdarzeń nieistniejących w materiale testowym albo mało prawdopodobnych ze względu na jego właściwości percepcyjne lub znaczeniowe. Ma ono charakter:

• kierowany (Narysuj drzewo)

• dowolny (Co widzisz?)

Wybór spośród istniejącego zbioru możliwości – świadczy o preferencjach osoby badanej i ma bardziej lub mniej wymuszony charakter.

Dwa podejścia do interpretacji danych z testów projekcyjnych:

• idiograficzne: analiza treści wypowiedzi, analiza przypadku

• nomotetyczne: odnoszenie danych z uzyskanych z pojedynczego badania do norm grupowych – konieczność analizy psychometrycznej, ilościowej

Podejście idiograficzne:

• źródło interpretacji: doświadczenie klinicysty oraz odniesienie do konkretnej teorii

  • podejście impresyjne

  • podejście skupione na oznakach

Podejście nomotetyczne:

• źródło: badania empiryczne

  • podejście całościowe

Ustalanie trafnych wskaźników metodą empiryczną

Procedura Elizabeth Koppitz dotycząca rysunku postaci ludzkiej:

• kilkaset rysunków dzieci przystosowanych i nieprzystosowanych

• poszukiwanie powtarzających się różnic

• ustalenie 30 wskaźników trudności adaptacyjnych

• tworzą coś w rodzaju skali, można je dodawać i ustalić próg, ile wystarczy takich znaków, by orzekać o problemach adaptacyjnych

Zastosowanie metod projekcyjnych:

• dzieci – naturalne zainteresowanie, omija trudności werbalne i samooceny

• osoby o niskim statusie społecznym, z trudnościami w czytaniu i pisaniu oraz rozumieniu

• osoby innych narodowości, z którymi trudno się porozumieć

• osoby zaburzone i niezdolne do samooceny oraz nieświadome motywacji

• osoby które nie chcą ujawnić swych prawdziwych właściwości pytane wprost, a sytuacja (np. podsądni) uzasadnia ich badanie

Jak stosować metody projekcyjne:

• sprawdzać dane uzyskane za pomocą innych metod – wywiad, obserwacja, dane z historii życia, testy obiektywne

• nie traktować jako wyrocznię ale jako źródło wartościowych hipotez diagnostycznych

• sprawdzać aktualną wiedzę na temat (wartości) metody

• używać ich przejściu treningu pod okiem doświadczonego diagnosty

• nie używać ich do wykrywania nadużyć seksualnych lub fizycznych