(1)Doktryna: (doctrina-nauka,umiejętność nauczania od docere-uczyć, wykazywać, powiadamiać)

• zawarty system poglądów który jest przedmiotem nauczania bądź feoretyczną bazą dla jakiegoś rodzaju postępowania

• nauka, ogół twierdzeń, założeń z określonej dziedziny wiedzy (filozofii, teologii, polityki)

• zespół poglądów reprezentowanych przez danego myśliciela lub szkołę, epokę w dziejach

• potocznie : zespół poglądów (najczęściej nieprawidłowych)oderwanych od rzeczywistości które fanatycznie wyznawane są podstawą rozumienia i działania (stąd doktrynerstwo, indokrynacja)

Historia pojęcia doktryna

• Termin doktryna (doctrina) pojawił się i funkcjonował w kulturze klasycznej (grecko-rzymskiej)

• występując w kontekście klasycznej koncepcji wychowanie człowieka (gr. Paideia łac. Cultura animi) oznacza treść nauczania

• U Cycerona występuje rozumienie terminu doctrina w znaczeniu nauki która uszlachetnia człowieka i sprawia że ten wydaje z siebie należyte owoce (analogicznie do drzewa owocowego i żyznej roli) w postaci godziwego i pięknego życia

• Doktryna jest tym co uszlachetnia człowieka

• Jednocześnie Cyceron podkreślał, że w uszlachetnieniu człowieka dokonywanym przez doktrynę nie może zabraknąć filozofii wyrywającej z korzeniami wady z człowieka

• Cyceron posługuje się również terminem doctrina na oznaczenie poglądów moralno- politycznych, niekiedy używa go zamiennie z terminem ars (sztuka)

Rozstrzygnięcia terminologiczne Doktryna pedagogiczna i myśl pedagogiczna

B. Śliwerski we współczesnej myśli pedagogicznej przytacza następujące określenie doktryny:

• ogół poglądów, twierdzeń, założeń z określonej dziedziny wiedzy właściwych danemu myślicielowi lub szkole. Niekiedy obejmuje systemy, teorie, naukę czy program polityczny

• doktryna jest przekonaniem , że określona myśl, sprawa, idea jest słuszna i ostateczna że nie ma nic innego poza nią.

• doktryną nazywa się zbiór ogólnie uporządkowanych założeń, twierdzeń, poglądówi przekonań na temat określonej dziedziny wiedzy.

Zadanie doktryny pedagogicznej S. Kunowski:

• jest to celowe pokierowanie poznaną już naukowo rzeczywistością, Zastaną rzeczywistość przeobraża zawsze jakaś ideologia, oparta na określonym światopoglądzie

• doktryny pełnią rolę postulatywną, normatywną i wzorcową

Stanowisko S. Sztobrywa

• pojęcie doktryna pedagogiczna nie występuje w oderwaniu od pojęcia „myśl pedagogiczna” bowiem dotyczy tego samego obszaru refleksji pedagogicznej, lecz na innym ( wyższym poziomie abstrakcji)

Doktryny pedagogiczne:

• systematyczność i wysoka koherencja narracji

• pojęcia układają się w hierarchię, tak iż drogą edukacji możemy dojść do pojęcia o najszerszym zakresie

• pojęcie o wyraźnie wyznaczonych zakresach i treści

• kontekstem są inne teorie (charakter edukacyjno-komparatystyczny)

• bogactwo pojęć wraz ze swoistością ich definiowania (pojęcie empiryczne, typologiczne)

• generalizacje o wysokim poziomie substrakcji

• silne powiązania z innymi naukami humanistycznymi

• wyjaśnianie poprzez rozważanie teoretyczne

(2)Myśl pedagogiczna:

• przygodność ujęć, różny stopień wewnętrznego powiązania

• pojęcie niezhierarchizowania

• pojęcie swobodnie czerpane z języka potocznego

• indukcyjny charakter narracji

• przewaga lub wyłączność pojęć empirycznych

• generalizacje o niskim poziomie abstrakcji

• słabe powiązanie z naukami humanistycznymi lub alienacje

• wyjaśnianie przez opis lub refleksje o charakterze postulatywnym

Definicje wg. S. Sztobryna

• doktryna pedagogiczna to: wszelkie usystematyzowane teoretycznie uzasadnione i wyposażone w bogatą aparaturę, pojęciowe hipotezy i twierdzenia dotyczące wychowania człowieka odniesione do składników ówczesnego zrozumienia tego pojęcia.

• myśl pedagogiczna to nie będące doktrynami wszelkie wyartykułowane poglądy opinie i przekonania dotyczące wychowania człowieka odniesione do składników ówczesnego rozumienia tego pojęcia i będące zarazem ideami refleksyjnymi.

Wykładnie historyczności doktryn pedag. Lecha Witkowskiego

• Konserwatywna –zakłada kanon niezmiennych prawd

• Liberalna- zakłada prawo do transgresji, oryginalności, odczytań

• Radykalna społecznie-oparta na kategorii postępu zakłada selekcje, eliminację, napiętnowanie

• Pograniczna wizja tradycji- uwypuklenie różnorodności wielopostaciowości, odwołuje się do kategorii ambiwalencji(występowanie przeciwstawnych cech lub elementów)

Myśl pedagogiczna Bogdan Nawroczynski-wszystko co stanowi godne uwagi treść naszej literatury pedagogicznej, nie tylko teorie ped o charakterze bardziej lub mniej o charakterze naukowym lecz tez publicystykę ped w której formułuje się zazwyczaj ideały ped.

Myśl pedagogiczna Karol Poznański-rozumiemy nie tylko jednostkowe poglądy wypowiadane na temat oświaty i wychowania w traktatach teoriach doktrynach filozoficznych rozumiemy szersze nie tylko tkz teorie ale tez praktykę jako wyraz określonej koncepcji doktryny lub planów gruntownie przemyśleń edukacyjnych które znalazły wyraz w postaci ustaw instrukcji zarządzeń albo tez treści programów kształcenia.

Dekret Troizena- po raz pierwszy mowa że państwo będzie opłacało nauczycieli(początek V w)

Myśl pedagogiczna Stefan Wołoszyn-dzieje myśli ped ujmuje przede wszystkim w świetle walki tendencji materialistycznych z idealistycznymi w dziejach myśli ludzkiej oraz szuka powiązań treści pedagogicznych z historycznymi przemianami ideologii w ogóle i z kształtowaniem się naukowego poznania i ujawniania rzeczywistości

Definicja filozofii wychowania wg PWN Milerski i Śliwerski

Jest to refleksja filozoficzna dotycząca podstaw rzeczywistości wychowania uprawiana często w ramach ped ogólnej

Zadania filozofii wychowania:

• Ukazanie filozoficznych przesłanek teorii i praktyk pedagogicznych

• Sformułowanie fundamentalnej bazy pojęciowej umożliwiającej klarowny opis rzeczywistości i dialog interdyscyplinarny

• Opracowanie swoistej metateorii edukacji

• Zdefiniowanie ped wśród innych nauk

• Podejmuje zagadnienia metodologiczne, aksjologiczne, światopoglądowe

METATEORIA-coś co zajmuje się wyżej inna teorią

Filozofia

• Jest fundamentalną, racjonalną i krytyczną wiedzą o wszystkim co istnieje (ujęcie formalne)

• „Philo sophia”- umiłowanie mądrości

• Zawiera od samych początków silny impuls pedagogiczny-ćwiczenia duchowe

• W niej wszystko jest przedmiotem sporu (ona sama, jej rozwiązania antropologiczne, aksjologiczne, epistemiologiczne)

• Wg Kanta zajmuje się analizą poznającego umysłu i określa to , co jest warunkiem wszelkiego doświadczenia

Związek filozofii z edukacją

• Do XIX w pedagogiczna refleksja nie wyodrębnia się z filozofii

• 20’ XX w Kretzschmar ogłosił śmierć ped filozoficznej

• Do wybuchu II wś filozofia wychowania była orientacja dominującą

• Postmodernizm zamyka epokę wszelkich systemów

• Po 1989 w Polsce ścierają się różne nurty filozofii wychowania (personalizm chrześcijański, pragmatyzm, hermeneutyka, strukturalizm, psychoanaliza, filozofia dialogu).

Edukacja- ogół wielowymiarowych działań i procesów służących wychowaniu i kształceniu jednostek i grup społecznych

Pedagogika PWN-ogół oddziaływań międzygeneracyjnych (między pokoleniami) służących formowaniu całokształtu zdolności życiowych człowieka, czyniących z niego istotę dojrzałą, świadomie realizującą się, zadomowioną w danej kulturze, zdolna do konstruktywnej krytyki i refleksyjnej afirmacji.

(3)Zadania ped filozoficznej wg Sośnickiego

• Zbiera zagadnienia rozpatrywane przez systemy pedagogiczne, zestawia je, systematyzuje i porównuje między sobą

• Bada metody rozwiązywania określonych problemów w ramach systemów, porównuje je i określa ich wpływ na ostateczny kształt tych systemów

• Bada wyniki dociekań systemów, systematyzuje, porównuje i wydobywa wew sens poszczególnych rozwiązań

• Bada znaczenie i sens terminów, pojęć, docieka źródeł różnic w treści pojęć, bada rozwój znaczeń

• Poszukuje charakterystycznych właściwości systemów i z ich punktu widzenia ujawnia ich wew sensy, docieka źródeł ich modyfikacji oraz bada skutki. Analizuje wzajemne zależności i przenikanie się systemów

• Bada związek i zależności systemów ped od systemów filozoficznych

(4)Związek filozofii z edukacją wg Sztobryna

• Filozofia oferuje pedagogice określoną koncepcję człowieka, świata i wzajemnych między nimi relacji

• Oferuje określoną konstrukcję :

*aksjologii- podstawa teologii ped

*epistemologia i logika- wspierają dydaktykę

*etyka- wspiera teorię wychowania moralnego

*estetyka- wspiera teorię wychowania estetycznego

*filozofia prawa i państwa- służą wychowaniu obywatelskiemu

*historia filozofii i metodologia- służą historii doktryn i myśli pedagogicznej

*prakseologia(teoria skutecznego działania)- służy metodyce

• Filozofia formułuje idee które pedagogika w różnym stopniu krytycznie sobie przyswaja. Wytwarza idee dominujące w poszczególnych epokach.

• Filozofia jest źródłem metodologii pedagogiki ułatwiając krytykę własnych podstaw (włącznie z odrzuceniem filozofii)

• Filozofia odkryła i bada podstawowe dychotomie które mają swoją ekspresję na gruncie pedagogiki np. (w filozofii aprioryzm- aposterioryzm wyłania natywizm-empiryzm w pedagogice) wg M Sekrety w naszym kręgu kulturowym istnieje silne przywiązanie do pewnej grupy idei filozoficznych- życie i materia, dualizm psychofizyczny, prawda uniwersalna, i myśl jako twórcza i immanentna aktywność a także idea wolności i podmiotowości, szeroki horyzont poznania włączający weń spekulację metafizyczną.

• Filozofia buduje płodne definicje pojęć które wykorzystuje pedagogika- np. pojęcie osoby dominujące na terenie róznych odmian personalizmu, wszędzie tam gdzie osoba jest przeciwstawiona rzeczy.

• Oferuje oryginalne teorie (np. A. Nowickiego inkontrologia [poznanie poprzez dzieło] i ergantropia [dzieło pisane ma moc oddziaływania]) lub inspiruje określone kierunki badań (np. koncepcja W. Sterna o wielości osób i indywidualności każdej osoby była podstawą psychologii różnie indywidualnych)

W. Marciszewski- Ważność filozofii dla pedagogiki wyróżnia się w podkreśleniu niezależności pewnej grupy pojęć od doświadczenia ( np. czym jest dobro w ogóle)

W specyfice konstrukcji filozoficznych opartych na sprawdzianach immamentnych.

W indywidualnym charakterze filozofowania (charyzmatyczność filozofa cenna wychowawczo)

(5)Trwałość i zmienność idei w Europejskiej myśli pedagogicznej

Stałość i zmienność, jako atrybuty ujęć temporalnych:

1. Heraklit z Efezu panta rei- wszystko płynie (wariabilizm)

2. Zenon z Elei dowodził, że ruch nie istnieje (statyzm)

„Lecąca w powietrzu strzała w chwili teraźniejszej znajduje się w spoczynku, nie pokonuje żadnego dystansu. Podobnie ma się to w przypadku każdej innej chwili ponieważ zaś czas składa się z chwil, ruch jest niemożliwy”

3. Najbardziej stałym elementem tradycji jest jej zmienność

Faktografia= zmienność

Abstrakcja= stałość (względna) jako wytwór syntetycznego pojęciowego ujęcia rzeczywistości historycznej- im kultury czas obserwacji tym bardziej statyczny obraz

4. Kategorie temporalne wg. K. Ajdukiewicza

* chwila *okres *trwanie * nieograniczona linia czasu

Natywizm - pogląd dotyczący natury źródeł poznania

Źródła natywizmu:

• Grecy dali dwie klasyczne odpowiedzi w odniesieniu do wychowania.

• Platon i zwolennicy idealizmu obiektywnego- sądzili, że człowiek jest w pełni ukształtowany

• Arystoteles , stoicy i ich zwolennicy- sądzili, że człowiek to „tabula rasa”

• W skrajnej postaci wychowanie jest zbędne albo bezwzględnie konieczne

(6)Odmiany natywizmu:

Spirytualistyczny

• występuje w poglądach Pitagorasa i Platona jako dualizm psychofizyczny, metempsychoza i anamneza.

• Tylko dusza odpowiada za nasze człowieczeństwo

• Anamneza pozwala odkryć wiedzę o sobie, a żadne działanie zewnętrzne nie jest w stanie naruszyć mojej doskonałości duszy.

• Konsekwencja jest racjonalizm i metoda dedukcyjna w poznaniu

Biologiczny

• koncepcja Rousseau zakłada ,że człowiek jest z natury wolny i dobry.

• Fascynacje tym co biologiczne i spontaniczne.

• Idea wychowania negatywnego miała uratować swobodę, ekspresję zadatków wrodzonych przed ograniczającym oddziaływaniem wpływów „kulturalnego społeczeństwa”.

• Naturalizm XX w kontynuuje koncepcję Rousseau: pajdocentryzm E.Key, teoria M.Montessori, E.Claparede’a. Nawet poglądy Deweya nawiązują do „prawa rekapitulacji”. S.Halla- jednostka przechodzi przez fazy podobne do tych przez które przeszła rasa zachowując ich kolejność

• Jest powiązany z ideą natury, przyrody(doskonałej natury, praw przyrody).

• W czasach antycznych występował pod postacią natury- kosmosu, który modelował naturę-mikrokosmos człowieka

• Reprezentował go A.Binet, J.Piaget, E.Meumann

Transcendentalny

• W epoce nowożytnej reprezentował go Kartezjusz

• Charakterystyczny dla doktryn teologicznych, które zakładają że nasza natura jest nam dan przez instancje transcendentną-BOGA.

• Wg tomistów człowiek przychodzi na świat ze skazą grzechu pierwotnego

• Pewną postacią jest uniwersalizm ped który zakłada że celem wychowania jest rozwinięcie w każdej jednostce istotnych cech gatunku ludzkiego.

Nawroczyński podkreślał, że :

• w psychologii dyskutowano stosunek wrodzonych i nabytych wyobrażeń przestrzeni i czasu

• w epistemologii istnieje spór aprioryzmu i aposterioryzmu

• W historii akceptuje się czynnik dziedziczny albo środowiskowy

(7) Realizm i empiryzm pedagogiczny

Główne tezy realizmu:

• Przedmioty istnieją same w sobie bez względu na to, czy są przedmiotem postrzegania człowieka

• Żyjemy w realnym świecie

• Obiektywny porządek rzeczy jest poznawalny (zmysłowo, rozumowo)

• Człowiek kieruje się wiedzą o prawach rządzących światem zewnętrznym i wewnętrznym

Realizm pedagogiczny

• Pedagogika w ramach stanowiska realistycznego czerpie z realizmu filozoficznego i empiryzmu, z rozwoju nauk przyrodniczych i psychologii eksperymentalnej.

• Człowiek jest tu istotą bierną, heteronomiczną, niepowtarzalną w swej jednostkowości, istotą podlegającą zmianom, których źródłem są czynniki zewnętrzne (u Trentowskiego „moralny szatan”). Dynamika życia jest pochodną dynamiki zewnętrznych warunków.

• Człowiek nie może być pojęty jako całość, ponieważ realizm nie umożliwia enumeracji zupełnej

• Człowiek jest w ciągłym ruchu – planowanym (wychowanie) lub chaotycznym (socjalizacja).

• Proces wychowania ma charakter adaptacyjny w stosunku do realnego świata

Cele wychowania są relatywne, odniesione do teraźniejszości i oparte na subiektywnym wartościowaniu. Minimalizm pedagogiczny

• Proces kształcenia jest jednostronny, zorientowany na sferę psychofizyczną

• Realizm wychodzi od zasady tabula rasa, więc proces kształcenia ma charakter nauczania herbartowskiego (nauczyciel – przedmiot - uczeń).

• Wiedza powstająca w oparciu o empiryzm zakłada metodę indukcyjną, jest więc zawsze fragmentaryczna i niepewna.

• Wychowanie jest kierowaniem realnym rozwojem wychowanka, zapewnia trening oraz nabycie umiejętności praktycznych.

• Marksistowska idea walki klas wyrasta z empiryzmu (segregacja i stratyfikacja społeczna) – a solidaryzm społeczny z założeń idealizmu.

Wolność podmiotu ma swoje granice w otaczającym człowieka środowisku

Pojęcie humanizmu

• Według Słownika łacińsko-polskiego - Humanitas to :

1. Wzgląd na czyjeś położenie

2. Człowieczeństwo, ludzkość, natura

3. Uprzejmość, grzeczność

4. Łagodność (humanitas imperatoria – akt łaski cesarskiej)

5. Dola ludzka, los

6. Wykształcenie, kultura osobista

7. Uczciwość, rzetelność, umiar, szczerość, wewnętrzna pogoda

8. Wydział sztuk wyzwolonych (studia humanitatis – studia nad gramatyką, retoryką i poetyką)

Encyklopedia PWN – Humanizm to prąd umysłowy z XIV/XV w. zmierzający do odrodzenia języków i kultury klasycznej.

• Humanizmem określano również prąd umysłowy epoki odrodzenia przeciwstawiający się kulturze średniowiecznej i głoszący zainteresowanie człowiekiem i życiem ziemskim. Humanizm podkreślał potencjał ludzkiego rozumu.

• Humanizmem określano także wszelką kulturę, w której dominuje wierność człowiekowi jako osobie. Humanizm dba o akceptację człowieka takim jaki jest, o zaufanie i dobro, które są atrybutem człowieczeństwa.

(9) 10 tez Humanizmu według Corlissa Lamont

• 1. Humanizm zakłada metafizykę naturalistyczną, tzn. uznaje wszelkie formy pozanaturalne jako mit, a natura jest całością bytu

• 2. Humanizm uważa człowieka za twór natury i ewolucji, nie istnieje świadome trwanie po śmierci

• 3. Humanizm wierzy w człowieka i twierdzi, że człowiek jest zdolny sam rozwiązywać swoje problemy

• 4. Humanizm wierzy, że istoty ludzkie choć uwarunkowane przeszłością mają prawdziwą swobodę twórczego działania

• 5. Humanizm opiera wartości moralne w kręgu ludzkiego doświadczenia

• . Humanizm zakłada, że jednostka osiąga szczęście przez połączenie osobistego zadowolenia z rozwojem wspólnoty

• 7. Humanizm postuluje przeżycie estetyczne jako stały element ludzkiej egzystencji

• 8. Humanizm wysuwa program demokracji, pokoju, dobrobytu

• 9. Humanizm wierzy w wartość metody naukowej i racjonalności

• 10. Humanizm zakłada, że należy weryfikować bez końca wszelkie zasady (w tym własne), jest antydogmatyczny

(10)

Naturalizm	Humanizm
Wychowanie jako proces analogiczny do innych procesów	Wychowanie specyficznie ludzki proces wrastania w kulturę
Rozwój postrzegany w kategoriach ewolucji biologicznej i psychologicznej	Rozwój postrzegany jako wypadkowa tendencji immanentnych – wrodzonych oraz społeczno-duchowych
Jednostka jako egzemplarz gatunku	Jednostka jako niepowtarzalne indywiduum
Kształcenie oparte na nabywaniu doświadczeń w oparciu o świadectwo zmysłów	Kształcenie oparte na intelektualno-moralnym opracowaniu rzeczywistości – wrastanie w kulturę
Więzy społeczne analizowane w kategoriach behawioralnych (rasa, pokrewieństwo)	Więź społeczna jako kategoria kulturowa (wspólnota wartości)
Hominizacja efektem naturalnych i wewnętrznych procesów rozwojowych	Hominizacja efektem wrastania w kulturę i historię
Pojęcie wolności jak u Rousseau (w. dana)	Pojęcie wolności jak u Kanta (w. zadana)
Rozwarcie między swobodą i przymusem	Zwarcie więzi między swobodą i przymusem
Etapy wychowania odpowiadają dojrzewaniu biologicznemu Poznanie empiryczne, indukcyjne	Etapy wychowania odpowiadają akulturacji i dojrzewaniu moralnemu Poznanie dedukcyjne lub oparte na metodzie hermeneutycznej

(8)

Geneza

• Naturalizm ma długą tradycję w myśleniu ludzkości – korzenie sięgają animizmu i wierzeń plemiennych;

• Silnie i specyficznie dla swojej szkoły eksponowali go stoicy (wychowanie zgodne z naturą)

• Do klasycznych koncepcji nawiązywał w XVII w. J. Amos Komeński (twórca zasady poglądowości)

• W tym nurcie kształtowały się poglądy encyklopedystów francuskich (1751-72). Naturaliści XVIII w. głosili prawo natury jako wyraz odkrycia w naturze i rozumie człowieka źródeł moralności. (etyka świecka w miejsce religijnej).

• Najsilniejszy wpływ wywarł J. J. Rousseau (idea swobodnego rozwoju natury, wychowanie negatywne, kara naturalna, religia naturalna, człowiek z natury dobry i wolny).

• W skrajnej postaci naturalizm wystąpił w życiu i poglądach D. A. F. de Sade’a.

• W XIX w. anarchista i miłośnik Emila Rousseau – Lew Tołstoj w Jasnej Polanie założył szkołę opartą na zasadach naturalizmu.

• Wreszcie do tego nurtu należy cały naturalizm Nowego Wychowania XX wieku.

• W naturze dostrzegano coś pierwotnego, powszechnego, danego – wynik zmysłowej obserwacji

• Albo coś nadnaturalnego, będącego istotą rzeczywistości – wynik oglądu intelektualnego

Naturalizm XX wieku

• Jeden z dwóch wielkich prądów XX wieku.

• W pedagogice związany był z ewolucjonizmem i behawioryzmem oraz eksperymentalizmem, psychologią rozwojową oraz psychologią różnic indywidualnych.

• Najbardziej charakterystyczne dla tej postawy są pajdocentryzm (Key), pedologia (Binet, Joteyko), hebelogia. Wołoszyn za najcenniejszą koncepcję naturalistyczną uważa pedagogikę funkcjonalną Claprede’a . Inni reprezentanci to m. in. Montessori, Decroly, Ferriere, Bovet, Korczak.

• Zwolennikami naturalizmu byli zazwyczaj psychologowie, psychiatrzy, lekarze, stąd cechą naturalizmu XX wieku jest realizm, redukcjonizm, subiektywizm.