Standardy myślenia krytycznego: jasność, precyzja, dokładność, związek z tematem, niesprzeczność, poprawność logiczna, zupełność, obiektywność.
Bariery myślenia krytycznego: egocentryzm, socjocentryzm, stereotypy, relatywizm, myślenie życzeniowe.
Pojęcie argumentu: przesłanki, wnioski, konieczność uzasadnienia (dowodu) , wyjaśnienie a argument.
Krytyczne myślenie jest zdolnością do obiektywnej oceny przedstawionych argumentów albo krytyki stwierdzonych braków i wyciągnięcia z tego konstruktywnych wniosków.
Ponieważ rzeczy nie zawsze są takie, jak się to wydaje, potrzebne jest sprawdzanie naszych założeń, hipotez, przekonań oraz porównywanie naszych wniosków. Ten proces – sprawdzanie z otwartym umysłem poddawanych w wątpliwość stwierdzeń i idei – nazywany jest krytycznym myśleniem. Krytyczne myślenie to proces sprawdzania idei w celu przekonania się, czy ich treść jest dla nas do przyjęcia. Krytyczne myślenie jest funamentalną umiejętnością życiową.
Krytyczne myślenie: usprawnia ocenianie i podejmowanie decyzji, wspiera uczenie się i odnoszenie sukcesów w szkole, poszerza szanse i możliwości odniesienia sukcesu zawodowego, zwiększa szanse na uzyskania i utrzymanie atrakcyjnej pracy w warunkach gwałtownie zmieniającej się gospodarce globalnej. http://www.knosis.com/critical_thinking/index.htm
Krytyczne myślenie to proces, podczas którego wykorzystujemy naszą wiedzę i inteligencję do efektywnego osiągnięcia najbardziej racjonalnych, sprawdzalnych rozwiązań, opinii, przekonań oraz który pozwala rozpoznać i uniknąć różnych trudności w racjonalnym myśleniu. Greg R. Haskins, A practical guide to critical thinking.
Osoba myśląca krytyczne rozróżnia fakty i opinie, stawia pytania, prowadzi szczegółowe obserwacje, dostrzega ukryte założenia i opisuje ich istotę, dokonuje ocen na podstawie logicznych i niepodważalnych dowodów. D. Ellis, Becomning a Master Student
Krytyczne myślenie to identyfikacja i ocena stwierdzeń, opinii, idei prowadząca do podjęcia decyzji.
Osoba myśląca krytyczne dokonuje głębokiej i wieloaspektowej analizy stwierdzeń, opinii, idei w celu podjęcia decyzji i wyrażenia jasno i precyzyjnie swoich przekonań uzasadniających tę decyzję. Robert H. Ennis, A Super- streamlined conception of critical thinking
Krytyczne myślenie to poznawanie idei, pomysłów, przekonań, ich analiza, ocena oraz wyciagnięcie wniosków – przyjęcie, odrzucenie, modyfikacja poznanych treści. Krytycznie myśleć to stawiać sobie pytania: co znaczy dla mnie ta informacja? jak wiąże się z moją dotychczasową wiedzą? jakie mogą być skutki tej informacji dla mnie i dla innych ? jak mogę ją wykorzystać? Krytyczne myślenie to skomplikowany proces, który zaczyna się od zrozumienia informacji i kończy na podjęciu decyzji. Materiały edukacyjne projektu Reading and Writing for Critical Thinking .
Myślenie krytyczne kształtuje zdolność stawiania przenikliwych pytań na temat tego, co się czyta, co się widzi lub co się słucha. Adams, D. M., & Hamm, M. E., Cooperative learning: Critical thinking and collaboration across the curriculum.
Proces krytycznego myślenia polega na badaniu (...) informacji, w celu ukształtowania sądu lub podjęcia decyzji. Wade, C. & C. Travis (1999). Invitation to Psychology.
Myślenie krytyczne jest rodzajem myślenia realistycznego ukierunkowanego na specyficzny cel, jakim jest ewaluacja; jego celem jest rzetelna i realistyczna ocena istotnych aspektów aktywności intelektualnej człowieka.
Krytyczne myślenie to myślenie o myśleniu, podczas którego myślisz, jak myśleć lepiej.
Krytyczne myślenie obejmuje zdolność identyfikowania podstawowych elementów myślenia (cel, pytania, fakty, założenia, interpretacje, idee, konsekwencje, punkty widzenia) i oceny tych elementów za pomocą uniwersalnych intelektualnych kryteriów i norm (jasności, adekwatności, precyzji, znaczenia, głębokości i logiczności). "Roy Eichhorn, Army Management Staff College
• jasne i zwięzłe zdefiniowanie problemu,
• wyselekcjonowanie informacji potrzebnych do rozwiązania problemu,
• rozgraniczenie pomiędzy faktami i przypuszczeniami,
• formułowanie i weryfikowanie hipotez obiecujących sukces,
• formułowanie i bronienie słusznych wniosków,
• ocena argumentów i krytyki ze strony innych osób.
Potrzebne umiejętności- myślenie krytyczne
Wnioskowanie
student rozpoznaje i bada dostępne informacje, aby wskazać, co może być prawdą.
Poszukiwanie podobieństw
student znajduje podobieństwa między dwoma lub więcej obiektami.
Porównywanie i przeciwstawianie
student znajduje podobieństwa i różnice między dwoma lub więcej obiektami.
Analizowanie
student dokonuje podziału zagadnienia na części składowe i bada każdą z nich.
Argumentowanie
student przytacza odpowiednie argumenty, szczegóły, przykłady, aby wesprzeć twierdzenie, wniosek albo konkluzję.
Podejmowanie decyzji
student sprawdza alternatywne rozwiązania, aby zdecydować o wyborze sposobu działania.
Rozwiązywanie problemów
student projektuje i sprawdza możliwe rozwiązania sytuacji problemowej, to znaczy takiej, w której na drodze do zaplanowanego celu są ograniczenia i / lub przeszkody.
Porządkowanie informacji
student według podanego kryterium organizuje informacje (porządkuje zdarzenia, pomysły, opisywane obiekty itp.).
Ocena, krytyka
student dokonuje oceny z uwzględnieniem zestawu kryteriów.
Grupowanie
student dzieli elementy na grupy, rozpoznając cechy każdego z elementów identyczne z cechami przypisanymi do konkretnej grupy.
Kategoryzowanie
student określa odpowiednie kategorie, definiuje ich cechy i przypisuje elementy do każdej z kategorii.
Badanie, poszukiwanie informacji
student odnajduje informacje, aby odpowiedzieć na pytania.
Eksperymentowanie
student eksperymentuje, aby znaleźć odpowiedź na pytanie.
Strategie działania- myślenie krytyczne
Wnioskowanie
A. Określ, co wiesz na ten temat, jakimi danymi dysponujesz.
B. Rozpoznaj podobne sytuacje.
C. Wyciągnij wniosek na podstawie punktów A i B.
Poszukiwanie podobieństw
A. Zapoznaj się z każdym obiektem.
B. Wylicz jak najwięcej jego cech.
C. Wskaż cechy wspólne.
Porównywanie i przeciwstawianie
A. Zapoznaj się z każdym obiektem.
B. Wylicz jak najwięcej jego cech.
C. Znajdź cechy wspólne.
D. Znajdź cechy odrębne.
E. Uporządkuj i opisz podobieństwa i różnice.
Analizowanie
A. Przyjrzyj się zagadnieniu.
B. Znajdź najważniejsze elementy.
C. Opisz każdy element.
Argumentowanie
A. Przedstaw stwierdzenie, które będziesz chciał poprzeć argumentami.
B. Zbierz potrzebne informacje.
C. Uporządkuj informacje.
D. Przedstaw wstępne stwierdzenie w świetle nowych i uporządkowanych przez ciebie informacji.
Podejmowanie decyzji
A. Zapoznaj się z każdym z rozwiązań.
B. Wskaż mocne i słabe strony każdego z nich (zagrożenia i korzyści).
C. Oceń proporcje pomiędzy elementami wskazanymi w punkcie B.
D. Podejmij decyzję, biorąc pod uwagę wynik tej oceny.
Rozwiązywanie problemów
A. Zbadaj problem (rozważ, dlaczego nie można w prosty sposób zrealizować celu, czyli co stoi na drodze do realizacji).
B. Wymyśl możliwie wiele rozwiązań.
C. Wskaż mocne i słabe strony każdego z nich (zagrożenia i korzyści).
D. Uporządkuj rozwiązania w kolejności od najlepszego.
E. Sprawdź (przez działanie lub symulację działania) jakość rozwiązania.
F. Ewentualnie wybieraj kolejne rozwiązanie i sprawdź je.
Metoda 6 kapeluszy sposób myślenia z kolorem kapelusza który mamy na głowie należy kojarzyć
Czerwony – emocje
Biały - obiektywizm
Czarny – pesymizm
Żółty – optymizm
Zielony – kreatywność, świeżość
Niebieski – uporządkowanie całej sytuacji
REGULAMIN:
Rozpoczynamy od kapelusza niebieskiego, by zorganizować program rozwiązania problemu.
Każdy kapelusz może mówić przez max 2 minuty
Każdego kapelusza używamy tyle razy, ile chcemy.
Po żółtym kapeluszu stosujemy czarny dla wykazania słabych punktów pomysłu.
Czarnego kapelusza używamy na 2 sposoby: do szczegółowego omówienia niedociągnięcia pomysłu (następnie w zielonym kapeluszu usuwamy te niedociągnięcia) oraz do całościowej oceny pomysłu.
Do końcowej oceny pomysłu wykorzystujemy czarny kapelusz, po którym wkładamy czerwony, by zobaczyć czy podoba się nam pomysł.
W przypadku, gdy zagadnienie wzbudza emocje, rozpoczynamy zawsze od czerwonego kapelusza.
Jeśli zagadnienie nie wzbudza emocji, zaczynamy od białego kapelusza, w którym gromadzimy informacje. Po nim wkładamy zielony kapelusz, aby wskazać kilka możliwości rozwiązania problemu. Z kolei oceniamy każdy pomysł w żółtym, a następnie w czerwonym kapeluszu. W wyniku tej oceny wybieramy jedną z możliwości, którą poddajemy ocenie końcowej w czarnym kapeluszu. Na koniec wkładamy kapelusz czerwony i sprawdzamy, jak nam się ona podoba
Standardy myślenia krytycznego
Jasność – to co jest prawdziwe może być wyrażone w przejrzysty sposób. Jasność w formułowaniu myśli jest oznaką inteligencji. Niejasności świadczą o braku zrozumienia tego o czym się mówi.
Precyzja – przywiązywanie uwagi do szczegółów. Dokładne definicje i dokładne pytania.
„Czy aborcja jest zła?” – jest niedokładne. „Czy aborcja powinna być zgodna z prawem?”, „Czy aborcja jest moralna?” – są bardziej dokładnymi pytaniami.
Dokładność – dołożenie starań, aby informacja, którą dysponujemy była prawdziwa. Nie można rozumować poprawnie w oparciu o fałsz.
Związek z tematem – stwierdzenia powinny być związane z tematem.
Spójność – niesprzeczność. Myślenie krytyczne unika:
Praktycznej niespójności/hipokryzji: mówienie jednego a robienie drugiego,
Logicznej niespójności/irracjonalności: wiara w rzeczy, które nie mogą być jednocześnie prawdziwe.
Poprawność logiczna – wyciąganie wniosków według właściwych metod rozumowania,
Zupełność – należy dokładnie zbadać zagadnienie. Nie wyciągać pochopnych wniosków.
Obiektywizm – „otwarty umysł” brak uprzedzeń. Nie odrzucamy czegoś ponieważ jest nowe lub sprzeczne z naszą opinią. Uznanie niezależności treści wiedzy od podmiotu poznającego. Przedstawianie i ocenianie czegoś w sposób zgodny ze stanem faktycznym, niezależnie od własnych opinii, uczuć i interesów
Bariery myślenia krytycznego
Stereotypy
Według Normana Goodmana stereotyp to (jak pisze we „Wstępie do socjologii”) sztywne poglądy grupy ludzi, które sprzeciwiają się zmianie, nawet jeśli ich błędność jest oczywista.
Piotr Sztompka pisze, że stereotyp to jednostronny, upraszczający, wyidealizowany obraz własnej zbiorowości (autostereotyp) i równie jednostronna , upraszczająca i negatywna wizji zbiorowości obcych
Stereotyp postrzegany jest jako patologiczny przejaw świadomości społecznej, uproszczony, jednostronny, skrajnie wyjaskrawiony obraz pewnej zbiorowości, traktujący wszystkich jej członków w sposób niezróżnicowany, niezależnie od ich przymiotów indywidualnych. Wykluczają możliwość, że ktoś należący do zbiorowości mógłby mieć inne cechy. Przypisują mu cechy wspólne bez dowodu i bez możliwości kontr – dowodu. Tak więc stereotypy przejaskrawiają różnice między grupami, ignorują wewnętrzne zróżnicowanie w obrębie grup i odnoszą rzekome ogólne cechy całej grupy do każdego jej członka. Najczęstszym tematem stereotypów są cechy zbiorowości etnicznych, narodowych i rasowych. Przykłady są niezliczone: Skandynawowie są….,
Anglicy są ….,
Francuzi są …..,
Murzyni są …..,
Stereotyp czyni wrażenie wiedzy obiektywnej, sam w sobie bowiem nie zawiera jeszcze wartościowania. Stwierdza jedynie pewne uogólnione cechy grupowe, nie wyrażając ich oceny.
Egocentryzm
Egocentryzm (łac. ego - ja + centrum - środek) – tok rozumowania, który polega na centralnym umiejscowieniu własnej osoby w świecie. Przekonanie o tym, że jest się najważniejszą osobą, a świat "kręci się wokół niej".
W życiu człowieka egocentryzm jest naturalną postawą rozwojową, zarówno umysłową jak i moralną, na określonym etapie rozwoju dziecka (okres przedszkolny). Później, a szczególnie w życiu dorosłym, jest objawem niedojrzałości, a co za tym idzie niedostosowania do życia w społeczeństwie. Występuje również w niektórych stanach psychotycznych.
Osoba egocentryczna postrzega świat wyłącznie z własnego punktu widzenia, poprzez absolutyzowanie własnych doświadczeń, obserwacji i przemyśleń, a marginalizowanie opinii pochodzących od innych osób. Jest głęboko przekonana, że świat wygląda, jak jej się wydaje i na podstawie tego określa własne relacje z resztą otoczenia. Osoba taka uważa, że świat funkcjonuje zgodnie z jej mniemaniem, lub że najlepiej by było, gdyby funkcjonował, jak ona to postrzega. Efektem jest pogląd, iż wszyscy pozostali ludzie powinni postępować, jak uważa dana osoba, a szczególnie, że powinni postępować w określony sposób (najczęściej korzystny) wobec niej samej. Osoba egocentryczna często obraża i drwi z innych opinii, broniąc własnej, nawet w sytuacji, gdy ma przeciw niej setki argumentów.
Socjocentryzm
Moja grupa społeczna jest najlepszym i jedynym źródłem wartości i wiedzy o świecie,
Konformizm,
Fałszywe pojmowanie roli własnej grupy,
Ocena rzeczywistości przez pryzmat zamkniętej grupy społecznej,
„Owczy pęd”.
Relatywizm
Relatywizm - pogląd filozoficzny, wedle którego prawdziwość wypowiedzi można oceniać wyłącznie w kontekście systemu, w którym są one wypowiadane. Tym samym relatywizm stwierdza, że nie istnieją zdania niosące absolutną treść, których ocena byłaby identyczna i niezależna od jej kontekstu. Prawdziwość dowolnego sądu zależy od przyjętych założeń, poglądów czy podstaw kulturowych.
Myślenie życzeniowe
Myślenie życzeniowe (ang. wishful thinking) - sposób rozumowania i podejmowania decyzji opierający się o wizję "optymistycznego scenariusza", w miejsce odwoływania się do dowodów i racjonalności. Może być także jednym z objawów psychozy reaktywnej, nerwicy, a nawet schizofrenii. Przed wojną Melchior Wańkowicz ukuł termin chciejstwo.
Sofizmat
Będąc błędem poznawczym oraz złym sposobem podejmowania decyzji, myślenie życzeniowe może być ponadto specyficznym sofizmatem, ponieważ zakładamy, że coś jest prawdą (fałszem) tylko dlatego że sobie tego życzymy. Ma on formę:
Chciałbym aby P było prawdą (fałszem), zatem P jest prawdą (fałszem).
Podstawą myślenia życzeniowego jest odwoływanie się do emocji.
Często na myśleniu życzeniowym, odnoszącym się do możliwości człowieka bazuje pseudonauka.
Pokrewne do powyższego sofizmatu są Dowód negatywny oraz Argumentum ad ignorantiam - Nie zostało udowodnione, że to fałsz, zatem musi być prawdą, i vice versa. Np. wierzący w istnienie UFO może akceptować fakt, że większość zdjęć jest fałszywa, ale twierdzić że te, które nie zostały zdemaskowane są oryginalne.
Argumentacja
Argument oparty na definicji – wykorzystuje jakąś definicję, traktując ją jako punkt odniesienia, standard, za pomocą którego ocenia się jakieś postępowanie.
Przykład: Idealne proporcje są elementem piękna. Dlatego też o „Mona Lizie” Leonarda da Vinci możemy powiedzieć, że jest piękna, bo ma idealne proporcje.
Argument oparty na związku przyczynowo-skutkowym – Lepiej jest zachować rezerwę i użyć słów „może” lub „prawdopodobnie” zamiast „jest” lub „na pewno”. Nie stosuj uproszczeń problemów, poprzez znajdowanie dla ich wytłumaczenia pojedynczych przyczyn. Nie myl zbiegu okoliczności z przyczyną i skutkiem.
Przykład: Zezwolenie na reklamę papierosów i alkoholu w telewizji może doprowadzić do wzrostu ich konsumpcji.
Argument oparty na analogii – opiera się na przekonaniu, iż skoro niektóre rzeczy są podobne do siebie w pewnym aspekcie, to prawdopodobnie będą takie również w innym.
Przykład: Prawdziwy artysta jest twórcą, tak jak i stwórcą jest Bóg. Sztuka powstała w rękach artysty jest nieśmiertelna, jak i Bóg jest nieśmiertelny.
Argument a fortiori (łac. od silniejszy) – oparty na połączeniu za pomocą spójnika „jeżeli” dwóch warunków, z których pierwszy wydaje się być trudniejszy do spełnienia niż drugi.
Przykład: Skoro reprezentacja Polski bez trudu pokonała reprezentacje Norwegii i Ukrainy, nie będzie miała problemu z wygraną z Armenią w sobotnim meczu.
Argument oparty na okolicznościach – mówca stara się przekonać swoich słuchaczy co do pewnych działań, stwierdzając, że żadne inne działania nie są w danym przypadku możliwe.
Przykład: W sytuacji zdecydowanej przewagi liczebnej przestępców, policjant zmuszony był użyć broni palnej, aby chronić własne życie.
Argument oparty na dowodach – danych pochodzących z różnych, wiarygodnych, źródeł, np. prasy fachowej, mass mediów, wypowiedzi autorytetów, statystyk.
Przykład: Statystyki podają, że w przypadku 90% firm, kobiety zarabiają o 20% mniej od mężczyzn piastujących te same stanowiska. Nie można godzić się z tym, aby dwie osoby za tą samą pracę dostawały tak różne wynagrodzenia. Kobiety powinny otrzymywać taką samą pensję, jaką otrzymuje mężczyzna pracujący w tej samej firmie, na tym samym stanowisku, z tym samym doświadczeniem.
Błędy w argumentacji
Argument ad hominem – argument skierowany jest przeciwko osobie, a nie temu co ona mówi.
Przykład: Nie ma Pan racji, podobnie jak wszyscy związkowcy.
Błąd argumentowania z autorytetu – użycie na potwierdzenie jakiejś tezy tylko opinii eksperta.
Przykład: Za sto lat grozi nam przeludnienie gdyż tak twierdzi prof. Jenkins z uniwersytetu w Kolorado.
Argumentowanie z ogólnej opinii – użycie ogólnej, obiegowej opinii na potwierdzenie tezy.
Przykład: Nie można się obyć bez kar cielesnych wobec niegrzecznych dzieci. Przyznają to wszyscy rodzice.
Argument oparty na tradycji – stwierdzenie, że dany pogląd jest słuszny, ponieważ tak było od lat.
Przykład: Wybory samorządowe powinny odbywać się na wiosnę, ponieważ tak było zawsze.
Argument ad ignorantiam – odwołuje się do niewiedzy dyskutantów. Za jego pomocą możemy udowodnić, że dane twierdzenie jest prawdziwe, ponieważ nie istnieją żadne racje, które mogłyby je obalić.
Przykład: Bóg istnieje, bo nie ma żadnych dowodów na to, żeby było inaczej.
Argument oparty na pochopnych wnioskach – przekonanie o słuszności tezy na podstawie jednego dowodu.
Przykład: Tylko w dwóch krajach na świecie wprowadzono podatek liniowy, nie może być to więc dobre rozwiązanie.
Argument Dicto Simpliciter – dokonywanie nadmiernych uogólnień; brak dokładnego sprecyzowania uogólnienia.
Przykład: Warto mieszkać w dużym mieści, bo duże miasta są wygodne.
Błąd kompozycji – założenie, że jeśli coś jest prawdziwe dla pewnej części, to musi być również prawdziwe dla całości.
Przykład: Stan szpitala państwowego, w którym byłem leczony jest opłakany. Tak jest ze wszystkimi państwowymi szpitalami w naszym kraju.
Błąd podziału – założenie, że jeśli coś jest prawdziwe dla całości, musi być również prawdziwe dla jej części.
Przykład: Japonia jest najbogatszym państwem świata; pan Utiro Ogato jest Japończykiem, więc z pewnością jest bogaty.
Błąd non sequitur – niezgodność pomiędzy przesłankami danego argumentu a
jego wnioskiem.
Przykład: Marek mówi doskonale po angielsku. Jego rodzice muszą być bogaci,
bo na pewno wysyłali go na prywatne lekcje tego języka.
Post Hoc – znajdowanie związków przyczynowo-skutkowych tam gdzie one w rzeczywistości nie zachodzą.
Przykład: Za każdym razem gdy przyjeżdżam nad morze pogoda zaczyna się psuć; z całą pewnością przywożę tam ze sobą deszcz.
Fałszywa analogia – porównywanie ze sobą zjawisk, które są do siebie podobne tylko pod pewnymi względami.
Przykład: Zarówno aktorzy, jak i zawodowi politycy występują publicznie, wygłaszając mowy. Aktorzy muszą się jednak uczyć swojego tekstu na pamięć, lecz politycy mogą korzystać z kartek, ekranów. Oni również powinni wygłaszać swoje przemówienia z pamięci.
Wykres Ishikawy
Wykres składa się ze strzałek wraz z opisami, łączących się w ten sposób, że główna strzałka wskazuje skutek, czyli opis niepowodzenia, które jest badane.
Pokazane na rysunku kategorie przyczyn zwykle wybierane są z zestawu:
człowiek (Man),
maszyna (Machine),
materiał (Material),
stosowana metoda (Method),
kierownictwo (Management),
otoczenie (Environment),