Stosowanie i wykładnia 28.03 (ciąg dalszy z 21)
dyspozytywny charakter wielu norm procesowych odnoszących się do ustalania faktów w postepowaniu dowodowym.
Niepewność faktów stawia organy stosujące prawo przed koniecznością dokonywania wyborów między konkurencyjnymi hipotezami co do przebiegu zdarzeń. Wybory te powinny być argumentacyjnie uzasadnione, jeżeli decyzje sądowe mają być traktowane jako racjonalne.
Okazało się także, że proces interpretacji (będący częścią procesu stosowania prawa) również nie ma charakteru sylogistycznego, a raczej argumentacyjny.
Dlaczego? Ponieważ większość dyrektyw interpretacyjnych dostarcza jedynie mocniejszych lub słabszych argumentów za tym, że norma ma określone znaczenie – większość nie daje pewnej i bezwyjątkowej odpowiedzi na problem interpretacyjny.
Rzadko jest tak, że wzięta w izolacji dyrektywa wykładni mogła być traktowana jako niepodważalny i ostateczny (konkluzywny) argument na rzecz lub przeciwko określonej decyzji interpretacyjnej:
wiele z nich ma mnóstwo wyjątków;
wiele z nich prowadzi do sprzecznych rezultatów;
w wielu przypadkach dyrektywy te są sformułowane w tak nieostry i niejednoznaczny sposób, tak że same wymagają wykładni.
Przykład:
Domniemanie języka potocznego wielokrotnie musi ustąpić konieczności respektowania definicji legalnej czy domniemaniu języka specjalistycznego. Wszystkich tych dyrektyw naraz, choć wszystkie są dyrektywami wykładni językowej, zastosować się nie da.
Przesłanka większa: Wyjątki nie powinny być interpretowane rozszerzająco. (Exceptiones non sunt extendandae.)
Przesłanka mniejsza: Przepisy o ulgach i zwolnieniach podatkowych to wyjątek od zasady sprawiedliwości podatkowej.
Wniosek: Przepisy o ulgach i zwolnieniach podatkowych nie powinny być interpretowane rozszerzająco.
Przesłanka większa: Wszelkie prawa i wolności mogą być interpretowane rozszerzająco. (In dubio pro libertate.)
Przesłanka mniejsza: Przepisy o ulgach i zwolnieniach podatkowych ustanawiają prawa dla ich podmiotów.
Wniosek: Przepisy o ulgach i zwolnieniach podatkowych mogą być interpretowane rozszerzająco.
W następstwie takiego charakteru dyrektyw wykładni decyzja interpretacyjna bardzo rzadko będzie mogła być ujęta jako rezultat subsumpcji konkretnego przypadku pod określoną dyrektywę interpretacyjną (tzw. sylogizm interpretacyjny) i zwykle musi być rozważana jako rezultat kumulatywnej oceny wszystkich wchodzących w grę argumentów i to zarówno argumentów pro, jak i argumentów contra.
Uzasadnianie decyzji interpretacyjnej polega więc na wskazaniu argumentów, które przemawiają za tym lub przeciwko temu, że norma lub jej fragment ma takie, a nie inne znaczenie.
Dyrektywy interpretacyjne są pewnymi wskazaniami, czy też dobrymi racjami na rzecz takiej lub innej wykładni niż bezwzględnie wiążącymi nakazami przyjęcia określonej interpretacji w sytuacji opisanej przez regułę.
W teorii argumentacji, nawiązując do tradycji starożytnej retoryki i topiki przyjęło się nazywać reguły o tego rodzaju cechach toposami, a więc racjami na rzecz określonego punktu widzenia.
Dodatkową przyczyną rozwoju modelu argumentacyjnego stosowania prawa jest sposób funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości w nowoczesnych, demokratyczno-liberalnych państwach.
W państwach takich coraz bardziej eksponuje się obowiązek sądów do takiego sposobu uzasadniania swoich decyzji, w którym eksponują one nie tylko argumenty przyjęte przez sąd, ale również te argumenty, które sąd odrzucił.
Jest ku temu powód polityczny. We współczesnych państwach, w społeczeństwach demokratycznych decyzje organów państwa nie mogą być prezentowane jako jednostronne i autorytatywne akty władzy zwierzchniej, wobec której obywatel jest zobowiązany jedynie do posłuszeństwa, ale muszą być przedstawiane jako rezultat jawnego i otwartego procesu wymiany argumentów, w którym decydent ma obowiązek zająć stanowisko wobec racji przedstawionych przez wszystkie strony, a strony mają prawo do bycia poinformowanymi dlaczego ich racje nie zostały uznane.
W ten sposób uzasadnienia sądowe z konieczności nabierają argumentacyjnego charakteru.
Ale w prostych, rutynowych przypadkach (albo na poziomie decyzji cząstkowych) decyzje interpretacyjne oraz decyzje stosowania prawa mogą być tak oczywiste, że ich uzasadnienie da się zredukować do prostego sylogizmu. W sprawach złożonych, bogatych aksjologicznie, jest to jednak praktycznie niemożliwe. Stąd: Model argumentacyjny właściwszy dla działalności sądów wyższych instancji, zaś model sylogistyczny (subsumpcyjny) dla działalności orzeczniczej sądów niższych instancji.
Jeszcze jedna przyczyna, dla której pole zyskuje sobie model argumentacyjny: Dyskursywny i argumentacyjny charakter procedur stosowania prawa był zawsze uznawany za cechę charakterystyczną systemów common law. Na pewno zjawisko przyjmowania modelu argumentacyjnego ma związek ze zbliżeniem się common law i systemów prawa stanowionego.
IDEOLOGIE STOSOWANIA PRAWA:
Ideologia stosowania prawa – całokształt postulatów i ocen, które wskazuję w jaki sposób organ stosujący prawo powinien podejmować swoje decyzje. Niejednokrotnie zawiera także tezy teoretyczne, które w jakiś sposób mają uzasadniać głoszone poglądy.
Ideologia st. prawa jest zawarta w różnych ‘źródłach’.
Fragmenty jej znajdujemy w tekstach prawa obowiązującego, w sformułowaniach doktryny prawniczej (w szczególności w glosach, komentarzach krytycznych, w traktatach teoretycznych), czasami w uzasadnieniach decyzji stosowania prawa.
Ideologia związanej decyzji sądowej – SĘDZIA USTAMI USTAWY.
Założenia polityczne:
podział władz;
prawo wyborcze gwarantuje adekwatność reprezentacji parlamentarnej;
parlament jest wyłącznych źródłem ustaw;
ustawa jest najwyższym źródeł prawa;
ustawa odzwierciedla prawa i obowiązki obywateli;
a więc lud poprzez swych przedstawicieli parlamentarnych określa granice wolności i ustanawia je w ustawie;
wszyscy powinni więc ustawy respektować.
Założenia prawne:
ścisłe rozdzielenie tworzenia i stosowania prawa;
zadaniem sądów wyłącznie sprawowanie wymiaru sprawiedliwości;
decyzja sądowa jest całkowicie wyznaczona przez stosowanie ustawy;
decyzje sądowe winny być logiczną, mechaniczną czy też automatyczną konsekwencją ustaw – władza sędziego żadna;
ustawy tworzą system, który jest zamknięty, zupełny i niesprzeczny;
wykładnia procesem rządzonym przez logikę formalną;
wartości prawne to pewność prawa, bezpieczeństwo prawne, stałość decyzji stosowania prawa, sprawiedliwość legalistycznie ujmowana.
Ideologia swobodnej decyzji stosowania prawa:
Antyformalizm i antypozytywizm.
Rozstrzygnięcia prawne nigdy nie są dedukowane wyłącznie z ustawy.
wersja skrajna – ustawa w ogóle nie ma żadnego znaczenia dla rozstrzygnięć, ważny jest hunch (przeczucie, intuicja) sędziego, możliwe decyzje contra legem;
wersja umiarkowana – ustawa nadaje kierunek decyzji, ale jej całkowicie nie determinuje, niedopuszczalne decyzje contra legem.