PŁAZY (Amphibia)

Płazy są kręgowcami, które można podzielić na trzy rzędy: ogoniaste, bezogonowe oraz beznogie. Obecnie znanych jest około 4300 gatunków. Ich ciało pokrywa skóra (bez włosów czy łusek), w której u osobników dorosłych występują gruczoły. Gruczoły te produkują śluz, który nieustannie nawilża powierzchnię całego ciała. Skóra musi być dobrze chroniona, gdyż odgrywa ważną rolę w oddychaniu.

U płazów występuje zmiennocieplność. Zazwyczaj mają one cztery kończyny (dobrze wykształcone), z których przednie posiadają cztery, a tylne - pięć palców. Czaszka wykazuje duże spłaszczenie. Łączy się z kręgosłupem poprzez dwa kłykcie potyliczne. Płazy posiadają zęby o prymitywnej budowie - jednak wiele osobników wykazuje ich częściową lub całkowitą redukcję. Żebra, jeśli występują, są krótkie - choć zazwyczaj ich nie ma wcale. Przez to płazy nie posiadają właściwej klatki piersiowej. W układzie krążenia występuje serce zawierające dwa przedsionki oraz jedną komorę.

Narządy zmysłowe, takie jak: wzrok, węch czy słuch - są dobrze wykształcone. Do zapłodnienia potrzebują wody - gdyż zazwyczaj jest ono zewnętrzne, choć u niektórych może być wewnętrzne. Samice składają jaja do środowiska wodnego. Larwy z nich wykluwające się żyją w wodzie. Posiadają wiele przystosowań do tego trybu życia, takich jak: skrzela zewnętrzne czy ogon. Po przeobrażeniu, gdy kijanka osiągnie dojrzałość, zmienia przystosowania oraz środowisko życia na lądowe.

Kumak gorski

Drobny płaz o długości ciała do 6 cm i masie do 6 g, wyglądem zewnętrznym przypominający niewielką ropuchę. Głowę ma płaską, małą, pysk zakończony okrągło, oczy małe, przesunięte do tyłu głowy. Całe ciało silnie spłaszczone. Brak błon bębenkowych i gruczołów przyusznych. Kończyny tylne umięśnione lepiej, niż u kumaka nizinnego, błony pławne dobrze rozwinięte. Skóra na grzbiecie pokryta dużymi gruczołami jadowymi i śluzowymi, ubarwiona na kolor brązowo-oliwkowy lub szary. Pomiędzy tymi barwami występuje u różnych osobników szereg barw pośrednich, co związane jest z różnym środowiskiem ich życia. Ubarwienie brzucha jest ważną cechą gatunkową, umożliwiającą rozróżnienie kumaka nizinnego od bardzo do niego podobnego kumaka górskiego – u kumaka górskiego brzuch jest ciemnopopielaty, pokryty żółtymi zlewającymi się plamami w odcieniu cytrynowym. Należy pamiętać, że występuje wiele form pośrednich, o nietypowym ubarwieniu – na obszarze, gdzie występują oba gatunki często dochodzi do powstawania mieszańców międzygatunkowych. Skóra kumaka, nawet przy niewielkim podrażnieniu wydziela gęsty, pieniący się śluz. Jad w nim zawarty jest trujący dla zwierząt i człowieka.

Traszka grzebieniasta

Jest gatunkiem ziemno-wodnym, spośród wszystkich krajowych traszek jest najsilniej związana ze środowiskiem wodnym. W okresie godowym spotkać ją można w różnego rodzaju zbiornikach wodnych, jak stawy (także w ogrodach), rowy, starorzecza. Zasiedla też sadzawki, a nawet doły po torfie, żwirze czy glinianki. Często pojawia się w okolicach źródeł Preferuje wody stojące, rzadziej wybiera te o wolnym nurcie. W tamtych stronach zasiedla też częściej tereny zalewowe i wody o wyższym stopniu eutrofizacji.W Polsce podlega ochronie ścisłej. Istnieje specjalny plan ochrony gatunku, realizowany choćby w Beskidzie Sądeckim, gdzie od 1993 działa Stowarzyszenie na Rzecz Czynnej Ochrony Zwierząt – Greenworks. Realizowane są takie projekty ochrony tego gatunku jak: Projekt Czynnej Ochrony Płazów, Projekt Ochrony Górskich Terenów Podmokłych, Rytro – gmina przyjazna przyrodzie i Plan POPRAD 21. Ogólnie jednak aktywna ochrona tej traszki realizowana jest w Polsce w stopniu niewielkim. Dostrzega się brak koordynacji pomiędzy poszczególnymi działaniami, a także niewystarczającą ilość środków. Planuje się także monitoring wybranych zbiorników wodnych w cyklu co 6 lat, mający na celu ukazanie dynamiki populacji.

Główne zagrożenia dla tego gatunku to pogarszanie się jakości wód (nadmierny wzrost trofii) oraz ich wypłycanie i osuszanie zbiorników. Zmiany takie powodują najpierw spadek stężenia rozpuszczonego w wodzie tlenu, a to pociąga za sobą zmniejszenie ilości drobnych zwierząt wodnych stanowiących pożywienie drapieżnych płazów. Eutrofizacji sprzyjają też zakwity glonów i obecność ptactwa. Na stan siedlisk gatunku wpływa także spływ z bezpośrednich zlewni zbiorników nawozów naturalnych, środków ochrony roślin i innych pestycydów. Związki te ograniczają zdolność zbiorników do samooczyszczania się i naruszają jego równowagę biologiczną. Do zbiornika dostają się na skutek wymywania gleby Traszka grzebieniasta w północnej części swego zasięgu występowania wydaje się być bardziej wrażliwa na jakość wód.

Traszka zwyczajna (Lissotriton vulgaris) – gatunek płaza ogoniastego z rodziny salamandrowatych. Ubarwiony jest w odcieniach brązu z czarnymi plamkami, bardziej widocznymi u samców, które są większe od samic. Posiada szeroki zasięg występowania w Europie i zachodniej Azji. Preferuje niziny i lasy, choć zapuszcza się też w góry i siedliska zmodyfikowane działalnością człowieka. Większą część życia spędza na lądzie. Rozród przebiega w wodzie. Zapłodnienie poprzedza taniec godowy samca, po nim zaś następuje składanie jaj przez samicę, która zawija je w liście roślin wodnych. Wylęgają się z nich kijanki, które po metamorfozie wychodzą na ląd. Zwierzęta te żywią się w większości bezkręgowcami, ale też i innymi płazami.

Żółw błotny

Siedlisko.
Żółw błotny silnie związany jest z dwoma typami środowisk: wodnym i lądowym. Większość czasu spędza w wodzie, zasiedlając przede wszystkim średniej wielkości i małe naturalne oraz pochodzenia antropogenicznego zarastające zbiorniki wodne, z zespołami grążela żółtego, grzybienia białego, żabiścieku pływającego, rzęs, pałki wąsko-, szerokolistnej, trzciny pospolitej i turzyc. Są to zazwyczaj jeziorka, stawy, torfianki, olsy, śródleśne bagna, wolno płynące rzeki, starorzecza, rzadziej kanały i rowy melioracyjne.
Żółwie składają jaja nieopodal wody w miejscach otwartych i półotwartych, dobrze nasłonecznionych o piaszczystym podłożu porośniętym roślinnością kserotermiczną np. szczotlichą siwą Corynephoretum canescens i rozchodnikiem ostrym Sedum acre. Rzadko - zazwyczaj z braku odpowiednich lęgowisk - gniazda lokowane są wśród upraw rolnych lub na polnych i leśnych drogach.

Propozycje działań ochronnych

Wszystkie badane stanowiska zasiedlone przez żółwia błotnego powinny byc objęte czynną

ochroną należy pielęgnowad pod kątem utrzymania i/lub poprawy jakości siedlisk lęgowisk. Dla

części stanowisk będzie to kontynuacja dotychczasowych działań. Pielęgnacja polega przede

wszystkim na odsłanianiu terenu z samosiejek bądź podrostów robinii akacjowej i sosny

zwyczajnej. W momencie przerywania badań i nie prowadzenia odsłaniania terenu, zaledwie w

ciągu 2-4 lat obszary te zazwyczaj ulegają tak dalekiemu przekształceniu, że mogą być (i często są)

pomijane jako lęgowisko przez samice żółwi. Wędrują one wówczas na dalej położone i

często przypadkowo obrane tereny lęgowe (np. drogi leśne, uprawy rolne), co należy

postrzegać jako zjawisko bardzo niekorzystne dla perspektyw funkcjonowania populacji,

skuteczności jej ochrony, gdyż w takich warunkach zdecydowana większość gniazd jest niszczona

w wyniku działalności ludzkiej bądź przez drapieżniki.

Należy wyraźnie podkreślić, że bez zabiegów pielęgnacyjnych większość lęgowisk żółwi w obrębie

badanych stanowisk do dzisiaj całkowicie przestałaby pełnić swoją rolę. Dlatego priorytetem w

ochronie żółwia - przynajmniej na stanowiskach przebadanych - na dzień dzisiejszy, jest

odpowiednie rozpoznanie miejsc lęgowych (niekiedy w ogóle ich znalezienie), zabezpieczenie

istniejących (np. przed drapieżnikami) i ich skrupulatna, ciągła - stała pielęgnacja!

Inne propozycje działań obejmują np. utworzenie na badanym terenie rezerwatu przyrody

(Cudnochy), wyłączenie z gospodarki rolnej pewnych otwartych płatów środowiska, które są

prawdopodobnie lęgowiskami żółwia błotnego (Cudnochy, Drzeczkowo), pogłębienie i

odkrzaczenie zbiorników wodnych ograniczanie nielegalnego

wędkowania i tworzenie nowych miejsc do wygrzewania się żółwi (Leśne Stawki k. Goszcza),

ograniczenie ruchu pojazdów Lasów Państwowych w okresie składania jaj przez żółwice i

grodzenie lęgowiska zapobiegające przypadkowemu wjechaniu na gniazdo żółwia

Metody:

1 Przerzucanie płazów na drugą stronę jezdni- Akcje takie, z zastosowaniem przenośnych płotków jako barier dla płazów, mają przede wszystkim znaczenie edukacyjne i nie są wystarczającą metodą czynnej ochrony płazów.
Wybudowanie trzech przepustów (tuneli) wraz z płotkami naprowadzającymi do nich migrujące zwierzęta pozwoliło trwale rozwiązać ten problem.

2 Wędrujące tunelem płazy

Zwierzęta natrafiwszy na płotki  uniemożliwiające im przedostanie się na jezdnię, wędrują wzdłuż nich docierając do tunelu, którym przedostają się na drugą stronę jezdni. Oprócz płazów tunele te wykorzystywane są przez drobne ssaki i gady. Obok przepustów wybudowano także urządzenie spustowe do okresowego (co kilka lat) wypuszczania wody z zarastającego roślinnością zalewu w celu jego czyszczenia i pogłębienia. Oczyszczenie i pogłębienie stawu jest niezbędne, żeby zapewnić funkcjonowanie godowiska, podlegającego silnemu zarastaniu roślinnością wodną i wypłycaniu.     
Inną metodą pomagania płazom jest tworzenie małej retencji wody. Odtwarzanie lub budowanie na niewielkich strumieniach małych zbiorników wodnych, które stają się godowiskami i biotopami płazów wpływa na wzrost populacji tych ziemnowodnych zwierząt. Oczywiście przed przegradzaniem strumyków budowlami hydrotechnicznymi należy rozpoznać, czy działanie takie nie przyniesie szkody żyjącym w nich hydrobiontom, zwłaszcza rybom. Stosując takie metody odtworzono w ramach projektu dwa stawy śródleśne - w okolicach miejscowości Łosino oraz w lesie należącym do nadleśnictwa Bytów. Zastosowano takie konstrukcje piętrzące wodę, które umożliwiają okresowe jej spuszczanie w celu oczyszczenia zbiornika śródleśnych rozrastającej się nadmiernie roślinności.    

Oczyszczene i pogłębione godowiska zostały przekazane pod opiekę szkołom, które znajdują się w sąsiedztwie wytypowanych oczek. Zadaniem szkół jest opieka nad godowiskami oraz monitoring prowadzony wraz z wolontariuszami Stowarzyszenia i pracownikiem Parku Krajobrazowego. Przy poszczególnych oczkach staną tablice informacyjno-edukacyjne.
Wraz z czynną ochroną zaplanowano akcję edukacyjną dla instytucji, mieszkańców oraz dzieci i młodzieży nie tylko z terenu Parku, ale i z całego województwa pomorskiego, obejmującą m.in. zorganizowanie szkolenia "Zagrożenia i czynna ochrona płazów" dla Służby Leśnej, samorządów, Służby Parków Krajobrazowych województwa pomorskiego, nauczycieli. Przeprowadzone zostały również prelekcje dla dzieci i młodzieży z terenu Parku i jego otuliny. Elementem tego etapu realizacji projektu jest także niniejszy przewodnik.