Czaszka (łac. cranium) – struktura kostna lub chrzęstna, która służy jako szkielet głowy. Stanowi naturalną osłonę mózgu i innych narządów znajdujących się w głowie.

Wzrost czaszki człowieka trwa nie tylko podczas życia płodowego, ale także przez 6 następnych lat. Możliwości wzrostu szybko jednak maleją, szczególnie po skostnieniu łączno-tkankowych ciemiączek.

Powierzchnia wewnętrzna podstawy czaszki (basis cranii interna) dzieli się na trzy parzyste doły:

przedni,

środkowy,

tylny.

U człowieka i naczelnych czaszka składa się z:

mózgoczaszki (łac. neurocranium, cranium), która styka się jakąkolwiek powierzchnią z mózgowiem. Ma kształt puszki, w której rozróżnia się część górną – sklepienie czaszki – (łac. calvaria), część dolną – podstawę czaszki – (łac. basis crani) oraz 4 ściany: przednią, tylną i dwie boczne,

twarzoczaszki (łac. viscerocranium), zwanej też trzewioczaszką (łac. splanchnocranium);

Stanowi przede wszystkim ochronę mózgowia, składa się z:

kości czołowej (os frontale)

kości skroniowych (ossa temporalia)

kości ciemieniowych (ossa parietalia)

kości potylicznej (os occipitale)

kości klinowej (os sphenoidale)

kości sitowej (os ethmoidale)

Kość czołowa (łac. os frontale), nieparzysta, składa się z wypukłej ku przodowi łuski czołowej, położonej poziomo części oczodołowej i części nosowej.

Łuska czołowa

Ogranicza od przodu i góry jamę czaszki. Posiada dwie powierzchnie (zewnętrzną i wewnętrzną) oraz brzegi: ciemieniowy (tylny), klinowy (boczny) i nadoczodołowy, który ku dołowi przechodzi w wyrostek jarzmowy.

Powierzchnia zewnętrzna. Na powierzchni zewnętrznej łuski czołowej są widoczne i wyczuwalne guzy czołowe. Ich wielkość jest zależna od wieku i płci. U dzieci i kobiet są one większe. Poniżej guzów czołowych znajdują się wyniosłości w postaci wałów; są to łuki brwiowe. Są one wydatniej zaznaczone u mężczyzn. Między łukami brwiowymi występuje gładkie wypuklenie zwane gładzizną (łac. glabella). Na bocznej części tej powierzchni występuje kresa skroniowa; powierzchnia znajdująca się poniżej kresy to powierzchnia skroniowa, będąca częścią dołu skroniowego.

Powierzchnia wewnętrzna. Na powierzchni wewnętrznej, która jest wklęsła i nierówna, znajduje się bruzda zatoki strzałkowej górnej (w płaszczyźnie pośrodkowej; mieści się w niej zatoka strzałkowa górna i sierp mózgu). Ku dołowi zatoka ta przechodzi w grzebień czołowy, sięgający do otworu ślepego. Dodatkowo na tej powierzchni występują łęki mózgowe (odpowiadają bruzdom mózgowym), wyciski palczyste (odpowiadają zakrętom mózgu), bruzdy tętnicze (biegną w nich gałęzie tętnicy oponowej środkowej) i dołeczki ziarenkowe (znajdują się w nich wypustki opony pajęczej).

Brzeg ciemieniowy (tylny) łuski łączy się z kośćmi ciemieniowymi szwem wieńcowym, wyczuwalnym na sklepieniu czaszki.

Brzegi klinowe (boczne) - w tym miejscu kość czołowa łączy się ze skrzydłem większym kości klinowej szwami klinowo-czołowymi.

Brzegi nadoczodołowe - znajdują się na granicy łuski czołowej i części oczodołowej. Ich przebieg jest osobniczo zmienny. Ograniczają one od góry wejście do oczodołu. Występują na nich przyśrodkowo otwory lub wcięcia czołowe (dla naczyń i nerwów nadbloczkowych od naczyń i nerwu ocznego) oraz bocznie od poprzednich otwory lub wcięcia nadoczodołowe (dla naczyń i nerwów nadoczodołowych pochodzących z tych samych źródeł co poprzednie). Ku dołowi i bokowi brzegi nadoczodołowe przechodzą w wyrostki jarzmowe.

Część oczodołowa[edytuj]

Posiada ona pośrodku wcięcie sitowe, w którym leży część kości sitowej, zwana blaszką sitową. Powierzchnia dolna części oczodołowej tworzy odcinki przednie sklepienia prawego i lewego oczodołu. Tylne brzegi części oczodołowej łączą się ze skrzydłami mniejszymi kości klinowej.

Część nosowa[edytuj]

Znajduje się między oczodołami, poniżej łuski czołowej, łączy się pośrodku z kośćmi nosowymi (poprzez brzeg nosowy), a z boku z wyrostkami czołowymi szczęki. Tylny brzeg (wolny) jest przednim ograniczeniem wcięcia sitowego. Na powierzchni dolnej znajduje się skierowany w dół i do przodu kolec nosowy. Na górnej powierzchni kolca nosowego mieści się wejście do otworu ślepego.

Zatoki czołowe[edytuj]

Na pograniczu łuski czołowej i części oczodołowej, wewnątrz kości czołowej znajdują się dwie przestrzenie pneumatyczne, wypełnione powietrzem; są to zatoki czołowe (sinus frontales). Ich ściany pokrywa błona śluzowa. Ujścia zatok czołowych otwierają się do jamy nosowej - konkretnie do przewodu nosowego środkowego. Między zatokami występuje przegroda zatok czołowych (septum sinuum frontalium)

Poszczególne kości mózgoczaszki połączone są szwami, które stanowią stałe i nieruchome połączenie. Niektóre kości czaszki połączone są ze sobą chrząstkozrostami (łac. synchondroses), które z wiekiem kostnieją.

Kość skroniowa (łac. os temporale) - parzysta, silnie spneumatyzowana kość wchodząca w skład mózgoczaszki. Jest położona pomiędzy kością potyliczną a kością klinową i poza funkcją strukturalną pełni dodatkowe role. W jej wnętrzu zawarty jest błędnik kostny, który stanowi jamę złożoną z kanalików i komórek, w których mieści się błędnik błoniasty, stanowiący narząd słuchu i równowagi za sprawą zawartych w nim receptorów słuchu i nacisku. Ponadto współtworzy staw skroniowo-żuchwowy stanowiąc panewkę dla stawu. Podczas żucia amortyzuje ruchy żuchwy i przenosi ciśnienie na sąsiednie kości czaszki. W dolnej powierzchni kości, która stanowi część podstawy zewnętrznej czaszki (łac. basis cranii externa) znajdują się miejsca przyczepów więzadeł i ścięgien mięśni szyi oraz powięzi gardłowo-podstawnej (łac. fascia pharyngobasalis). Za pomocą tych struktur, a także za pośrednictwem żuchwy kość skroniowa dźwiga trzewia szyi (gardło, przełyk, tchawicę i krtań).

U człowieka na kość skroniową składają się cztery części:

część łuskowa (łuska skroniowa),

część sutkowa,

część bębenkowa,

część skalista (piramida);

Część łuskowa (łac. pars squamosa) albo łuska skroniowa (łac. squama temporalis) - przednio-górna część kości skroniowej, składająca się ze strzałkowo ustawionej płyty kostnej stanowiącej boczną część ściany mózgoczaszki, oraz z dolnej, masywniejszej części w której znajduje się powierzchnia stawowa stawu skroniowo-żuchwowego.

Brzegi

górny (ciemieniowy): łączy się z brzegiem łuskowym kości ciemieniowej szwem łuskowym (łac. sutura squamosa),

tylny: tworzy wcięcie ciemieniowe (łac. incisura parietalis) w części sutkowej kości za pomocą którego łączy się z kątem sutkowym kości ciemieniowej (łac. angulus mastoideus ossis parietalis).

przednio-dolny (klinowy): łączy się z tylną krawędzią powierzchni skroniowej skrzydła większego kości klinowej za pośrednictwem szwu klinowo-łuskowego (łac. sutura sphenosquamosa).

Powierzchnie

Powierzchnia skroniowa (zewnętrzna): gładka i wypukła, stanowi dno dołu skroniowego (łac. fossa temporalis). W tylno-górnej części łuski znajduje się bruzda tętnicy skroniowej środkowej (łac. sulcus arteriae temporalis mediae). W dolnej części powierzchni łuski, nad otworem przewodu słuchowego zewnętrznego (łac. porus acusticus externus) znajduje się kolec nadprzewodowy (łac. spina suprameatica) i tuż nad nim dołek nadprzewodowy (łac. foveola suprameatica), do tyłu od otworu przewodu słuchowego zewnętrznego znajduje się dół sutkowy (łac. fossa mastoidea). Bezpośrednio do przodu od otworu przewodu słuchowego zewnętrznego i samego przewodu znajduje się dół żuchwowy (łac. fossa mandibularis), ograniczony:

od dołu: przez guzek stawowy,

od tyłu: przez część bębenkową kości, oddzielającą go od przewodu słuchowego zewnętrznego,

na dnie: przechodzi szczelina skalisto-bębenkowa, która przedziela dół na część przednią (łuskową), która jest pokryta chrząstką włóknistą i wraz z guzkiem stawowym tworzy panewkę stawu skroniowo-żuchowego oraz na część tylną (bębenkową), która nie tworzy powierzchni stawowej. Od strony przyśrodkowej w obręb szczeliny skalisto-bębenkowej wciska się ostrym klinem o ostrzu skierowanym bocznie dolny brzeg pokrywki jamy bębenkowej (dolny fragment części skalistej). Szczelina skalisto-bębenkowa przedłuża się do przodu i do tyłu od klina, przy czym do przodu od klina szczelina, zwana szczeliną skalisto-łuskową (łac. fissura petrosquamosa), ulega skostnieniu, a do tyłu od klina właściwa szczelina skalisto-bębenkowa (łac. fissura petrotympanica) pozostaje niezarośnięta. Przez tą szczelinę przechodzą:

więzadło przednie młoteczka,

t. bębenkowa przednia,

żyły bębenkowe,

struna bębenkowa;

Do przodu i ku górze względem otworu przewodu słuchowego zewnętrznego odchodzi bocznie i ku przodowi wyrostek jarzmowy (łac. processus zygomaticus). Rozpoczyna się dwoma odnogami:

przednią, która zagina się przyśrodkowo i do przodu a następnie łączy się zębatym szwem skroniowo-jarzmowym (łac. sutura temporozygomatica) z wyrostkiem skroniowym kości jarzmowej tworząc łuk jarzmowy (łac. arcus zygomaticus). Jego górny brzeg jest ostry i cienki - stanowi miejsce przyczepu powięzi skroniowej. Na grubej i krótkiej, dolnej krawędzi znajduje się pokryty chrząstką włóknistą guzek stawowy (łac. tuberculum articulare), tworzący wraz z leżącym ku tyłowi od niego dołem żuchwowym (łac. fossa mandibularis) panewkę stawu skroniowo-żuchwowego. Ponadto stanowi miejsce przyczepu więzadła bocznego stawu skroniowo-żuchowego, a także znajduje się tu przyczep mięśnia żwacza.

tylną, która poziomo ku tyłowi biegnie nad otworem przewodu słuchowego zewnętrznego, przedłużając się wałem kostnym aż do tylnego brzegu kości jako kresa skroniowa dolna kości ciemieniowej.

Powierzchnia mózgowa (wewnętrzna): skierowana do środkowego dołu czaszki, tworzy jego boczne ograniczenie, jest wklęsła i na niej znajdują się liczne wyciski palczaste (łac. impressiones digitatae) i łęki mózgowe (łac. juga cerebralia). Posiada również głęboki rowek dla naczyń oponowych środkowych.

Część sutkowa (łac. pars mastoidea), niekiedy uznawana za część składową piramidy. Tworzy tylną część kości skroniowej, położoną do tyłu od przewodu słuchowego zewnętrznego. Wykształca się dopiero u dorosłych wyodrębniając się z elementów łuski i piramidy (część skalista ma większy udział w budowie części sutkowej) łączących się szwem łuskowo-sutkowym (łac. sutura squamosomastoidea), który u osobników dorosłych widoczny jest w około 1/3 przypadków. Szew ten rozciąga się od wcięcia ciemieniowego do przedniego brzegu wyrostka sutkowatego. We wnętrzu części sutkowej kości skroniowej znajdują się jamki powietrzne, które ku przodowi są coraz większe i mniej liczne. Z przodu znajduje się jama sutkowa, która łączy się od wnętrza jamy bębenkowej z komórkami oraz zachyłkiem nadbębenkowym (łac. recessus epitympanicus), leżącym tuż pod pokrywką jamy bębenkowej.

Brzegi[edytuj]

górny: łączy się wcięciem ciemieniowym (łac. incisura parietalis) z kątem sutkowym (łac. angulus mastoideus) kości ciemieniowej.

tylny (potyliczny): łączy się z brzegiem sutkowym (łac. margo mastoideus) części podstawnej i części bocznej kości potylicznej;

Powierzchnie[edytuj]

Powierzchnia zewnętrzna - jest wypukła i szorstka. Posiada miejsca przyczepów dla brzuśca potylicznego mięśnia potyliczno-czołowego i mięśnia usznego tylnego. W części tylnej znajduje się otwór sutkowy (łac. foramen mastoideum), który prowadzi do zatoki esowatej (łac. sinus sigmoideus). Przechodzą przez niego:

gałąź sutkowa tętnicy potylicznej (do opony twardej),

żyła wypustowa sutkowa łącząca zatokę esowatą z żyłą powierzchowną czaszki.

Część sutkowa przedłuża się ku dołowi w stożkowaty, wypełniony komórkami sutkowatymi wyrostek sutkowaty (łac. processus mastoideus), który stanowi wspólny przyczep końcowy dla mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego (łac. m. sternocleidomastoideus), dla mięśnia płatowatego głowy (łac. m. splenius capitis) oraz mięśnia najdłuższego głowy (łac. m. longissimus capitis). Po stronie przyśrodkowej wyrostka sutkowatego jest wcięcie sutkowe (łac. incisura mastoidea), będące miejscem przyczepu brzuśca tylnego mięśnia dwubrzuśowego (łac. venter posterior musculi digastrici), zaś przyśrodkowo od wcięcia znajduje się bruzda tętnicy potylicznej (łac. sulcus arteriae occipitalis).

Powierzchnia wewnętrzna - tu najwyraźniejszą strukturą jest głęboka bruzda zatoki esowatej.

Część bębenkowa[edytuj]

Buduje ścianę przednią, dolną i część tylnej przewodu słuchowego zewnętrznego (pozostałą część przewodu uzupełnia część łuskowa kości skroniowej), stanowiąc cewkowatą blaszkę, która przyczepia się do przedniej powierzchni wyrostka sutkowatego. Tutaj wytwarza się szczelina bębenkowo-sutkowa (łac. fissura tympanomastoidea), a w niej znajduje się tylny koniec kanalika sutkowego (łac. canaliculus mastoideus), z którego wychodzi gałąź uszna nerwu błędnego (aby unerwić skórę przyśrodkowej powierzchni małżowiny i fragment skóry do tyłu od małżowiny), która wcześniej wchodzi do tego kanalika na podstawie czaszki w bocznej części dołu szyjnego (na części skalistej kości skroniowej). Przednia część cewki przylega do części łuskowej kości skroniowej (do brzegu dolnego, bezpośrednio do tyłu od dołu żuchwowego), bocznie się z nią zrastając. Przyśrodkowo między część łuskową a bębenkową wciska się wyrostek dolny pokrywki bębenkowej (fragment części skalistej). Przyśrodkowo wyrostek części bębenkowej kończy się grzebieniem bębenkowym (łac. crista tympanica), która otacza od przodu wyrostek rylcowaty kości skroniowej tworząc jego pochwę.

Oś długa przewodu słuchowego zewnętrznego (o długości ok. 2 cm) jest skierowana ku dołowi i tyłowi. Na przekroju jest kształtu owalnego. Jej koniec wewnętrzny zamknięty jest błoną bębenkową. Bocznie kończy się otworem słuchowym zewnętrznym (łac. porus acusticus externus), którego ograniczeniami są od góry odnoga tylna wyrostka jarzmowego, a od tyłu kolec nadprzewodowy (łac. spina suprameatica).

Błona bębenkowa osadzona jest w pierścieniu bębenkowym (łac. anulus tympanicus) położonym wzdłuż bruzdy bębenkowej. Przedni kolec bębenkowy większy i tylny kolec bębenkowy mniejszy przylegają do wcięcia bębenkowego łuski (gdzie nie ma bruzdy bębenkowej) i stanowią końce pierścienia bębenkowego. Tutaj znajduje się część wiotka błony bębenkowej (łac. pars flaccida membranae tympani).

Część skalista (Piramida)[edytuj]

Jest kształtu czworościennego ostrosłupa, którego oś długa ustawiona jest pod kątem 45 stopni do płaszczyzny strzałkowej. Szczyt piramidy skierowany jest do przodu i przyśrodkowo a podstawa jest skierowana bocznie i uległa zrośnięciu z powierzchnią wewnętrzną części łuskowej i sutkowej. Szczyt piramidy zawiera otwór wewnętrzny kanału tętnicy szyjnej ograniczający otwór poszarpany.

Szczyt, podstawa i krawędzie piramidy[edytuj]

Szczyt piramidy - jest szorstki i nierówny. Wnika do kąta utworzonego przez brzeg tylny skrzydła większego oraz trzon kości klinowej i część podstawną kości potylicznej. Leży w nim otwór wewnętrzny kanału tętnicy szyjnej (łac. foramen internum canalis carotici). Stanowi tylne ograniczenie otworu poszarpanego (łac. foramen lacerum).

Podstawa piramidy - Jest zrośnięta z wewnętrzną powierzchnią części łuskowej i sutkowej kości skroniowej.

Krawędź górna - jest najdłuższa i wolna. Jest położona między powierzchnią przednią a tylną. Ma wyżłobiony rowek - bruzdę zatoki skalistej górnej (łac. sulcus sinus petrosi superioris) dla równoimiennej zatoki żylnej opony twardej mózgowia. Na całej jej długości znajduje się przyczep namiotu móżdżku (łac. tentorium cerebelli). Ogranicza dół tylny czaszki od dołu środkowego czaszki.

Krawędź tylna - Łączy się z brzegiem bocznym części bocznej i podstawnej kości potylicznej. Tworzy wcięcie szyjne (łac. incisura jugularis) przedzielone wyrostkiem śródszyjnym (łac. processus intrajugularis).

Krawędź przedna - najkrótsza. Rozciąga się między powierzchnią przednią a dolną. W dole środkowym czaszki w swym tylnym odcinku łączy piramidę z łuską i występuje tu szczelina skalisto-łuskowa (łac. fissura petrosquamosa). Swym przednim odcinkiem łączy się z kością klinową i występuje tu szczelina klinowo-skalista (łac. fissura sphenopetrosa).

Krawędź dolna - Jest bardzo nieregularna i słabo się zaznacza na powierzchni zewnętrznej podstawy czaszki. Stanowi wyrostek skalisty, który wklinowuje się w obręb przyśrodkowego odcinka szczeliny bębenkowo-skalistej, dzieląc go na dwie osobne szczeliny.

Powierzchnie piramidy[edytuj]

Powierzchnia przednia, ściślej: powierzchnia przednio-górna[1] - tworzy część tylną dołu środkowego czaszki (łac. fossa cranii media), do którego przylega płat skroniowy mózgu (stąd na tej powierzchni występują też łęki mózgowe i wyciski palczaste). Część łuskowa łączy się z nią za pośrednictwem szczeliny skalisto-łuskowej (łac. fissura petrosquamosa). Tuż przy górnej krawędzi widać wyniosłość łukowatą (łac. eminentia arcuata), powstałą w wyniku naporu ze strony kanału półkolistego przedniego. Do przodu i bocznie od tej wyniosłości znajduje się wgłębienie świadczące o położeniu jamy bębenkowej - silnie cieniejąca warstwa kostna zwana pokrywką jamy bębenkowej (łac. tegmen tympani). Zawiera ona komórki pokrywkowe (łac. cellulae tegmentales). Ich obecność powoduje znaczną kruchość pokrywki, w wyniku czego błona śluzowa wyścielająca jamę bębenkową może wręcz przylegać do opony twardej mózgowia. Stąd proces zapalny ucha środkowego może łatwo przenieść się na oponę twardą mózgowia, co jest bardzo niebezpieczne dla życia. Bocznie od otworu wewnętrznego kanału tętnicy szyjnej leży otwór kanału mięśniowo-trąbkowego (łac. foramen musculotubarius), prowadzący do równoimiennego kanału, którego światło jest skierowane do przodu i przyśrodkowo i prowadzi do jamy bębenkowej. Ponadto kanał jest przedzielony kostną przegrodą na część górną (mniejszą), zwaną półkanałem mięśnia naprężającego błonę bębenkową (łac. semicanalis musculi tensoris tympani) oraz na część dolną (większą), zwaną półkanałem trąbki słuchowej (łac. semicanalis tubae auditivae). W ścianach półkanału znajdują się komórki trąbkowe (łac. cellulae tubariae). Powyżej i do tyłu od otworu kanału mięśniowo-trąbkowego znajduje się przyśrodkowy rozwór kanału nerwu skalistego większego (łac. hiatus canalis nervi patrosi majoris), który prowadzi równoimienny kanał do kolanka kanału nerwu twarzowego (łac. geniculum canalis nervi facialis).

Kanał nerwu skalistego większego zawiera:

gałąź skalistą t. oponowej środkowej,

nerw skalisty większy od nerwu twarzowego (włókna czuciowo-ruchowe nerwu twarzowego), biegnący w bruździe nerwu skalistego większego wprost do otworu poszarpanego, a z niego uchodzi kanałem skrzydłowym do dołu skrzydłowo-podniebiennego, scalając się w tym kanale z nerwem skalistym głębokim i tworząc nerw kanału skrzydłowego.

Bocznie od poprzedniego otworu, również w okolicy szczytu piramidy leży rozwór kanału nerwu skalistego mniejszego (łac. hiatus canalis nervi petrosi minoris). Przez ten rozwór przechodzą:

tętnica bębenkowa górna (od tętnicy oponowej środkowej),

nerw skalisty mniejszy - będący przedłużeniem nerwu bębenkowego, którego źródłem jest zwój dolny nerwu językowo-gardłowego, położony w dołku skalistym (łac. fosulla petrosa) i uchodzi na dnie tego dołka biegnąc kanalikiem bębenkowym do jamy bębenkowej do wzgórka. Stamtąd uchodzi przez górną ścianę jamy bębenkowej za pośrednictwem połączenia z jamy bębenkowej z kolankiem kanału nerwu twarzowego (wymienia niektóre włókna parasympatyczne z komponentą parasympatyczną nerwu twarzowego - nerwem dodatkowym) i uchodzi jako nerw skalisty mniejszy przez równoimienny kanał i rozwór, a następnie zmierza przez szczelinę klinowo-skalistą do dołu podskroniowego (unerwia śliniankę przyuszną i gruczoły policzkowe).

W pobliżu szczytu piramidy znajduje się wycisk zwoju nerwu trójdzielnego (łac. impressio nervi trigemini) dla zwoju troistego (półksiężycowatego) nerwu trójdzielnego (łac. ganglion semilunare nervi trigemini).

Powierzchnia tylna, ściślej: powierzchnia tylno-górna[1],stanowi powierzchnię przednią dołu tylnego czaszki. Przylega do niej półkula móżdżku. Pośrodku tej powierzchni znajduje się otwór słuchowy wewnętrzny (łac. porus acusticus internus), który prowadzi do długiego na ok. 1 cm przewodu słuchowego wewnętrznego (łac. meatus acusticus internus).

Przewód słuchowy wewnętrzny zawiera:

nerw twarzowy i nerw pośredni,

nerw przedsionkowo-ślimakowy,

tętnicę błędnikową zwaną też tętnicą słuchową wewnętrzną (od tętnicy podstawnej - końcowej gałęzi t. szyjnej wewnętrznej),

drobne żyłki;

Przewód słuchowy wewnętrzny kończy się dnem przewodu słuchowego wewnęrznego (łac. fundus meatus acustici interni), który jest owalny i stanowi pionowo postawioną płytkę kostną, będąca ścianą przyśrodkową błędnika kostnego przedsionka i ślimaka. Dno dzieli grzebień poprzeczny (łac. crista transversa) na górne pole mniejsze i na dolne pole większe, a pionowe pasmo dodatkowo dzieli oba pola na części przednie i tylne. Podział dna przewodu słuchowego wewnętrznego:

przednio-górna ćwiartka: pole nerwu twarzowego (łac. area nervi facialis), który przebija nerw twarzowy (i nerw pośredni) wchodząc do kanału nerwu twarzowego,

przednio-dolna ćwiartka: pole ślimakowe (łac. area cochlae), zawiera pasmo spiralne dziurkowane (łac. tratus spiralis foraminosus), które zawiera drobne ujścia kanalików włókien czuciowych nerwu ślimakowego, które uchodzą ze ślimaka i dośrodkowo kierują się do światła przewodu słuchowego wewnętrznego (gdzie scalają się w jeden wspólny nerw przedsionkowo-ślimakowy).

tylno-górna ćwiartka: pole przedsionkowe górne (łac. area vestibularis superior), które zawiera górną część włókien od górnej części przedsionka i łagiewki, a także od przedniego i bocznego kanału półkolistego,

tylno-dolna ćwiartka: pole przedsionkowe dolne (łac. area vestibularis inferior), które zawiera dolną część włókien od przedsionka i od woreczka,

otwór pojedynczy (łac. foramen singulare), położony u dołu pola przedsionkowego dolnego. Prowadzi gałązki z dolnej części przedsionka i od kanału półkolistego dolnego.

Dół podłukowaty (łac. fossa subarcuata) znajduje się pod wyniosłością łukowatą i prowadzi ślepo pod kanał półkolisty przedni błędnika i zawiera wypustkę opony twardej. Bardziej bocznie i ku dołowi leży otwór zewnętrzny (łac. apertura externa) do kanału wodociągu przedsionka (łac. aqueductus vestibuli). Kanał ten łączy woreczek i łagiewkę z przestrzenią podoponową. Kanał wodociągu przedsionka zawiera:

przewód błędnika błoniastego,

drobną tętniczkę i żyłkę;

Powierzchnia dolna - posiada również przedni odcinek, niekiedy określany jako powierzchnia przednio-dolna[2], która jest bezpośrednio przyrośnięta do części bębenkowej kości sitowej, przez co jest całkowicie ukryta w obrębie kości i niewidoczna i leży na przyśrodkowym odcinku przewodu słuchowego zewnętrznego. Powierzchnia dolna jest nierówna, nieregularna i jest położona poziomo. Tworzy część powierzchni zewnętrznej podstawy czaszki. Na brzegu tylnym tej części znajduje się wcięcie szyjne (łac. incisura jugularis), przedzielone kostną listewką - wyrostkiem śródszyjnym (łac. processus intrajugularis) na mniejszą część przyśrodkową (przednią) oraz na boczną (tylną). Kość potyliczna uzupełnia wcięcie szyjne kości skroniowej własnym wcięciem szyjnym, położonym na bocznej krawędzi części bocznej kości potylicznej.

Przez otwór szyjny biegną:

zatoka skalista dolna,

nerw językowo-gardłowy,

nerw błędny,

nerw dodatkowy,

żyła szyjna wewnętrzna,

tętnica oponowa dolna;

Do przodu i z boku od wcięcia szyjnego leży duży, głęboki dół szyjny (łac. fossa jugularis). W nim leży opuszka górna żyły szyjnej wewnętrznej (łac. bulbus superior venae jugularis internae). Nad tym dołem leży dno jamy bębenkowej. W ścianach dołu szyjnego mogą znajdować się komórki bębenkowe (łac. cellulae tympanicae). Na dnie dołu szyjnego znajduje się drobna, słabo widoczna rynienka do kanalika sutkowego (łac. canalicus mastoideus), który prowadzi gałąź uszną nerwu błędnego do szczeliny bębenkowo-sutkowej. W swoim przebiegu gałąź ta oddaje też drobne gałązki do błony śluzowej przewodu słuchowego zewnętrznego. Pomiędzy dołem szyjnym a częścią przednią wcięcia szyjnego leży trójkątne wgłębienie na którego dnie znajduje się otwór zewnętrzny kanalika ślimaka (łac. foramen externum canaliculi cochlae). Do przodu od dołu szyjnego leży okrągły otwór zewnętrzny kanału tętnicy szyjnej (łac. foramen externum canalis carotici). Prowadzi on do kanału tętnicy szyjnej. Kanał ten jest zagięty i biegnie pionowo, po czym zagina się i biegnie poprzecznie, skośnie do przodu i przyśrodkowo w obrębie części skalistej, po czym uchodzi na szczycie piramidy otworem wewnętrznym kanału tętnicy szyjnej (łac. foramen interum canalis carotici). W ścianie kanału tuż przy otworze zewnętrznym znajdują się otworki, które prowadzą do kanalików szyjno-bębenkowych (łac. canaliculi caroticotympanici) dla gałązki szyjno-bębenkowej od tętnicy szyjnej wewnętrznej i nerwów szyjno-bębenkowych od nerwu bębenkowego (od nerwu językowo-gardłowego), które dochodzą do jamy bębenkowej. Przez kanał tętnicy szyjnej przechodzą:

tętnica szyjna wewnętrzna,

splot żylny szyjno-tętniczy,

splot współczulny szyjno-tętniczy zewnętrzny;

Dołek skalisty (łac. fossula petrosa) leży między otworem zewnętrznym kanału tętnicy szyjnej a dołem szyjnym i otworem zewnętrznym kanalika ślimaka. Tutaj leży zwój dolny nerwu językowo-gardłowego. Przez kanalik ślimaka przebiegają:

tętnica bębenkowa dolna (od tętnicy gardłowej wstępującej, a ta od tętnicy szyjnej zewnętrznej),

nerw bębenkowy (gałąź nerwu językowo-gardłowego),

przewód przychłonkowy (tworzący połączenie między uchem wewnętrznym a przestrzenią podpajęczynówkową opon mózgowych),

żyłkę od ślimaka do żyły szyjnej wewnętrznej;

Bocznie od dołka skalistego położony jest wyrostek rylcowaty (o dł. 4-5 cm), który jest miejscem przyczepu tzw. bukiet Riolana. Wyrostek objęty jest od przodu kostną pochwą wyrostka rylcowatego (łac. vagina processus styloidei), należącą do części bębenkowej kości skalistej. Jednakże dalsza część pochwy położona na wyrostku powstaje z części skalistej. Otwór rylcowo-sutkowy (łac. foramen stylomastoideus) położony jest między wyrostkiem rylcowatym a sutkowym. Jest to zakończenie kanału nerwu twarzowego. Przez otwór wychodzi komponenta parasympatyczna nerwu twarzowego (nerw pośredni), a do otworu wchodzi tętnica rylcowo-sutkowa (łac. arteria stylomastoidea) - pochodząca od t. szyjnej zewnętrznej. Przy szczycie piramidy znajduje się czworoboczne pole dla przyczepu mięśnia dźwigacza podniebienia miękkiego i dla części chrzęstnej trąbki słuchowej. Występuje tutaj również chrzastkozrost skalisto-potyliczny (łac. synchondrosis petrooccipitalis)

Kość ciemieniowa (łac. os parietale) – parzysta kość czaszki, leży nad łuską kości potylicznej, przyśrodkowo do kości skroniowej i z tyłu za łuską kości czołowej.

Brzeg przyśrodkowy kości ciemieniowej łączy się w linii pośrodkowej z takim samym brzegiem kości strony przeciwnej, tworząc szew strzałkowy. Na powierzchni zewnętrznej znajduje się wyczuwalny, wypukły guz ciemieniowy. Na powierzchni wewnętrznej wklęsłej, zwróconej do jamy czaszki widoczne są bruzdy tętnicze dla tętnicy oponowej środkowej. Na kości tej wyróżnia się cztery kąty (angulus mastoideus – sutkowaty, sphenoidalis – klinowaty, frontalis – czołowy, occipitalis – potyliczny) oraz cztery brzegi (margo occipitalis – potyliczny, squamosus – łuskowaty, frontalis – czołowy, sagittalis – strzałkowy).

Kość potyliczna (łac. os occipitale) – w skład kości potylicznej wchodzą: część podstawna, dwie części boczne i łuska potyliczna. Jest to kość czaszki, w której podstawnej części znajduje się otwór potyliczny wielki, łączący jamę mózgoczaszki z kanałem kręgowym kręgosłupa. Struktura kości potylicznej jest chropowata.

Od guzowatości potylicznej w kierunku podstawy czaszki ciągnie się grzebień potyliczny zewnętrzny. Po obu stronach grzebienia potylicznego znajdują się kresy potyliczne (karowe), będące miejscem przyczepu mięśni. Wewnątrz kości potylicznej odznaczają się struktury, które występują w czaszce. Kość potyliczna łączy się z sześcioma kośćmi: dwiema ciemieniowymi, dwiema skroniowymi, z kością klinową i z kręgiem szczytowym.

Kość klinowa (łac. os sphenoidale), nieparzysta kość, tworząca część środkową podstawy czaszki, jest wklinowana pomiędzy inne kości. Od przodu łączy się z kością czołową i kośćmi twarzy (z kością podniebienną, szczęką i z kością jarzmową), z boku z kośćmi skroniowymi, a z tyłu z kością potyliczną. Kość klinowa swoim kształtem przypomina motyla. Składa się z trzonu, ze skrzydeł większych i mniejszych oraz z wyrostków skrzydłowatych.

Stanowi jej część środkową, ma kształt nieregularnego sześcianu i zawiera w swym wnętrzu zatoki klinowe. Łączą się one z przodu z jamą nosową. Na górnej powierzchni trzonu znajduje się duże zagłębienie, zwane dołem przysadki. Od trzonu kości klinowej odchodzą trzy pary wyrostków: skrzydła większe, skrzydła mniejsze i wyrostki skrzydłowate. Można powiedzieć, iż jest on kością pneumatyczną, gdyż zawiera 2 jamy wyposażone w błonę śluzową − są to zatoki klinowe (sinus sphenoidales).

Powierzchnie[edytuj]

Na trzonie wyróżniamy następujące powierzchnie:

P. górna, wyposażona w siodło tureckie (sella turcica) posiadające guzek (tuberculum sellae, na przedzie) i grzbiet (dorsum sellae) posiadający wyniosłości − wyrostki pochyłe tylne (processus clinoidei posteriores), do których przyczepia się namiot móżdżku. Ku tyłowi przechodzi w stok (clivius). Poza tym wyrostki pochyłe środkowe (processus clinoidei medii) w przedniej części, podobnie jak bruzda przedskrzyżowania wzrokowego (sulcus prechiasmatis) przechodząca bocznie w kanał wzrokowy (canalis opticus), a także kolec sitowy (spina ethmoidalis).

P. dolna − tworzy dziób klinowy (rostrum sphenoidale)

P. przednia − podzielona przez przebiegający pośrodkowo grzebień klinowy (crista sphenoidalis), bocznie od którego widzimy małżowiny klinowe (conchae sphenoidales, sing. concha sphenoidalis) Ponad nimi natomiast z każdej strony jest otwór zatoki klinowej , apertura sinus sphenoidalis), znajdujący się przyśrodkowo od dołków (foveola ethmoidalis).

P. tylna

P. boczne − złączone ze skrzydłami. Posiadają języczek klinowy (lingula sphenoidalis) oraz bruzdę tętnicy szyjnej (sulcus caroticus).

Brzegi i Krawędzie[edytuj]

kr. klinowa (libus sphenoidalis)

Skrzydła większe[edytuj]

Alae maiores.

Odchodzą one od bocznych powierzchni trzonu i ograniczają dół środkowy czaszki i oczodół. Przebijają je otwory, przez które przechodzą nerwy i naczynia krwionośne. Posiadają nasadę (radix dosł. korzeń).

Powierzchnie[edytuj]

P. oczodołowa (facies orbitalis) − uczestniczy w budowie oczodołu, jest widoczna z zewnątrz przy spoglądaniu na czaszkę z przodu. Przyśrodkowo od niej jest szczelina oczodołowa górna (fissura orbitalis superior), poniżej niej natomiast mniejszy otwór (foramen rotundum).

P. skroniowa (f. temporalis)

P. podskroniowa (f. infratemporalis) − bierze udział w wytwarzaniu dołu podskroniowego

P. szczękowa (f. maxillaris)) − bierze udział w wytwarzaniu dołu skrzydłowo-podniebiennego

Wymienione 4 powierzchnie tworzą razem powierzchnię zewnętrzną.

P. mózgowa (f. cerebralis), zwana też wewnętrzną − współtworzy dół środkowy podstawy czaszki

Brzegi

Brz. ciemieniowy (margo parietalis)

Brz. jarzmowy (margo zygomaticus)

Skrzydła mniejsze

Odchodzą od górno-przedniej części trzonu za pomocą 2 korzeni i wchodzą w skład stropów oczodołowych.

Są dosyć cienkie. Pomiędzy ich korzeniami znajduje się kanał wzrokowy (canalis opticus). Ograniczają od góry szczelinę oczodołową górną (fissura orbitalis superior).

Łączą się ze sobą za pomocą łęku skrzydłowego (jugum sphenoidale) mniej więcej w płaszczyźnie pośrodkowej.

Powierzchnie

P. górna (f. superior) − gładka, uczestniczy w tworzeniu dołu przedniego czaszki

P. dolna (f. inferior)

Brzegi

Brz. przedni − uczestniczy w tworzeniu szwu sutyura sphenofrontalis

Brz. tylny − tworzy wyrostek pochyły przedni' (processus clinoideus anterior).

Wyrostki skrzydłowate

Processus pterygoidei, sing. processus pterygoideus

Odchodzą od powierzchni dolnej trzonu. Biegnąc pionowo w dół, ograniczają z boków nozdrza tylne jamy nosowej.

W pojedynczym wyrostku wyróżnić możemy blaszkę boczną (lamina lateralis) oraz przyśrodkową (lam. medialis), wyposażoną w haczyk skrzydłowy (hamulus pterygoideus). Jest on najbardziej w dół wysuniętą częścią omawianej kości. W miejscu przylegania do siebie obu blaszek obserwujemy bruzdę skrzydłowo-podniebienną (sulcus pterygopalatinus), poniżej której występują one już osobno po obu stronach wcięcia skrzydłowego (incisura pterygoidea). Niżej od tegoż wcięcia natomiast i przyśrodkowo od niego zaobserwować możemy bruzdę haczyka skrzydłowego (sulcus hamuli pterygoidei), którą pokrywa tkanka chrzęstna, a także ścięgno mięśnia napinacza podniebienia. Na blaszce przyśrodkowej warty wspomnienia jest także sterczący przyśrodkowo od niej wyrostek pochwowy (processus vaginalis), oddzielony od reszty blaszki bruzdą podniebienno-pochwową (sulcus palatovaginalis), a od trzonu bruzdą lemieszowo-pochwową (sulcus vomerovaginalis), zamknięta w kanał lemieszowo-pochwowy. Bocznie od niego znajduje się zaś kanał skrzydłowy (canalis pterygoideus). Spoglądając z tyłu możemy jeszcze zauważyć dół skrzydłowy (fossa pterygoidea), do którego przyczepia się mięsień skrzydłowy przyśrodkowy.

Kość sitowa (łac. os ethmoidale) - kość nieparzysta, bierze udział w ograniczeniu jamy czaszki, oczodołów i jamy nosowej. Zbudowana jest z dwóch prostopadle ustawionych do siebie blaszek: poziomej i pionowej.

Blaszka pionowa[edytuj]

Wchodzi w skład przegrody kostnej jamy nosowej. Jej część górna zwana jest grzebieniem kogucim.

Blaszka sitowa[edytuj]

Leży ona we wcięciu sitowym kości czołowej. Posiada ona liczne drobne otworki, przez które nerwy węchowe z jamy nosowej przechodzą do jamy czaszki. Z blaszki sitowej wyrastają ku dołowi dwa błędniki sitowe. Każdy błędnik wklinowany jest między oczodół i jamę nosową. W swoim wnętrzu podzielony jest blaszkami kostnymi i zawiera liczne jamki, zwane komórkami sitowymi. Na ścianie przyśrodkowej błędnika, zwróconej do jamy nosowej, występują dwie blaszki kostne, zwane małżowinami nosowymi: górna i środkową. Często ponad małżowiną nosową górna występuje dodatkowa małżowina nosowa najwyższa. Małżowiny te ograniczają przestrzenie, zwane przewodami nosowymi.

Otwór, szczelina	Położenie	Zawartość
blaszka sitowa	kość sitowa	nn. węchowe (I)
kanał wzrokowy	skrzydło mniejsze kości klinowej	n. wzrokowy (II), t. oczna
szczelina oczodołowa górna	pomiędzy skrzydłem większym i mniejszym kości klinowej	nn. okoruchowy (III), bloczkowy (IV), odwodzący (VI), oczny (V-1)
otwór okrągły	skrzydło większe kości klinowej	n. szczękowy (V-2)
otwór owalny	skrzydło większe kości klinowej	n. żuchwowy (V-3), splot żylny otworu owalnego
otwór poszarpany	pomiędzy kością klinową a częścią skalistą kości skroniowej	drobne naczynia żylne (wypusty) i tętnicze opony twardej
kanał tętnicy szyjnej	część skalista kości skroniowej	t. szyjna wewnętrzna
otwór słuchowy wewnętrzny	część skalista kości skroniowej	nn. twarzowy (VII), przedsionkowo- ślimakowy (VIII), t. błędnika
otwór szyjny	pomiędzy kością potyliczną a częścią skalistą kości skroniowej	nn. językowo-gardłowy (IX), błędny (X), dodatkowy (XI), ż. szyjna wewnętrzna
kanał nerwu podjęzykowego	kość potyliczna	n. podjęzykowy (XII)
otwór wielki	kość potyliczna	rdzeń kręgowy, n. dodatkowy (XI), tt. kręgowe

TWARZOCZASZKA

Chroni narządy zmysłów: wzroku, węchu i smaku, otacza początkowe odcinki dróg oddechowych i pokarmowych, składa się z:

dwóch kości nosowych (os nasale)

dwóch kości łzowych (os lacrimale)

dwóch małżowin nosowych dolnych (concha nasalis inferior)

lemiesza (vomer)

dwóch szczęk (maxilla)

żuchwy (mandibula)

dwóch kości podniebiennych (os palatinum)

dwóch kości jarzmowych (ossa zygomaticus)

kości gnykowej (os hyoideum)

Kość nosowa (łac. Os nasale) – parzysta kość czaszki w kształcie prostokątnej płytki. Tworzy przedni odcinek ściany górnej jamy nosowej. Kość nosowa łączy się u góry z kością czołową, z boku z wyrostkiem czołowym szczęki, a po stronie przyśrodkowej z kością strony drugiej. Na jej powierzchni wewnętrznej zaznacza się podłużna bruzda sitowa (sulcus ethmoidalis) dla nerwu sitowego przedniego.

Kość łzowa (os lacrimale) - najmniejsza kość trzewioczaszki, buduje ona przyśrodkową ścianę oczodołu. Posiada dwie powierzchnie i cztery brzegi.

Małżowina nosowa dolna (łac. concha nasalis inferior) – parzysta kość czaszki, leżąca w części dolnej ściany bocznej jamy nosowej. Przyczepia się swoimi trzema wyrostkami do sąsiadujących kości:

Wyrostek szczękowy (łac. processus maxillaris) do grzebienia małżowinowego trzonu szczęki

Wyrostek sitowy (łac. proc. ethmoidalis) do wyrostka haczykowatego kości sitowej

Wyrostek łzowy (łac. proc. lacrimalis) do dolnego brzegu kości łzowej.

Lemiesza- płaska nieparzysta kość twarzoczaszki, budująca tylny odcinek przegrody kostnej nosa (rozdziela ona nozdrza tylne (choanae).Jest to cienka płytka ustawiona strzałkowo i w płaszczyźnie środkowej, zwykle odchylona nieco w 1 z boków (asymetria). Możemy na tej kości wyróżnić 4 brzegi i 2 powierzchnie (opisane niżej). Widoczne są na nich bruzdy nosowo-podniebienne (sulci nasopalatini, sing. sulcus nasopalatinus). W tylnej górnej części kości znajdują się parzyste skrzydła- alae vomeris, pomiędzy którymi a dziobem kości klinowej powstaje szew rowkowy (schindylesis).

Szczęka (łac. maxilla) albo kość szczękowa (łac. os maxillare) - kość parzysta, stanowiąca zasadniczą część składową czaszki twarzowej. Występuje u człowieka i zwierząt. Kość szczękowa składa się z trzonu (corpus) i czterech wyrostków: czołowego, jarzmowego, podniebiennego i zębodołowego.

Szczęka jest kością parzystą, to znaczy w czaszce występują dwie szczęki: lewa i prawa, stanowiące swoje lustrzane odbicie. Błędem jest nazywanie żuchwy szczęką (dolną)[1].

Powierzchnia przyśrodkowa trzonu stanowi część bocznej ściany jamy nosoweji od przodu ogranicza otwór gruszkowaty (apertura piriformis), u dołu którego tworzy kolec nosowy przedni (spina nasalis anterior). Powierzchnia przyśrodkowa łączy się także szwem podniebiennym pośrodkowym (sutura palatina mediana). Powierzchnia boczna jest zasłonięta umocowaną do niej kością jarzmową, zaś powierzchnie przednia i tylna tworzą zewnętrzny zarys dolnego odcinka czaszki twarzowej. Powierzchnia górna trzonu szczęki, czyli oczodołowa, stanowi większą część dolnej ściany oczodołu[1].

Na powierzchni przedniej trzonu szczęki poniżej otworu oczodołowego znajduje się niewielkie wgłębienie, zwane dołem nadkłowym. We wnętrzu szczęki znajduje się zatoka szczękowa wypełniona powietrzem[1]. Pojemność tej zatoki wynosi ok. 24 cm3.

Żuchwa (łac. mandibula) – nieparzysta (pojedyncza), jedyna ruchoma kość szkieletu czaszki człowieka i zwierząt – często potocznie nazywana szczęką (dolną). Jako kość pojedyncza występuje u dorosłych osobników, bowiem w okresie płodowym składa się z dwóch części – lewej i prawej – które w późniejszym okresie zrastają się w linii pośrodkowej.

W żuchwie wyróżnia się masywny trzon (corpus mandibulae), od którego do tyłu odchodzą symetrycznie gałęzie żuchwy (rami mandibulae, poj. ramus mandibulae). Miejsce to określane jest jako kąt żuchwy (angulus mandibulae). Ich końce współtworzą z kośćmi skroniowymi staw skroniowo-żuchwowy (articulatio temporomandibularis).

Gałąź żuchwy rozdziela się na dwa wyrostki: dziobiasty (processus coronoideus) z przodu i wyrostek kłykciowy (processus condylaris) z tyłu. Między nimi jest wcięcie żuchwy (incisura mandibulae).

Na powierzchni przedniej trzonu żuchwy, na wysokości pierwszych przedtrzonowców (zęby 34 i 44 w notacji FDI) znajdują się dwa otwory bródkowe (foramen mentale), przez które wychodzą z kanału żuchwy nerwy i tętnice bródkowe, a także guzy bródkowe (tuberculum mentale). Najbardziej wystająca część trzonu to guzowatość bródkowa (protuberantia mentale). Na wewnętrznej powierzchni trzonu są zagłębienia – dołki podjęzykowe (foramen sublingualis) dla ślinianek podjęzykowych i dołki dwubrzuścowe (fossa digastrica), miejsca przyczepu brzuśców przednich mięśni dwubrzuścowych.

Na górnej powierzchni trzonu jest część zębodołowa (pars alveolaris) – w przeciwieństwie do wyrostka zębodołowego szczęki.

Na bocznej części gałęzi żuchwy, blisko jej kąta, można zauważyć guzowatość żwaczową (tuberositas masseterica), zwiększa ona powierzchnię przyczepu mięśnia żwacza (m. masseter). Na przyśrodkowej powierzchni gałęzi żuchwy jest otwór żuchwowy (foramen mandibulae) ograniczony języczkiem, do którego wchodzi nerw zębodołowy dolny (gałąź nerwu żuchwowego (V3), od nerwu trójdzielnego (V)).

Innymi ruchomymi kośćmi czaszki są połączone stawowo kostki słuchowe (strzemiączko, kowadełko, młoteczek) oraz kość gnykowa.

Węże posiadają dodatkową kość, łączącą żuchwę z czaszką, dzięki czemu są w stanie połykać zdobycz w całości.

Kość podniebienna (łac. os palatinum) - parzysta kość czaszki, składająca się z blaszki poziomej i pionowej. Blaszka pozioma tworzy tylny odcinek podniebienia kostnego. Brzeg przedni łączy się wyrostkiem podniebiennym szczęki, tylny – stanowi przyczep dla rozcięgna podniebienia miękkiego. Blaszka pionowa jest wklinowana pomiędzy trzon szczęki i wyrostek skrzydłowaty kości klinowej i wchodzi w skład ściany bocznej jamy nosowej. Na powierzchni nosowej blaszki pionowej ciągnie się pionowo grzebień małżowiny, stanowiący przyczep dla małżowiny nosowej dolnej.

Kość jarzmowa (łac. os zygomaticum), parzysta kość czaszki, tworząca część boczną twarzy. Od ustawienia kości jarzmowej w dużej mierze zależą również kształty twarzy. Ustawienie tych kości w płaszczyźnie czołowej nadaje twarzy wyraz mongoloidalny u odmiany białej.

Kość jarzmowa składa się z trzonu, wyrostka czołowego i wyrostka skroniowego. Wyrostek skroniowy biegnie do tyłu i łączy się wyrostkiem jarzmowym kości skroniowej w łuk jarzmowy. Trzon posiada trzy powierzchnie; jedna z nich bierze udział w tworzeniu ściany bocznej i dolnej oczodołu.

Kość gnykowa (łac. os hyoideum) – nieparzysta kość trzewioczaszki nie mająca połączenia z innymi kośćmi, leży jednak topograficznie w obrębie szyi. Ma kształt podkowy, zawieszona jest poniżej żuchwy. Prawie całkowicie zbudowana jest z istoty zbitej. Bierze ona udział w ruchach krtani dzięki połączeniu z chrząstką tarczowatą za pomocą wzmocnionej więzadłowo błony tarczowo-gnykowej.

W kości gnykowej można dopatrzyć się podobieństwa do żuchwy, wyróżnia się w niej bowiem trzon (łac. corpus ossis hyoidei), parę rogów większych (łac. cornua maiora) i parę rogów mniejszych (łac. cornua minora).

Trzon (łac.corpus ossis hyoidei, wypukły ku przodowi. Na jego przedniej powierzchni występuje szereg bruzd, do których przyczepiają się mięśnie nad- i podgnykowe.

Rogi większe (łac. cornua majora) zakończone niewielkim zgrubieniem, odchodzą ku tyłowi i nieco na zewnątrz od końców trzonu. Połączone są z nim chrząstkozrostem, który z wiekiem kostnieje. Są one dłuższe od trzonu. Ich tylne końce znajdują się w bliskim sąsiedztwie tętnicy szyjnej zewnętrznej tuż poniżej odejścia tętnicy językowej.

Rogi mniejsze (łac. cornua minora) odchodzą ku tyłowi i ku górze od trzonu w miejscu odejścia rogów większych. Są niewielkimi stożkowatymi wyniosłościami zbudowanymi z chrząstki, która z wiekiem kostnieje. Łączą się z trzonem za pomocą więzozrostu lub za pomoca niewielkiego stawu

Ruchomymi elementami twarzoczaszki człowieka są nieparzyste kości: żuchwa (łac. mandibula), w której umieszczone są zęby oraz kość gnykowa (łac. os hyoideum) nie mająca połączenia z innymi kośćmi czaszki.