Politechnika Koszalińska Koszalin, 07.06.2009

Instytut Ekonomii i Zarządzania

Kierunek: Finanse i Rachunkowość

Studia I stopnia Niestacjonarne

Semestr II

METODY

BADAWCZE

W SOCJOLOGII

Opracowała:

SPIS TREŚCI:

I Wstęp………………………………………………………………………………….3

1. Historia badań w socjologii……………………………………………………..3

2. Przedmiot badań socjologicznych………………………………………………4

II Etapy badań w socjologii…………………………………………………………….5

III Metody badawcze…………………………………………………………………..6

1. Eksperymenty…………………………………………………………………..6

2. Wywiady……………………………………………………………………….7

3. Obserwacja……………………………………………………………………..7

4. Badania ankietowe……………………………………………………………..9

IV Problemy badawcze………………………………………………………………...9

V Zakończenie…………………………………………………………………………10

VI Bibliografia…………………………………………………………………………11

I WSTĘP

Socjologia to nauka o zbiorowościach ludzkich, której przedmiotem badania są: zjawiska i procesy tworzenia się różnych form życia zbiorowego ludzi, struktury tych zbiorowości, zjawiska i procesy, zachodzące w tych zbiorowościach, wynikające ze wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie, siły skupiające i siły rozbijające te zbiorowości, zmiany i przekształcenia zachodzące w tych zbiorowościach. Socjologia bada, więc strukturę i funkcjonowanie wszelkich zbiorowości społecznych oraz zjawiska i procesy w nich zachodzące.

Badania socjologiczne są zespołem takich zasad stosowanych podczas systematycznego gromadzenia, rejestrowania, analizowania i interpretowania danych, które mają pomagać w poznawaniu procesów i zjawisk społecznych oraz w podejmowaniu decyzji mających praktyczne skutki społeczne.

Socjologia, jako nauka jest zależna od badań empirycznych sprawdzających jej teorie.

Teoria i badania socjologiczne nie są odrębnymi obszarami. Każde z nich jest niezbędne by powiodły się działania podejmowane w teorii lub w badaniach. Teoria pomaga w wyborze metody badawczej. Teoria jest niezbędna do badań, ale teoria bez badań jest bezużyteczna.

HISTORIA BADAŃ W SOCJOLOGII

1.Okres od VIII wieku do I wojny światowej prowadzono badania nad rozmaitymi problemami społecznymi: kontynuacja spisu ludności, co stało się rutyną, monograficzne opisy miast, monografie współczesnych problemów społecznych. Prekursorem monografii był J. Howard, monografii dotyczącej więziennictwa w Anglii i Walii oparte na obserwacji. Była stworzona w celu reformacji więziennictwa w Anglii.

2. Okres międzywojenny

Wykorzystywanie dokumentów empirycznych w celu stworzenia ogólnej teorii. Powstają pierwsze podręczniki do metod i techniki. Głównymi nurtami badań są przyczyny patologii i emigracji.

3. Okres od II wojny światowej

Badania prowadzone w obrębie socjologii i innych dyscyplin społecznych, powiązanie badań z potrzebami praktyki życia społecznego, badania prowadzone dla celów naukowych i w celu oświeceniowym społeczeństwa.

PRZEDMIOT BADAŃ W SOCJOLOGII

Przedmiot badań socjologii jest bardzo szeroki, dokonuje się, więc jego podziału na trzy główne działy, którymi są:

• Zbiorowości społeczne, czyli kręgi, grupy, klasy, warstwy, kategorie, zbiorowości etniczne i terytorialne oraz inne, oparte na podobieństwie zachowań;

• Instytucje społeczne, które są definiowane, jako historycznie ukształtowane układy, skupiające ludzi w różnego rodzaju organizacje i stowarzyszenia, wśród których można wyróżnić gospodarcze, kulturalne, medyczne, naukowe, oświatowe, polityczne, religijne, socjalne i inne;

• Procesy i zjawiska masowe, a wśród nich głównie ruchliwość społeczna, industrializacja, urbanizacja, alkoholizm, prostytucja, współzawodnictwo, aktywność społeczna, wynalazczość, itp.

Przedmiot badań jest bardzo skomplikowany i obejmuje cała rzeczywistość społeczną.

II ETAPY BADAŃ

Każde badanie, nie tylko socjologiczne składa się z kilku następujących po sobie kolejnych etapów. Należą do nich kolejno:

1. Wstępne sformułowanie problemu – zdefiniowane i określenie problemu naukowego, który chcemy poddać badaniu, określenie źródeł problemu, sformułowanie formy pytania problemowego, a także zdefiniowanie celu badań;

2. Przegląd literatury – bardzo niewiele badań naukowych skupia się na czymś zupełnie nowym, a więc trzeba się dowiedzieć, co już wiadomo na dany temat;

3. Sformułowanie hipotezy – badaną kwestię trzeba tak sformułować, aby móc uzyskać na nią odpowiedź. Jeśli celem badań jest opis jakiś zjawisk nie jest konieczne sformułowanie pytań, które by pokierowały fazę zbierania danych;

4. Operacjonalizacja – wyrażenie pojęć i terminów teoretycznych w kategoriach operacyjnych (jednoznaczne terminy), dobór wskaźników, zbiorowości do badań – kategorii społecznej, metod i technik, źródła badań;

5. Przygotowanie narzędzi badawczych – kwestionariuszy, schematów, instrukcji, testów, urządzeń technicznych;

6. Pilotaż badań – sprawdzenie problemu badawczego, jego uszczegółowienia i, wartości wyjaśniającej przyjętych wskaźników, jednoznaczności pojęć, czy problem w ogóle istnieje; sprawdzenie narzędzi i technik badawczych, strony techniczno-organizacyjnej badań, dostępnych środków finansowych;

7. Dobór próby;

8. Badania

9. Weryfikacja zebranego materiału empirycznego – wstępna i pogłębiona;

10. Wstępne grupowanie materiału surowego (kodowanie);

11. Analiza materiału empirycznego – konfrontacja danych empirycznych z pytaniami i hipotezami, zarówno analiza o charakterze ilościowym, jak i jakościowym;

12. Testowanie hipotez i uogólnianie wyników badań testowanie siły i kierunku zależności między analizowanymi cechami, słuszności założeń badawczych i sformułowanych na ich podstawie hipotez;

13. Pisanie końcowego raportu z badań – naukowego lub komercyjnego

Sformułowane dla celów badawczych hipotezy muszą spełniać następujące warunki:

1. Być sprawdzalne empirycznie – wymienione tam zmienne muszą być empirycznie uchwytne i mierzalne;

2. Zależność musi mieć charakter prawidłowości, nie może być związkiem niepowtarzalnym i przypadkowym;

3. Zależność ta może występować tylko w określonych okolicznościach, ale w tych okolicznościach musi stanowić regułę;

4. Hipoteza musi mieć moc wyjaśniającą – musi być pomocna przy wyjaśnianiu obserwowanych zjawisk; ma silniejszą moc wyjaśniającą, jeżeli związek ma charakter przyczynowy, oraz wtedy, gdy możemy hipotezę uzasadnić, jako teoretycznie konieczną, (gdy dysponujemy zweryfikowaną teorią empiryczną, która potrafi opisać, dlaczego związek określony w naszej hipotezie ma miejsce w określonych warunkach).

III METODY BADAWCZE

1. Eksperymenty – umożliwiają zbieranie danych w kontrolowanych warunkach i zbadanie zależności miedzy zmiennymi. Ta metoda stosowana głównie jest w badaniach mikrosocjologicznych. Rodzaje:

1. Eksperymenty laboratoryjne pozwala na ścisłą kontrolę nad warunkami badania, które z założenia nie powinny wpływać na badanie. Badacze mogą konstruować sytuację odpowiadające ich projektom badań. Wyniki eksperymentu laboratoryjnego mogą być nie adekwartne do otoczenia bardziej naturalnego.

2. Eksperymenty terenowe socjologowie badają ludzi w naturalnych warunkach, więc nie mają wpływu na wszystkie czynniki wpływające na wyniki eksperymentu. Eksperymenty terenowe są bliższe życiowym doświadczeniom badanych ludzi.

3. Eksperyment ex – post – facto – nazywany pseudoeksperymentem polega na wyodrębnieniu w zbiorowości grupy eksperymentalnej i grupy kontrolnej na podstawie faktów historycznych. W takim eksperymencie badacz nie ma do czynienia z tym, co się stało, co jest już po fakcie. Dotyczy on grup, które różnią się między sobą tym, że na jedną z nich w przeszłości zadziałał określony stymulator. Dobierane grupy muszą być podobne, na przykład pod względem liczebności i posiadać jedną charakterystyczną różnicę stymulującą. W tej metodzie badacz nie ma możliwości kontrolowania bodźca, a pomimo to jest ona dość często stosowana w socjologii.

2. Wywiady- najbardziej rozpowszechniona metoda badań socjologicznych polega ona na tym, że ludzie proszeni są o odpowiedź na kilka prostych pytań. Ponieważ ze względów praktycznych jak i ekonomicznych nie da się przeprowadzić wywiadu wśród dużej ilości badanych badacz wybiera sobie próbę ( mniejszą grupę jednostek wyselekcjonowanych). Wybrane jednostki muszą odzwierciedlać całą populacje. Rodzaje:

a) Kwestionariusz – to wywiad przeprowadzony za pomocą kwestionariusza. Najczęściej kwestionariusz ma formę wywiadu zamkniętego, czyli wywiad o pytaniach zamkniętych). Kwestionariusz pozwala na przebadanie większej ilości badanych, ponieważ można wysłać go do badanego z prośba o wypełnienie i odesłanie.

b) wywiady swobodne pozwalają na swobodną odpowiedz oraz na dogłębne zbadanie badanych. Ta forma wywiadu jest bardziej elastyczna od kwestionariusza, ale bardziej trudniejszy w analizie. Wadą tu równie3ż będzie, iż socjolog musi być bezpośrednio przy odpowiadającym, co zmniejsza ilość przebadanych. Choć są one trudne do zanalizowania to jest to bardzo bogate źródło informacji na ważne tematy.

c) wywiady telefoniczne – ten rodzaj wywiadu staje się bardzo popularny. Pozwala on na szybkie dotarcie do dużej ilości zróżnicowanych i niekiedy rozproszonej próby populacji przy Dość niskim koszcie.

3. Obserwacja to celowe, tzw. ukierunkowane i zamierzone oraz systematyczne postrzeganie przedmiotu badań lub zjawiska. Obserwacja zawsze dotyczy konkretnego zachowania, działania i interakcji symbolicznej w (prostych lub złożonych) sytuacjach społecznych bez względu na to czy sytuacje te zostają umyślnie stworzone dla eksperymentalnych celów czy powstają spontanicznie w warunkach naturalnych.

Rodzaje obserwacji: Ze względu na sposób prowadzenia obserwacji, wyróżnia się rodzaje:
a) podział ze względu na dostęp badacza do badanych przez niego zjawisk.

Bezpośrednia- badający zbiera dane i ma możliwość sprawdzenia tych danych, odwołując się do innych metod badawczych np. wywiadu, eksperymentu. Szczególnym przykładem obserwacji bezpośredniej jest obserwacja uczestnicząca- obserwator na okres badań stara się wejść do danej grupy by obserwować ją od, wewnątrz (jako jeden z tych uczestników, którzy ją tworzą) jest to obserwacja przeprowadzana z pozycji uczestnika. Obserwator sam osobiście dokonuje spostrzeżeń badanego przedmiotu, przeprowadza rozmowy, słucha rozmów.

Pośrednia- badający nie uczestniczy w zbieraniu danych i nie ma wpływu na ich powstanie. Do swoich celów badawczych wykorzystuje wcześniej zgromadzone dane, zawarte np. w sprawozdaniach, archiwach, dokumentach. Taki rodzaj obserwacji nie jest jednak typowy dla badań socjologicznych, może być przydatny w innych naukach społecznych takich jak historia czy etnologia.

b) dotyczy różnic w sposobach zbierania materiałów.
Kontrolowana- prowadzona jest w oparciu o określone narzędzia systematyzujące, np. kwestionariusze, schematy, normy. Gromadzenie materiałów ma charakter bardziej selektywny i dokonywane jest w oparciu o przygotowaną kategoryzację interesujących badacza zjawisk.

Niekontrolowana (nieskategoryzowana) - prowadzona jest bez narzędzi systematyzujących. Jest obserwacją planowaną, ale przeprowadzoną swobodnie w sposób, jaki prowadzący uzna za właściwe w konkretnym przypadku.

c) dotyczy aspektu sytuacji badawczej- opiera się na kryterium jawności postępowania badawczego.
Jawna- badani wiedzą, że są przedmiotem obserwacji; nie są jednak dokładnie informowani o celach badań lub ich przedmiocie. Jeżeli ludzie są świadomi, że są przedmiotem obserwacji, wówczas ich zachowanie staje się nieautentyczne- nabiera cech sztuczności, co może przyczynić się do uzyskania w badaniu fałszywych danych.

Ukryta- obserwowani nie wiedzą, że są przedmiotem prowadzonych badań; nie peszy obserwowanych, co pozwala na uchwycenie ich naturalnego zachowania.

d) bazuje na kryterium udziału badacza w życiu grupowym.
Uczestnicząca- odnosi się do takiej sytuacji badawczej, gdzie obserwator jest czynnie zaangażowany w życie badanej grupy. Przyjmuje on rolę jednego z je członków i na bieżąco wykonuje związane z tym zadania. Badanie zjawisk obserwowane są od wewnątrz życia grupowego.

Nieuczestnicząca- badacz pozostaje na zewnątrz funkcjonowania grupy, lecz ma on swobodę poruszania się w badanym środowisku.

4. Badania ankietowe To badania przeprowadzane na zasadzie wywiadu pisemnego, w, którym istotną rolę odgrywa ankieta. Stosuje się je w celu możliwie szybkiego przebadania dużej zbiorowości ludzi. Badania te są oszczędnością czasu i środków, ponieważ nie potrzeba tu respondenta, który prowadzi badanie i zadaje pytania każdej osobie osobno, lecz rozprowadza albo rozsyła odpowiednią ilość ankiet do badanych ludzi, które są wypełniane bez jego udziału. Rola badającego w tej metodzie ogranicza się jedynie do opracowania ankiety i wyboru osób, które zmierza przebadać. Analizą ankiet przeważnie zajmuje się już inna osoba. Ankieta ma charakter bezosobowy i anonimowy, co pozwala na bardziej szczere odpowiedzi badającego, niż w wywiadach ustnych.

V Analiza wtórna polega na zanalizowaniu istniejących już danych opublikowanych przez urzędy np. roczniki statystyczne.

VI biograficzna oparta o dane z pamiętników, życiorysów, analiz zapisanej przeszłości.

IV PROBLEMY BADAWCZE

Przeprowadzenie wiarygodnych badań socjologicznych jest rzeczą niezwykle trudna. Te trudności można podzielić na dwie grupy techniczne i praktyczne.

Techniczne:

Badacze muszą mieć pewność, że jeśli ktoś powtórzy te same badania otrzyma podobny wynik. Wtedy środowisko naukowe uzna te badania za prawidłowe. Ta stałość wyników nazywana jest rzetelnością. Rzetelność wymaga stosowania tych samych miar w badaniach.

Drugim problemem technicznym jest uzyskiwanie wyników, które są adekwatnym odbiciem mierzonego pojęcia, czyli trafność.

Praktyczne:

- współpraca z ludźmi

Badania socjologiczne wymagają współpracy z badanymi i respondentami. Uczestnictwo w badaniach wymaga czasu, a niektórzy maja ograniczony czas. Często temat badania dotyczy spraw osobistych albo kontrowersyjnych, a nie każdy chce się wypowiadać na dany temat. Dlatego nakłaniane do współpracy jest rzeczą bardzo trudna. Badacze muszą często iść na kompromis poprzez zmniejszenie ilości informacji uzyskanych, wszystko po to by uzyskać główne cele badania. Atrakcyjność badania może poprawić np. zwrot kosztów osiągniętych poprzez uczestnictwo w badaniu.

- badania mogą zmieniać zachowanie

Ludzie mając świadomość, ze są badani mogą zmienić swoje dotychczasowe poglądy, w takim wypadku badania nie są dokładne.

V ZAKOŃCZENIE

Podczas przeprowadzania jakichkolwiek badań istotna jest nie tylko ich strona techniczna, lecz także podejście samego badacza. Badania socjologiczne przeprowadza się na zbiorowościach ludzkich, czy też pojedynczych osobach, więc duże znaczenie ma etyka przeprowadzającego badania. Między innymi przeprowadzający badania powinien mieć zgodę respondenta na udział w badaniach, powinien zapewnić mu poufność uzyskanych informacji, zabezpieczyć go przed negatywnym wpływem badań, nie nakłaniać do badań. Istotne jest również pogodzenie interesów zlecających przeprowadzenie badań z podejściem socjologa, jako przedstawiciela nauki i jego obiektywizm.

Każda osoba, która prowadzi badania powinna być dobrze przygotowana z zakresu znajomości metod i technik badawczych. Powinna umieć sie nimi posługiwać, posiadać zdolność łatwego nawiązywania kontaktów i szybko adaptować się z grupą. Osoba ta musi być cierpliwa, bezkonfliktowa i nie może angażować się uczuciowo. Powinna dobrze „wczuć” się w rolę osoby, która nie będzie wywoływała w grupie zgorszenia, nieufności niechęci itp.

VI BIBLIOGRAFIA :

1. Janusz Sztumski "Wstęp do metod i technik badań społecznych", Katowice 1999.

2. N. Goodman „Wstęp do socjologii” Poznań 1997