„Autyzm jest czymś, czego nie mogę widzieć. Nie pozwala mi znaleźć i użyć moich własnych słów wtedy, gdy tego chcę. Albo powoduje, że używam wszystkich tych słów i głupich rzeczy, których nie chcę mówić.”

„Nobody Nowhere”- cytat z książki napisanej przez autystyczną Donnę Wiliams

Anna K

III rok Terapia

psychopedagogiczna

Spis treści

I. Charakterystyka autyzmu. 1

1. Historia autyzmu. 1

2. Czym jest autyzm? 2

3. Etiologia autyzmu. 3

4. Symptomy i diagnoza autyzmu 4

II. Dziecko z autyzmem w szkole. 6

1. Funkcjonowanie dzieci autystycznych w szkole 7

2. Stres i jego redukowanie 8

3. Trudności w uczeniu się 8

4. Co jest ważne w pracy z uczniem z autyzmem? 10

Bibliografia 12

„Niektórzy ludzie z autyzmem wiodą życie w ciszy, zamknięci w sobie, inni szaleją, bo rzeczywistość ich przytłacza. Niektórzy z nich nigdy nie nauczą się poprawnie dziękować. Są jednak tacy, którym ten zwrot tak lekko przechodzi przez usta, że sprawiają wrażenie, jakby rozumieli, co im się właśnie wymsknęło. Niektórzy ludzie z autyzmem chętnie się śmieją i dużo gadają, inni są raczej rzeczowi i małomówni. Niektórzy ludzie z autyzmem rozpaczają z powodu przygnębiających myśli, inni zasiedlają słoneczną stronę życia. Życie w autyzmie jest kiepskim przygotowaniem do życia w świecie bez autyzmu. Uprzejmość zastawiła wiele pułapek, w które można wpaść. Ludzie z autyzmem żadnej nie ominą; są w tym mistrzami.”

Axel Brauns „Barwne cienie i nietoperze. Życie w autystycznym świecie”

I. Charakterystyka autyzmu

Na pierwszy rzut oka autystyczne dziecko nie różni się od swoich rówieśników. Wystarczy jednak najmniejsza próba nawiązania z nim kontaktu, żeby odkryć coś bardzo dziwnego i niezrozumiałego. Dziecko nie patrzy w oczy rozmówcy, starannie unika jego wzroku, ponadto kołysze się w przód i tył, czasem uderza się po ciele; w rezultacie może się okazać niezdolne do przeprowadzenia czegoś choćby odlegle przypominającego normalną rozmowę. Chociaż odczuwa lęk, złość i przyjemność, obca mu na ogół empatia i najczęściej pozostaje obojętne na subtelne społeczne sygnały, które większość dzieci odbiera bezbłędnie.¹

1. Historia autyzmu

Opisy dzieci autystycznych, przed naukowymi publikacjami Kannera i Aspergera, możemy znaleźć w dawnych mitach i baśniach. Częsty jest w nich motyw dziecka, które rozwijało się normalnie, a później zostało odmienione lub zabrane przez wróżkę. Pierwszy kliniczny opis dziecka autystycznego zawdzięczamy J. Itardowi, który zajął się edukacją chłopca, znalezionego w lasach Aveyron we Francji pod koniec XVIII wieku.²

Pierwsze badania dotyczące tych „dziwnych dzieci” sięgają lat czterdziestych XX wieku, kiedy to dwóch badaczy (niezależnie od siebie) – amerykański psychiatra L. Kanner i austriacki pediatra H. Asperger – opublikowało pierwsze szczegółowe opisy kliniczne zaburzeń w zachowaniu się dzieci, określone jako autyzm.³

Leo Kanner, pracując w Baltiomre od 1938 roku prowadził obserwacje dzieci, które jego zdaniem zachowywały się w odmienny, trudny do sklasyfikowania i fascynujący sposób. W 1943 roku w artykule pt. „Autistic disturbances of affective contact” opisał przypadki jedenaściorga dzieci, które spełniały kryteria wyodrębnionego przez niego autyzmu wczesnodziecięcego (elary infantile autism).

Termin autyzm (autos, gr. Sam) został już wcześniej wprowadzony w psychiatrii przez Eugeniusza Bleulera, jako określenie jednego z osiowych objawów schizofrenii. Oznaczał on zamknięcie się we własnym świecie i rozluźnienie dyscypliny logicznego myślenia. Określenie „autyzm” używane w dwóch różnych znaczeniach, jako objaw osiowy lub nazwa zespołu, było powodem wielu nieporozumień.⁴

Leo Kanner, dokonując pierwszego opisu autyzmu u 11 dzieci, wyróżnił szereg kryterialnych cech tego syndrom. Dwiema podstawowymi były:

1. Autystyczna samotność (autistic aloneness) – fundamentalna cecha przejawiająca się niemożnością nawiązania kontaktu z innymi ludźmi, preferowaniem kontaktu z przedmiotami niż z ludźmi,

2. Pragnienie niezmienności (desire for sameness) – przejawiające się stereotypiami wokalnymi i ruchowymi, spowodowanymi obsesyjnym lękiem (1943).

Do następnych cech kryterialnych zaliczył występowanie „wysepek umiejętności” (islets of ability), które odpowiadając za doskonała pamięć, odtwarzanie skomplikowanych wzorów, świadczyć mogły o potencjalnych możliwościach intelektualnych tych dzieci.⁵

W tym samym czasie Hans Asperger w Wiedniu przestawił własną charakterystykę zaburzeń autystycznych, która pod wieloma względami pokrywała się z opisem Kannera. Opisał on grupę nastolatków – chłopców o zaburzonych relacjach społecznych i niezdolnych do empatycznego odczuwania. Zaklasyfikował te zaburzenia do „autystycznych psychopatii” (autistic psychopaty). Do dzisiaj nie wyjaśniono do końca, jaka jest relacja między zespołem opisanym przez Kannera a tym, który scharakteryzował Asperger. Przypuszcza się, że istnieje między nimi wiele podobieństw. Stało się to przyczyną traktowania przez niektórych badaczy zespołu Aspergera jako zupełnie odrębnego zaburzenia, niestanowiącego jednej z form autyzmu i w konsekwencji wyłączania z badań grupy dzieci autystycznych osób z tym zespołem.

Już na podstawie tych pierwszych doniesień i opracowań zaczęto wyciągać wnioski o głównych formach zaburzeń autystycznych, ich przebiegu i prognozie. Charakterystyka zaburzenia podana przez Kannera spotkała się z powszechnym zainteresowaniem i uznano ją za podstawowe kryterium, którym zaczęto się posługiwać przy rozpoznawaniu zaburzeń autystycznych u dzieci.⁶

2. Czym jest autyzm?

Autyzm jest zaburzeniem rozwojowym, które najczęściej ujawnia się w ciągu pierwszych trzech lat życia jako rezultat zaburzenia neurologicznego, które oddziałuje na funkcje pracy mózgu. Autyzm i jego pochodne, jak podaje statystyka, występują raz na 10 000 dzieci i występuje cztery razy częściej u chłopców niż dziewczynek. Dochody, stopa życiowa, czy wykształcenie rodziny nie mają żadnego wpływu na występowanie autyzmu. Autyzm ma wpływ na rozwój mózgu w sferach rozumowania, kontaktów socjalnych i porozumiewania się. Dzieci i dorośli z autyzmem najczęściej mają kłopoty z komunikacją w grupie i wspólnych czynnościach. Zaburzenia utrudniają im porozumienie z innymi i stosunek do świata zewnętrznego. Chorzy mogą wykonywać te same ruchy ciała (np. machanie ręką, kołysanie się), nietypowe reakcje wobec ludzi, lub przywiązanie do przedmiotów, czy sprzeciwianie się jakimkolwiek zmianom w rutynie. W niektórych przypadkach może występować agresja i/lub samookaleczanie się. Autyzm jest trzecim najczęściej spotykanym upośledzeniem rozwojowym - częstszym niż zespół Down'a. Jednak większość społeczeństwa, w tym wielu pracowników służby zdrowia, świata nauki, nadal nie rozumie jak autyzm oddziałuje na osoby chore i jaki jest najlepszy sposób pracy z osobami cierpiącymi na autyzm (tłumaczenie definicji autyzmu wg ASA).

3. Etiologia autyzmu

Mimo że przeprowadzono i wciąż prowadzi się wiele badań dotyczących autyzmu, nie udało się do dzisiaj rozstrzygnąć podstawowego problemu, jakim jest geneza tego zaburzenia. Przez ponad pięćdziesiąt lat powstało wiele – mniej lub bardziej spektakularnych, a także mających mniejsze lub większe podłoże zaburzeń autystycznych. Co pewien czas pojawiają się sensacyjne doniesienia o odkryciach mających Stanowic milowy krok w poznaniu przyczyn autyzmu. Badacze maja jednak nadal trudności z ustaleniem ostatecznego profilu etiologicznego. Poniżej przytoczone zostaną główne poglądy na temat przyczyn tego zaburzenia.⁷

Jak dotąd wykluczono koncepcje mówiące o psychogennym podłożu autyzmu – nie znaleziono żadnych obiektywnych dowodów potwierdzających teorie o psychicznym podłożu tego schorzenia. Duże badania kliniczne nie potwierdziły związku pomiędzy szczepieniami (szczególnie szczepionką MMR) a autyzmem.

Obecnie większość badaczy poszukując genezy powstania autyzmu upatruje przyczynę jego powstania w anomaliach budowy i/lub funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego (OUN).

Etiopatologia czynników wywołujących autyzm:

• czynniki genetyczne – wady chromosomów, np. zespół łamliwego chromosomu X, trysomie;

• czynniki biochemiczne – anomalie w gospodarce wapnia, magnezu, glukozy, niewłaściwa gospodarka dopaminami lub fenyloketunoria;

• czynniki wirusowe i parazyty (pasożyty) – różyczka przedporodowa z 3-4 miesiąca, toksoplazmoza, cytomegalia, ospa wietrzna, celiakia;

• niedotlenienia prenatalne, perinatalne i postnatalne;

• czynniki anatomiczne – wady w budowie hippokampa, móżdżka, zwiększone komory płata czołowego i skroniowego;

• zmiany w budowie anatomicznej pnia mózgu, brak jądra górnego oliwki, zmniejszenie nerwu twarzowego;

• czynniki neurologiczne: padaczka, stwardnienie guzowate, zespół Westa Lennoxa.⁸

Przyczyny wzrostu przypadków autyzmu (według Rimlanda):

• Zanieczyszczenie środowiska – po raz pierwszy zwrócono uwagę na fakt, że autyzm może być spowodowany zanieczyszczeniem środowiska, analizując wzrost przypadków autyzmu w miejscowości Leominster (USA), gdzie znajdowała się produkcja plastiku. Nieomal wszystkie zidentyfikowane w okolicy Leomister dzieci mieszkały po nawietrznej stronie wysypiska z plastikowymi odpadami.

• Szczepionki – badania prowadzone przez Rimlanda wykazują, że wiele przypadków autyzmu można wiązać ze stosowaniem szczepionek ochronnych, szczególnie DPT.

• Wzrost stosowania antybiotyków w leczeniu infekcji uszu i w podobnych chorobach – u małych dzieci, które często chorują na zapalenie ucha, podawane są często antybiotyki. Ubocznym efektem stosowania antybiotyków jest rozwój drożdżaków, takich jak np. candida albicans, które wydzielają neurotoksyny uszkadzające CUN.⁹

4. Symptomy i diagnoza autyzmu

Autyzm intryguje nas swoją tajemniczością od ponad pół wieku. Swoją złożonością obejmuje trzy obszary rozwojowe: zerwanie więzi społecznych, zaburzenia w komunikacji oraz sztywność zachowania.

Poniżej przedstawione zostały objawy wskazujące na nietypowy rozwój dziecka relacjonowane przez rodziców dzieci autystycznych:

• Źle znosi zmiany otoczenia

• Na nic nie zwracał uwagi, tak jakby wszystko działo się obok.

• Patrzył przez ludzi, jak przez szybę, wydaje się , że nic nie słyszy.

• Nie lubi bawić się zabawkami nowymi, preferuje przedmioty kuchenne.

• Nie cieszył się, kiedy wracałam do domu, był zainteresowany czymś innym.

• Zwracał większą uwagę na przedmioty niż na osoby.

• Nie chciał posługiwać się własnymi rękami, natomiast moje traktował jak narzędzie.

• Żyła we własnym świecie, nie rozpoznawała mamy, taty, nie patrzyła w oczy, gdy chciała coś, to pchała się w to miejsce i podnosiła rękę tej osoby.

• Interesował się zabawkami, książkami, ale sam nie chciał się bawić.

• Wszystko co brał do ręki to rzucał. Nie miał z nami kontaktu, nie potrzebował czułości, pieszczot, uciekał zawsze od wszystkich w samotność.

• Sztywne zachowanie-te same trasy spacerowe. Nie potrafił się bawić z dziećmi, narzucał im swoją wolę, nie chciał się wspólnie bawić, zaborczo pilnował swoich zabawek.

• Mówiąc używał trzeciej osoby.

• Zachowywał się tak, jakby nas nie słyszał. Robił zajączki na ścianie-cień.

• Nie okazywał radości, kiedy był brany na ręce.

• Miał przymus porządkowania, stereotypie układania-przerwanie powodowało płacz i krzyk.

• Nie interesował się zabawkami (tylko takimi, które brzęczą), echolalicznie powtarzał zasłyszane słowa.

• Domagał się puszczania na video jednej i tej samej bajki, w TV oglądał jedynie reklamy, niektórych się bał”.

Generalnie rodzice w trakcie wywiadów uskarżają się na:

• problemy dziecka z jedzeniem, częste ulewania, dietę ubogą i monotonną, biegunki.

• problemy z zasypianiem, kiwania, trudności ze spaniem, nocne krzyki, płacze, budzenie się z płaczem, koszmary nocne.

• utraty przytomności.

• stereotypie jedzenia, ubierania się

• stałe trasy spacerowe, unikanie ludzi, nowych pomieszczeń, problemy z wejściem do sklepu.¹⁰

Przyjmuje się, że początek zaburzeń autystycznych ma miejsce przed 36 miesiącem życia dziecka. Częstość występowania tego zaburzenia wynosi 5-10 przypadków na 10 000 urodzonych osób. Częściej dotyczy ono chłopców niż dziewcząt. Stosunek ten wynosi 4:1.

W oparciu o dane uzyskane po przebadaniu przez Schoplera 792 osób przyjmuje się, że u około 75% dzieci autystycznych występuje dodatkowe zaburzenie rozwoju w postaci upośledzenia umysłowego. Przy czym rozwój ten przebiega nieharmonijnie, niezależnie od poziomu inteligencji. Podkreślić należy w tym miejscu, że u dzieci funkcjonujących na wyższym poziomie rozwój mowy biernej zawsze przebiega lepiej, niż mowy czynnej.¹¹

Klasyfikacja według DSM-IV (1994)

Dziecko spełnia kryteria diagnostyczne autyzmu, jeśli występuje u niego co najmniej 6 objawów z kategorii wymienionych poniżej, w tym przynajmniej 2 z kategorii pierwszej i 1 z każdej z dwóch pozostałych kategorii. Początek choroby musi nastąpić przed ukończeniem 3. roku życia.¹²

A. Jakościowe zaburzenia we wzajemnych interakcjach społecznych:

1. znaczne zaburzenia w zachowaniach niewerbalnych (kontakcie wzrokowym, mimice twarzy, postawie ciała i gestach, ważnych w kontaktach społecznych);

2. nieumiejętność odpowiedniego dla danego poziomu rozwoju nawiązywania kontaktu z rówieśnikami;

3. brak spontanicznego dążenia do udziału w zabawie, brak zainteresowań i chęci współdziałania z innymi ludźmi;

4. wyraźny brak świadomości fizycznej obecności lub uczuć innych ludzi.

B. Jakościowe zaburzenia w werbalnej i pozawerbalnej komunikacji:

1. opóźniony lub całkowity brak rozwoju mowy ( przy braku prób i kompensacji poprzez alternatywne sposoby komunikowania się w tym: mimika, gest, wskazywanie, pozycje ciała, uśmiech);

2. u osób z dobrze rozwiniętą mową werbalną występuje brak umiejętności inicjowania i kontynuowania rozmowy;

3. mowa używana w sposób stereotypowy, powtarzający się, często język charakterystyczny tylko dla danej osoby;

4. brak różnorodnych, odpowiednich dla danego poziomu rozwoju, spontanicznych zabaw grupowych i zabaw naśladujących różne czynności.

C. Ograniczone, powtarzające się, stereotypowe modele zachowania, zainteresowań i aktywności:

1. powtarzanie zachowań według jednego lub więcej stereotypowych i ograniczonych wzorców, które są nieprawidłowe w swej sile albo w zakresie;

2. sztywne trzymanie się niefunkcjonalnych procedur lub rytuałów;

3. występowanie stereotypowych i powtarzających się manieryzmów ruchowych (trzepotanie palcami, kiwanie całym ciałem, okręcanie się wokół własnej osi, kręcenie głową);

4. uporczywe zainteresowanie niektórymi przedmiotami lub ich właściwościami.¹³

Zakres objawów autystycznych u dziecka może być różnorodny i o różnym stopniu nasilenia. Czasami są one tak specyficzne, że trudno przypisać je do jakiejkolwiek wymienionej grupy. Specyfika i różnorodność współwystępujących z autyzmem zaburzeń skłania do określenia tych dzieci, jako osób o cechach autystycznych.¹⁴

I. Dziecko z autyzmem w szkole

Uczeń z autyzmem, na mocy decyzji Zespołu orzekającego, działającego w publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, może uzyskać orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. W orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego Zespół przedstawia diagnozę, zalecenia i uzasadnienie. W diagnozie zawarte są informacje o możliwościach i potencjale rozwojowym dziecka. W przypadku dziecka z autyzmem określony jest zazwyczaj poziom rozwoju intelektualnego, opis funkcjonowania ucznia. W razie potrzeby dołączone są diagnozy innych specjalistów: diagnoza funkcjonalna pedagoga specjalnego, diagnoza logopedyczna, diagnoza procesów integracji sensorycznej. W opinii przedstawione są zazwyczaj dysfunkcje rozwojowe dziecka oraz szczegółowe uzasadnienie wskazanej formy pomocy.

Orzeczenia oraz opinie dla dzieci z autyzmem wydają Zespoły działające w poradniach wskazanych przez kuratora oświaty.¹⁵

1. Funkcjonowanie dzieci autystycznych w szkole

Wśród uczniów z autyzmem mogą znajdować się z jednej strony dzieci z nasilonymi zaburzeniami w zachowaniu i znacznym, czy umiarkowanym upośledzeniem umysłowym, z drugiej zaś dzieci z niewielkim poziomem nieprawidłowości w funkcjonowaniu, w normie intelektualnej lub z inteligencją ponadprzeciętną tzw. wysokofunkcjonujące.

Rozwój dziecka z autyzmem cechuje nieharmonijność. Niektóre obszary funkcjonowania mogą być opóźnione w stosunku do wieku dziecka i odznaczać się deficytami (np.. rozwój emocjonalny i społeczny), w innych możemy obserwować ponadprzeciętne zdolności np.. pamięć wzrokową.

Nie ma jednolitego, wypracowanego systemu umożliwiającego zapewnienie dobrego wsparcia w edukacji uczniom z zaburzeniami autystycznymi. Uczniowie ci realizują obowiązek szkolny na różne sposoby:

• w zespołach rewalidacyjnych,

• w szkołach specjalnych, w tym klasach dla uczniów z autyzmem,

• w klasach integracyjnych,

• w szkołach ogólnodostępnych,

• w formie nauczania indywidualnego.¹⁶

W okresie szkolnym, mimo wyraźnych postępów w rozwoju nadal utrzymują się:

• zaburzenia w sferze kontaktów społecznych;

• zaburzenia w komunikacji;

• stereotypowe zabawy lub zainteresowania (zainteresowania ograniczone do wąskiego wycinka wiedzy, np. dotyczące dinozaurów, pogody, rozkładu jazdy pociągów itp.);

• opór przed zmianami, skłonność do zachowania rutyn i rytuałów.

Zwykle dzieci autystyczne cechuje dobra, lub ponadprzeciętna pamięć mechaniczna oraz uzdolnienia do zadań wymagających umiejętności wzrokowo-przestrzennych. Niektóre z nich mogą przejawiać wybiórcze talenty muzyczne i plastyczne, potrafią wykonywać skomplikowane obliczenia matematyczne, bardzo szybko uczą się czytać. U dzieci o ilorazie inteligencji w normie zaburzona jest jednak zdolność myślenia abstrakcyjnego oraz rozumienia słów i wypowiedzi w zależności od kontekstu lub intonacji.

W okresie dorastania są bardziej zainteresowane innymi ludźmi, mogą nawiązywać bliższe kontakty rówieśnicze na zasadzie podzielania wspólnych zainteresowań. Część osób autystycznych zaczyna wówczas zauważać swoją odmienność i trudności. Widoczne jest niedostosowanie do zasad obowiązujących w grupie młodzieżowej, takich jak używanie slangu młodzieżowego, określony sposób ubierania, podobieństwo zainteresowań.

Problemem może stać się brak dbałości o higienę i wygląd. W tym wieku część osób z autyzmem może umieć ukryć stereotypie ruchowe, ale nawet u dobrze funkcjonujących nastolatków mogą one wystąpić w sytuacji stresu.¹⁷

2. Stres i jego redukowanie

Dzieci ze spektrum autyzmu bywają bardzo podatne na stres, a ich reakcje nadmierne i trudne do stonowania, co oznacza nieraz nagłe, skrajne reakcje emocjonalne, jak krzyk, ucieczka, bicie siebie lub innych, w odpowiedzi na błahe lub niezauważalne dla postronnych osób bodźce czy zmiany otoczenia. Stres spowodowany być może konkretnymi bodźcami -zewnętrznymi (dźwiękowymi, wzrokowymi, zapachowymi, smakowymi dotykowymi) lub wewnętrznymi (poczucie braku równowagi, ból, mrowienie, głód, dyskomfort, rozdrażnienie, pobudzenie lękowe), ale także ogólnym przeciążeniem, wynikającym z nadmiaru stymulacji, z nakładających się i krzyżujących dźwięków czy poczucia chaosu i dezorientacji w otoczeniu.

Zapobieganie nadmiernemu wzrostowi stresu lub jego kumulacji polega na odpowiednim zaplanowaniu środowiska nauczania i sposobu pracy z dzieckiem, po rozpoznaniu jego potrzeb i możliwości, jednak i tak może dojść do przeciążenia stymulacją lub nadmiernego zdenerwowania się z jakiegoś powodu. Może zaistnieć potrzeba wyciszenia dziecka z dala od innych uczniów lub po prostu konieczność natychmiastowego wyprowadzenia go z sali i odizolowania od reszty grupy.

Z tego powodu, w każdej placówce, do której uczęszcza dziecko należące do spektrum autyzmu powinno się znaleźć specjalnie zorganizowane miejsce do wyciszania się ucznia, który jest „przestymulowany” lub w stanie silnego pobudzenia. Miejsce takie można nazwać „spokojnym miejscem” lub „pokojem ciszy” albo jeszcze inaczej, w każdym razie zarówno nazwa, jak i wystrój tego miejsca powinny kojarzyć się przyjemnie i nie powodować stygmatyzacji społecznej, a jednocześnie powinien umożliwiać każdemu uczniowi czy nauczycielowi, nie tylko temu z autyzmem, odprężyć się, uspokoić i powrócić do równowagi.¹⁸

3. Trudności w uczeniu się

Właściwości rozwoju intelektualnego obserwowane u tej grupy dzieci nie są typowe tylko i wyłącznie dla autyzmu, a ponadto występują w różnych konfiguracjach i nasileniu. Możemy jednak twierdzić, że w przypadku nawet dobrze funkcjonujących osób z autyzmem mamy do czynienia z charakterystycznymi problemami w tym zakresie, co wpływa na ich specyficzne postrzeganie świata, myślenie, uczenie się.

Odpowiednie zabiegi edukacyjne mogą przeciwdziałać tym deficytom lub je kompensować. U uczniów z autyzmem często występują:

• przewaga myślenia obrazowego nad werbalnym,

• dobre spostrzeganie wzrokowe i pamięć wzrokowa,

• trudności w przyswajaniu pojęć abstrakcyjnych i w myśleniu abstrakcyjnym,

• dosłowne rozumienie języka,

• trudności w myśleniu przyczynowo – skutkowym,

• przywiązanie do rutyny, brak lub mała elastyczność w myśleniu,

• przewaga pamięci mechanicznej nad znaczeniową,

• przewaga uwagi mimowolnej nad dowolną,

• osłabiona ciekawość poznawcza i motywacja wewnętrzna, wybiórcze zainteresowania,

• zaburzenia w odbiorze i integracji bodźców sensorycznych.¹⁹

Istnieje wiele sposób zapobiegania trudnościom i problemom, zanim one wystąpią, zarówno w trakcie nauczania, jak i w szeregu innych sytuacji szkolnych czy przedszkolnych. Należą do nich czynności związane z planowaniem aktywności, opcjami dotyczącymi wyników, dostosowaniem środowiska i rozwiązaniami odnoszącymi się do grupy przedszkolnej albo klasowej. Mają one na celu zapewnienie nauczycielowi płynne i bezproblemowe poprowadzenie lekcji, zaś uczniowi pomóc utrzymać uwagę i zaangażowanie, dostarczyć niezbędnych zasobów wewnętrznych i zewnętrznych oraz uchronić go przed nadmiernym stresem i kryzysem.²⁰

Dobroczynna rola edukacji.

Przeciwdziałania i kompensowania deficytów częstych u osób z autyzmem ma duże znaczenie dla niwelowania nieharmonijnego rozwoju. Tym bardziej, że praca nad obszarami problemowymi idzie w parze z usprawnianiem mocnych stron dziecka w tym jego zdolności wysepkowych. Powoduje to wzrost motywacji wewnętrznej do nauki, wzrost ciekawości poznawczej i daje dziecku szansę na odniesienie sukcesu i skuteczną stymulację globalnego rozwoju. Dziecko zaczyna lepiej rozumieć otaczające środowisko i czuć się w nim bezpieczniej.

WAŻNE!

• osoby z autyzmem chcą się uczyć,

• osoby z autyzmem chcą lepiej zrozumieć i poznać świat , w którym żyją,

• ustawiczne nauczanie zapobiega wystąpieniu stagnacji rozwojowej oraz regresji,

• ustawiczne nauczanie zmniejsza liczbę trudnych zachowań,

• ustawiczne nauczanie zwiększa motywację do działania ponieważ zwiększa poczucie sprawstwa,

• umożliwia to realizację ich pasji i zainteresowań.²¹

4. Co jest ważne w pracy z uczniem z autyzmem?

Głównym celem edukacji ucznia z zaburzeniami autystycznymi jest rozwijanie jego autonomii, jego personalizacja i socjalizacja, a także – w ramach posiadanych przez niego realnych możliwości –wyposażenie w takie umiejętności i wiadomości aby :

• mógł porozumiewać się z otoczeniem w jak najpełniejszy dla siebie sposób, werbalnie lub pozawerbalnie,

• zdobył maksymalną niezależność życiową w zakresie zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych,

• był zaradny w życiu codziennym adekwatnie do własnego, indywidualnego poziomu sprawności i umiejętności oraz miał poczucie sprawczości,

• mógł uczestniczyć w różnych formach życia społecznego, znając i przestrzegając ogólnie przyjętych norm, zachowując przy tym prawo do swojej inności.

Jak postępować z dzieckiem autystycznym w szkole?

• Każde zajęcia powinny przebiegać wg stałego schematu (potrzeba niezmienności). Im mniej się dzieje, ale tak samo, tym lepiej funkcjonują autystycy.

• Należy jasno, konkretnie, zwięźle formułować polecenia (nieraz trzeba powtórzyć polecenie nawet kilka razy i podejść indywidualnie do dziecka).

• Należy unikać potoku mowy (obszernego omawiania), ze względu na trudności z selekcja informacji; podać, co jest ważne, a co mniej ważne.

• Do tych dzieci szybciej dochodzi informacja pisana, wiec jak najwięcej należy używać informacji i poleceń na piśmie.

• Przy odpowiedziach dziecka nieraz trzeba podpowiedzieć pierwsze słowo.

• Dziecko autystyczne nie powinno ani na moment pozostawać bez jasno sformułowanego zadania, w przeciwnym razie wystąpić może mówienie do siebie lub inne dziwne zachowania czy stereotypie. W przypadku echolalii (powtarzanie usłyszanych słów bezpośrednio po ich usłyszeniu) można zwrócić uwagę dziecku umownym gestem (np. pokazując na buzię), oznaczającym, że ma być cicho. (Należy jak najczęściej używać tego gestu, aby był on rozpoznawalny i zrozumiały dla dziecka).

• W przypadku zmęczenia, niechęci do pracy, złego zachowania, zaleca się odpoczynek dla dziecka w kąciku wyciszenia, który jest w klasie.

• W przypadku niewłaściwej reakcji dziecka, odnośnie jakiejś sytuacji np. głośnego krzyku lub ciągłego śmiechu nie należy krzyczeć, ani krytykować dziecka lecz konkretnie powiedzieć co ma zrobić (gdy dziecko autystyczne ma problemy z wyrażaniem swoich emocji i odczytywaniem czyichś emocji i nie powinno być za to karane).²²

Co ułatwia i wspiera komunikację z uczniem ze spektrum autyzmu?

• Rozpoznawanie i docenianie strategii komunikacyjnych stosowanych przez dziecko.

• Stosowanie materiałów wizualnych, żeby pomóc lepiej zrozumieć.

• Używanie konkretnego, dosłownego i precyzyjnego języka.

• Wypowiadanie imienia dziecka przed każdym poleceniem czy instruowaniem.

• Bycie konsekwentnym.

• Dawanie mu więcej czasu na przetworzenie informacji.

• Korzystanie ze wsparcia specjalisty.

Przeszkody dla komunikacji, a więc to, czego należy unikać:

• Budowanie założeń opartych na stosowanym przez dziecko języku.

• Stosowanie zbyt wielu słów i w ogóle mówienie zbyt wiele.

• Oczekiwanie, że dziecko rozumie to, co się do niego mówi.

• Stosowanie metafor lub idiomów bez uprzedniego wyjaśnienia ich znaczenia.

• Opieranie swojego przekazu na ekspresji i mimice twarzy oraz gestach (mowa ciała).

• Praca w izolacji.²³

Zadania szkoły:

1. Tworzenie właściwych warunków, niezbędnych do zapewnienia uczniowi komfortu psychicznego, poczucia bezpieczeństwa i akceptacji, nawiązanie pozytywnego kontaktu emocjonalnego nauczyciela z uczniem.

2. Rozwijanie u ucznia motywacji do porozumiewania się z drugą osobą, komunikowania potrzeb i stanów emocjonalnych.

3. Tworzenie sytuacji edukacyjnych i wykorzystywanie sytuacji życiowych do rozwijania umiejętności komunikacyjnych ucznia.

4. Wdrażanie do samodzielnego wykonywania czynności związanych z samoobsługą, umożliwianie doznawania satysfakcji z osiąganej niezależności.

5. Konstruowanie sytuacji wychowawczych umożliwiających doświadczanie relacji społecznych.

6. Uczenie zasad współistnienia społecznego oraz kształtowanie umiejętności radzenia sobie w różnych sytuacjach społecznych.

7. Stwarzanie sytuacji sprzyjających poznawaniu otoczenia, w którym przebywa uczeń.

8. Wspieranie rozwoju sprawności psychofizycznej ucznia, prowadzenie zajęć niezbędnych do rozwoju psychoruchowego.²⁴

Bibliografia

1. Bobkowicz-Lewartowska L., Autyzm dziecięcy zagadnienia diagnozy i terapii. Wydawnictwo: Impuls. Kraków 2000.

2. Cytowska B., Dzieci chore, niepełnosprawne i z utrudnieniami w rozwoju. Wydawnictwo: Impuls. Kraków 2008.

3. De Clercq H., Autyzm od wewnątrz – przewodnik. Wydawnictwo: Fraszka Edukacyjna, Fundacja Syapsis, Warszawa 2007.

4. Kendall Philip C., Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Gdańsk 2004.

5. Wolski A., Światło i cienie. Autyzm. „Chrześcijańskie Pismo Osób Niepełnosprawnych i ich Rodzin i Przyjaciół” nr 3/33, 2001.

Publikacje internetowe

1. Cześniuk B., Dziecko z autyzmem i zespołem Aspergera w szkole i przedszkolu, Dostępny w Internecie: http://www.pcpppidn.eu/odm-publikacje-2012-2013.html

2. Jagielska G., One są wśród nas. Dziecko z autyzmem i zespołem Aspergera w szkole i przedszkolu. Informacje dla pedagogów i opiekunów. http://www.bc.ore.edu.pl/Content/196/05ore_autyzm.pdf.

3. Stefańska-Klar R., Dziecko ze spektrum autyzmu w przedszkolu i szkole ogólnodostępnej. Dostępny w Internecie: http://www.autyzm-gorzow.org/article/3/63.

4. Stupka M., Autyzm – charakterystyka i wskazania do pracy. Dostępny w Internecie: http://www.edukacja.edux.pl/p-3862-autyzm-charakterystyka-i-wskazania-do-pracy.php.

---

1. Cytowska B., Dzieci chore, niepełnosprawne i z utrudnieniami w rozwoju. Impuls. Kraków 2008, s.349.↩

2. Bobkowicz-Lewartowska L., Autyzm dziecięcy zagadnienia diagnozy i terapii. Impuls. Kraków 2000, s.11.↩

3. Cytowska B., Dzieci chore, niepełnosprawne i z utrudnieniami w rozwoju. Impuls. Kraków 2008, s.349.↩

4. Bobkowicz-Lewartowska L., Autyzm dziecięcy zagadnienia diagnozy i terapii. Impuls. Kraków 2000, s.11.↩

5. Bobkowicz-Lewartowska L., Autyzm dziecięcy zagadnienia diagnozy i terapii. Impuls. Kraków 2000, s.12.↩

6. Cytowska B., Dzieci chore, niepełnosprawne i z utrudnieniami w rozwoju. Impuls. Kraków 2008, s.350.↩

7. Cytowska B., Dzieci chore, niepełnosprawne i z utrudnieniami w rozwoju. Impuls. Kraków 2008, s.350.↩

8. Wolski A., Światło i cienie. Autyzm. „Chrześcijańskie Pismo Osób Niepełnosprawnych i ich Rodzin i Przyjaciół” nr 3/33, 2001 r. s.4-13.↩

9. Bobkowicz-Lewartowska L., Autyzm dziecięcy zagadnienia diagnozy i terapii. Impuls. Kraków 2000, s.19.↩

10. Wolski A., Światło i cienie. Autyzm. „Chrześcijańskie Pismo Osób Niepełnosprawnych i ich Rodzin i Przyjaciół” nr 3/33, 2001 r. s.4-13.↩

11. Wolski A., Światło i cienie. Autyzm. „Chrześcijańskie Pismo Osób Niepełnosprawnych i ich Rodzin i Przyjaciół” nr 3/33, 2001 r. s.4-13.↩

12. Kendall Philip C., Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Gdańsk 2004, s. 164.↩

13. Cytowska B., Dzieci chore, niepełnosprawne i z utrudnieniami w rozwoju. Impuls. Kraków 2008, s.357.↩

14. Wolski A., Światło i cienie. Autyzm. „Chrześcijańskie Pismo Osób Niepełnosprawnych i ich Rodzin i Przyjaciół” nr 3/33, 2001 r. s.4-13.↩

15. Cześniuk B., Dziecko z autyzmem i zespołem Aspergera w szkole i przedszkolu. Dostępny w Internecie: http://www.pcpppidn.eu/odm-publikacje-2012-2013.html (dostęp: 29.12.2014).↩

16. Tamże.↩

17. Jagielska G., One są wśród nas. Dziecko z autyzmem i zespołem Aspergera w szkole i przedszkolu. Informacje dla pedagogów i opiekunów. Dostępny w Internecie: http://www.bc.ore.edu.pl/Content/196/05ore_autyzm.pdf (dostęp: 30.12.2014).↩

18. Stefańska-Klar R., Dziecko ze spektrum autyzmu w przedszkolu i szkole ogólnodostępnej. Dostępny w Internecie: http://www.autyzm-gorzow.org/article/3/63 (dostęp: 30.12.2014)↩

19. Cześniuk B., Dziecko z autyzmem i zespołem Aspergera w szkole i przedszkolu. Dostępny w Internecie: http://www.pcpppidn.eu/odm-publikacje-2012-2013.html (dostęp: 29.12.2014).↩

20. Stefańska-Klar R., Dziecko ze spektrum autyzmu w przedszkolu i szkole ogólnodostępnej. Dostępny w Internecie: http://www.autyzm-gorzow.org/article/3/63 (dostęp: 30.12.2014)↩

21. Cześniuk B., Dziecko z autyzmem i zespołem Aspergera w szkole i przedszkolu. Dostępny w Internecie: http://www.pcpppidn.eu/odm-publikacje-2012-2013.html (dostęp: 29.12.2014).↩

22. Stupka M., Autyzm – charakterystyka i wskazania do pracy. Dostępny w Internecie: http://www.edukacja.edux.pl/p-3862-autyzm-charakterystyka-i-wskazania-do-pracy.php (dostęp: 18.012015)↩

23. Stefańska-Klar R., Dziecko ze spektrum autyzmu w przedszkolu i szkole ogólnodostępnej. Dostępny w Internecie: http://www.autyzm-gorzow.org/article/3/63 (dostęp: 30.12.2014)↩

24. Stupka M., Autyzm – charakterystyka i wskazania do pracy. Dostępny w Internecie: http://www.edukacja.edux.pl/p-3862-autyzm-charakterystyka-i-wskazania-do-pracy.php (dostęp: 18.012015)↩