1.Pojęcia „Europa Wschodnia” i „ Europa Środkowo-Wschodnia”, czas i przyczyny powstania tych pojęć.
a) Państwa, które są zaliczane do Europy Wschodniej (według określenia ONZ), Europy Północnej i Europy Południowej.
b) Państwa, które są zaliczane do Europy Środkowo-Wschodniej.
Europa Środkowo Wschodnia (popularne w l. 80. – Oskar Halecki)
Zbitek dwóch określeń części Europy:geograficznie ( środkowa) i politycznie ( wschodnia)
-państwa Grupy Wyszehradzkiej (Polska, Czechy, Słowacja, Węgry)
-państwa nadbałtyckie odłączone od ZSRR, będące niegdyś częścią, bądź dominium Rzeczypospolitej (Litwa, Łotwa, Estonia)[
-państwa ruskie odłączone od ZSRR, będące niegdyś częścią Rzeczypospolitej (Białoruś, Ukraina)
-państwa powstałe z dawnej Jugosławii (Słowenia, Chorwacja, Bośnia i Hercegowina, Serbia, Czarnogóra, Macedonia)
-pozostałe kraje bałkańskie (Albania, Bułgaria i Rumunia).
Klasyfikacja wg ONZ
Białoruś, Bułgaria, Czechy, Mołdawia, Polska, Rumunia, Rosja, Słowacja, Ukraina, Węgry.
3. Sztuka i jej rodzaje.
Sztuka – rodzaj działalności uprawianej przez artystów.
4. „Realizm socjalistyczny” (socrealizm): geneza, główne zalożenia i cele.
Socrealizm (realizm socjalistyczny) obowiązywał w sztuce ZSRR od początku lat trzydziestych XX wieku, do lat osiemdziesiątych. Po zakończeniu II wojny światowej został narzucony we wszystkich państwach bloku wschodniego. Naczelną ideą socrealizmu było ideowe zaangażowanie sztuki w „walkę o socjalizm”. Sztuka miała być tym narzędziem w walce o socjalizm, miała też przybliżać jego idee w formie dostępnej wszystkim ludziom. Dzieła tworzone w tym nurcie miały pełnić funkcje propagandową, której adresatem był często prosty robotnik. Obrazy i rzeźby socrealistyczne przypominają w formie prace realistów, z nieco żywszą gama barw i wyrazistszą fakturą. Tematyka prac socrealistycznych jest bardzo różnorodna ukazuje np.: prace fizyczna, sceny z rewolucji proletariackiej, Armie Czerwoną, realizacje wielkich przedsięwzięć budowlanych, przywódców partii, robotników i kołchoźników. Celem twórców miało być również tworzenie portretów przewodników pracy. Treść dzieł socrealistycznego jest optymistyczna i zarazem dydaktyczna, sztuka ma przybliżyć idee socjalizmu. Z założenia twórców ich dzieła miały również odzwierciedlać rzeczywistość, bez popadania w naturalizm i ujawniania indywidualnych cech autora. Dzięki tym cechom sztuka socrealistyczna stała się ponadczasowa, pokazująca ludzi pięknych i szczęśliwych, a świat wokół nich był idealny bez wojen, konfliktów i niepokoju.
artystyczny obraz rzeczywistości "dokładnie zgodna z określonym historycznym rozwoju rewolucyjnego".
koordynacja twórczości artystycznej z ideami marksizmu-leninizmu, aktywne zaangażowanie pracowników w budowie socjalizmu, zatwierdzenia kierownictwa partii komunistycznej
5. Komunizm a „nowa sztuka” w ZSSR.
Początkowo z nowym państwem utożsamiali się zarówno artyści awangardowi (futuryzm, konstruktywizm, abstrakcjonizm), którzy byli przekonani, że rewolucja w sztuce jest związana z rewolucją społeczną, jak i twórcy o przekonaniach komunistycznych, preferujących tradycyjne formy (określający się jako „proletariaccy”). Na początku lat 30. władze potępiły zbyt daleko idące poszukiwania jako formalizm i określiły preferowany wzorzec jako realizm socjalistyczny (według formuły socjalistyczna w treści, ludowa w formie). Utworzono wtedy oficjalne związki pisarzy, kompozytorów, architektów itp., zrzeszające uznanych artystów – partyjnych oraz tolerowanych poputczików. Artyści, których prace miały wydźwięk niezgodny z państwową ideologią albo krytykujących władze pozbawiano możliwości tworzenia.
Kultura, sztuka i duchowość poddana była oficjalnemu ateizmowi naukowemu. Wiara mogła być karana więzieniem, zesłaniem do GUŁ-agu a nawet śmiercią, desakralizowano oraz niszczono przy tym świątynie i dzieła sztuki[4].
6. Rola sztuki w propagandzie radzieckiej.
7. Rozwój sztuki (literatury, malarstwa etc.) w ZSSR w latach 1922 – 1980.
Literatura
Formuła realizmu odwoływała się do XIX-wiecznych wzorów prozy realistycznej i poezji społecznej. Standardowe dzieło spełniało postulaty: typowości opisywanych sytuacji, ideologicznej motywacji rozwoju akcji i romantyki rewolucyjnej. Narracja wyrażała przesłanie dydaktyczne. Wyraźnie była zarysowana granica między postaciami pozytywnymi i negatywnymi. Prekursorem prozy socrealistycznej według oficjalnego stanowiska był Maksim Gorki, jako autor powieści Matka. Innymi sztandarowymi przykładami literatury prasocrealistycznej były Opowieść o prawdziwym człowieku Borisa Polewoja, Jak hartowała się stal Mikołaja Ostrowskiego. Założenia socjalizmu najpełniej realizowała tak zwana literatura produkcyjna, której pierwowzorem była powieść Cement Fiodora Gładkowa.
Poezja socrealistyczna cechowała się skrajnie konwencjonalną formą, używaniem wieloosobowego podmiotu lirycznego i patosem, ale główną jej cechą było służalcze, propagandowe zakłamanie.
W tych dziedzinach realizm socjalistyczny cechował się ograniczoną tematyką: portrety przywódców, wizerunki pracy i życia ludu, sceny batalistyczne. Podstawową cechą formy była dbałość o realistyczne obrazowanie, jak najbardziej zgodne z potocznym wyobrażeniem świata przez masowego widza. Socrealistyczna sztuka nawiązywała formalnie do klasycyzmu, a tematycznie często do ludowości. Odtwarzanie rzeczywistości nie było głównym celem z punktu widzenia zleceniodawcy, czyli państwa – cel był apologetyczno-propagandowy. Mimo to zachowało się sporo dzieł o wysokiej wartości artystycznej. W późniejszym okresie obowiązywania socrealizmu pojawiały się próby przemycania pewnych cech postimpresjonizmu, kubizmu lub koloryzmu.
Głównymi reprezentantami socrealizmu w sztuce radzieckiej byli Isaak Brodski (Lenin w Smolnym), Aleksander Gierasimow (Stalin i Woroszyłow na Kremlu), Boris Joganson (Przesłuchanie komunisty). Głównym dziełem socrealizmu w rzeźbie jest Robotnik i kołchoźnica Wiery Muchiny
Architektura
Według założeń partii architektura miała wyrażać siłę i potęgę państwa, a nie piękno czy elegancję. Architektura socrealistyczna była przewidziana jako styl państwowy ZSRR. Budynki cechuje monumentalne przeskalowanie, symetria, oraz stosowanie wielu rozmaitych elementów zdobniczych attyki, kolumnady, pilastry wysokie partery nadają bryle charakter monumentalności. Założenia urbanistyczne, to szerokie trakty i ogromne place mające w założeniu skupiać życie mieszkańców.
Styl krytykowany głównie za brak funkcjonalności, nieekonomiczne wykorzystanie materiałów i surową formę, przez lata realnego socjalizmu ograniczający postęp w architekturze państw ZSRR.
8. Twórca - władza/państwo – społeczeństwo w ZSSR.
9. Artysta/twórca wobec władzy sowieckiej (na konkretnym przykladzie): współpraca czy opozycja.
Aleksandr Kosołapow – przedstawiciel soc-artu, w swoich dziełach zestawiał elementy ideologii komunistycznej z produktami kultury masowej Zachodu -> prześmiewcze.
10. Polityka władzy sowieckiej wobec środowiska artystycznego w latach 1922 – 1932.
młodzi artyści awangardy spodziewali się, że nowa władza programowo odcinająca się od burżuazji zapewni im dobre warunki rozwoju. Ważną rolę w awangardzie artystycznej odegrał wtedy w Witebsku Kazimierz Malewicz. Wkrótce rosyjscy awangardziści: malarze, architekci, kompozytorzy zasłynęli za Zachodzie Europy. W Rosji zaczęli sprawiać kłopot słabo wykształconym funkcjonariuszom partyjnym, którzy oczekiwali od artystów twórczości tradycyjnej, popularnej, nie wymagającej od odbiorcy wysiłku intelektualnego. W wyniku narastającego konfliktu wielu artystów, jak Marc Chagall, Chaim Soutine i Wassily Kandinsky, wyjechało na Zachód. Pozostali tworzyli nadal liczne ugrupowania artystyczne. W roku 1932 doszło do otwartego starcia władz partii z niepokornymi artystami.
Historia socrealizmu
Po raz pierwszy termin "realizm socjalistyczny" pojawił sie w "Literaturnej Gazetie" 23 maja 1932 w związku z akcją mającą na celu zmuszenie grup literatów RAPP (Robotniczej Asocjacji Pisarzy Proletariackich) i Awangard do porzucenia niekonwencjonalnej twórczości. Dzieło sztuki powinno posiadać realistyczną formę i socjalistyczną treść, zgodną z ideami marksizmu i leninizmu.
11. Losy twórcy w ZSSR ( na konkretnym przykładzie).
Erik Bulatov:
Urodzony w 1933 w Swierdłowsku, artysta moskiewski, jeden z twórców sztuki soc-art. W 1958 roku ukończył studia w Instytucie Sztuki imienia VI Surikow. Od 1959 roku pracował w wydawnictwie dla dzieci dom "Detgiz" wraz z Kabakovem i Wasilievem. Wystawy w Moskwie rozpoczął się w 1957, a od roku 1973, już za granicą. Charakterystyczny i rozpoznawalna metoda twórcza Bulatova to zderzenie tekstu plakatu, wyjętej z kontekstu radzieckiej rzeczywistości, z elementami graficznym (głównie krajobraz, wzięte z popularnej prasy). W efekcie, artysta w niezwykle przystępny sposób, ilustruje absurdalność rzeczywistości, nasyconą symbolami sowieckiej propagandy. Oprócz dzieł soc-art, jeszcze w swoich wczesnych pracach Bulatov opracował teorię struktury interakcji i przestrzeni. W tych pracach, widać znaczący wpływ Falk. Był to unikalny okres jego pracy, bezcenny dla godności w kontekście historii sztuki. Prace Bulatova są stale wystawiane na aukcji sztuki współczesnej. Na aukcji "Philips" praca "Soviet Space" poszedł za około $ 1,6 mln, a jeszcze dwa obrazy o tematyce sowieckiej, w tym "Rewolucja - pierestrojka", sprzedały się za ponad milion dolarów każdy, co czyni z Bulatova jednym z najdroższych współczesnych artystów rosyjskich.
12. Stowarzyszenie malarzy Rosji rewolucyjnej (Ассоциация художников революционной России): geneza, założenia programowe, cele, rozwój, przedstawiciele.
AHRR – Stowarzyszenie Twórców Rewolucyjnej Rosji 1922 – 1932
Impulsem do powstania stało się przemówienie Pawła Radimova na zakończenie wystawy zatytułowanej „Odbicie życia w sztuce” – „dzisiaj: życia Armii Czerwonej, życia robotników, chłopów, przodowników pracy i rewolucji – zrozumiałe dla mas”
Cele:
Ukazywać epokę, wyeksponowanie znaczącej roli dydaktyzmu dzieł.
Dotarcie do jak najszerszego grona odbiorców tak, aby odbiorcy mogli odnaleźć w tej sztuce siebie.
Etapy działalności:
1922 – 24 okres początkowy; treści agitacyjne ukazanie i odzwierciedlenie w sztuce heroizmu życia i walki społeczeństwa rosyjskiego w pierwszych latach istnienia ZSRR.
1924 – wyrzucenie z organizacji artystów, których działalność uznano za „obcą ideologii AHRR”
28 – 32 konflikt i rozłam organizacji: wyodrębniła się „młodzieżówka” AHRR (OMAHR)
Przedstawiciele:
P. Radimov, A. Grigoriev, B. Yakovlev, N. Kotow.
13. „Soc-art”: geneza, głowne założenia, dzieła i twórcy.
Soc-art narodził się dzięki malarstwu, miał parodiować sztukę państwową.
Termin soc – art – analogia do pop – artu; twórcami tego terminu byli V. Komar i A. Melamid.
Głowne założenia:
Krytyka i ośmieszanie wartości i kultów, które narzucała radziecka ideologia,
Sprzeciw wobec wszelkiego konserwatyzmu i dogmatyki.
Materiałem dla soc – artu była sztuka realistyczna i socrealistyczna
Inspiracją sowiecka mentalność i świadomość.
Celem – stworzenie imitacji, aby zdyskredytować i rozsadzić ją od wewnątrz.
G. Bruskin, V. Komar, A. Melamid, E. Bulatov, A. Kosolapov, B. Orlov, D. Prigov.
14. Dwie tendencje w „soc-arcie”: punkty styczne i róznice.
15. Sztuka antysowiecka w ZSSR, jej problematyka, cele i twórcy.