Układ Pokarmowy ćw 1

1. Funkcje układu pokarmowego:

Trawienie, mieszanie, wchłanianie, rozdrabnianie, zmiękczanie pokarmu.

1. Gruczoły układu pokarmowego:

Ślinianki: wyróżniamy 3 pary: przyuszne, podżuchwowe i podjęzykowe. Wydzielają 95% śliny. Pozostałe 5% wydzielają mniejsze gruczoły.

Udział ślinianek w wytwarzaniu śliny:

1. Warunki podstawowe- w okresie między posiłkami: przyuszne 20%, podżuchwowe 70% i podjęzykowe 5%

2. Pobudzenie- żucie, trawienie: przyuszne 35%, podżuchwowe 50%, podjęzykowe 5%.

Najwięcej śliny wydzielają ślinianki podżuchwowe.

Ślinianki są zbudowane z pęcherzyka wydzielniczego (tu powstaje ślina pierwotna o składzie zbliżonym do osocza) i z przewodów wyprowadzających (tu zachodzi 2.etap tworzenia śliny, powstaje ślina ostateczna): wpływ i wypływ jonów. Ślina ostateczna zawiera jony.

Osmolarność śliny: zawiera jony sodowe i wodorowęglanowe. Wraz ze wzrostem objętości śliny wzrasta stężenie jonów. Jony wpływają na osmolarność oraz właściwości buforujące.

Wypływ śliny jest możliwy dzięki obecności komórek mioepitelialnych, które otaczają śliniankę, komórki te kurcząc się powodują wypłynięcie śliny z pęcherzyka, a później z przewodów wyprowadzających.

Wytwarzamy 1,5 l śliny na dobę, wydzielanie śliny zależy od pory dnia (regulacja dobowa), w dzień wydzielamy więcej śliny z szybkością ok. 0,5 ml/min, a w nocy 0,1 ml/min.

Inne czynniki wpływające na ilość śliny:

• bodźce wzrokowe, zapachowe

• pory roku – zimą wydzielanie śliny jest większe, latem mniejsze

• hormony (głównie mineralokortykosteroidy i hormony płciowe) W największym stopniu hormony płciowe wpływają w okresie ciąży. Powyżej 3 miesiąca zmniejsza się

• niektóre leki (gł. leki antyhistaminowe, antycholinergiczne i obniżające ciśnienie krwi – gł. diuretyki) – zazwyczaj obniżają one ilość wydzielanej śliny

Kserostomia- zaburzenia w ilości widzialnej śliny (zmniejszenie wydz.), suchość w jamie ustnej. Mogą ją powodować leki antyhistaminowe, diuretyki, leki antycholinergiczne. Kserostomia występuje w przypadku wielu chorób autoimmunologicznych, w reumatoidalnym zapaleniu stawów, często po radioterapii w okolicy jamy ustnej.

Funkcje śliny:

• Bierze udział w trawieniu - zawiera enzymy trawienne:

Alfa – amylaza ślinowa (jest wytwarzana przez ślinianki; rozkłada wiązania β-1,4-glikozydowe w skrobi)

Lipaza językowa (wytwarzana przez gruczoły na języku; rozkłada trójglicerydy)

• Ułatwia tworzenie kęsa pokarmowego, nawilża i zmiękcza pokarm, ułatwia jego rozdrabnianie

• Pełni rolę rozpuszczalnika dla niektórych substancji smakowych (rozpuszczone subst. docierające do kubków smakowych odczuwanie smaku)

• Ślina ma właściwości bakteriobójcze

Pobudzenie wydzielania śliny przez ślinianki można spowodować wypijając na 15min przez posiłkiem szklankę wody z cytryną, wody z sokiem pomarańczowym, kwaśny pokarm.

Główny składnik śliny to woda 99%, białka, jony potasowe. Poza tym ślina zawiera enzymy trawienne, jony (największy wpływ na osmolarność i własności buforujące śliny mają jony Na⁺ i HCO₃^-), składniki przeciwbakteryjne: lizozym, laktoferryna, mucyna, histatyny, nystatyny, kalcety…, ,przeciwciała klasy A. (Mucyny-sklejają komórki bakteryjne)

Duże wydz. składników przeciwbakteryjnych występuję u dzieci ząbkujących, kiedy dziąsła są rozmiękczone i łatwo mogą wnikać patogeny). Niemowlętom, które mają 1 ząb nie powinno się dawać jedzenia ani pici w nocy, ponieważ wydzielania jest mniejsza ilość śliny, mniejsza ilość czynników antybakteryjnych, zwiększone ryzyko. Przy ząbkowaniu dziąsło jest rozpróchnione, duża ilość śliny jest ochroną dla patogenów.

Trzeba jeść powoli- zwiększona powierzchnia kontaktu ze śliną, niektóre enzymy są uwalniane w kolejnych odcinkach dróg pokarmowych np. po 10 minutach.

Przy pH ok. 7 nie żujemy, natomiast przy 8 żujemy, enzym alfa-amylaza działa najskuteczniej.

Ph w żołądku spada do 5.

Ślinianki dzielimy na:

1. Surowicze: przyuszne , ślina bogata w alfa-amylazę ślinową

2. Śluzowe: podjęzykowe: ślina przeciwbakteryjna, mucyna, lepka ślina

3. Mieszane: podżuchwowe i część podjęzykowych.

Kęs pokarmowy dostaje się do żołądka, wyróżniamy 3 części żołądka:

1. Wpustowa- łączy się z przełykiem , komórki wytwarzające śluz i lizozym

2. Trzon i dno- posiada najwięcej komórek wydzielniczych, wydzielają sok żołądkowy

3. Odźwiernik- wydziela gastrynę (komórki G) i somatostatynę (komórki D)

Trzon i dno to główna część żołądka, są tu gruczoły właściwe żołądkowe, zbudowane z 5-ciu typów komórek: nabłonkowych, okładzinowych, głównych, śluzowych i wewnątrzwydzielniczych.

Żołądek spełnia funkcje motoryczne, i wydzielnicze- zapewniają udział w trawieniu.

Sok żołądkowy to wydzielina komórek: głównych, okładzinowych i śluzowych.

Komórki okładzinowe wydzielają kwas solny, czynnik wewnątrzwydzielniczy (czynnik wewnętrzny Castle’a – IF) i wodę

k. główne: pepsynogen, lipaza, woda, elektrolity

k. śluzowe: śluz, wodorowęglany

HCl zakwasza środowisko wewnątrz żołądka, spełnia funkcje bakteriobójcze- zabija bakterie oprócz mikroflory jelitowej, czyli bakterii korzystnych dla naszego ukł. pokarmowego, które mają zdolność do przeżycia w kwaśnym środowisku), kwaśne środowisko uaktywnia pepsynogen (czyli HCl bierze również udział w trawieniu).

Probiotyczność: odporność na kwaśne środowisko.

Czynnik wewnątrzwydzielniczy jest niezbędny do wchłaniania witaminy B12, czynnik ten musi się połączyć z tą witaminą, tylko w takim połączeniu Wit.B₁₂ może być wchłonięta w jelitach. Nieprawidłowe wchłanianie prowadzi do niedokrwistości megaloblastycznej. Ilość widzialnego czynnika zależy od stanu błony śluzowej żołądka, gdy błona jest uszkodzona, to mniejsza ilość B12 jest wchłaniana.

Pepsynogen jest to nieaktywna forma pepsyny, jest uaktywniany natychmiast, gdy pH spada poniżej 5.
śluz i wodorowęglany- bariera uszkodzonej błony śluzowej żołądka, wskutek działania kwasy solnego-dość stężony. Bariera śluzowa zabezpiecza błonę żołądka przed szkodliwym działaniem HCl

Nadkwasota- przedostawanie się treści pokarmowej do przełyku, spowodowane nieprawidłowym działaniem mięśnia, prowadzi po zgagi, palenie w górnych drogach pokarmowych,

Rennina (podpuszczka) to enzym w soku żołądkowym u niemowląt i dzieci do 3 roku życia, powoduje, że kazeina obecna w mleku w obecności jonów wapnia zostaje przekształcona w prokazeinian wapnia, ulega łatwiejszemu strawieniu przez pepsynę.

Sok żołądkowy jest wydzielany na czczo (odczyn obojętny) jak i po posiłku (odcz. silnie kwaśny). Na dobę ok. 2,5 l.

Wszystkie wydzieliny to razem ok. 8 l, które przepływają przez układ pokarmowy.

Na czczo- działanie acetylocholiny, gastryny, histaminy. Samoistna aktywacja komórek okładzinowych (samoistne wydzielanie soku trawiennego pomiędzy posiłkami).

Po posiłku:

1. Faza głowowa: (zachodzi zanim pokarm dotrze do żołądka) uwalniane 40% całkowitej obj soku żołądkowego, pod wpływem widoku, zapachu, smaku, żucia. Uwalniane pod wpływem pobudzenia nerwu błędnego, impuls przekazywany do żołądka, kiedy pokarm trafi do żołądka.

2. Żołądkowa: (kiedy pokarm dostanie się do żołądka) podczas tej fazy HCl w soku żołądkowym ma największe stężenie, tak długo wydzielany, jak pokarm znajduje się w żołądku (od 1-5 godz), zależy od ilości i składu pokarmu (Białko najszybciej, a pokarm płynny szybciej, niż stały) wydzielanie w tej fazie to głównie efekt gastryny. Gastryna jest wydzielana wskutek rozciągnięcia ścian części odźwiernikowej i trzonowej żołądka (pobudzenie komórek G przez alkalizację powierzchni bł.śluzowej). Gastryna pobudza do wydzielania soku żołądkowego

3. Jelitowa: (gdy pokarm dostanie się z żołądka do dwunastnicy i dalszych odc. Jelita cienkiego) przy udziale gastryny, jest bodźcem do wytwarzania soku żołądkowego. W wyniku podrażnienia komórek G przez pokarm

Żołądek- w nim trawione są białka i tłuszcze, węglowodany prawie w ogóle. Węglowodany są tak długo trawione, jak długo działa alfa amylaza. Gdy nie ma pepsyny białka są trawione w jelicie, konkretnie w dwunastnicy, trawią enzymy z soku trzustkowego.

Czynność motoryczna żołądka polega na gromadzeniu i rozcieraniu pokarmu oraz na opróżnianiu żołądka. Pusty żołądek ma objętość 50 ml, ma średnicę zbliżoną do jelita. Maksymalna objętość żołądka do 2l. pokarm układa się w żołądku koncentrycznie (najpierw przy ścianach, następnie przyśrodkowo). Na skutek gromadzenia pokarmu żołądek zwiększa objętość, relaksacja mięśni gładkich przy udziale przekaźników: VIP- wazoaktywny peptyd jelitowy, NO, żołądek może być napełniony. Po relaksacji szybko następuje aktywność skurczowa

Skurcze żołądka:

1. Toniczne: po początkowej relaksacji; dopasowywanie objętości żołądka do objętości treści pokarmowej , ok. 1 min.

2. Perystaltyczne: 2-20 sekund, mieszanie treści pokarmowej z sokiem i przesuwanie treści w kierunku odźwiernika, Inicjowane na granicy dna i trzonu. Przechodzi przez cały żołądek, zmienia się kształt żołądka.

• Propulsja- największa siła fali perystaltycznej przy odźwierniku; wyciskanie części płynnej do dwunastnicy

• Retropulsja – pozostała część stała jest cofana powrotem do trzonu

Funkcja: jak najlepsze rozdrobnienie pokarmu.

1. Głodowe: (kilka godzin po posiłku) mają obniżyć stężenie glukozy, kiedy poziom glukozy we krwi się obniża zachodzi aktywacja ośrodka głodowego poprzez sygnał z nerwu błędnego podwzgórza, impulsacja przekazywana do żołądka.

Układ limbiczny oddziałuje silnie na podwzgórze.

Sok trzustkowy:

Kwaśna treść pokarmowa wędruje do dwunastnicy, tu jest zobojętniana przez wodorowęglany. Znajduje się tam wiele enzymów trawiących kwasy nukleinowe, węglowodany, białka, tłuszcze-zobojętnienie. pH=8-8,7

- izoosmolarność: roztwory elektrolityczne enzymów

Enzymy trzustkowe:

• Proteolityczne (nieaktywne) – trypsyno gen, chymotrypsyno gen, prokarboksypeptydaza, proelastaza

*Trypsynogen trypsyna

*chymotrypsynogen chymotrypsyna

*prokarboksypeptydazy karboksypeptydazy

*proelastaza­ elastaza

Trypsynogen uaktywniany jest do trypsyny przez enterokinazy.

Inhibitor trypsyny (kolipaza) łączy się z trypsynogenem w stosunku 1:1 , zabezpiecza trzustkę przed samostrawieniem, które mogłoby nastąpić gdyby trypsynogen został szybciej aktywowany

• Lipolityczne(lipaza, fosfolipaza, esteraza, kolipaza zwiększa zakres pH, w którym może działać lipaza)

• Glikoli tyczne: alfa amylaza trzustkowa

• Nukleolityczne: Rybonukleaza, Deoksyrybonukleaza

W ciągu dnia wydzielane jest 1-3l soku trzustkowego w zależności od składu diety

Na czczo i po posiłku, zależy od pokarmu, 3 fazy- podobnie jak w żołądkowym

1. Głowowa: 20%

2. Żołądkowa 10%

3. Jelitowa 70%, przejście do dwunastnicy

Żółć: Nie ma enzymów trawiennych, prowadzi emulacje.

Jelito, wyróżniamy następujące odcinki:

1. Proksymalny: cukry, aminokwasy, tłuszcze, wapń, żelazo

2. Środkowy: cukry, aminokwasy

3. Dystalny: witamina B12, kwasy żółciowe

Pierwsze 2/3 części jelita najwięcej wchłania, ok. 1-3 litra, Jelito najdłuższy odcinek przewodu pokarmowego, 40% długości

2 typy aktywności:

1. Odcinkowe: mieszanie treści pokarmowej z sokiem jelitowym. Dzielą jelita na segmenciki, przed i za treścią, nie służą przesuwaniu treści pokarmowej

2. Perystaltyczne: przesuwanie treści pokarmowej(rozbarczanie)działanie serotoniny, perystaltyka zachodzi powoli, wędruje w postaci fali okrężnego skurczu, obejmuje odcinki 2-3 cm, częstotliwość 2m/s. Jedna faza wygasa, następna jest pobudzana.

Na perystaltykę można wpłynąć, produkty bogate w sorbitol(guma do żucia), fruktozę, sok jabłkowy, winogronowy, laktoza, rafinoza, stachioza, kwaśne owoce, warzywa, dania słone, pikantne, tłuszcze, woda gazowana, kawa, alkohol

Obniżenie: kisiel, galaretka, ryż, banany, marchew, mąka ziemniaczana, napoje garbnikowe(mocna czarna herbata, czerwone, wytrawne wino

Warzywa i owoce bogate w błonnik rozp.-pektyny.