CZYNNIKI WARUNKUJĄCE EFEKTYWNOŚĆ PROCESU UCZENIA.

Każdy uczeń, student czy nawet osoba, która zakończyła już swoją edukację, mają własny, wypracowany przez wiele lat i oparty o doświadczenia, sposób uczenia się. To jak się uczymy i czy informacje przyswojone zostają w naszej pamięci na dłużej, zależy przede wszystkim od faktu, jaka jest efektywność naszego procesu samokształcenia. Ważnym w toku uczenia się są czynniki wpływające na skuteczność uczenia się. Zanim jednak zostaną one wymieniona należy wpierw wyjaśnić czym jest samo uczenie się. Otóż według Wincentego Okonia uczenie się to proces, w którego toku na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte.¹ Encyklopedia pedagogiczna definiuje pojęcie uczenie się w sposób następujący: proces nabywanie przez jednostkę względnie trwałych zmian w zachowaniu na podstawie jej indywidualnych doświadczeń.² Warto także przytoczyć definicje uczenia się według Ziemowita Włodarskiego, który badaniom nad procesem uczenia się poświęcił większość swojej naukowej kariery. Według Włodarskiego uczenie się to proces prowadzący do zmian w szeroko rozumianym zachowaniu się osobnika, które nie zależą wyłącznie od funkcji jego receptorów i efektów, zachodzą na podłożu indywidualnego doświadczenia i jeżeli nie odznaczają się trwałością, to polegają na występowaniu elementów nowych w porównaniu z poprzedzającym je zachowaniem.³

Na efektywność uczenia się wpływa wiele różnorakich czynników w życiu człowieka. Jednym z najważniejszych, a co za tym idzie wpływający najbardziej na fakt, czy coś z nauki zostanie w pamięci człowieka na dłużej jest kwestia, czy nauka jest zamierzona, czy tez nie. Jeżeli robimy to celowo, wówczas w dużo prostszy i trwalszy sposób zdobywamy upragnioną wiedzę.⁴ Jeżeli nauka jest zamierzona, wówczas powinien pojawić się drugi, najważniejszy element: motywacja, która zarówno aktywizuje do działania, wybiera odpowiednie bodźce oraz naprowadza jednostkę na właściwy tor działań. Czynników motywujących jest bardzo wiele, a dla każdej grupy wiekowej są one zazwyczaj różne. Motywy dzielimy na wewnętrzne- wywołane przez nas samych oraz zewnętrzne- pochodzenia sytuacyjnego, jak nagrody czy wpływy innych osób, o których będzie mowa w dalszej części pracy.⁵

Jednym z grup czynników wpływających na efektywność naszego procesu samokształcenia jest sposób w jaki się uczymy oraz jaką partię materiału mamy do opanowania. Ważnym jest rozłożenie sobie danych treści wymagających przyswojenia w czasie np. uczę się 4 dni, kolejne 4 dni powtarzam przerobiony materiał, wówczas nasz mózg szybciej i na dłużej pozostawia w naszej pamięci informacje. Innym czynnikiem jest prawidłowe rozłożenie partii materiału. Jeżeli zostanie on rozłożymy tematycznie, skojarzeniowo lub problemowo, wówczas zapamiętanie stanie dużo łatwiejsze, a przyswojone dane pozostaną w pamięci na dłuższy czas.⁶

Innym czynnikiem jest postawiony sobie cel. Motywuje on nas do wydajniejszej i efektywnej pracy. Przykładem jest cel zostania w przyszłości nauczycielem, student w toku studiów stara się jak najefektywniej się uczyć, by móc następnie tą wiedzę przekazać swoim przyszłym uczniom. Fakt ten wiąże się także z naszymi oczekiwaniami wobec nauczyciela czy wykładowcy, jeżeli jego wykłady są ciekawe, jest on osoba przystępną, wówczas uczeń/student chętnie uczy się przedmiotu prowadzonego przez wymienionego belfra. Czynnikiem jest także fakt, czy dany przedmiot lubimy, lub nie oraz czy sprawia nam on trudność, albo czy tez jest wręcz odwrotnie. Także lekki strach (przed wykładowcą, nauczycielem czy rodzicami) również jest jednym z elementów efektywności uczenia się, pod warunkiem, że dostarczają pozytywnych wzmocnień i jest on umiarkowany, bo w przeciwnym razie może nas całkowicie zdezorganizować.⁷

Ambicje także są czynnikiem, który mocno determinuje do efektywnej nauki. Ważnym jest jednak, by umieć znaleźć złoty środek w tej kwestii. Zbyt wybujała ambicja, zazwyczaj nie daje upragnionych rezultatów, podobnie jest ze zbyt niskimi ambicjami, które mogą doprowadzić do frustracji. Jednakże dobrze wyważone ambicję, te w zasięgu uczącego się, dają najlepsze rezultaty.⁸

Na wydajność samokształcenie wpływają także inne składniki jak: komunikowanie (czy potrafimy słuchać oraz rozmawiać z daną osobą, której przez jest dla nas istotny) oraz wybór odpowiedniej dla jednostki techniki uczenia się, która pomoże się nam efektywniej uczyć.⁹ Wpływ na zwiększenie wydajności samokształcenie ma w dużej mierze ustalenie przerw w trakcie nauki, by nie doprowadzić do fizycznego i psychicznego zmęczenia. Przerwy mają zależeć od rodzaju zmęczenia, dłuższe w przypadku zmęczenia ogólnego, zaś nie co krótsze przy zmęczeniu specyficznym dla wykonywanej czynności. Przerwy mają mieć charakter przede wszystkim relaksacyjny: spacer, krótka drzemka, obejrzenie odcinaka ulubionego programu w TV, przejrzenie wiadomości w gazecie.¹⁰

Ważnymi w efektywnym uczeniu się są wpływy czynników zewnętrznych. Dla ucznia ważnym jest, gdzie jego szkoła się znajduje, jak jest urządzona oraz jaka atmosfera panuje w szkole oraz klasie. Zarówno dla dorosłych, jak i dzieci czynnikiem wpływającym pozytywnie na uczenie pozostawające dużo informacji w naszej pamięci jest sytuacja rodzinna, poczucie bezpieczeństwa i stabilizacja pozwala w pełni skupić się na pracy naukowej.¹¹ Różnego rodzaju wzmocnienia pozytywne działają w sposób odpowiedni na to jak się uczymy. Ważne, aby te wzmocnienia były natychmiastowe, jak nagroda, za zaliczenie przedmiotu. Wtedy człowiek jest zdolny do wydolniejszej i efektywnej pracy.¹²

Inteligencja jako czynnik skutecznego kształcenia się jednostki, jest jednym z najważniejszych. Możliwie dlatego, iż jest ona ogólna zdolnością uczenia się. Efektywność samokształcenia jest znacznie wyższa u osób z nadprzeciętna i wybujałą inteligencją, zaś u osobom z przeciętnym lub obniżonym IQ, ta wydajność umysłowa jest widocznie lub częściowo zmniejszona.¹³

Zainteresowania także wpływają na to jak się uczymy oraz na jak długo wiedza ta pozostaje w głowie. Nie dość, że zaspokajają potrzeby jednostki, dzięki zagłębieniu w interesujący ją temat, to także pozwalają na przyjemny przebieg nauki oraz osiągnięcia pozytywnych końcowych rezultatów. Wykonujemy taką pracę szybciej, a zmęczenie jest dużo mniejsze, niż w przypadku uczenia się tematu, który nas nie interesuje¹⁴ W toku badań okazało się, że na efektywność uczenia się wpływa także wiedza posiadana przez jednostkę, która przyswaja nowe informacje na podstawie tych, którymi już dysponuje. Wiedza ogólna pozwala spojrzeć na nowe fakty z perspektywy całościowej wiedzy, zaś wiedza specjalistyczna pozwala przetwarzać nowe dane.¹⁵

Ziemowit Włodarski w Psychologii uczenia się jako inną determinantę funkcjonalnego kształcenia się uznaje rodzaj struktury treści, czy są one podane w jednym ciągu (liniowe), czy tez ułożone hierarchicznie Jak w przypadku informacji liniowych problem nie występuje, tak w hierarchicznych należy dokonać pewnych działań. Podany tekst najlepiej wówczas układać w kolejności nazwy, a następnie ich cechy. Wiąże się to także, że stopniem organizacji treści jakie mają zostać przyswojone: im lepsza ich organizacja, tym uczenie się jest prostsze oraz szybsze.¹⁶

Ten sam autor widzi także w wieku osoby uczącej się czynnik wpływający na efektywność samokształcenia. Ze względu na uwarunkowania biologiczne, mózg człowieka pracuje inaczej w każdym stadium życia. Najłatwiej przyswajamy informacje jako dzieci, oraz do ok. 35 roku, później proces uczenia się jest znacznie trudniejszy, dlatego też osoby w wieku średnim zmuszone są poświęcać na naukę znacznie więcej czasu, niż osoby młodsze.¹⁷

Jak przedstawiają wyniki wielu badań, także aktywność uczącego się, ma ogromny wpływ na efektywność nauki. Z pośród wielu aktywności w procesie samokształcenie dominuje działanie poznawcze. To ono pobudza zmysły, oraz te struktury nerwowe, które są skupione właśnie na interesującym nas temacie.¹⁸ Dzięki skupienia swojej uwagi na podanym materiale, uczący się ma szanse wyboru tych partiach materiału, które są nam najbardziej potrzebne, gdzie następne informacje docierają do mózgu później lub też w ogóle nie są przyswajane. Uwaga dowolna pozwala opanować wiadomości niezwykle trudne, czasem nawet nudne, ponieważ z użyciem własnej woli nakierowujemy swoją aktywność poznawczą właśnie na te konkretne sprawy. Jednakże by uwaga miała duży wpływ na efektywność nauki, wówczas musi wystąpić kilka czynników takich jak: możliwość objęcia swoją uwagą kilku aspektów, siła i intensywność uwagi oraz szybkość przenoszenie jej z jednej rzeczy na drugą. Gdy występują wszystkie te czynniki uwaga jest jednym z najlepiej wpływających elementów na skuteczność samokształcenia.¹⁹

Fakt, iż angażujemy się w naukę, elementem skutecznego kształcenia się, są także przeżywane wówczas emocje. Emocja wyraża jaki mamy stosunek do tego co nas otacza, w tym również do nauki. Jeżeli materiał do opanowania wzbudza w nas emocje pozytywne, wówczas jest nam łatwiej poradzić sobie, nawet w przypadku napotkanych trudności.²⁰

Wymienione wyżej czynniki chyba najbardziej odpowiadają za to, jak i na jak długo się uczymy. Należy jednak nie zapominać o zorganizowaniu sobie środowiska sprzyjającemu nauce: odpowiednie oświetlenie, jeżeli jest ciepło otworzyć okno, w zależności od upodobań włączyć sobie muzykę, lub też zagwarantować ciszę, wyciszyć się psychicznie, pić dużo płynów, głównie wody oraz przybrać odpowiednią dla nas pozycje, czy to siedzącą, leżąca lub nawet „wędrować” wokół pokoju.

Jak łatwo zauważyć literatura odnosząca się do omawianego problemu jest dość obszerna. Co prawda pojawiają się w każdej z nich te same, lub podobne zagadnienia, jednakże każda stara się wnieść w temat coś nowego. Czynników wpływających na efektywność uczenia się jest dużo, to od indywidualnej osoby zależy, które będą im odpowiadać i poprawią jej zdolności przyswajania wiedzy. Dlatego by pomóc sobie w tym, by wyuczone fakty pozostały w pamięci na dłużej, nie tylko do np. egzaminu, należy dokonać poważnej selekcji danych przedstawionych przez autorów poszczególnych pozycji literackich i wybrać te, które jesteśmy w stanie poprawnie i całościowo wykorzystać.

BIBLIOGRAFIA:

1. Encyklopedia pedagogiczna, pod red. Pomykała W., INNOWACJA, Warszawa, 1996

2. Galloway Ch., Psychologia uczenia się i nauczania, Tom 1, PWN, Warszawa, 1988

3. Kurcz I., Psychologia ogólna. Pamięć, uczenie się, język, PWN, Warszawa, 1992

4. Okoń W., Słownik pedagogiczny, PWN, Warszawa, 1984

5. Plewka Cz., Taraszkiewicz M., Uczymy się uczyć, Towarzystwo Wiedzy Powszechnej Oddział Regionalny w Szczecinie, Szczecin, 2010

6. Putkiewicz Z., Motywy szkolnego uczenia się młodzieży, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa, 1971

7. Rudniański J., Jak się uczyć?, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa, 2001

8. Uczenie się jako przedsięwzięcie na całe życie, pod red. Bauman T., Impuls, Kraków, 2005

9. Włodarski Z., Psychologiczne prawidłowości uczenia się i nauczania, Wydawnictwo Szkole i Pedagogiczne, Warszawa, 1974

10. Włodarski Z., Psychologia uczenia się, PWN, Warszawa, 1996

---

1. Okoń W., Słownik pedagogiczny, Warszawa, 1984, s.327↩

2. Encyklopedia pedagogiczna, pod red. Pomykała W., Warszawa, 1996, s.860↩

3. Galloway Ch., Psychologia uczenia się i nauczania, Tom 1, Warszawa, 1988, s.32↩

4. Encyklopedia pedagogiczna, pod red. Pomykała W., Warszawa, 1996s.860↩

5. Plewka Cz., Taraszkiewicz M., Uczymy się uczyć, Szczecin, 2010, s. 56-57↩

6. Kurcz I., Psychologia ogólna. Pamięć, uczenie się, język, Warszawa, 1992, s.152-156↩

7. Putkiewicz Z., Motywy szkolnego uczenia się młodzieży, Warszawa, 1971, s.103-111↩

8. Plewka Cz., Taraszkiewicz M., Uczymy się uczyć, Szczecin, 2010, s.69-71↩

9. Uczenie się jako przedsięwzięcie na całe życie, pod red. Bauman T., Kraków, 2005, s. 247 i 250↩

10. Włodarski Z., Psychologiczne prawidłowości uczenia się i nauczania, Warszawa, s.90-91↩

11. Ibidem, s.104-108↩

12. Ibidem, s.174-175↩

13. Rudniański J., Jak się uczyć?, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa, 2001, s.12-13↩

14. Włodarski Z., Psychologia uczenia się, Warszawa, 1996, s.220-222↩

15. Ibidem, s.224-225↩

16. Ibidem, s.264-267 i 272↩

17. Włodarski Z., Psychologia uczenia się, Warszawa, 1996, s.↩

18. Plewka Cz., Taraszkiewicz M., Uczymy się uczyć, Szczecin, 2010, s.58-59↩

19. Ibidem, s. 60-61↩

20. Ibidem, s.66-67↩