WYKLAD 1- Problematyka czasu wolnego - wprowadzenie
Doświadczenie czasu dane jest każdemu…
Pomimo tego wciąż nie potrafimy powiedzieć czym jest czas i z czego wynikają jego właściwości…
Czas wolny – to zjawisko dynamiczne…
W jego zakres wchodzą: przeszłość, teraźniejszość i przyszłość…
W społeczeństwie industrialnym i postindustrialnym praca zajmowała centralne miejsce…
W „społeczeństwie wiedzy” praca ustąpiła miejsca czasowi wolnemu…
(…) Czas jest coraz cenniejszy, bo tempo życia wzrosło do tego stopnia, że ośmiogodzinny dzień pracy to utopia (…). Przestrzeganie rygorów czasowych staje się koniecznością. W życiu profesjonalnym i coraz częściej w życiu prywatnym spóźnianie dyskwalifikuje (…). W ciągu dwudziestego stulecia czas stał się towarem…(W. Sztumski, Ekologia czasu i uświadomienie, „Transformacje” 2002)
Badaniami nad czasem wolnym (jego uwarunkowaniami, formami, wzorami spędzania, swoistością) zajmuje się pedagogika czasu wolnego (po raz pierwszy tym pojęciem posłużył się Fritz Klatt, niemiecki pedagog
w 1929 r.).
Arystoteles – człowiek powinien czas wolny poświęcić filozofii, sztuce i nauce…
D. Diderot – historia czasu wolnego jest najważniejszą częścią naszego bycia…
J. A. Komeński – domagał się szkoły, która posiada miejsca do aktywnego wypoczynku…
J. Locke – opowiadał się za psychofizyczną jednością człowieka
Postęp techniczny i społeczno-ekonomicznyprzyczynił się do zwiększenia ilości czasu wolnego…
Z kolei brak pracy doprowadza do zaburzenia postrzegania czasu wolnego… Pojawia się „czas pusty”…
Współcześnie nadaje się szczególną rangę czasowi wolnemu w życiu człowieka… Stanowi on konieczną przeciwwagę powszechnie towarzyszącemu pośpiechowi, nerwowości i frustracji…
Jest ważnym elementem „jakości życia”…
O znaczeniu dla jakości życia decydują takie jego cechy, jak:
autohedonizm, autoteliczność, dowolność, bezinteresowność, obniżony poziom samokontroli emocjonalnej, nieformalny charakter
i odmienność sytuacji wolnoczasowych…
Pojęcie czasu wolnegopojawiło się z chwilą uznania go przez Międzynarodową Konferencję UNESCO w VI. 1957 r.W Polsce zainteresowanie tą problematyką datuje się już od 1925 r. ( „wczasy”, „rekreacja”)
J. Dumazedier – czas wolny, to wszelkie zajęcia, jakim może oddawać się jednostka z własnej ochoty bądź dla rozrywki, bądź dla rozwijania swych wiadomości lub dla bezinteresownego kształcenia się, dobrowolnego udziału w życiu społecznym poza obowiązkami zawodowymi, rodzinnymi i społecznymi…
W. Danecki – czas wolny to czas, którego wymagają: regeneracja zużywanych na pracę sił, poszerzanie wiedzy ogólnej i zawodowej, życie rodzinne, wychowywanie dzieci, osobiste zainteresowania, potrzeby kulturalne, udział w życiu publicznym…
W. Okoń – czas wolny to ten, który pozostaje do dyspozycji jednostki po wykonaniu przez nią zadań obowiązkowych; pracy zawodowej, nauki obowiązkowej w szkole i w domu oraz niezbędnych zadań domowych…
Czas wolny dzieci i młodzieży różni się od czasu wolnego dorosłych…(J. Izdebska, Z. Dąbrowski,S. Roszczak, T. Wujek, K. Czajkowski)
Zdaniem K. Czajkowskiego – czas wolny ucznia to okres dnia, który pozostaje mu do wyłącznej dyspozycji, po uwzględnieniu czasu przeznaczonego na naukę szkolną, posiłki, sen, odrabianie lekcji, niezbędne osobiste zajęcia domowe. Obejmuje on też dobrowolnie przyjęte na siebie obowiązki społeczne…
A. Kamiński (czas wolny = wczasy). Są to zajęcia i zachowania się w czasie wolnym od pracy zarobkowej – normalnej i dodatkowej, od zaspokojenia potrzeb organizmu, od obowiązków domowych i kształcenia się uczelnianego, podejmowane dobrowolnie dla odpoczynku, zabawy i własnego rozwoju umysłowego, społecznego, artystycznego, technicznego i fizycznego…
Czas resume: ma istotne znaczenie dla ogólnego rozwoju jednostki, a także jest niezbędny człowiekowi na regenerację sił, doskonalenie się, udział w życiu społeczny i kulturalnym…
W społeczeństwie industrialnym i postindustrialnym czas pracy i czas wolny od niej przebiegały w odrębnych przestrzeniach zakładu pracy i domu…
Ten porządek ulega zmianie wraz z wchodzeniem gospodarki w fazę globalizacji…
W globalnej fazie rozwoju gospodarczego następuje redystrybucja czasu…
Odnosi się to także do czasu pracy, jako konsekwencja zmian na rynku pracy…
Model przyszłej segmentacji czasu, tzw. trójczasowy zakłada, że czas życia dorosłego człowieka zostanie wypełniony przez pracę: zarobkową, własną i obywatelską…
Zbliżamy się tym samym do społeczeństwa czasu…
Funkcje czasu wolnego
w aspekcie:
socjologiczno-ekonomicznym
psychologicznym
fizjologiczno-zdrowotnym
pedagogicznym
rekreacyjna (wypoczynek+rozrywka)
rozwojowa (rozwój zainteresowań, osobowości)
socjalizacyjna
edukacyjna
percepcyjna
kreacyjna
kulturalna
(…)
Zdaniem Z. Dąbrowskiego najbardziej oczywistą funkcją czasu wolnego jest regeneracja sił fizycznych i psychicznych organizmu – czyli wypoczynek.
Najlepszą jego formę dla dzieci i młodzieży stanowi wypoczynek czynny…
Zdaniem M. Winiarskiego czas wolny pełni funkcje:
kreatywną
rekreacyjną
kształcącą
opiekuńczą
integracyjną
środowiskową
WYKLAD 2- Zjawisko czasu wolnego
Istnieje wiele definicji czasu wolnego, lecz w znaczeniu potocznym najkrócej i najczęściej określa się go jako: czas bez obowiązków, przeznaczony na zajęcia dowolne…
Pojęcia związane bezpośrednio z czasem wolnym:
wczasy
odpoczynek
zabawa
praca nad sobą rozrywka
gra
wypoczynek
hobby
rekreacja
Zakres znaczeniowy pojęć
| Rekreacja (wczasy) |
|---|
| Wypoczynek |
| Odpoczynek |
Rekreacja odnosi się do wszelkich zajęć dobrowolnie wybieranych i podejmowanych przez człowieka w czasie wolnym ze względu na osobiste zainteresowania i dla własnej satysfakcji…
Zgodnie z etymologią termin ten oznacza odradzanie (odnowę, odtwarzanie) sił fizycznych i psychicznych…
Termin ten stosowany jest zamiennie z szeroko rozumianym pojęciem „wczasy”
Wczasy
Przedwojenni badacze używali tego terminu
w znaczeniu staropolskim (szerokim) jako wypełnienie czasu wolnego czynnościami wczasowania: odpoczynkiem, zabawą i praca nad sobą …
We współczesnym języku kojarzy się on
z formami organizacyjnymi zagospodarowania urlopu w miejscach sprzyjających regeneracji sił - jako synonim domu wczasowego lub czynności wypoczywania…
Wypoczynek
Często mylony jest z odpoczynkiem…
Różnica jest jednak istotna:
Odpoczynek bowiem jest częścią
składową wypoczynku i nosi nazwę wypoczynku biernego
Drugą częścią składową wypoczynku jest zabawa – wypoczynek czynny…
Praca nad sobą- to zajęcia podejmowane dobrowolnie w czasie wolnym w celu samodoskonalenia, tj. wszechstronnego rozwoju swej osobowości – rozwoju fizycznego, społecznego i kulturalnego…
Odpoczynek-jest celem, formą i funkcją czynności wczasowania. Oznacza przerwę w pracy dla nabrania sił lub przywrócenie, nabranie sił po pracy, wysiłku…
Zabawa- jest formą i funkcją czynności wczasowania, jest częścią wypoczynku.
Jest ona wypoczynkiem czynnym, aktywnym.
Jest pojęciem szerszym w stosunku do rozrywki i gry…
Czynności zabawowe = zajęcia ludyczne, czynności ludyczne…
Rozrywka- rozpatrywana jako funkcja czynności wczasowych jest formą zabawy, wypoczynku czynnego.
Służy rozerwaniu się, odprężeniu, rozweseleniu, zadowoleniu…Jest zabawą bez wyraźnie określonych reguł…
Może mieć wymiar indywidualny i społeczny oraz łączyć się z aktywnością fizyczną i umysłową…Może mieć charakter kształcący, ale też i naganny…
Gra
W znaczeniu czynności wczasowych jest formą zabawy, wypoczynku czynnego…
Jest to zabawa prowadzona według określonych reguł (zasad)…
Najczęściej przybiera formę rywalizacji, w której występują dwie strony dążące do zwycięstwa (pokonania przeciwnika)…
Służy rozweseleniu, odprężeniu, ale może też mieć oddźwięk negatywny (gra hazardowa)…
Hobby
jest szczególną grupą czynności wolnoczasowych…
według słownika wyrazów obcych hobby oznacza szczególne zamiłowanie, upodobanie do czegoś, ulubione zajęcie, któremu poświęca się wolny czas…
zamiennie używa się pojęć: pasja, konik…
może pełnić funkcję zabawy oraz pracy nad sobą…
Angielskie hobby i polskie konik to przenośnia pozostała z dawnych czasów, która używana jest w bardzo szerokim sensie do oznaczenia zarówno zajęć miłośniczych i amatorskich o walorach kształcących oraz w zakresie recepcji kulturalnej (film, teatr, opera, filharmonia, muzeum, lektura itp.), a także wszelkiego rodzaju zainteresowań…
Zdaniem A. Kamińskiego hobby nie przystaje do podawanej przez niego klasyfikacji czynności wolnoczasowych (która zawiera 11 grup), a jednocześnie może dotyczyć każdej z tych grup…
Współczesne formy spędzania czasu wolnego
Turystyka
Sport
Środki masowego przekazu
Teatry, filharmonie, wystawy i muz*ea
Samokształcenie
Amatorstwo artystyczne
Majsterkowanie i amatorstwo techniczne
Hodowla amatorska
Zabawy i kontakty towarzyskie
Kolekcjonerstwo
Aktywność społeczna
Natomiast uczestnicy konferencji na temat czasu wolnego w Jabłonnej (1988) uznali hobby na jedną z 13 grup czynności wczasowych…
Współczesne formy – c.d. (wariant II)
Czytanie książek, gazet, czasopism
Spotkania, wizyty, zabawy towarzyskie, gry
Słuchanie radia
Oglądanie TV
Zajęcia turystyczne i turystyczno-rekreacyjne
Czynne uprawianie sportu
Korzystanie z instytucji kultury (kino, teatr, koncert, wystawa)
Hobby (zamiłowanie osobiste – przyrodnicze, politechniczne, artystyczne, ogólnokulturalne, kolekcjonerskie itd.)
Słuchanie muzyki z różnych nośników, oglądanie filmów (wideo itp.)
Spacery
Praktyki i zajęcia religijne
Praca i działalność społeczna
Inne formy spędzania czasu wolnego
Wnioski
z analizy terminologicznej
poszczególne formy spędzania czasu wolnego mogą pełnić funkcję wypoczynkową lub kształcącą, lecz wszystkie bez wyjątku pełnią funkcję rekreacyjną (wczasową).
Termin rekreacja (wczasy) to pojęcie najszerzej charakteryzujące funkcje pełnione przez poszczególne formy spędzania czasu wolnego.
Budżet- to zestawienie, plan dochodów i wydatków przewidzianych na przyszły okres (miesiąc, kwartał, rok)…Słowo to pochodzi od starofrancuskiego bougette, zdrobnienia od bouge, co oznacza miech, worek skórzany.Jest to więc sakiewka, którą się cyklicznie napełnia i systematycznie czerpie z niej środki na pokrycie wydatków…
Budżet czasu
to zestawienie odcinków czasu przewidzianych na realizację różnych czynności życiowych…
badania nad budżetem czasu zainicjowano w latach 20-tych ubiegłego wieku, a na dobre rozwinęły się po II wojnie światowej, w Polsce w latach 50-tych ub. wieku…
do tej pory nie udało się jednak badaczom ujednolicić poglądów na temat kategorii jego składników głównych…
Budżet czasu wg A. Kamińskiego
Składniki główne budżetu czasu:
Praca zawodowa lub podstawowe zatrudnienie
Dodatkowa praca zarobkowa
Dojazd do pracy
Zaspokojenie elementarnych potrzeb organizmu
Obowiązki domowe
Uczelniane kształcenie się pracujących
Czas wolny
Czas na wpół wolny
Czas na wpół wolny- obejmuje zajęcia wypoczynkowe z pogranicza obowiązków oraz zajęć społecznych…
Budżet czasu wg ustaleń Konferencji w Jabłonnej
Składniki główne budżetu czasu:
Zaspokojenie potrzeb fizjologicznych
Praca zawodowa
Przejazdy (dojazdy, dojścia)
Wykonywanie prac domowych
Zajęcia poza domem
Nauka (kształcenie i dokształcanie)
Czas wolny
Czas wolny a budżet czasu
Czas wolny jest szczególnym przypadkiem czasu ogólnego (dobowego, tygodniowego, miesięcznego, rocznego itp.) Aby dokładnie go określić niezbędna jest znajomość kryteriów wydzielania czasu wolnego z budżetu czasu…
Dwa podstawowe kryteria:
Zasada dobrowolności
Praca zawodowa (podstawą podziału czasu na wolny i zajęty)
Bezinteresowność (???)
Rozwinięta definicja czasu wolnego
Czas wolny jest to ta część budżetu czasu, która nie jest zajęta przez pracę zarobkową normalną i dodatkową,
ani przez systematyczne kształcenie się uczelniane, ani przez zaspokajanie elementarnych potrzeb fizjologicznych (sen, posiłki, higiena), ani przez stałe obowiązki domowe (gotowanie, pranie, sprzątanie, opieka nad członkami rodziny niezdolnymi do samoobsługi) i może być spożytkowana bądź na swobodne wczasowanie, bądź na życie rodzinne, obowiązki społeczne i aktywność przynoszącą doraźne korzyści…
Badanie budżetu czasu
Badania ankietowe
Autorejestracja czynności wykonywanych w ciągu określonego czasu (doby, tygodnia itp.)
Opracowanie wyników
polega na wyznaczeniu parametrów charakteryzujących jego wykorzystanie na poszczególne czynności będące składnikami budżetu czasu…
Główne parametry:
Średni czas trwania czynności (dla 1 os.)
Przeciętny czas wykonywania czynności (dla 1 os.)
Odsetek osób wykonujących daną czynność.
Wyklad 3
Czas wolny w okresie prehistorycznym
Czas wolny w starożytności
Wczasowanie w wiekach średnich
Czas wolny w okresie nowożytnym
Czas wolny stanowi element życia społecznego i towarzyszy człowiekowi od zarania dziejów…
Warto uświadomić sobie historyczny rozwój zjawiska czasu wolnego, aby docenić jego znaczenie współczesne…
Czas wolny stanowi element życia społecznego i towarzyszy człowiekowi od zarania dziejów. Warto uświadomić sobie historyczny rozwój zjawiska czasu wolnego, aby docenić jego znaczenie współczesne.
Prehistoria to okres najdawniejszych dziejów ludzkości, od pojawienia się człowieka do powstania pisma i źródeł pisanych, rekonstruowany wyłącznie na podstawie archeologicznych źródeł…
kolebką ludzkości była Afryka, a czas prehistorii ludzkości to 2 miliony lat…
Uzależnienie życia człowieka od warunków przyrodniczych jest na tyle oczywiste, że pozwala sformułować hipotezę na temat cyklicznych zmian aktywności fizycznej i psychicznej ludzi w okresie prehistorycznym…
Można przy tym wyróżnić cykl krótki (dobowy), średni (kilkunastodniowy)
i długi (roczny)…
| Cykl | Aktywność | Charakterystyka |
|---|---|---|
Krótki (dobowy) |
Duża | W dzień zbieractwo i myślistwo, przerywane krótkimi odpoczynkami. |
| Mała | Wieczorem odpoczynek, planowanie najbliższych przedsięwzięć, przygotowanie broni i narzędzi, a także zabawa i twórczość artystyczna (malowidła i rzeźby jaskiniowe). | |
Średni (1-2 tygodniowy) |
Duża | Intensywny wysiłek fizyczny podczas systematycznie podejmowanych polowań na grubszą zwierzynę (jelenie, łosie, żubry, tury, słonie) w celu zdobycia większej ilości pożywienia. |
| Mała | Korzystanie ze zdobyczy i odpoczynek połączony z wyrobem odzieży, narzędzi, zabawą i twórczością artystyczną oraz przygotowaniem się do kolejnych polowań. | |
Długi (roczny) |
Duża | Latem przygotowywanie odzieży i ukryć przed niekorzystnymi warunkami pogodowymi, intensywne gromadzenie żywności na okres zimowy. |
| Mała | Zimą spędzanie czasu w jaskiniach i innych schroniskach, odpoczywanie i korzystanie z zapasów nagromadzonych w cieplejszych porach roku. |
Starożytność jest epoką obejmującą 10 000 lat przed naszą erą i niepełne 500 lat naszej ery…
jest to okres zróżnicowany pod względem kultury i gospodarki, jednak charakteryzuje się systematycznym rozwojem cywilizacyjnym…
w tym okresie korzystanie z dobrodziejstw czasu wolnego było przywilejem wolnych obywateli…
| Państwo | Formy wczasowania |
|---|---|
| Egipt | Uprawianie turystyki – indywidualne i grupowe, wędrówki, które wiązały się z handlem, kultem religijnym, dyplomacją, wojnami. Organizowanie udramatyzowanych obrzędów i barwnych , widowiskowych ceremonii religijnych. Uprawianie sportów – wyścigi, przejażdżki i pozorowane walki na łódkach, sportowe polowania i łowienie ryb. Organizowanie zabaw – gry terenowe i planszowe, rozrywki – przyjęcia z występami śpiewaków, muzykantów, tancerzy, żonglerów i akrobatów. |
| Grecja | Uprawianie turystyki – podobnie jak w Egipcie wiązało się z handlem, kultem religijnym, dyplomacją, wojnami. Uprawianie gimnastyki i różnych sportów (igrzyska olimpijskie – od 776 r. p.n.e.). Przeprowadzanie festiwali i konkursów teatralnych z udziałem zawodowych aktorów, koncertów muzycznych i występów poetyckich. |
| Rzym | Uprawianie turystyki – podobnie jak w Egipcie i Grecji lecz o większym zasięgu terytorialnym, związane z podbojami, zwożeniem trofeów, żywności i niewolników. Uprawianie gimnastyki i niezbyt męczących sportów. Organizowanie wielkich widowisk teatralnych, wyścigów rydwanów, walk z dzikimi zwierzętami i walk gladiatorów. |
Wieki średnie- Średniowiecze jest epoką w dziejach Europy znajdującą się między starożytnością (IV-V w.), a czasami nowożytnymi (koniec XV w.)…
W tym okresie przeważała gospodarka naturalna i rozwijały się małe miasta. Wtedy też kształtowały się nowe formy polityczne i społeczno-gospodarcze: monarchia stanowa, gospodarka towarowa itp.
Rozwijały się też formy wczasowania…
| Okres | Formy wczasowania |
|---|---|
Wczesny (do XI w.) |
Powstają zalążki turystyki współczesnej. Imponująco rozwinęły się podróże kupieckie i pielgrzymki do miejsc kultu chrześcijańskiego, wyprawy lądowe i morskie, powstały obiekty o charakterze noclegowym (zajazdy, gospody). Na zamkach rycerskich odbywały się turnieje i gry zręcznościowe. Wystawiane były sztuki teatralne, czytano poezję, słuchano muzyki. W Kościele rozwinął się z liturgii dramat chrześcijański. |
Rozkwitu (XI-XIII w.) |
Rozwija się turystyka kupiecka i pątnicza, szczególnie do Rzymu i Ziemi Świętej. Nadal bujnie rozwija się poezja, muzyka i teatr. Dramat kościelny odchodzi do liturgii, rozwijają się wątki biblijne, kształtuje się podstawowy gatunek dramatyczny – misterium, w teatrze pojawiają się wątki świeckie. |
Schyłkowy (XIV-XV w.) |
Podejmowane są coraz dalsze wyprawy lądowe i morskie, w tym do Indii, następuje odkrycie Ameryki. Powstają nowe gatunki literackie, rozwija się malarstwo i rzeźba. W widowiskach teatralnych oprócz zakonników i kleryków występują wędrowni żacy, bakałarze, pisarze miejscy. Aktorami często byli żonglerzy, szpilamani, minstrele, skaldowie, igrcy – dzięki nim rozwinęła się sztuka pantomimy i przetrwał teatr lalek. Jako miejsca przedstawień zaczęto wykorzystywać sale publiczne, aule uniwersyteckie, prywatne domy i pałace. |
Epoka nowożytna
Koniec średniowiecza to jednocześnie początek epoki nowożytnej…
Miejsce monarchii stanowej zajęło scentralizowane państwo.
Ciągły konflikt władzy centralnej z arystokracją powodował słabnięcie absolutyzmu, był przyczyną ciągłych przeobrażeń, których rezultatem jest powstanie współczenych demokracji parlamentarnych…
W XX wieku rozwinęła się gospodarka, technika, nauka, kultura i sztuka…
Czas wolny stał się dobrem powszechnym, powstały problemy
z jego wykorzystaniem i stał się przedmiotem badań naukowych…
Na początku XX-lecia międzywojennego teoria czasu wolnego stała się przedmiotem empirycznych badań naukowych oraz studiów i analiz teoretycznych rozmaitych uczonych…
LATA 20-TE XX WIEKU
Rozwinęły się dwa nurty zainteresowań sposobami zagospodarowania czasu wolnego:
nurt środowiska związków zawodowych,
nurt środowisk olimpijskich.
Nurt środowiskzwiązków zawodowych
W 1919 r. Międzynarodowa Konferencja Związków Zawodowych w Waszyngtonie uchwaliła konwencję o 8-godzinnym dniu pracy, a także wysunęła postulat racjonalnego organizowania wczasów pracowniczych. Stroną organizacyjną tego postulatu zajęło się Międzynarodowe Biuro Pracy (badania ankietowe, konferencja w Genewie, 1924)
Z inspiracji Międzynarodowego Biura Pracy w latach 1925-26 Polski Instytut Gospodarstwa Społecznego inicjuje badania z zakresu problematyki wczasowej…
W 1930 r. zwołano w Liege w Belgii
I Międzynarodowy Kongres Wczasów Pracowniczych (projekt powołania Międzynarodowej Komisji Wczasów przy Międzynarodowym Biurze Pracy)…
Nurt środowisk olimpijskich
reprezentowali międzynarodowi działacze sportowi na czele z Komitetem Olimpijskim…
w ramach prac organizacyjnych związanych z przygotowaniem i przeprowadzeniem X Olimpiady w Los Angeles w 1932 r. zainicjowali zwołanie
I Międzynarodowego Kongresu Rekreacyjnego. Jego uczestnicy przyjęli zasadę organizowania podobnych międzynarodowych kongresów łącznie z kolejnymi olimpiadami (niestety silne akcenty faszystowskie)…
Dopiero II Wojna Światowa zlikwidowała centrale zniekształcające niebezpiecznie ruch wczasowy, pomyślnie kontynuowano natomiast inicjatywy Międzynarodowego Biura Pracy…
W okresie międzywojennym ostatecznie ukształtowały się współczesne formy spędzania czasu wolnego…
Wyklad 4
Współczesne formy spędzania czasu wolnego ukształtowały się w ubiegłym stuleciu,
a ściślej w drugiej jego połowie…
Trudno je opisać korzystając ze schematu triady funkcji czasu wolnego (odpoczynek, zabawa i praca nad sobą)…
Najprościej posłużyć się klasyfikacją czynności wczasowych opartą na podziale rzeczowym…
Podział ten wyróżnia: turystykę, sport, środki masowego przekazu, teatry i filharmonie, wystawy i muzea, samokształcenie, amatorstwo artystyczne, majsterkowanie i amatorstwo techniczne, hodowlę amatorską, zabawy i kontakty towarzyskie, kolekcjonerstwo i aktywność społeczną…
Turystyka
Jest to forma czynnego wypoczynku poza miejscem stałego zamieszkania związana
z celami poznawczymi i elementami sportu…
Jest najbardziej ekspansywnym rodzajem nowoczesnych wczasów w większości krajów europejskich i Ameryki…
Przez wiele stuleci była przywilejem zamożnych warstw społeczeństwa (od XVII w. powstają słynne do dziś kurorty)…
pełni funkcje: zdrowotną, wypoczynkową, kulturalną, poznawczą, wychowawczą
i ekonomiczną…
zwykle traktowana jest jako jedna
z form kultury fizycznej lub jako część krajoznawstwa…
współcześnie jest czynnikiem rozwoju społecznego, gospodarczego, kulturalnego, ważnym elementem rekreacji i życia kulturalnego społeczeństwa…
Istnieje kilka sposobów klasyfikacji turystyki według jej rodzajów.
Wg A. Kamińskiego są jej trzy rodzaje: pobytowa, wędrowna i podmiejska.
Wypoczynek
Wg Łobożewicza i Bieńczyka: wymienia się 9 jej rodzajów i kilkanaście form. Jako rodzaje turystyki wymienia się: masową, alternatywną, aktywną, kwalifikowaną, biznesową, etniczną, socjalną, pątniczą i krajoznawczą.
Każdemu rodzajowi turystyki przyporządkowuje się od 1 do 5 form:
Np. turystyka aktywna może przybierać różne formy: campingową, zdrowotną, uzdrowiskową, przygodową, surviwalu i trampingu a alternatywna: ekoturystyki i agroturystyki…
Inne sposoby klasyfikacji turystyki pozwalają wyróżnić m.in.:
krajową i zagraniczną (tranzytową i pobytową),
zorganizowaną i niezorganizowaną,
indywidualną i zbiorową
pobytową (Np. wczasy)
sobotnio-niedzielną
wycieczkową…
Wg J. Pięty biorąc pod uwagę cel, który turysta chce osiągnąć poza miejscem swojego zamieszkania, można wyróżnić 10 rodzajów turystyki:
wypoczynkowa,
poznawcza,
kwalifikowana,
w interesach
zdrowotna
motywacyjna
etniczna
alternatywna
ekologiczna
pątnicza
Sport
Dynamiczny rozwój sportu współczesnego datuje się od końca XIX w., a zwłaszcza od wskrzeszenia w 1896 r. igrzysk olimpijskich…
Za początek zorganizowanego sportu w Polsce przyjmuje się założenie Towarzystwa Gimnastycznego Sokół w 1867 r. we Lwowie…
Na początku XX wieku zaczęły powstawać kluby sportowe tj. Cracovia i Wisła w Krakowie…
to świadoma i dobrowolna działalność człowieka podejmowana w celu zaspokojenia potrzeb: zabawy, współzawodnictwa oraz doskonalenia własnych cech fizycznych i umysłowych.
Sport wyraża się przez ćwiczenia i gry uprawiane według określonych zasad…
Ciągły rozwój sportu, to także rozwój badań nad sportem (m.in. fizjologia sportu, medycyna sportu, psychologia sportu)…
W kontekście sposobów spędzania czasu wolnego należy wyodrębnić 2 jego rodzaje: zainteresowanie sportem jako widowiskiem oraz czynne uprawianie go…
Wyróżnić można sport: kwalifikowany, rekreacyjny, niepełnosprawnych…
Środki masowego przekazu- to urządzenia i instytucje tworzące podstawę systemu komunikowania w kulturze masowej, do których zaliczamy m.in. prasę, książki, kino, teatr, radio, telewizję, Internet, fonografię, wideo kasety, płyty CD, DVD…
Rozwój środków masowego przekazu prowadził od zasady wszystko dla wszystkich do specjalizacji coś dla każdego…
Upowszechnił się termin mass media, akcentujący takie główne cechy, jak: masowość produkcji i odbioru przekazów, schematyczność, prostotę i łatwą dostępność przekazywanych treści…
Mass media- w Polsce rozwój środków masowego przekazu z powodów politycznych i ustrojowych podlegał innym mechanizmom niż w krajach zachodnich:
Prasa (okres międzywojenny)
Radio (po wojnie)
Telewizja (połowa lat 60-tych)…
Przełom nastąpił po roku 1989 –od tego czasu buduje się w Polsce rynek mediów…
Kultura
Znaczenie szerokie: jest nią wszystko to, co w społeczeństwach ludzkich stanowi rezultat zbiorowej działalności, co w zachowaniu ludzkim jest wyuczone – w odróżnieniu od tego co biologiczne, odziedziczone…
Znaczenie wąskie: jest nią dorobek duchowy społeczeństwa, swoisty dla różnych cywilizacji, obejmujący społecznie użyteczne wzory zachowań i postępowania ludzi wyróżniające ich spośród wszystkich istot żywych, wartościujące, różnicujące i ulepszające jakość życia…
Instytucje kultury- o ograniczonej popularności (teatry, filharmonie, wystawy i muzea)
nie należą do kultury masowej, zaspokajają potrzeby kulturalne wyselekcjonowanego kręgu odbiorców udostępniając (eksponując) dzieła sztuki…
Teatr
Spektakle teatralne skierowane są do wąskiego kręgu odbiorców, zaspokajają wyższe potrzeby kulturalne…
w XX wieku, dzięki transmisjom telewizyjnym spektakli teatr nabiera cech masowości…
Filharmonia- koncerty symfoniczne stanowią źródło przeżyć estetycznych, uspokajają i przywracają równowagę wewnętrzną uczestników…
Galeria
to miejsce, lokal, w którym się cos pokazuje publiczności, ale też ekspozycja czyli wystawianie na pokaz jakichś zbiorów, Np. dzieł sztuki, techniki, produktów przemysłowych…
pełni funkcje wypoczynkową, kulturotwórczą, kształcącą w różnych dziedzinach sztuki i nauki…
Muzeum
jest instytucją gromadzącą i przechowującą zbiory z różnych dziedzin…
pełni funkcję poznawczą i zaspokaja potrzeby kulturalne miłośników nauki i sztuki…
Formy spędzania czasu wolnego o ograniczonej popularności:
samokształcenie,
amatorstwo artystyczne,
majsterkowanie i amatorstwo techniczne,
hodowla amatorska,
zabawy i kontakty towarzyskie,
kolekcjonerstwo,
aktywność społeczna
WYKLAD 6
Samokształcenie jest pożyteczną formą spędzania czasu wolnego, polegającą na dobrowolnie
i samodzielnie podjętym procesie kształcenia się w najróżnorodniejszych dziedzinach nauki, techniki, gospodarki, sztuki i kultury, zwykle nie związanych z własną pracą zawodową…
Pojęcie samokształceniaw kontekście rodzaju czynności wczasowania rozpatrywane jest
w węższym znaczeniu niż praca nad sobą, ale mieści się w jej obrębie (jako funkcja czasu wolnego)…
jest ono równoważne intelektualnym zajęciom miłośniczym, samouctwu, dokształcaniu się w różnorodnych dziedzinach…
Badania francuskie z II połowy XX w. dowodzą, że:
niezaangażowanych w samokształcenie – 60%
Uprawiających samokształcenie – 40%
Największe zainteresowanie wzbudziły:
sprawy praktyczne i technika (mężczyźni – sprawy zawodowe, kobiety – sprawy rodzinne)
Sprawy zdrowotne i wychowawcze
Zagadnienia z dziedziny geografii i historii
Zainteresowania filozoficzne i polityczne
Opanowanie języków…
Amatorstwo artystyczne
jest pożyteczną formą spędzania czasu wolnego polegającą na dobrowolnym i samodzielnym zdobywaniu i rozwijaniu umiejętności przeciwstawnych zawodowym w różnych dziedzinach sztuki.
może być uprawiane indywidualnie, np. plastyka, tkactwo, fotografowanie, filmowanie, jak i zespołowo, np. chóry, orkiestry, teatry…
Majsterkowanie i amatorstwo techniczne
jest pożyteczną formą spędzania czasu wolnego, polegającą na samodzielnym wykonywaniu prac typu rzemieślniczego (budowlanych, stolarskich, ślusarskich, kowalskich, murarskich, malarskich, hydraulicznych, monterskich itp.), zwykle nie związanych z własną pracą zawodową.
przykłady: budownictwo domków letniskowych i altan działkowych, modelarstwo…
Hodowla amatorska- jest pożyteczną formą czasu wolnego polegającą na samodzielnym hodowaniu różnych gatunków zwierząt lub uprawie różnych odmian roślin w domach lub na działkach pracowniczych (rekreacyjnych) często choć nie zawsze bezinteresownie…
Zabawy i kontakty towarzyskie
To forma spędzania czasu wolnego, której pożyteczność może być bezsporna lub też poważnie kwestionowana…
Polega na organizowaniu w domach prywatnych, kawiarniach, klubach, świetlicach i innych lokalach powszechnej użyteczności spotkań towarzyskich, różnorodnych rozrywek i gier, często połączonych z jedzeniem i piciem, muzyką, tańcem, prelekcją i dyskusją na dowolne tematy lub zwykłym plotkowaniem…
Kolekcjonerstwo
jest pożyteczną formą spędzania czasu wolnego, która polega na gromadzeniu przeróżnych przedmiotów według określonych, ważnych dla zbieracza kryteriów.
Numizmatyka – kolekcjonerstwo monet
Filatelistyka – kolekcjonerstwo druków i znaków pocztowych
Filumenistyka – kolekcjonerstwo etykiet umieszczanych na opakowaniach zapałek
Aktywność społeczna
Jest pożyteczną formą spędzania czasu wolnego, która polega na dobrowolnym i zwykle bezinteresownym wykonywaniu różnorodnych prac na rzecz społeczeństwa poza obowiązkami zawodowymi i rodzinnymi …
Przykłady: działalność opiekuńcza, działalność charytatywna, działalność w grupach celowych (partie polityczne, związki zawodowe, stowarzyszenia, fundacje)…
Niewłaściwe formy spędzania czasu wolnegom.in.:
Nadmierne spożywanie alkoholu (prowadzi nierzadko do alkoholizmu)
Używanie narkotyków i innych środków psychoaktywnych (nierzadko prowadzi to do narkomanii) Prostytucja
Przestępstwa kryminalne
Pseudokibicowanie
Subkultury młodzieżowe (punkowie, skinheadzi itp.)
Sekty
Wychowanie do wczasów jako czynnik zmniejszenia agresji:
Główne postulaty:
zmienić mentalność młodych ludzi
Zredukować okazje do zachowań agresywnych
Zmienić mentalność młodego pokolenia
Ukazać pozytywne wartości i wzorce oraz stworzyć realną szansę na realizację marzeń, aspiracji i nadziei…
Proponowane metody:
Uwalnianie energii
Uwalnianie emocji
Modelowanie nieagresywnych zachowań
Rozwijanie empatii
Unikanie dehumanizacji stosunków międzyludzkich
Organizacja czasu wolnego jest zadaniem szkół, placówek wychowania pozaszkolnego i instytucji kultury.
Wszystkie te jednostki funkcjonują w oparciu o specjalne przepisy i regulacje prawne.
Szkoły i placówki wychowania pozaszkolnego działają przede wszystkim w myśl ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jednolity Dz.U. z 2004 r. Nr 250, poz. 2572 z późn. zm.) oraz ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (tekst jednolity Dz.U. z 2003 r. Nr 118, poz. 1112 z późn. zm.),
Instytucje kultury działają na podstawie ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (tekst jednolity Dz.U. z 1997 r. Nr 110, poz. 721 z późn. zm.) oraz Kodeksu Pracy (tekst jednolity Dz.U. 1974 r. Nr 24, poz. 141 z późn. zm.).
Inne ważniejsze przepisy to m.in. ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jednolity Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.); ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jednolity Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 z późn. zm.);
Ustawa o pracownikach samorządowych (tekst jednolity z 2001 r. Nr 142, poz. 1593); ustawa z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych (tekst jednolity Dz.U. z 2003 r. Nr 15, poz. 148 z późn. zm.); ustawa o zamówieniach publicznych (tekst jednolity Dz.U. z 2004 r. Nr 19 poz. 177) oraz ustawa z dnia 29 września 1991 r. o rachunkowości (tekst jednolity Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694 z późn. zm.).
Na ich podstawie wydawane są szczegółowe rozporządzenia właściwych ministrów i zarządzenia władz lokalnych.
W świetle powyższych regulacji prawnych zarówno szkoły, placówki wychowania pozaszkolnego jak i instytucje kultury zobowiązane są między innymi do stwarzania warunków do rozwoju zainteresowań i uzdolnień młodzieży, kształtowania ich aktywności społecznej oraz umiejętności spędzania czasu wolnego poprzez organizowanie zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych.
Organami prowadzącymi szkół, placówek wychowania pozaszkolnego, instytucji kultury są: administracja rządowa, jednostki samorządu terytorialnego, osoby prawne, bądź osoby fizyczne.
Niezależnie od typu szkoły do podstawowych form jej działalności, oprócz obligatoryjnych zajęć lekcyjnych, należą również zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne.
Zgodnie z zarządzeniem nr 64 Ministra Edukacji Narodowej z 6 grudnia 1989 r. w sprawie organizacji i działalności pozalekcyjnej celem tych zajęć jest przede wszystkim kształcenie i rozwijanie zainteresowań dzieci i młodzieży.
To zalecenie dyrektorzy szkół realizują w porozumieniu z innymi organami szkoły po rozpoznaniu potrzeb i oczekiwań młodzieży, w miarę dostępnych środków finansowych i możliwości lokalowych.
I tak w roku szkolnym 2003/2004 na terenie 224 krakowskich szkół działało 990 różnorodnych kół zainteresowań, w których uczestniczyło 18 630 uczniów.
Najczęściej spotykane, to koła: naukowe (55,5%), sportowe (20,5%), artystyczne (11,9%), zaś zdecydowanie rzadsze są zajęcia: techniczne (4,3%), krajoznawczo-turystyczne (3,2%), czy inne (łącznie 4,6%).
Oprócz szkół nadobowiązkowe zajęcia dla młodzieży prowadzą placówki wychowania pozaszkolnego: pałaców młodzieży i młodzieżowych domów kultury.
Dzielą się one tak samo jak szkoły na jednostki publiczne i niepubliczne. Opierają się też na podobnych zasadach prawno-organizacyjnych. Ich działalność regulowana jest również przepisami ustawy o systemie oświaty oraz Karty Nauczyciela, a podstawowymi podmiotami w obrębie struktury placówki są: dyrektor, rada pedagogiczna, zaś społecznymi (jeśli zostały utworzone): rada placówki, rada rodziców, samorząd wychowanków.
Nadzór merytoryczny sprawuje Kuratorium Oświaty, zaś kwestie finansowe regulowane są na podobnych zasadach jak w szkołach publicznych. Placówki utrzymują się z dotacji udzielanej przez Gminę Miasta Kraków.
W roku szkolnym 2003/2004 na terenie Krakowa funkcjonowało 13 placówek wychowania pozaszkolnego. W nich wyróżnić można: 2 pałace młodzieży i 11 młodzieżowych domów kultury.
Podstawową jednostką organizacyjną placówki jest stała forma zajęć (koło, sekcja, zespół, klub, inne), ujęte w tygodniowym planie pracy placówki. W przypadku pałacu młodzieży jest to nie mniej niż 100 form stałych, zaś młodzieżowego domu kultury – od 45 form. Ponadto placówki mogą organizować formy okazjonalne i masowe.
Szczegółową organizację zajęć w instytucji pozaszkolnej na cały rok szkolny określa arkusz organizacyjny placówki, opracowywany przez dyrektora najpóźniej do 15 maja każdego roku, a zatwierdzany przez organ prowadzący. Na tej podstawie placówka tworzy własne programy i plany pracy.
Uczestnikami zajęć w instytucjach pozaszkolnych są dzieci w wieku przedszkolnym oraz dzieci i młodzież w wieku szkolnym. Udział w tych zajęciach jest dobrowolny. Stałą formę zajęć tworzy się dla co najmniej 12 wychowanków. W szczególnych sytuacjach organ prowadzący może wyrazić zgodę na mniejszą ich liczbę.
W placówkach wychowania pozaszkolnego mogą być tworzone pracownie i działy. Pracownie tworzy się od co najmniej 5 form stałych zajęć o zbliżonej tematyce, zaś działy od co najmniej 20 form.
Jak donoszą dane statystyczne w roku szkolnym 2003/2004 placówki wychowania pozaszkolnego zrealizowały 1079 stałych form zajęć, z których skorzystało 14 480 uczniów.
Najliczniejsza była tu oferta zajęć: artystycznych (47,8%), sportowych (16,1%) i naukowych (13,6%), zdecydowanie mniej było form o profilu technicznym (2,9%) i innych (łącznie 19,6%).
Zajęcia z wychowankami prowadzą nauczyciele: w uzasadnionych przypadkach mogą je prowadzić również inni specjaliści.
Realizują oni przyjęty plan zajęć i są odpowiedzialni za jakość i wyniki pracy oraz bezpieczeństwo powierzonych ich opiece wychowanków. Wymiar godzin zajęć dydaktycznych nauczyciela wynosi 18 i 25 godzin.
Placówki wychowania pozaszkolnego prowadzą działalność w okresie całego roku szkolnego. Zajęcia w stałych formach prowadzone są w dni robocze. Zajęcia w formach okazjonalnych i masowych odbywają się również w dni ustawowo wolne od pracy.
Tygodniowy wymiar zajęć w stałych formach wynosi 2-4 godzin. Godzina zajęć w stałych formach wynosi 45 minut.5 W uzasadnionych przypadkach organ prowadzący placówkę, na wniosek dyrektora placówki, może wyrazić zgodę na większy tygodniowy wymiar zajęć w stałych formach, w ramach posiadanych środków finansowych.
Do realizacji zajęć pozaszkolnych dla dzieci i młodzieży zobowiązane są również instytucje kultury, m.in. muzea, teatry, filharmonie, biblioteki, domy kultury (7 z 38 jednostkami podległymi).
Organizatorem jednostek kultury są władze samorządowe, czyli Gmina Miasta Krakowa. One też wydają akt o utworzeniu instytucji (określa jej nazwę, rodzaj, siedzibę i przedmiot działania), a z chwilą wpisu do rejestru nadają jej osobowość prawną. Zapewniają także środki niezbędne do rozpoczęcia i prowadzenia działalności kulturalnej oraz do utrzymania obiektu, w którym ta działalność jest prowadzona.
Ponadto każda z tych instytucji działa na podstawie statutu nadanego przez organizatora, który winien spełniać wymogi zawarte w ustawie o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Statut m.in. określa jej cele i zadania, organy zarządzające i doradcze, zasady finansowania.
Instytucje kultury prowadzą wielokierunkową działalność w zakresie upowszechniania kultury. Do ich podstawowych zadań należą:
Edukacja kulturalna i wychowanie przez sztukę
Rozpoznawanie, rozbudzanie i zaspokajanie potrzeb oraz zainteresowań kulturalnych
Tworzenie warunków dla rozwoju amatorskiego ruchu artystycznego oraz zainteresowania wiedzą i sztuką
Tworzenie warunków dla rozwoju folkloru, a także rękodzieła ludowego i artystycznego
Gromadzenie, dokumentowanie, tworzenie, ochrona i udostępnianie dóbr kultury.
Domy kultury z kolei ukierunkowane są na tworzenie warunków do zespołowego uczestnictwa w kulturze, różnorodnych form edukacji kulturalnej, indywidualnej aktywności kulturalnej, imprez kulturalnych. Organizują one między innymi:
Spektakle, koncerty, wystawy, odczyty, spotkania i inne imprezy o charakterze artystycznym, edukacyjnym i rekreacyjnym
Kluby, koła, zajęcia świetlicowe, sekcje, zespoły zainteresowań i pracownie specjalistyczne
Kursy, warsztaty, seminaria
Imprezy i zajęcia dla osób o utrudnionym dostępie do kultury.
Jak wynika z danych statystycznych w roku szkolnym 2003/2004 w domach kultury działało 1737 form stałych, w których uczestniczyło 17070 osób. Zespoły artystyczne stanowiły tu 13,4% wszystkich form.
Instytucje kultury prowadzą działalność w okresie całego roku kalendarzowego (tylko teatry obowiązuje dwumiesięczna przerwa wakacyjna), a tygodniowy wymiar czasu pracy zgodnie z Kodeksem Pracy wynosi 40 godzin.
Organem zarządzającym instytucji kultury i reprezentującym ją na zewnątrz jest dyrektor. Powołuje go organizator (np. w drodze konkursu) na czas określony lub nieokreślony.
Strukturę wewnętrzną instytucji kultury określa regulamin organizacyjny nadawany przez dyrektora tej instytucji, w porozumieniu z organami doradczymi tj. związkami zawodowymi działającymi w tej instytucji kultury oraz stowarzyszeniami zawodowymi i twórczymi.
Zgodnie z ustawą o działalności kulturalnej instytucje dysponują odgórnie przydzieloną i nabytą częścią mienia oraz prowadzą samodzielną działalność w ramach posiadanych środków, kierując się zasadami efektywności ich wykorzystania. Organem nadzorczym jest organizator (Gmina Miasta Krakowa).
ZAGADNIENIA DO EGZAMINU:
1.Geneza czasu wolnego i jego wpływ na jakość życia. Pojęcie czasu wolnego i jego ewolucja.
2. Współczesne uwarunkowania czasu wolnego. Funkcje czasu wolnego.
3. Podstawowa terminologia: rekreacja, wczasy, wypoczynek, odpoczynek, zabawa, praca nad sobą, rozrywka, gra, hobby. Budżet czasu: definicja, kryteria wydzielania czasu wolnego z budżetu czasu, metody badań.
4. Istota i funkcje podstawowych czynności wczasowania: odpoczynku, zabawy i pracy nad sobą.
5. Historia czasu wolnego: czas wolny w okresie prehistorycznym, w starożytności, w wiekach średnich, w okresie nowożytnym.
6. Formy spędzania czasu wolnego: najczęściej praktykowane, o ograniczonym zasięgu społecznym, o ograniczonej popularności. Formy niewłaściwego spędzania czasu wolnego.
7. Podstawy prawne działalności szkół i placówek wychowania pozaszkolnego oraz instytucji kultury ( ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty oraz ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej).