Witaminy są to organiczne związki chemiczne, substancje egzogenne tzn. takie, które są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu żywego i które muszą być dostarczane z pożywieniem, gdyż sam organizm nie potrafi ich wytworzyć.

PODZIAŁ WITAMIN:

• Rozpuszczalne w wodzie:

  • C (kwas askorbinowy)

  • B₁ (tiamina)

  • B₂ (ryboflawina)

  • B₃ (niacyna, witamina PP, kwas nikotynowy, amid kwasu nikotynowego)

  • B₅ (kwas pantotenowy)

  • B₆ (pirydoksyna, pirydoksal, adermina)

  • B₇ (biotyna, witamina H)

  • B₉/B₁₁ (kwas foliowy)

  • B₁₂ (cyjanokobalamina)

  • P

• Rozpuszczalne w tłuszczach

  • Witamina A (retinol i jego pochodne)

  • Witamina D (kalcyferol i jego pochodne)

  • Witamina E (tokoferol)

  • Witamina K (fitochinon, menadion)

DZIAŁANIE WITAMIN:

• Funkcja kofaktorów

• Działanie antyoksydacyjne

• Działanie receptorowe

WITAMINA A (retinol):

• Źródła pokarmowe :jaja, wątroba, mleko, masło, tran, produkty mleczne, tłuste mięso

• Rola w organizmie:

  • odpowiada za prawidłowe widzenie o zmroku,

  • zmniejsza rogowacenie naskórka,

  • poprawia koloryt skóry,

  • chroni skórę przed promieniami UV,

  • zwiększa zawartość kolagenu w skórze właściwej

  • może być wytwarzana w ustroju z prowitaminy – beta-karotenu znajdującego się m.in. w marchwi

  • jej metabolit - retinal umożliwia widzenie w słabym oświetleniu

  • bierze istotny udział w procesach immunologicznych

• Zastosowanie:

  • nadczynność tarczycy,

  • choroby zakaźne (gruźlica),

  • przewlekłe nieżyty dróg oddechowych i PP,

  • źle gojące się rany, odmrożenia i oparzenia,

  • niedorozwój fizyczny

• Awitaminoza: kurza ślepota

WITAMINA D (KALCYFEROL)

• Źródło pokarmowe: tran, wątroba, masło, jaja, mleko, mięso

• Rola w organizmie: wchłanianie wapnia, metabolizm tkanki kostnej

• Awitaminoza: krzywica u dzieci, osteoporoza u dorosłych

• Zastosowanie:

  • gruźlica skóry,

  • gościec stawowy,

  • alergie,

  • tężyczka,

  • hipokalcemia

WITAMINA E (TOKOFEROL)

• Źródło pokarmowe: migdały, margaryna, jaja, orzechy włoskie i ziemne, kiełki pszenicy, mąka pełnoziarnista, mleko, brukselka i inne zielono listne warzywa

• Rola w organizmie: główny antyoksydant, chroni czerwone krwinki przed przedwczesnym rozpadem, leczenie męskiej bezpłodności, zaburzeń mięśniowych, miażdżycy oraz chorób serca

• Awitaminoza: niedokrwistość hemolityczna, rozdrażnienie, zaburzenia funkcjonowania i osłabienie mięśni szkieletowych, rogowacenie i wczesne starzenie się skóry, gorsze gojenie się ran, pogorszenie wzroku, bezpłodność, zwiększone ryzyko chorób sercowo- naczyniowych

• Zastosowanie:

  • niedokrwistość,

  • miasthenia,

  • stany skurczowe naczyń i nadciśnienie,

  • toczeń rumieniowy,

  • sklerodermia,

  • poronienia nawykowe,

  • niemoc płciowa u mężczyzn

WITAMINA F

• Funkcje:

  • zespół wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (linolowy, arachidonowy i inne), które nie powstają w organizmie

  • są one substratem do biosyntezy prostanoidów

  • udział w utrzymaniu prawidłowego stanu skóry

• Zastosowanie:

  • zapalenie skóry,

  • choroby wątroby,

  • miażdżyca (działa hipocholesterolemicznie).

WITAMINA K (K₁ – filochinon, K₂ – menachinon)

• Źródło pokarmowe: brokuły, rzepak, szpinak, sałata, kapusta właściwa, lucerna, morszczyn, awokado, brzoskwinie, ziemniaki, jaja, jogurt, zer, wątroba, olej sojowy i szafranowy, tran z wątroby ryby

• Rola w organizmie: krzepnięcie krwi

• Awitaminoza: krwawienia, słaba krzepliwość krwi, łatwość powstawania krwotoków wewnętrznych i zewnętrznych, problemy z gojeniem się ran, trudności w mineralizacji kości

• Zastosowanie:

  • w skazach krwotocznych,

  • w chorobach wątroby,

  • w zespole złego wchłaniania,

  • w czasie leczenia antybiotykami,

  • przy przedawkowaniu antywitamin K

WITAMINA H (BIOTYNA)

• Źródło pokarmowe: występuje w wielu pokarmach, jest też wytwarzana w PP

• Rola w organizmie: wpływa na wzrost, reguluje przemianę tłuszczy

• Awitaminoza: łojotok i na jego tle trądzik oraz zapalenie skóry, senność i nerwobóle

• Zastosowanie: łuszczyca, łojotok, trądzik młodzieńczy

WITAMINA M (KWAS FOLIOWY)

• Źródło pokarmowe: występuje w zielonych częściach roślin, drożdżach; wytwarzana jest w jelitach

• Rola w organizmie: niezbędny czynnik biosyntezy kwasów nukleinowych

• Awitaminoza: zaburzenia erytropoezy oraz upośledzenie błony śluzowej PP

• Zastosowanie: zaburzenia jelitowe, leukopenia, zapalenie wielonerwowe, profilaktycznie u kobiet w ciąży

WITAMINA B₁ (TIAMINA, ANEURYNA)

• Źródło pokarmowe: drożdże, otręby, wątroba, nerki

• Funkcje:

  • Utlenianie węglowodorów

  • Prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, mięśni, serca

  • Produkcja krwinek czerwonych

  • Wspomaga proces wzrostu

  • Poprawia sprawność umysłową

• Skutki niedoboru:

  • Choroba beri- beri

  • Zapalenie nerwów

  • Zawroty głowy

  • Oczopląs

  • Zmęczenie

  • Zaburzenia pamięci i koncentracji

• Podanie pozajelitowe witaminy B1 może wywołać wstrząs

• Zastosowanie:

  • zapalenie nerwów (zwłaszcza neuritis alcoholica),

  • niewydolność serca oporna na leczenie glikozydami nasercowymi,

  • cukrzyca wieku starczego,

  • rzucawka ciążowa

WITAMINA B₂ (RYBOFLAWINA, LAKTOFLAWINA)

• Źródło pokarmowe: mleko, serwatka, masło, białka jaj, drożdże

• Funkcje:

  • Produkcja związków wysokoenergetycznych

  • Właściwe funkcjonowanie skóry i błon śluzowych

  • Przemiana białek i węglowodanów

  • Poprawia wzrok

  • Współuczestniczy z witaminą A w prawidłowym funkcjonowaniu błon śluzowych

• Skutki niedoboru:

  • Pękanie skóry warg, kącików ust

  • Łojotokowe zapalenie skóry

  • Zahamowanie wzrostu u dzieci

  • Bezsenność

  • Łzawienie

• Zastosowanie:

  • wyłącznie w objawach hipowitaminozy,

  • niedokrwistość

  • zaćma

  • zapalenie oskrzeli

WITAMINA P (RUTYNA)

• Źródło pokarmowe: występuje najczęściej łącznie z wit. C w zielonych częściach roślin

• Rola: zmniejsza przepuszczalność i łamliwość śródbłonków naczyń włosowatych, działa spazmolitycznie, wzmaga diurezę

• Zastosowanie: skaza krwotoczna, choroby alergiczne, nadciśnienie tętnicze.

WITAMINA PP (KWAS NIKOTYNOWY, NIACYNA)

• Funkcje:

  • Procesy utleniania i redukcji w organizmie

  • Regulacja poziomu cukru we krwi (produkcja związków energetycznych)

  • Regulacja przepływu krwi w naczyniach krwionośnych

  • Regulacja poziomu cholesterolu

• Skutki niedoboru:

  • Pelagra (biegunki, objawy skórne)

  • Uszkodzenie układu nerwowego

  • Agresywne zachowanie

  • Bezsenność

  • Owrzodzenie warg

  • Przebarwienia na skórze

• Zastosowanie:

  • schorzenia skóry - liszaje, trądzik, łojotok, rumień wielopostaciowy, toczeń rumieniowaty, schorzenia błon śluzowych, choroby układu krążenia, choroby OUN, SM

WITAMINA B₁₂ (KOBALAMINA, CYJANOKOBALMINA)

• Źródło pokarmowe: wątroba, grzyby, drożdże

• Funkcje:

  • Tworzenie czerwonych komórek krwi

  • Tworzenie materiału genetycznego (synteza DNA i RNA)

  • Prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego

  • Ma działanie moczopędne

  • Osłabia nocne kurcze mięśni i drętwienie

• Skutki niedoboru:

  • Niedokrwistość złośliwa

• Zastosowanie:

  • anemia megaloblastyczna, SM,

  • nerwobóle,

  • brak łaknienia,

  • nadczynność tarczycy

WITAMINA Q (UBICHINON)

• najwięcej jej zawierają narządy zużywające najwięcej energii - serce, wątroba, nerki, mózg.

• działa hipotensyjnie

• pobudza układ immunologiczny i wzmaga odporność

• podstawową przemianę materii i procesy regeneracyjne

• zastosowanie:

  • w nadciśnieniu tętniczym,

  • w zwyrodnieniu mięśnia sercowego,

  • w dusznicy bolesnej,

  • w przyzębicy, cukrzycy, miażdżycy

WITAMINA B₁₅ (KWAS PANGAMOWY)

• Źródła pokarmowe: zielone rośliny, drożdże, wątroba

• Funkcje:

  • wzmaga syntezę kreatyny w mięśniach,

  • pobudza oddychanie komórkowe

• Zastosowanie:

  • choroba wieńcowa,

  • zapalenie i marskość wątroby,

  • miażdżyca,

  • gościec stawowy.

WITAMINA B₅ (KWAS PANTOTENOWY)

• Funkcje:

  • warunkuje prawidłowe wchłanianie z błony śluzowej jelit

  • uczestniczy w podstawowych procesach metabolicznych

• Skutki niedoboru:

  • pobudzenie przechodzące następnie w senność, zmęczenie, bóle głowy

• Zastosowanie:

  • dermatologia - alergie, choroby skóry, włosów i paznokci;

  • interna - choroby wątroby, półpasiec;

  • okulistyka - uszkodzenie rogówki;

  • laryngologia - nieżyt nosa;

  • chirurgia - niedrożność jelit

WITAMINA B₆ (ADERMINA, PIRYDOKSYNA)

• Źródło pokarmowe:

  • występuje w zielonych częściach roślin oraz w produktach zwierzęcych (np. w wątrobie)

• Skutki niedoboru:

  • stan zapalny skóry kończyn i twarzy zwany akrodynią

  • zapalenie błon śluzowych

  • zaburzenia nerwowe

  • ogólne osłabienie

• Zastosowanie:

  • wymioty u ciężarnych,

  • niedokrwistość,

  • zapalenie łojotokowe skóry, (wypadanie włosów),

  • stany zapalne błon śluzowych

WITAMINA C:

• Źródło pokarmowe: ziemniaki, kapusta kiszona, owoce dzikiej róży, czarne jagody, maliny, jeżyny, owoce cytrusowe, papryka, brukselka, kapusta, cebula, szpinak brokuły, kalarepa, jabłka, soja, pomidory, karczochy

• Rola w organizmie: prawidłowy stan tkanki łącznej, poprawia odporność i przyspiesza okres gojenia się ran

• Awitaminoza: gnilec (szkorbut)