J. Piaget – „Studia z psychologii dziecka”

R. 1 Rozwój umysłowy dziecka

1. Porównanie rozwoju psychicznego do procesu organicznego wzrostu – dążenie do równowagi - ciało rozwija się do osiągnięcia względnie stałego poziomu, tj. zakończeniem wzrostu i dojrzałością narządów, a życie umysłowe ewoluuje w kierunku ostatecznej równowagi osiąganej przez dorosły umysł :>

Rozwój:

• postępujące zdobywanie równowagi

• przechodzenie od słabej do wyższej równowagi

• inteligencja - niestałość i niekoherencja myślenia dziecka vs. systematyzacja rozumu dorosłego

• wzrost równowagi uczuć wraz z wiekiem

• stopniowa stabilizacja stosunków społecznych

Organiczny proces wzrostu	Proces wzrostu psychicznego
ostateczna forma równowagi jest bardziej statyczna i mniej trwała (po zakończeniu ewolucji wstępującej rozpoczyna się ewolucja wsteczna -> starość)	Czynności psychiczne ściśle uzależnione od narządów też są mało trwałe (np. maksimum ostrości wzroku w dzieciństwie, potem maleje) Wyższe funkcje inteligencji i uczuciowości zmierzają ku „równowadze zmiennej” (im bardziej stała, tym bardziej zmienna – koniec procesu wzrostu umożliwia duchowy postęp, który nie stoi w sprzeczności z wewnętrzną równowagą

2. Opis ewolucji dziecka i dorastającej młodzieży w kategoriach równowagi :

- rozwój umysłowy jest konstrukcją ciągłą (metafora coraz to solidniejszej budowli lub mechanizmu, którego części coraz lepiej się dopasowują)

struktury zmienne

2. Struktury zmienne – wykazują różnice/przeciwności jednego poziomu zachowania wobec drugiego:

Formy organizacji czynności umysłowej:

• dwa aspekty: motoryczny/intelektualny i afektywny

• dwa wymiary: indywidualny i społeczny (międzyosobniczy)

2. Okresy/fazy rozwoju (6):

Pierwsze trzy fazy - okres niemowlęctwa (do wieku 1,5 – 2 r.ż., tj. przed rozwojem mowy i myślenia w ścisłym sensie)

1. odruchów albo konstruktów dziedzicznych oraz pierwszych tendencji instynktowych (pokarmowych) i pierwszych emocji

2. pierwszych nawyków ruchowych i pierwszych zorganizowanych spostrzeżeń oraz pierwszych zróżnicowanych uczuć

3. inteligencji sensoryczno-motorycznej – praktycznej (poprzedzających mowę), elementarnych regulacji afektywnych i pierwszych zewnętrznych fiksacji afektywnych

4. intuicyjnej inteligencji, spontanicznych uczuć międzyosobniczych i społecznych stosunków podporządkowania się dorosłemu (2 – 7 r.ż.)

5. konkretnych operacji intelektualnych (początki logiki) oraz moralnych i społecznych uczuć współdziałania (7 – 11/12 r.ż.)

6. abstrakcyjnych operacji intelektualnych, kształtowania się osobowości oraz afektywnego i intelektualnego wchodzenia społeczeństwo dorosłych (okres młodzieńczy)

Charakterystyka:

• w każdej z faz pojawiają się specyficzne struktury, co pozwala odróżnić jedną od drugiej (stanowi szczególną formę równowagi)

• pozostaje jednak istota faz poprzednich (substruktury), na których podstawie mogą powstawać nowe cechy

• każda z faz odpowiada poziomowi zachowania, który jest bardziej lub mniej elementarny

• każdej fazie odpowiadają cechy tymczasowe i drugorzędne, które zmieniają się w toku dalszego rozwoju w zależności od potrzeb dalszej organizacji

• rozwój umysłowy posuwa się w kierunku coraz większego zrównoważenia

5. Funkcjonalne mechanizmy wspólne wszystkim fazom:

• każde działanie odpowiada jakiejś potrzebie (każdy ruch/myśl/uczucie); wykonywanie działań wewnętrznych, czy zewnętrznych może się odbywać tylko pod wpływem pobudki, wyrażającej się potrzebą (np. elementarną, pytaniem, zainteresowaniem)

• Clapadère – potrzeba jest zawsze przejawem zachwiania równowagi (pojawia się, kiedy coś w ciele lub umyśle ulega modyfikacji i trzeba przystosować zachowanie do tej zmiany

• działanie kończy się z chwilą zaspokojenia potrzeb – przywrócenie równowagi między bodźcem wzbudzającym potrzebę a organizacją umysłową sprzed jej pojawienia się (np. jedzenie, rozwiązanie problemu, osiągnięcie celu)

• działanie w każdej chwili zakłócane jest przez zmiany w świecie zewnętrznym i wewnętrznym

• nowe zachowanie = przywrócenie równowagi + dążenie do równowagi trwalszej niż równowaga stanu poprzedzającego zakłócenie

• każda ze struktur umysłowych powstałych dzięki rozwojowi można uważać za nową formę równowagi (+ kolejna stanowi postęp w stosunku do poprzedniej)

• każda z potrzeb jest związana z organizacją określonego poziomu (np. widok tego samego przedmiotu wywoła inne reakcje u dzieci w różnym wieku)

6. Potrzeby i zainteresowanie wspólne dla wszystkich faz wieku:

Każda potrzeba zmierza do tego by:

• asymilować świat zewnętrzny w dostępne już struktury (wcielić osoby i rzeczy w aktywność własną podmiotu)

• dostosowywać struktury do przemian jakim podlegają, zmieniać siebie odpowiednio do każdej zewnetrznej zmiany

= dąży się do asymilowania środowiska (inkorporowania świata w siebie) dzięki strukturom/organom psychicznym, które mają coraz rozleglejszy zakres działania (od postrzegania i ruchu aż do wyższych operacji)

+ adaptacja – równowaga asymilacji i przystosowań (rozwój umysłowy – coraz doskonalsza adaptacja do rzeczywistości)

7. Etapy adaptacji – noworodek i niemowlę:

Okres najbardziej decydujący dla całego późniejszego rozwoju psychicznego (zdobywanie przez spostrzeżenia i ruchy całego otaczającego świata!) – rewolucja kopernikańska w miniaturze - w 18 miesięcy/2 lata (niebywałe! :p) – od sprowadzania wszystkiego do własnego ciała aż do odczuwania świata jako zewnętrznego wobec siebie

Opis w aspekcie :

• Inteligencji – trzy fazy: odruchową, organizacji spostrzeżeń i nawyków, inteligencji sensoryczno-motorycznej

• Życia afektywnego

a) narodziny:

• życie umysłowe sprowadza się do ćwiczenia aparatów odruchowych (dziedziczne, instynktowne, np. jedzenie :>)

• odruchy te nie są bierne, ale przejawiają aktywność świadczącą o istnieniu wczesnej asymilacji sensoryczno-motorycznej

ssanie coraz lepsze ssanie praktyczne wyróżnianie i rozpoznawanie generalizacja własnych działań („nie muszę ssać jedynie cycka, ale mogę też swój palec” ssanie każdego napotkanego przedmiotu koordynacja ruchów rąk ze ssaniem wprowadzanie palca do ust (już od 2 miesiąca)

=

asymilowanie do ssania części swojego świata – świat jest z natury rzeczywistością do ssania

b) integrowanie w nawyki i zorganizowane spostrzeżenia

• regularne ssanie palucha, ruch zwracania głowy w kierunku dźwięku, śledzenie poruszającego się przedmiotu

• od momentu, kiedy dziecko zaczyna się uśmiechać (5 tydzień +), zaczyna rozpoznawać osoby (ale nie ma oddzielonego Ja od świata zewnętrznego, nie ma też pojęcia osoby)

• 3 – 6 miesiąc (ok. 4,5 miesiąca) - niemowlę chwyta to, co widzi (wraz z manipulowaniem) udoskonalenie zdolności tworzenia nowych nawyków

• punktem wyjścia nowych zespołów ruchowych i percepcyjnych (na początku jedność – schematy sensoryczno-motoryczne) jest cykl odruchowy; nie jest odtwarzany, ale włącza w siebie nowe elementy i poprzez różnicowanie tworzy z nimi większe całości

reakcja okrężna – odtwarzanie nowych ruchów, bo doprowadziły do rezultatu, który można włączyć do schematu (dziecko powtarza coś, co doprowadziło do interesującego je skutku:P); podstawowa rola w rozwoju sensoryczno-motorycznym; bardziej rozwinięta forma asymilacji

c) inteligencja sensoryczno – motoryczna (praktyczna):

• inteligencja pojawia się znacznie wcześniej niż mowa i zinterioryzowana mowa (myślenie wewnętrzne za pomocą znaków słownych)

• inteligencja praktyczna – dot. manipulowania przedmiotami; posługuje się postrzeżeniami i ruchami zorganizowanymi w „schematy działania” a nie słowami i koncepcjami

przykłady:

• pod koniec 1 r.ż. – zbliżenie przedmiotu przez pociągnięcie serwety, na której on stoi

• ok. 18 miesiąc - chwycenie patyka, żeby zbliżyć oddalony przedmiot

• tworzenie się aktów inteligencji:

• mnożenie i różnicowanie zachowań (większa elastyczność pozwala na wzięcie pod uwagę doświadczenia); zarzucenie reprodukowania ruchów (reakcja okrężna:>) na rzecz zmieniania ruchów w zamierzony sposób, żeby zobaczyć rezultat (np. rzucanie klockami w różne strony)

• wzajemna samokoordynacja poprzez własną asymilację pomiędzy poszczególnymi schematami – jedne wyznaczają cel całemu działaniu a inne służą jako środki; w kontakcie z nowym przedmiotem dziecko będzie wcielało go do każdego ze swoich schematów działania (np. rzucać, potrząsać) – rozumienie przedmiotu poprzez jego zastosowanie dzięki tej koordynacji rodzi się inteligencja praktyczna