Diagnoza jako proces i sytuacja społeczna
Słowo diagnoza pochodzi z greckiego – Dia- znaczy ,,przez”, a gignosko wiedzieć, gnoje to wiedza osiągnieta pośrednio, zaś całe słowo diagnosis oznacza rozróżnianie, osądzanie: ,,diagnostie” to sztuka odróżniania za pomocą pośredniego poznawania. Odpowiada na pytania-jak jest,dlaczego tak właśnie jes? Ogolnie diagnozowanie to rozpoznawanie jednostkowych stanów rzeczy na podstawie ich objawów i tendencji rozwojowych, przy wykorzystaniu wiedzy o ogólnych prawidłowościach.
Diagnoza psychologiczna to
proces poznawania drugiego człowieka, oparty na wiedzy i metodologii psychologicznej
zespół czynności wykonywanych przez psychologa, polegających na zbieraniu informacji o badanej osobie, ich integracji oraz całościowej interpretacji w kategoriach teorii psychologicznej
Diagnoza medyczna- diagnoza (rozpoznanie), rozpoznanie kliniczne – identyfikacja choroby lub zespołu chorobowego, na które cierpi pacjent, wniosek wynikający z dokonanej przez lekarza krytycznej oceny objawów subiektywnych, stwierdzonych w badaniu podmiotowym i obiektywnych, stwierdzonych w badaniu przedmiotowym oraz w oparciu o wyniki badań laboratoryjnych i obrazowych (dawniej nazywanych badaniami dodatkowymi), łącznie z przypisaniem zespołowi tych objawów właściwej nazwy. Tradycyjnie wyróżniano tzw. "rozpoznanie przy łóżku chorego", dokonane wyłącznie w oparciu o badanie podmiotowe i przedmiotowe, bez użycia badań dodatkowych. Rozpoznanie jest wynikiem tzw. "procesu diagnostycznego", którego celem jest nie tylko identyfikacja określonej jednostki chorobowej (diagnoza nozologiczna), lecz pełna diagnoza medyczna stanu chorego, obejmująca także określenie przyczyny zaburzeń, ich stopnia nasilenia, zaawansowania lub fazy procesu chorobowego oraz przewidywanych następstw. Proces diagnostyczny składa się z fazy zbierania informacji oraz fazy ich oceny i analizy wiarygodności i przydatności. Prawidłowe rozpoznanie umożliwia wypowiedzenie się lekarza co do rokowania i zastosowanie odpowiedniego leczenia
Diagnoza Społeczna jest próbą uzupełnienia diagnozy opartej na wskaźnikach instytucjonalnych o kompleksowe dane na temat gospodarstw domowych oraz postaw, stanu ducha i zachowań osób tworzących te gospodarstwa;
Diagnoza psychologiczna to
proces poznawania drugiego człowieka, oparty na wiedzy i metodologii psychologicznej
zespół czynności wykonywanych przez psychologa, polegających na zbieraniu informacji o badanej osobie, ich integracji oraz całościowej interpretacji w kategoriach teorii psychologicznej
Diagnoza różnicowa (nozologiczna)
Podstawę tej diagnozy stanowią systemy
klasyfikacji chorób uwzględniające:
Objawy chorobowe
Syndromy objawów
Specyficzny przebieg choroby
Ustępowanie objawów pod wpływem określonych środków leczniczych
Etiologia
Zadanie psychologa – pomoc w wiarygodnym zaklasyfikowaniu pacjenta do określonej kategorii jednostek chorobowych na podstawie ujawnianych przez niego reakcji na zadania, z których składały się techniki psychologiczne.
Typy diagnozy według Ziemskiego:
Klasyfikacyjna
Przyporządkowanie danych do jakiegoś typu lub klasy.
Klasa jest efektem indukcyjnego uogólnienia – poszukiwania stanu typowego lub pojęcia,
porządkującego zróżnicowane obserwacje.
Genetyczna
Koncentrująca się na pochodzeniu aktualnego stanu, na przyczynach.
Tu najważniejszy jest wyjaśniający charakter diagnozy.
Prognostyczna
Poszukiwanie stanów przyszłych, które można wyprowadzić z aktualnego
Funkcjonalna
Poszukiwanie sensu elementów wyodrębnionych z całości i określanie funkcji jakie dane elementy w niej pełnią
Rozwojowa
Celem diagnozy mogą być deficyty rozwojowe – diagnoza negatywna, a także obszary rozwoju w których jednostka jest zaawansowana – diagnoza pozytywna.
Ze społecznego punktu widzenia ważniejsze jest zapobieganie kryzysom i wspomaganie rozwoju zamiast usuwania istniejących już dysfunkcji.
Modele współpracy teoretyków i praktyków wg Brzezińskiego
Model monady- praktyk i teoretyk pracują w izolacji i nie komunikują się bezpośrednio; wzajemnie oskarżają się o brak zrozumienia problemów teorii/praktyki
Model mediatora- praktyk i teoretyk wykonują niezależnie swoje zadania, a porozumiewają się za pośrednictwem mediatora, który popularyzuje poglądy każdej ze stron i przekłada je z języka praktyki na język teorii i odwrotnie
Model mistrza i asystentki- mistrz-teoretyk współpracuje Z ASYSTENTEM-PRAKTYKIEM, a każdy z nich szanuje kompetencje drugiego; przykładem jest współpraca Piageta i jego asystentek.
Model wszechstronnego mistrza- teoretyk to jednocześnie praktyk, z praktyki czerpie inspiracje i problemy, w teorii poszukuje ich rozwiązań; przykładami są Freud, Rogers, Bettelheim,
Model współpracy psychologów i lekarzy wg Obuchowskiego
Model laboranta- psycholog przeprowadza na zlecenie specjalistów badanie, najczęściej testowe, odwołując się do instrukcji testu.
Model technika-rozwinięty model laboranta; otrzymuje mniej dookreślone zlecenie, sam dobiera techniki badań
Model konsultanta- po zapoznaniu się z wynikami dotychczasowych badań dobiera techniki diagnostyczne
Model członka teamu- psycholog jest pełnoprawnym członkiem zespołu specjalistów, bezpośrednio współpracujących ze sobą na każdym etapie rozwiązywania problemu zgonie ze swoją specjalistyczną wiedzą
Zasada GIGO- Bardzo wymyślne programy komputerowe przysłaniają nietrafność
i nierzetelność danych wejściowych i stosowanych reguł przetwarzania
EFEKT BARNUMA -złudzenie trafności opisu w odniesieniu do konkretnego przypadku, co bierze się
stąd, że opis ten pasuje po prostu do wszystkich przypadków.
PROCES DIAGNOZOWANIA – ETAPY
Etap prediagnostyczny |
Obejmuje wszystko, co w czasie wyprzedza właściwe diagnozowanie |
|---|---|
Etap badania (identyfikacji) |
Celem osoby badanej jest Etap obejmuje: akceptację |
| Etap wyjaśniania | 1. opis (uogólnienie danych) oraz decyzja o planie interwencji |
| Etap interwencji | Zmiana położenia jednostki przez: 1. selekcję |
FAZA PREDIAGNOSTYCZNA
Obejmuje to, z czym obie strony (badany i badający) wchodzą w interakcję
Badanie diagnostyczne jest to nie tylko problem poznawczy ale także emocjonalny (ze względu na
specyficzny charakter interakcyjny)
Społeczna rola diagnosty obejmuje przyzwolenie na szereg zachowań, które w codziennych sytuacjach nie byłyby tolerowane
Społeczna rola osoby badanej specyficzne wymagania: pozbycie się wstydu i nieufności, nie posiadanie tajemnic i bycie szczerym
Przy stawianiu hipotez badawczych należy zachować pewne reguły.
1. Hipoteza badawcza nie może zakładać braku zależności
2. Hipoteza powinna być możliwa do zweryfikowania
3. Hipoteza powinna dotyczyć jak najbardziej wąskiego obszaru badawczego.
4. Hipoteza powinna być kierunkowa
5. Hipotezy nie mogą być pytaniami!
Materiały diagnostyczne i metody badawcze stosowane w procesie diagnozy
RODZAJE OBSERWACJI
Ze względu na typ kontaktu między obserwatorem a osobą obserwowaną
- bezpośrednia – polega, że badacz osobiście przeprowadza obserwację
- pośrednia – obserwacji dokonuje inna osoba
Rodzaje obserwacji ze względu na czas:
- ciągła: (fotograficzna) – obserwujemy cały czas, kolejne ciągi zachowania się w sytuacji
(dzienniczki obserwacyjne) – obserwujemy przez dłuższy czas, mniej lub bardziej regularne odstępy czasu z dnia na dzień
- próbek czasowych – obserwujemy wybrane fragmenty zajęć w krótkich i jednolitych odcinkach czasu
- próbek zdarzeń – obserwujemy w czasie trwanie danego zdarzenia
Rodzaje obserwacji ze względu na treść:
- całościowa – obserwujemy zachowania dziecka we wszystkich sferach funkcjonowania (poznawczej, emocjonalnej, społecznej, osobowości itp.)
- częściowa – koncentruje się na jednym, wybranym aspekcie zachowań człowieka
Podział obserwacji ze względu na rodzaj relacji między obserwatorem a obserwowanym:
- uczestnicząca – obserwator na okres badania staje się członkiem grupy, którą się interesuje
- nieuczestnicząca – obserwacja z zewnątrz, nie wchodzimy do grupy np. hospitacje
Cechy poprawnej obserwacji:
◊ celowość – celem może być na przykład potwierdzenie albo wykluczenie zmian w chorobach psychicznych,
◊ systematyczność i planowość,
◊ selektywność – oddzielenie tego co istotne, od tego co nieistotne,
◊ obiektywność.
Rodzaje obserwacji:
◊ dzienniki obserwacyjne,
◊ obserwacja fotograficzna,
◊ próbki czasowe,
◊ próbki zdarzeń,
◊ introspekcja – obserwacja samego siebie, wgląd we własne przeżycia i stany psychiczne.
Test psychologiczny
Test psychologiczny jest jedną ze specyficznych metod badań psychologicznych. Testy psychologiczne są standaryzowanymi zadaniami lub zbiorami zadań służącymi do pomiaru cech indywidualnych człowieka. Wyniki testów psychologicznych można ujmować liczbowo. Przedmiotem badań testowych mogą być: wiadomości, zdolności, cechy temperamentu, a przede wszystkim cechy osobowości badanego.
Testy psychologiczne są:
◊ standaryzowane, czyli zgodne z procedurami badania,
◊ normalizowane, czyli wyniki odnoszą się do normy, lokalizują się na krzywej rozkładu statystycznego / normalnego, czyli krzywej Gaussa,
◊ rzetelne, czyli błąd i odchylenie są niewielkie i znane,
◊ trafne / diagnostyczne, czyli mierzą dokładnie to, do czego są przeznaczone,
◊ obiektywne, czyli nie zależą od zapatrywań osoby badającej,
Testy psychologiczne można podzielić wg kryterium merytorycznego na testy inteligencji, testy zdolności specjalnych itp. Natomiast wg kryterium metodologicznego na słowne, wykonawcze i manipulacyjne.
Kryteria pozwalające odróżnić test od innych procedur diagnostycznych:
- nie powinien zajmować wiele czasu, powinien być prosty, nie wymagać bliskich stosunków z o.b.
- ma być to sytuacja standaryzowana
- zachowania testowe powinny być jednoznaczne, a procedura badania taka, aby dało się obserwować
początek badania i aby sposób oraz czas zakończenia był jasno określony w instrukcji.
- zachowanie będące przedmiotem obserwacji powinno dać się w pełni rejestrować
DEFINICJA TESTU:
Badanie testowe to takla sytuacja, w której o.b. uczestniczy dobrowolnie, świadoma celu, jakim jest
jej ocena; sytuacja tworzona specjalnie dla celów diagnostycznych i w której wywołuje się zachowania
typowe determinowane czynnikiem będącym przedmiotem obserwacji; sytuacja, która od diagnosty
nie wymaga osobistego zaangażowania i w której jasno określony jest zakres i rodzaj dopuszczalnych
zachowań.
9-wymiarowy model diagnozowania Bartona pozwala na wybór narzędzia. Przy podejmowaniu takiej decyzji ważne są trzy wymiary:
- kto i co jest przedmiotem pomiaru
- jakich używa się miar
- jak dokonuje się pomiaru
Parametry modelu i podstawowe pytania na jakie powinien sobie odpowiedzieć badający wybierając test:
1.Poziom rozwoju: czy instrukcja i zadania są na odpowiednim poziomie rozwojowym?
2.Stan lub cecha: czy wykorzystane testy powinny odzwierciedlać właściwości trwałe czy raczej
zamierzmy badać zmieniające się zachowania i uczucia?
3.Norma lub ekstremum: czy oczekujemy, że jednostka jest podobna do innych czy się od nich różni?
4.Obszar: jaki obszar życia psychicznego zamierzmy badać?
5.Media (metody): jakie są sposoby badania tego co zamierzamy badać?
6.Badania zorientowane na normy czy jednostkę: czy chcemy rozumieć wzajemne zależności wewnątrz jednostki czy też móc generalizować na większe grupy lub z nimi porównywać?
7.Skala pomiarowa: czy zainteresowani jesteśmy jakością, czy ilościa?
8. Czy stosujemy jedną czy wiele miar tej samej właściwości?
9. Czy jesteśmy zainteresowani wielokrotnymi badaniami, czy zadowalamy się jednym?
Cztery rodzaje błędów testowych:
interpretacyjne
osobiste
zmienne
stałe
Kwestionariusz w naukach społecznych jest to jedno z narzędzi badawczych.
Rozróżniamy kwestionariusz ankiety i kwestionariusz wywiadu. Pierwszy jest przekazywany respondentowi do uzupełnienia; drugi służy ankieterowi jako plan zadawanych pytań i uzupełniany jest przez niego. Zależnie od zaleceń metodologicznych możliwa jest większa, lub mniejsza ingerencja ankietera w treść prezentowanych pytań efekt ankieterski.
Metoda konstruowania kwestionariusza wywiadu i ankiety
Czynniki istotne przy formułowaniu kwestionariusza
temat badania tzn. co, jakie zjawiska będą przedmiotem badania
cel badania tzn. wyjaśnienie po co chcemy badać dane zjawisko, co chcemy osiągnąć
zakres badania
populacja
określenie geograficznego zakresu badań (zawiera się w populacji)
sposób doboru próby badawczej
forma pomiaru tzn. w jaki sposób będziemy mierzyć poziom badanych zjawisk (skala, mierniki)itp.)
hipotezy, które poddajemy weryfikacji
Kwestionariusz ankiety, kwestionariusz wywiadu to narzędzie badawcze. Składa się z:
wstępu
tematu badania
informacji o instytucji prowadzącej badania
wyjaśnienia celu badania dla respondenta
zachęty do wypełnienia kwestionariusza (dot. tylko ankiety) i udzielania wyczerpujących i prawdziwych odpowiedzi
pytań rekrutacyjnych (opcjonalnie)
instrukcji wypełniania kwestionariusza
pytań
Najczęstsze błędy pojawiające się przy konstruowaniu kwestionariusza
pytania niejednoznaczne
niedostosowane (np. kulturowo)
Rozmowa powinna odbywać się w porządnym pomieszczeniu (wygodne meble, ładne otoczenie)
Fazy rozmowy psychologicznej:
1. Nawiązanie kontaktu z osobą badaną w atmosferze wzajemnego zaufania, przede wszystkim trzeba wytworzyć specyficzny klimat do podjęcia dialogu. Rozmowa nie może polegać na tym, że do siebie mówimy, rozmowa jest interakcją, tylko wymiana pewnych sygnałów nie jest jeszcze rozmową, trzeba unikać, niemożliwości nawiązania kontaktu niemożliwego. Przekazywanie informacji – informacje obiektywne, pytamy o wiek, rodzeństwo, wyniki w nauce, sytuację wywołujące napięcie, osiągnięcia zawodowe
2. Ustosunkowanie się osoby badanej do pytań – co ty o tym myślisz, ocena porażek, sukcesów, zadowolenie bądź nie zadowolenie z zarobków, zawodu (kwestia czysto subiektywna)
3. Etap badań na interesujące nas tematy bez oceny.
Po zakończeniu badania trzeba uporządkować materiał i przystąpić do jego analizy. Z punktu widzenia tej rozmowy, tej analizy dokonujemy.
Wywiad psychologiczny – najważniejsza metod badań diagnozowania ludzi. W porównaniu z innymi technikami, one mają zalety: dostarcza wielu danych, jest niezwykle wygodny, nie wymaga żadnych ekstra pomieszczeń, urządzeń itd.; wywiad pozwala na szybkie zebranie informacji – wymaga jednak umiejętności.
Badamy: oceny, przyczyna niepowodzeń, trudności
Metoda wywiadu ma wiele zalet, ale posiada komplikacje: bezpośredni kontakt z badanym, niemożność zastosowania wywiadu z dziećmi z zaburzeniami słuchu, emocjonalnymi, bądź brakiem chęci. Analiza aktywności
WYJAŚNAINIE PSYCHOLOGICZNE (INTERPRETACJA) polega na
wskazywaniu racji uzasadniających taką, a nie inną organizację (strukturę) informacji o
osobie badanej, a więc między innymi na:
Nadaniu sensu (znaczenia) zachowaniom jednostki przez wskazywanie ich
związku z dotychczasowym jej doświadczeniem
Określeniu przyczyn wywołujących i stabilizujących zaobserwowaną organizację
zachowań jednostki
Ukazywaniu przyszłych konsekwencji tej organizacji
4.6. SPOSOBY INTERPRETACJI
Kolejne kroki interpretacji:
1. Próba scalenia wyników badania, uzyskanych za pomocą technik wieloskalowych.
2. Znaleźnie reguły porządkującej wszystkie zebrane podczas badania info.
(także w odniesieniu do społecznego otoczenia jednostki oraz jej zadań rozwojowych)
3. Weryfikacja hipotez o stopniu podmiotowościzachow ania
4. Poszukiwanie mechanizmu psychologicznego, który wiąże elementy historii życia jednostki z jej
problemami – szukanie czynników przyczynowych aktualnego stanu.
Wybór strategii interpretacji zależy od:
- p r o b lemu
- stopnia doświadczenia diagnosty
Systemy klasyfikacyjne diagnozy zaburzeń /DSM-IV ICD-10/
Diagnoza i DSM-IV.
Jednym ze sposobów klasyfikacji jest podejście kategorialne, w którym daną kategorię tworzą objawy występujące zazwyczaj razem w zespole. Diagnozę stawia się zatem na podstawie kryterium objawów.
Objawy można uznać za subkliniczne, czyli nie przekraczające progu diagnozy.
Alternatywnym podejście jest klasyfikacja na podstawie umiejscowienia pacjenta w dymensjach zachowania lub objawu. Zamiast oceniać czy ktoś cierpi na przykład na depresję, określa się jego miejsce w zakresie kontinuum sięgającego od wyjątkowego zadowolenia do skrajnego przygnębienia. Oceniając kilka wymiarów, otrzymuje się tzw. profil.
Jednym z czynników klasyfikacji zaburzeń psychicznych jest czas.
Dwa najczęściej stosowane systemy klasyfikacji diagnostycznej zaburzeń psychicznych to Międzynarodowa klasyfikacja chorób (ICD – International Classification of Diseases) oraz Podręcznik diagnostyczny i statystyczny zaburzeń psychicznych (DSM – Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders). Ich problemem bywa trafność kulturowa diagnozy.
Pięć powodów, dla których warto poświecić czas na postawienie dokładnej diagnozy:
diagnoza ułatwia porozumienie
może mieć wpływ na rozumienie etiologii zaburzeń
dostarcza wskazówek terapeutycznych
służy badaniom naukowym
umożliwia opłacanie leczenia przez towarzystwa ubezpieczeniowe i kasy chorych
DSM-IV
Kryteria definiowania zaburzeń.
Według DSM-IV ZABURZENIA PSYCHICZNE oznaczają:
Wzorce behawioralne lub psychologiczne, które powodują złe samopoczucie lub utrudniają funkcjonowanie w jednym lub kilku ważnych obszarach.
Należy się domyślać, że chodzi tu o rzeczywiste dysfunkcje, a nie tylko o zakłócenia stosunków pomiędzy jednostką a społeczeństwem. W tym drugim wypadku mówimy o dewiacji społecznej, która nie należy do zaburzeń psychicznych.
DSM-IV próbuje także określić specyficzne operacyjne kryteria diagnostyczne wszystkich zaburzeń.
Jedną z zalet DSM-IV jest zwrócenie większej uwagi na czynniki kulturowe w procesie terapeutycznym.
DSM-IV wylicza zaburzenia związane z kulturą, czyli obserwowane tylko w niektórych kulturach.
KLASYFIKACJA WIELOOSIOWA.
DSM-IV posługuje się w stawianiu diagnozy systemem osiowym, a nie pojedynczą klasyfikacją. Pięć wymiarów, czyli OSI, które stosuje się nie tylko do klasyfikacji zaburzeń osobistych i sytuacji społecznej pacjenta. Głównym celem systemu wieloosiowego jest zapewnienie, że w procesie diagnostycznym zostanie uwzględniony całokształt osobowości jednostki, a nie tylko jej zaburzenia.
OŚ I – zespoły kliniczne.
OŚ II – zaburzenia osobowości.
OŚ III – choroby i stany somatyczne.
OŚ IV – problemy psychospołeczne i środowiskowe.
OŚ V – ogólna ocena funkcjonowania.
Dwie pierwsze osie klasyfikują zaburzenia, a pozostałe dają pełniejszy obraz osoby, wykraczający poza dostrzegalne objawy.