1) Ruchy społeczne – najmocniej oddziaływujące siły zmiany społecznej

a) rola:

- jedna z głównych dróg jaką współczesne społeczeństwa są tworzone od nowa – Blumer

- twórcy zmiany społecznej – Killian

- historyczne jednostki działające – Touraine

- podmioty przekształcające życie polityczne

- nosiciele projektów historycznych

- podstawowe podmioty zmiany społecznej

b) sposoby powstawania zmiany społecznej:

- jedne zmiany mogą rodzić się oddolnie, w działaniach podejmowanych przez duże masy zwykłych ludzi o zróżnicowanym stopniu wspólnotowości -> są to skumulowane i połączone efekty rozproszonych jednostkowych działań, których skutkiem jest powstawanie trendów.

- inne mogą pojawiać się odgórnie w działaniach posiadających władzę elit, zdolnych narzucać swoje preferencje innym członkom społeczeństwa.

- pewne zmiany mogą mieć charakter zamierzony, pożądany przez podmioty, mogą zachodzić jako realizacja założonych wcześniej projektów.

- zmiany mogą wyłaniać się jako niezamierzone efekty czy produkty uboczne działań skierowanych na całkowicie inne cele.

2) Zdefiniowanie ruchów społecznych:

a) Składa się z następujących komponentów:

- istnieje zbiorowość ludzi działających razem

- wspólnym celem działania zbiorowego jest jakaś zmiana ich społeczeństwa definiowana przez uczestników w podobny sposób.

- zbiorowość jest relatywnie rozproszona, niskim poziomem organizacji formalnej.

- działania cechuje relatywnie wysoki poziom spontaniczności, przyjmują niezinstytucjonalizowane, niekonwencjonalne formy.

b) Definicje:

- przez ruchy społeczne rozumiemy luźno zorganizowane zbiorowości działające wspólnie w niezinstytucjonalizowany sposób w celu wytworzenia zmiany w ich społeczeństwie.

Definicje występujące w literaturze:

- przedsięwzięcia o charakterze zbiorowym, dążące do ustanowienia nowego porządku życia

- przedsięwzięcia o charakterze zbiorowym, mające spowodować zmianę porządku społecznego.

- zbiorowy wysiłek mające na celu modyfikację norm i wartości.

- zbiorowość działająca przez jakiś czas w celu propagowania lub przeciwdziałania zmianie w społeczeństwie lub grupie, której ta zbiorowość jest częścią.

- zbiorowy wysiłek mający na celu kontrolowanie zmiany lub odmiennie jej kierunku.

Współczesne bardziej rozbudowane charakterystyki ruchów społecznych jako:

- wyrazy woli zmiany wśród członków społeczeństwa

- zbiorowe próby wyrażania żądań i niezadowolenia i/lub działania na rzecz zmiany lub jej przeciwdziałania.

- mniej lub bardziej zorganizowane formy działania zbiorowego skierowanego na zmianę społeczną.

- grupy jednostek zgromadzone we wspólnym celu wyrażenia w publiczny sposób subiektywnie odczuwalnego niezadowolenia i w celu zmiany dostrzeganych społecznych i politycznych postaw tego niezadowolenia.

Kontekstowy, opisowy styl mówienia o ruchach:

- specyficzny rodzaj grup wspólnego działania; istnieją dłużej i są bardziej zorganizowane niż masy czy tłumy, a nie są jeszcze tak zorganizowane, jak kluby polityczne i inne stowarzyszenia.

3) Ruchy społeczne a nowoczesność:

W XIX i XX wieku ruchy społeczne stały się liczne, potężne i istotne dla przebiegu zmiany. Istnieje kilka powodów istotności ruchów społecznych:

a) temat Durkheima – wraz z urbanizacją i industrializacją doszło do skupienia się wielkich mas ludzi na niewielkim obszarze, co wytworzyło wysoką gęstość moralną populacji. Spowodowało to zwiększenie szans na mobilizację ruchów społecznych.

b) temat Toennniesa – atomizacja i izolacja jednostek w samotnym tłumie. Doświadczenie samotności wywołuje pragnienie wspólnoty, solidarności. Członkowstwo w ruchach społecznych dostarcza substytutu zaspokojenia tych ludzkich potrzeb.

c) temat marksistowski zwraca uwagę na wzrost nierówności społecznych z hierarchiami bogactwa, władzy i prestiżu. Ludzie których osobiste interesy są zagrożone, są gotowi walczyć przeciwko tym, którzy im zagrażają.

d) temat Weberowski dotyczy demokratycznej transformacji systemu politycznego, otwierającej wielkim masom ludzkim pole dla zbiorowych działań. Radykalnemu przekształceniu struktura szans politycznych dla pojawienia się ruchów społecznych.

e) temat Saint-Simona i Comte’a – współczesny nacisk na podbijanie, kontrolowanie, dominowanie i manipulowanie rzeczywistości. Przekonanie, że zmiana i postęp zależą od ludzkich działań jest istotnym warunkiem mobilizacji ruchów społecznych.

f) współczesne społeczeństwo doświadczyło podniesienia standardu kulturalnego i edukacyjnego. Uczestnictwo w ruchach społecznych wymaga pewnego poziomu świadomości, wyobraźni, zainteresowania sprawami publicznymi, cechy te skorelowane są z poziomem edukacji.

g) pojawienie się i rozpowszechnienie mediów masowych. Stanowią one potężne instrumenty kształtowania i jednoczenia poglądów, szerzenia przekazów ideologicznych. Rozszerzają horyzonty obywateli poza świat osobisty na doświadczenia innych grup odległych pod względem społecznym lub geograficznym. Wynikają z tego dwie konsekwencje:

- efekt demonstracji, czyli szansę na porównanie naszego życia z życiem innych społeczeństw

- przez mass media ludzie dowiadują się o cudzych politycznych przekonaniach. Powala im to ocenić rozmiar doświadczanego ciężkiego losu. W zamian za to wytwarza się solidarność, lojalność rozciągający się poza najbliższy krąg społeczny.

4) Typy ruchów społecznych:

a) różnica pod względem zakresu planowanej zmiany

- ruchy reformatorskie np. ruchy pro – i antyaborcyjne, domagające się odpowiednich zmian w prawie.

- ruchy radykalne – ze względu na centralne umiejscowienie atakowanych przez nie instytucji, zmiany rozprzestrzeniają się poza bezpośredni cel i doprowadzają do przekształcenia społeczeństwa np. ruchy praw obywatelskich w USA.

b) ruchy społeczne różniące się pod względem jakości zmierzonej zmiany.

- chcą ukształtować społeczeństwo według wzoru, który nigdy wcześniej nie był stosowany, są zorientowane na przyszłość, proponują zmiany skierowane do przodu i kładą nacisk na ich nowość – są to ruchy postępowe

- zwracają się ku przeszłości, dążą do odbudowania instytucji, praw, sposobów życia i wierzeń, które zostały już kiedyś ustanowione, ale później uległy zniszczeniu – są to ruchy konserwatywne i zachowawcze.

c) różniące się pod względem przedmiotu zamierzonej zmiany:

- skupiają się na zmianie struktur. Przybierają dwie formy:

* społeczno – polityczne, dążą do zmian w polityce, gospodarce, hierarchiach klasowych i stratyfikacjach

* społeczno – kulturowe, są skierowane na bardziej nieuchwytne aspekty życia społecznego, działają na rzecz zmiany przekonań, wartości, norm

- skupiają się na zmianie jednostki:

* ruchy święte, mistyczne, religijne, dążą do nawrócenia lub odkupienia swoich członków i ożywienia religijnego.

* świecki wariant ma na celu osobiste, moralne lub fizyczne dobro swoich członków, jak ruchy promujące fitness

d) różniące się pod względem wektora planowanej zmiany:

- wektor mający charakter pozytywny – ruchy takie starają się dokonać jakieś zmiany

- wektor mający charakter negatywny – mobilizują się aby zapobiec zmianie

e) różniące się pod względem właściwej strategii lub logiki działania

- działają wg logiki instrumentalnej, dążą do zdobycia władzy politycznej, aby z jej pomocą wymusić planowanie zmiany w prawie, instytucjach i organizacji społeczeństwa. Ich podst. Celem jest kontrola polityczna

- kierują się logiką ekspresyjną, usiłują potwierdzić swoją odrębność, uzyskać akceptację dla propagowanych przez siebie wartości lub sposobów życia np. ruchy praw obywatelskich, etniczne, feministyczne, gejowskie.

f) nowe ruchy społeczne:

- skupiają się na nowych kwestiach, interesach, frontach konfliktu społecznego. Głównym przedmiotem ich zainteresowania jest jakość życia, tożsamość grupowa, wydłużony czas życia

- przecinają tradycyjne podziały klasowe, reprezentują kwestie interesujące członków różnych klas

- są zdecentralizowane, przybierają postać rozbudowanych i luźnych sieci.

g) - ruchy i kontr ruchy luźno powiązane w konflikcie, który je wzajemnie stymuluje i wzmacnia. Ruchy o dowolnym stopniu widoczności i wpływu tworzą warunki dla mobilizacji kontr ruchów. Formują żądania zmian i stwarzają przedsiębiorcom organizacyjnym szansę zdefiniowania celów i poglądów kontr ruchu.

- przemysły ruchów społecznych są najbardziej inkluzyjnymi systemami obejmującymi ruchy o podobnych celach, broniących podobnych zbiorów preferencji.

- sektor ruchów społecznych – jest to konfiguracja ruchów społecznych, struktura ruchów antagonistycznych, rywalizujących i wpółpracujących.

Ruchy społeczne powstają w jakimś momencie rozwijają się i w końcu zmierzają do schyłku i przestają istnieć. Po między inicjacją a końcem istnienia wewnątrz ruchu zachodzą nieustanne zmiany i procesy. Podwójna morfogeneza ruchów społecznych to Wewnętrzna dynamika ruchów społecznych i zewnętrzna dynamika czyli wpływ ruchów na społeczeństwo.
Dynamika wewnętrzna ruchów dzieli się na 4 etapy:
a- powstanie – wszystkie ruchy społ. Rodzą się w pewnym historycznie określonym czasie i określonych warunkach. Można usmaż że uprzednio istniejąc struktura konstytuuje pulę zasobów i możliwości dla ruchu. Wiec służy jako skarbiec idei z których ruch kształtuje swój system przekonań ideologii definicji celów oraz wizje i kierunek postępu. Nigdy nie wytwarzają systemu ideologicznego od zera nowości są tylko częściowe gdyż bazują na istniejących wcześniej strukturach. Źródło idei zawsze znajduje się w przeszłości. Ówczesne struktury mogą stanowić odniesienie negatywne przez co nowe ruchy mogą się udoskonalać.
Wg. Neil Smelser który skupił uwagę na okresie wyłaniania się ruchu społecznego, 
wskazując na cztery kategoria które muszą kolejno, kumulatywnie wystąpić, aby ruch mógł powstać.
-w społeczeństwie wytworzyć się musi „sprzyjający kontekst strukturalny”
- musi pojawienie się „strukturalnego napięcia. Czyli muszą wystąpić sprzeczności interesów i wartości pomiędzy jego różnymi segmentami oraz związane z tym antagonizmy i konflikty.
-MusiRozpowszechnienie się „uogólnionych przekonań „ Oznacza pełną gotowość i strukturalną, i psychologiczną do podjęcia wspólnej akcji.
- musi powstać„zdarzenie inicjująceʺ  Jest to jakieś zdarzenie indywidualne, partykularne, ale o takim wydźwięku symbolicznym czy 
emocjonalnym, że stanowi wstrząs dla zbiorowości.
Po spełnieniu tych kryteriów czyli gdy obiektywne napięcia zostaną połączone z powszechną świadomością ideologiczna sytuacja dojrzewa do zainicjowania ruchu czyli następuje jakieś zdarzenie rozpoczynające działalność ruchu. Po rozpoczęciu facy inicjującej rozpoczyna się etap mobilizacji
b) mobilizacje – pierwsza fala rekrutacji obejmuje tych którzy SA objęci najbardziej tym przeciwko czemu powstał ruch. Gdy ruch już rozprzestrzeni swą działalność i poczyna odnosić sukcesy następuje 2 etpa rekrutacji są tu ludzie którzy poszukują sensu życia i wspólnot. W 2 etapie rekrutacji ludzie przystępują do ruchy bardziej z powodów oportunistycznych niż z przekonania i chęci oddania się w całości celą jakie stawia ruch tak jak było w etapie 1. Takie różne rodzaje motywacji wytwarzają różne rodzaje więzi które trzymają członków w obrębie ruchu. Jednak wszyscy członkowie musza być zmotywowani do wspólnych działań grupowych przez charyzmatycznych liderów. Dzięki czemu członkowie ruchu od luźno zmobilizowanych jednostek dążą do w pełni wykształconej organizacji ruchu.
c- rozbudowanie struktury - Wyróżnia się w niej 4 procesy:
- wyróżnienia się nowych idei wierzeń i przekonań
- powstania takich norm które regulują wewnętrzne funkcjonowanie ruchu i dostarczają kryteriów do krytyki warunków zewnętrznych które ruch wybiera jako cel swoich działań.
-tworzenie nowej wewnętrznej struktury organizacyjnej czyli nowych interakcji, relacji więzi i zaangażowania wśród członków.
-pojawia się nowych struktur szans, nowej hierarchii zalezności, przywództwa. Optymalnym efektem tego jest połączenie interesów jednostek z celami ruchu czyli stworzenie struktury takiej w której samo uczestniczenie w ruchu zaspokaja potrzeby i aspiracje członków i równocześnie przyczynia się do zmian społecznych do których dąży ruch społeczny.
d- koniec działalności – wyróżnia się 2 możliwości
-optymistyczna – ruch wygrywa i dochodzi do postawionych celów nastepuje demobilizacja i rozwiązanie ruchu
-pesymistyczny- ruch zostaje pwstrzymany i nie dochodzi do postawionych celów wyczerpuje swój potencjał i entuzjazm i następuje rozwiązanie.
Istnieje również rozwiązanie ambiwalentne gdyż niekiedy całkowity sukces ruchi może udaremnić osiągnięcie jego celów doprowadzić do jego szybkiego rozpadu i gwałtownej straty sił która by ich strzegła. jest to nazywane „kryzysem zwycięstwa” . Lub porażka może uwydatnić słabości we wcześniejszych wysiłkach i pozwolić na przekształcenie taktyk ruchu jest to tzw. „zwycięstwo w porażce” np. solidarność 1981 i zwycięstwo w 1989.
Zewnętrzna dynamika ruchów społecznych
Kluczową właściwością ruchu jest jego skuteczność we wprowadzaniu strukturalnych przekształceń tzw. „Potencjalna morfogenetyczność” Efekt wywierany na zewnętrzne struktury może być oceniany jako:
-relatywny w odniesieniu do proklamowanych celów grupy.
-obiektywny w odniesieniu do konkretnych istniejących możliwości historycznych
Potencjał morfogenetyczny ruchu może się objawiać w:
-destrukcyjny lub twórczy sposób. W celu wprowadzenia strukturalnych innowacji ruch musi zazwyczaj musi osłabić istniejącą strukturę po czym dopiero rozpocząć działania twórcze.
Wyróżniamy 4 formy potencjału morfogenetycznego:
-ideologiczny – ruch rozumie się jako miarę jego wpływ na strukturę idealną: stopień w jakim rozprzestrzenia się światopogląd.
-reformatorski – ruch oznacza miarę wpływu na strukturę normatywną, wyrażającego się we wprowadzaniu w szerszej populacji nowych wartości norm i modeli ról społ.
-reorganizacyjny – ruch rozumiany jako miara wpływu na wzory i kanały interakcji społecznej. Tworzenie nowych więzi społ, formowanie nowych grup itp.
-redystrybucyjny - miara wpływu ruchu na strukturę możliwości stopień w jakim ruch jest w stanie zwiększyć korzyści dla swoich członków.
Ruch społeczny wpływa na zmiany w społeczeństwie nie tylko wtedy gdy sam jest całkowicie ukształtowany ale raczej przez cały czas od samego początku.

Niektóre ruchy skupiają się na normach a inne walcza z wartościami jako niesprawiedliwymi. Smelser przekonuje że tylko wtedy gdy ruchy zorientowane na normy mają silnych przeciwników w kontr ruchach kiedy są blokowane przez władze, kiedy się je tłumi lub są zagrożone dochodzi do eskalacji celów i zmiany żądań co doprowadza do powstania ruchów zorientowanych na wartości