Wykład 6

STRUKTURY SPOŁECZNE

DZIAŁANIA MASOWE I RUCHY SPOŁECZNE

Problematyka wykładu:

1) Struktura jako forma społeczna (przykłady): konflikt, współzawodnictwo,

władza, kooperacja

2) Mikrostruktury i makrostruktury

3) Strukturalne kryterium podziału organizacji (3 rodzaje): struktury

pokrewieństwa, komunikacyjne i socjometryczne

4) Determinacja strukturalna - rola struktury, funkcje, dynamika

5) Cztery formalne aspekty struktury: normatywna, idealna, interesów,

komunikacyjna (interakcyjna)

6) Społeczeństwo masowe i działania masowe

7) Zachowania zbiorowe – pojęcie i 4 odmiany: tłum, audytorium (widownia),

publiczność, pokolenie

8) Działania zbiorowe (5 warunków)

9) Ruchy społeczne – przyczyny i 8 uwarunkowań: urbanizacja, industrializacja,

umasowienie edukacji, rozwój nowoczesnych technologii, niezadowolenie,

ideologia aktywistyczna, ideologia demokratyczna, pula wolnego czasu i energii

10) Klasyfikacja ruchów społecznych (4 rodzaje): ruchy reformatorskie, radykalne,

stare i nowe, antyglobalizacyjne

11) Dynamika ruchów społecznych (4 warunki): sprzyjający kontekst strukturalny,

pojawienie się strukturalnego napięcia, przekonania (świadomość własnej

sytuacji), zdarzenie inicjujące

12) Rekrutacja członków (3 typy): model wulkaniczny, model mobilizacji zasobów,

syndrom pasażera na gapę

13) Rola przywódcy charyzmatycznego

14) Rutynizacja i instytucjonalizacja charyzmy

15) Rozpad (koniec) ruchu społecznego

STRUKTURA SPOŁECZNA – czysta konfiguracja, forma wielokierunkowych

stosunków społecznych, niezależnie od tego, między kim występują i czego dotyczą

PRZYKŁADY (Georg Simmel: Socjologia): konflikt, współzawodnictwo, władza,

kooperacja, hierarchia

MIKROSTRUKTURY (małe struktury społeczne) – sieć powiązań między

elementarnymi składnikami życia społecznego (np. rodzina, krąg przyjaciół)

MAKROSTRUKTURY (wielkie struktury społeczne) – sieć powiązań między złożonymi

obiektami społecznymi (np. struktura polityczna, struktura gospodarcza)

STRUKTURALNE KRYTERIUM PODZIAŁU ORGANIZACJI:

STRUKTURY POKREWIEŃSTWA – swoisty układ relacji między członkami węższych

czy szerszych rodzin, wytwarzający się przez urodzenie lub akt małżeństwa

(powinowactwo)

STRUKTURY KOMUNIKACYJNE (interakcyjne: amerykański psycholog społeczny

Harold Leavitt) – typowe kierunki inicjowania interakcji, a także dostępne kanały

komunikacyjne między osobami zajmującymi różne pozycje w organizacji czy grupie

STRUKTURY SOCJOMETRYCZNE (włoski socjolog Jakob Moreno) – układ

wzajemnych sympatii, antypatii czy obojętności, jakie występują pomiędzy członkami

grupy

DETERMINACJA STRUKTURALNA (w odróżnieniu od genetycznej, przyczynowej

czy funkcjonalnej) – sama struktura, niezależnie od wszelkich innych czynników

istotnych dla funkcjonowania organizacji społecznych, w bardzo dużym stopniu

decyduje o tym, co się w organizacji dzieje, jak ona funkcjonuje, jak realizuje swoje cele

PRZEDSIĘBIORSTWA I KORPORACJE – struktura pionowa (hierarchiczna) i

struktura pozioma (płaska)

ROBERT KING MERTON (1910-2003): ,,Teoria socjologiczna i struktura społeczna’’ –

centralną perspektywę socjologii definiuje jako poszukiwanie niezamierzonych

następstw (efektów strukturalnych, funkcji ukrytych) indywidualnych i zbiorowych

działań ludzi

CZTERY FORMALNE ASPEKTY STRUKTURY:

STRUKTURA NORMATYWNA – konfiguracja występujących w obrębie organizacji

reguł działania różnych osób zajmujących odmienne pozycje

STRUKTURA IDEALNA – konfiguracja występujących w obrębie organizacji

przekonań i poglądów osób zajmujących różne pozycje

STRUKTURA INTERESÓW – charakterystyczny dla grupy czy organizacji rozkład

szans dostępu jej członków do społecznie cenionych dóbr

STRUKTURA INTERAKCYJNA - typowe kierunki inicjowania interakcji, a także

dostępne kanały komunikacyjne między osobami zajmującymi różne pozycje w

organizacji czy grupie

DYNAMIKA STRUKTUR

NORBERT ELIAS (1897-1990) - prekursor dynamicznego spojrzenia na struktury

społeczne; wprowadził pojęcie ,,figuracji’’

FIGURACJA – struktura widziana dynamicznie, w jej nieustannej, płynnej zmienności,

procesie krystalizowania się i rozpadu

ANTHONY GIDDENS (1938-) – wprowadził pojęcie ,,strukturacji’’

STRUKTURACJA – proces wytwarzania się, reprodukowania i wykorzystywania

struktur w działaniach członków społeczeństwa

SPOŁECZEŃSTWO MASOWE I DZIAŁANIA MASOWE

DZIAŁANIA MASOWE (wielość i równoczesność) – gdy wielu ludzi, w podobnym

czasie, ale osobno i dla indywidualnych celów, podejmuje podobne działania, które

przynoszą zagregowane i skumulowane skutki wykraczające poza zakres prywatny i

jednostkowy, a uzyskujące znaczenie ogólnospołeczne

ZACHOWANIA ZBIOROWE – gdy wielu ludzi działa w pojedynkę, na własną rękę, ale

w bliskości przestrzennej z innymi, w tych samych warunkach sytuacyjnych, co

prowadzi do modyfikacji zachowania każdego z nich w kierunku opisywanym przez

,,psychologię tłumów’’

CZTERY ODMIANY ZACHOWAŃ ZBIOROWYCH:

TŁUM – duża zbiorowość ludzi, którzy znaleźli się w bezpośrednim kontakcie

przestrzennym i reagują spontanicznie, bezrefleksyjnie i naśladowczo na wspólne

bodźce i na współobecność innych

AUDYTORIUM (widownia) – działanie ludzi zebranych razem, aby brać udział w

przedstawieniu teatralnym, koncercie, seansie filmowym, meczu piłkarskim itp. Są to

jednak kontakty chwilowe, przelotne, pozbawione głębszej treści. Po wyjściu z sali czy

stadionu uczestnicy znów stają się anonimowi

PUBLICZNOŚĆ – zbiorowość obserwatorów, widzów lub słuchaczy, którzy

równocześnie, choć w rozproszeniu przestrzennym, skupiają uwagę na tym samym

zdarzeniu, programie telewizyjnym czy radiowym, i doznają podobnych wrażeń i

przeżyć

POKOLENIE – zbiorowość ludzi, którzy choć osobno i niezależnie od siebie,

doświadczyli takich samych, ważnych wydarzeń historycznych, przeżyli te same sytuacje

i reagowali na te same wyzwania, co znalazło wyraz w ich przekonaniach, regułach i

wartościach, oraz wytworzyło poczucie wspólnego losu

DZIAŁANIA ZBIOROWE - wspólna aktywność, pojawiająca się wtedy, gdy ludzie

zdają sobie sprawę, że celów, jakie sobie postawili, nie da się zrealizować w pojedynkę, a

jedynie razem z innymi, z udziałem innych, przy pomocy innych

5 WARUNKÓW KONIECZNYCH (aby takie działanie było skuteczne):

-

wyraźna artykulacja celów działania

-

określenie strategii postępowania

-

podział funkcji między uczestników

-

koordynacja różnych funkcji

-

wyłonienie się przywództwa

Tę złożoną formę aktywności zbiorowej cechuje to, że jest: wspólna, bardziej trwała i

celowo, strategicznie motywowana

Bardzo interesująca dziedzina, w której występują zjawiska z wszystkich trzech

kategorii – działania masowe, zachowania zbiorowe, działania zbiorowe – to

RUCHLIWOŚĆ POZIOMA (przestrzenna) – przemieszczanie się ludzi w przestrzeni

geograficznej

Najważniejsze formy:

-

migracje

-

turystyka

-

podróże

-

dojazdy do pracy

RUCHY SPOŁECZNE – akcje zbiorowe zmierzające do wywołania lub powstrzymania

zmiany społecznej

Dwie istotne cechy:

-

są one ukierunkowane na szczególny cel, jakim jest zrealizowanie jakiegoś

rodzaju zmiany społecznej

-

przebiegają w ramach niezinstytucjonalizowanych i niesformalizowanych

Żyjemy w erze ruchów społecznych, co wiąże się z pewnymi fundamentalnymi

właściwościami społeczeństwa nowoczesnego. Stworzyło ono sprzyjające warunki

formowania się, mobilizowania i rozwijania ruchów społecznych (8 uwarunkowań):

-

proces urbanizacji

-

proces industrializacji

-

umasowienie edukacji

-

rozwój nowoczesnych technologii

-

wzrost niezadowolenia

-

ideologia aktywistyczna i progresywistyczna

-

ideologia demokratyczna

-

pula wolnego czasu i energii

KLASYFIKACJA RUCHÓW SPOŁECZNYCH (4 rodzaje)

RUCHY REFORMATORSKIE – akcje zbiorowe o celach ograniczonych do

modyfikacji zasad, reguł czy norm (np. prawnych) przy zachowaniu nienaruszonych

podstaw ustrojowych czy organizacyjnych

RUCHY RADYKALNE – akcje zbiorowe, których celem jest zmiana fundamentów

panującego ustroju, a w szczególności panujących wartości

STARE RUCHY SPOŁECZNE – ruchy społeczne występujące w imię interesów

ekonomicznych lub politycznych wyraźnie wyodrębnionych segmentów społeczeństwa –

klas społecznych, grup zawodowych, etnicznych, rasowych

NOWE RUCHY SPOŁECZNE – ruchy o szerokim, heterogenicznym składzie

uczestników, walczących o realizację uniwersalnych, postmaterialistycznych wartości:

harmonii z przyrodą, ochrony środowiska, pokoju, emancypacji kobiet, zapewnienia

praw mniejszości i grup eksploatowanych, obrony życia poczętego itp.

RUCHY ANTYGLOBALIZACYJNE – nowa fala ruchów społecznych o charakterze

radykalnym i lewicowym, która pojawiła się na przełomie XX i XXI stulecia jako protest

przeciwko dominacji wielkich korporacji i centrów finansowych, konsumpcyjnemu

stylowi życia, uderzającym nierównościom społecznym i endemicznej biedzie w skali

globalnej

TU WSTAWIĆ ARTCLIPY ANTY- i ALTERGLOBALISTÓW !!!

DYNAMIKA RUCHÓW SPOŁECZNYCH

Ruchy społeczne rodzą się, rozwijają, odnoszą sukcesy lub porażki, ale w końcu

rozpadają się i zanikają

NEIL SMELSER (amerykański socjolog) – skupił uwagę na okresie wyłaniania się

ruchu społecznego, wskazując na cztery warunki:

-

sprzyjający kontekst strukturalny – zakorzeniona w kulturze i mentalności

zbiorowej, przekazywana przez wieki, tradycja kontestacji

-

pojawienie się strukturalnego napięcia – w społeczeństwie pojawić się muszą

sprzeczności interesów i wartości pomiędzy jego segmentami oraz związane z tym

antagonizmy i konflikty

-

wspólne przekonania (świadomość zbiorowa) – rozbieżność interesów czy

wartości musi zostać dostrzeżona, zdefiniowana, zinterpretowana i przeżyta

emocjonalnie

-

zdarzenie inicjujące – jest to jakieś zdarzenie indywidualne, partykularne, ale o

takim wydźwięku symbolicznym czy emocjonalnym, że stanowi wstrząs dla

zbiorowości i wyprowadza ludzi na ulicę

W tle wielu ruchów społecznych odnajdziemy trzy charakterystyczne doznania:

-

nierówności, niesprawiedliwości i deprywacji

Opierają się one zawsze na porównywaniu własnej sytuacji z sytuacją innych lub

porównywaniu możliwości z aspiracjami

Amerykańscy badacze ruchów społecznych: TED GURR i JAMES DAVIS mówią o

poczuciu ,,relatywnej deprywacji’’

RELATYWNA DEPRYWACJA – odczuwana jako niesprawiedliwa i niesłuszna,

rozbieżność między rzeczywistymi osiągnięciami a aspiracjami w dziedzinie standardu

życia, zarobków, władzy czy prestiżu

Zdarzenie inicjujące zamyka genezę ruchu społecznego. Zaczyna się właściwa ,,kariera’’

ruchu. Jej pierwszym etapem jest REKRUTACJA CZŁONKÓW

modele rekrutacji członków:

-

MODEL WULKANICZNY – przekonanie, że ruch społeczny wybucha oddolnie,

na skutek nagromadzenia napięcia i niezadowolenia wśród mas społecznych

-

MODEL MOBILIZACJI ZASOBÓW – przekonanie, że ruch społeczny jest

efektem manipulatorskich zabiegów działaczy czy ideologów, którzy propaguja

ideologię kontestacji i mobilizują bierne skądinąd i nieświadome masy społeczne

do działań zbiorowych

-

SYNDROM PASAŻERA NA GAPĘ – powstrzymywanie się od wspierania

działań zbiorowych zmierzających do zdobycia dóbr publicznych, oparte na

egoistycznie racjonalnej kalkulacji, w myśl której ryzyko działania jest

nieopłacalne, gdy wywalczenie tych dóbr przez innych i tak przyniesie równe

korzyści także biernym

W toku rekrutacji wyróżniają się na ogół dwie kolejne fale:

REKRUTACJA PIERWOTNA – przystąpienie do ruchu społecznego z autentycznych

pobudek ideowych i chęci walki o realizację celów ruchu

REKRUTACJA WTÓRNA – przystąpienie do ruchu społecznego, który się rozwija i

odnosi sukcesy, w poszukiwaniu satysfakcji wspólnotowych i towarzyskich, a także

spełnienia własnych egoistycznych celów karierowych

Gdy ruch społeczny rozpoczyna działalność, otwiera się ważna rola

mobilizująca, koordynująca, organizująca dla przywódcy ruchu

Postać centralna:

PRZYWÓDCA CHARYZMATYCZNY

CHARYZMA – szczególne, wyjątkowe talenty, umiejętności, wiedza, konsekwencja w

działaniu, siła moralna, moc perswazji itp., które dostrzeżone zostają i zdefiniowane

przez zwolenników przywódcy jako niemal ponadludzkie i wymagające pełnego

podporządkowania się jego władzy

Charyzma jest więc pewna relacją między jednostką a jej zwolennikami, fanami,

poplecznikami

RUTYNIZACJA CHARYZMY (Max Weber) – utrata charyzmy przez przywódcę na

skutek włączenia go w rutynowe, codzienne działania administracyjne czy

organizatorskie, w których ujawnia swoje słabości, popełnia błędy i okazuje się

zastępowalny przez innych

KONTRRUCH SPOŁECZNY – mobilizacja działań zbiorowych skierowanych

przeciwko rozwijającemu się wcześniej ruchowi społecznemu, mająca na celu

demobilizację lub uniemożliwienie skutecznego działania