Socjologia i psychologia cyklów życia Wykład wprowadzający

Plan wykładu:

1. Pojęcie cyklu życia

2. Socjologia a cykl życia - nrikrospołeczny punkt widzenia

3. Oczekiwania wobec socjologii cyklów życia.

4. Problemy metodologiczne

5. Podstawowe kategorie analityczne

Kategorie opisu jednostki i jej zachowań w socjologii :

• Osobowość

• Rola społeczna

• Tożsamość

• Cykl życia

Kategorie te , można powiedzieć, są coraz bardziej „temporalne", coraz większą rolę odgrywa w nich czas

Cykl życia ludzkiego, zanim stał się przedmiotem refleksji i badań naukowych, stanowił ważny element świadomości i wiedzy potocznej. W języku potocznym pojęciu cykl życia odpowiadały pojęcia życie ludzkie, los ludzki, a ich treść stanowiła refleksja na temat:

• determinacji i predestynacji losu ludzkiego

• autonomii i podmiotowości jednostki.

Refleksja ta zawierała się na rozległej skali przekonań:

• fatalizm, predestynacja - wiara w przeznaczenie typowa dla osób religijnych (Bóg tak chciał) \

• possibilizm - świadomość o wpływie czynników geograficznych , demograficznych czy sytuacyjnych na życie ludzkie

• podmiotowość - wolność i odpowiedzialność człowieka za swój los (Jak sobie pościelesz tak się wyśpisz, Każdy jest kowalem swego losu)

W wiedzy potocznej zawierała się także refleksja na temat roli czynników biologicznych i środowiskowych w kształtowaniu człowieka (określana w nauce sporem między natywistami

i empirystami). Odpowiadały temu określenia w rodzaju : Taki się urodził.., Taka rodzina, nic dziwnego więc, że., itp.

Nauka odwołuje się do tej wiedzy, zakładając , że analiza biegu życia ludzkiego winna mieć charakter wieloczynnikowy. Dziś zakłada się, że życie ludzkie jest wyznaczone przez:

1. Zadatki organiczne - anatomiczne i fizjologiczne cechy organizmu, np. właściwości narządów zmysłowych, typ układu nerwowego i hormonalnego. Stanowią one materialne podłoże zdolności i cech indywidualnych

2. Własną aktywność i działalność jednostek - czynne uczestnictwo w poznawaniu świata i przeobrażaniu go

3. Środowisko społeczne i proces socjalizacji kształtujący schematy poznawcze, motywacyjne i aksjologiczne człowieka

4. Wychowanie i nauczanie , czyli świadome i celowe modelowanie postaw i zachowań człowieka, zgodnie z przyjętym ideałem

Cykl życia - gr. ky'k!os = koło. Etymologicznie w określeniu cykl życia zawiera się jego powtarzalność. Ta powtarzalność dotyczy jednak porządku filogenetycznego a nie ontogenetycznego. W perspektywie jednostkowej życie ma charakter linearny wyznaczony narodzinami i śmiercią. Powtarzalność dotyczy tylko pewnych aspektów ludzkiego życia — np. zakresu dawania i brania. Zarówno w socjologii jak i w psychologii cyklów życia używa się więc zamiennie kategorii cyU życia i przebieg życia, próbując pogodzić linearne i powtarzalne aspekty jednostkowej egzystencji.

Cykl życia /przebieg życia - następujące po sobie w określonej kolejności sekwencje wydarzeń w życiu jednostek i ich względna powtarzalność. Choć jednostkowa egzystencja ma swój indywidualny wymiar, dostrzec można powtarzalność tych samych znaczących faktów w określonej kolejności w przebiegu życia wszystkich ludzi. Abstrahujemy tu od kulturowych, społecznych i historycznych zmiennych wyznaczających ramy życia poszczególnym jednostkom.

Ad 2.

Socjologia cyklów życia wykształciła się w latach 60 tych XX wieku jako subdyscyplina socjologiczna. Jej powstanie związane jest z kilkoma przesłankami:

1. społecznymi - napięcia społeczne lat 60-tych (bunt młodzieży) przyniosły nowe pytania o relacje między generacjami, o wpływ czasu i o rozwój w ciągu życia. Z tego intelektualnego kontekstu zrodziły się pierwsze koncepcje przebiegu życia, które zostało „wtłoczone" w instytucje socjalne i poddane siłom społecznym. Pojawiła się potrzeba analizy relacji miedzy tymi instytucjonalnymi wzorami życia a indywidualnym podmiotowym jego kształtowaniem. Tym bardziej, ze dawni buntownicy po pewnym czasie stawali się przykładnymi obywatelami i członkami rodzin. Wchodzili zatem w koleiny instytucjonalne życia. Być może dlatego , że przystosowanie się wymaga mniej wysiłku niż bunt.

metodologicznymi - pojawiły się nowe metody badań społecznych, przede wszystkim nastąpił rozwój studiów longitudalnych czyli podłużnych, nowych sposobów zbierania danych, które umożliwiały badanie cyklów życia .Pierwotnie studia te dotyczyły badania dynamiki dochodów (Elder 12985). Nastąpił też rozwój technik analitycznych umożliwiających badanie zmian w cyklu życia (modele Schaiego, tzw, podłużne i sekwencyjne), bo życie ludzkie jest procesem a nie stanem..

3. teoretycznymi - związane z rozwojem nowych paradygmatów socjologicznych (od pozytywistycznego - strukturalno-funkcjonalnego do wyjaśniającego) i próba poszukiwania związków między makro społecznym rozwojem i poziomem indywidualnych działań, innymi słowy z relacją między makro- i rnikrosocjologią. Antynomie tej relacji obrazują zmienność obszarów zainteresowań socjologii i stosowanych kategorii analitycznych. Analiza cyklów życia próbuje dokonać syntezy obu tych płaszczyzn

Makrosocjologia	Mikrosocjo logia
Historia ( czas historyczny i społeczny)	Biografia ( czas biologiczny i psychiczny realizowany w czasie społecznym i historycznym )
Zmiany i rozwój społeczny,	Rozwój indywidualny w społeczeństwie
System	Świat życia/przestrzeń (Habermas)
Polityczna historia grupy	Historia codzienna uwikłana w polityczną historię grupy
Struktura społeczna	Cykl życia wyznaczony w części miejscem zajmowanym w strukturze społecznej danej grupy
Instytucje	Aktorzy społeczni „grający" w instytucjach

Jeśliby przyjąć, że w socjologii wyróżnia się dwa podstawowe paradygmaty : normatywny /strukturamo-funkcjonalny i interakcyjny trzeba uznać, że socjologia cyklów życia próbując je łączyć mieści się w paradygmacie mieszanym, określanym przez niektórych socjologów jako tzw. paradygmat pomostowy.

Ad. 3

Oczekiwania wobec socjologii cyklów życia:

1. Uwzględnienie całego życia w trzech planach czasowych : teraźniejszości, przeszłości i przyszłości. Odejście od wieku jako zmiennej demograficznej i zmiennej strukturalnej (młodzież jako kategoria społeczna — badania Wiśki) oraz analiz dotyczących tzw. aktualnej sytuacji. Wiek stał się zmienną biograficzną tzn . uwzględniającą, że młodzież to kategoria społeczna ale w określonej fazie cyklu życia, adolescencji charakteryzującej się specyficznymi zadaniami, kryzysami i procesami

2. Przezwyciężenie statycznych, systemowych i ahistorycznych ujęć na rzecz zróżnicowanych ujęć procesualnych

3. Przezwyciężenie obiektywizmu i pozytywizmu zarówno w teorii jak i metodach na rzecz „subiektywności" ( przejście od metod ilościowych do jakościowych - wywiady narracyjne - konstruowanie biografii)

Istota ujęcia socjologicznego:

1. Dokonywanie podziału życia na fazy, mające dwa aspekty :

AJ wyjaśnianie różnic w postawach, dążeniach i wartościach związanych z wiekiem społecznym i fazami życia. Wiek jest tutaj traktowany jako „oś" społeczeństwa, stanowiąca podstawę strukturalnej ciągłości, podobnie jak płeć czy klas społeczna. „Ludzie urodzenie w określonym przedziale czasowym(kohorty)odbywają wędrówkę przez role, które narzuca im i odbiera sprawnie funkcjonujące społeczeństwo" (Riley 1976)

B/ tworzenie ogólnych typizacji dotyczących przebiegu życia formalnego" i przebiegów nietypowych, nienormatywnych

2. Dokonywanie podziału członków społeczeństwa na zbiorowości odpowiadające wydzielonym fazom i poszukiwanie relacji między nimi

Ad.4

Problemy metodologiczne

1. Źródłem problemów metodologicznych badania cyklów życia z perspektywy socjologicznej jest dwutorowość ludzkiego życia: przebiega ono bowiem w społeczeństwie i wyznaczają je czynniki makrospołeczne i po drugie realizuje się w planie jednostkowym - wyborów, decyzji, możliwości.

Podstawowy problem metodologiczny dotyczy pytania o to, jakie wydarzenia należy uznać za konstruujące poszczególne fazy życia . Zakłada się , ze muszą one spełniać następujące warunki:

• są społecznie ważne - tzn. prowadzą do reakcji licznej grupy partnerów interakcji i wpływają na zmianę zachowań jednostki

• mogą hipotetycznie zdarzyć się wszystkim członkom społeczeństwa (kobietom i mężczyznom)

• dotyczą realnie dużej liczby członków społeczeństwa

• dotyczą względnie wąskiego przedziału wiekowego

• niosą z sobą możliwie dużo , względnie trwałych zmian w zachowaniach i postawach jednostki

Dla przykładu hipotetyczny cykl życia kobiety w latach 90-tych

Małżeńs two wdowieństwo

O 10 20 30 40 50 60 70 80

narodziny

małżeństwo l I

narodziny 1.dziecka j

narodziny 2. dziecka

^.dziecko opuszcza rodzinę

śmierć współmałżonka

2. Socjologia bada bardziej tzw. biografie zewnętrzne obiektywizujące się w postaci ważnych wydarzeń, o których było mowa wyżej, rzadziej natomiast jest w stanie rekonstruować pełne biografie jednostek z uwzględnieniem ich biografii wewnętrznych, czyli przeżyć, przemyśleń, motywacji itd. W zasadzie wszystkie metody badania przebiegu życia ludzkiego są niedoskonałe , bo nie da się objąć analizą i kontrolą wszystkich zmiennych mogących mieć wpływ na jego przebieg (politycznych , społecznych, kulturowych, sytuacyjnych, czasowych i tp.)" Do jakiego stopnia bowiem możemy ulec złudzeniu , że rejestrujemy rzeczywisty , tzw. obiektywny ciąg zdarzeń?" (Wróbel, Sztuka i Filozofia 19/200Is. 145) Każdy epizod życia rozpada się na mnogość wymiarów: psychiczny, biologiczny, społeczny itd. Luis Borges wyraził to niezwykle plastycznie: „ Uprośćmy znacznie jakieś życie : wyobraźmy sobie, że składa się na nie trzynaście tysięcy faktów. Jedna z hipotetycznych biografii odnotowałaby serię 11, 22, 33... druga serię 9 13 17 21 ; inna serię 3 12 21 30 39" (Wróbel ,s.ł45) Jasne , że socjologa interesują ważne społecznie wydarzenia w życiu ludzkim, stanowiące rodzaj matrycy dla analiz i eliminuje z pola widzenia epizody mające znaczenie psychologiczne. Socjologia zajmująca się badaniem biografii radzi sobie w pewien sposób operując metodą narracji autobiograficznej i analizując jej subiektywną kompozycję.

Jak wynika z wcześniejszych rozważań cykl życia można rozpatrywać w dwóch płaszczyznach :

Płaszczyzna mikrospołeczna:

* Cykl życia traktowany jest jako następstwo ról i pozycji, które ludzie podejmują i muszą opuścić. Punkt ciężkości badań leży tu w opisywaniu określonego porządku i następstwa poszczególnych faz i ich historycznych zmian.

Płaszczyzna makrospołeczna:

• Cykl życia traktowany jest jako instytucja społeczna, którą można opisywać w kategoriach strukturalnych, instytucjonalnych ( system edukacyjny, przepisy emerytalne) czy przymusu kulturowego dotyczącego czasowego przebiegu życia (normy wiekowe, tzw. zegar społeczny, czyli temporalna regulacja ludzkiego życia, tzw. timing życia). W literaturze socjologicznej wskazuje się, że instytucjonalizacja cyklu życia jest produktem racjonalnych i zindywidualizowanych społeczeństw przemysłowych .Taka instytucjonalizacja życia jest społecznie funkcjonalna, ponieważ gwarantuje kontrolę indywidualnych działań, którą wcześniej pełniła rodzina i społeczność lokalna. Wiek jest centralnym kryterium społecznego podziału pracy i kryterium określającym będące do dyspozycji zasoby. Wiek jako ważna ekonomicznie cecha podlega formalno-prawnej instytucjonalizacji obejmującej dwa punkty czasowe: uzyskanie statusu dorosłego (18-21 łat) i przejście na emeryturę. Zaś temporalna regulacja ułatwia ludziom planowanie życia i powoduje powstawanie wyobrażenia tzw. formalnego" czy „właściwego „ przebiegu życia.

• Analizie podlegają tzw. idealne typy biografii, stanowiące odniesienie do biografii rzeczywistych (skończył szkołę ,podjął pracę, ożenił się)

kied INSTYTUCJONALNE WYZNACZNIKI BIEGU ŻYCIA I.

Wyznaczniki polityczne

W świadomości potocznej cykl życia ludzkiego jawi się jako wyznaczony bezpośrednio przez pracę i rodzinę . „ Większość ludzi wzrasta w domu rodzinnym, zdobywa zawód, żeni się (lub wychodzi za mąż), w niesprzyjających okolicznościach staje się bezrobotnym albo rozwodzi się , ma dzieci, wreszcie kończy swoją aktywność wychowawczą i zawodową. Przechodzi na emeryturę. " (Leibfried u.a. 1995:23).

Jednym z ważniejszych czynników wyznaczających bieg życia, ludzkiego jest polityka społeczna.

Zakaz pracy dzieci w XIX wieku, wprowadzenie obowiązku szkolnego i uprawnień emerytalnych przyczyniły się do tego, że dzieciństwo i dorosłość stały się fazami życia w sensie socjalnym. Do tego doszły ubezpieczenia społeczne , które umożliwiają pokonanie krytycznych momentów w cyklu życia (choroba, bezrobocie, wypadek).

Bezpośrednimi politycznymi wyznacznikami biegu życia są:

• obowiązek szkolny

• wiek emerytalny.

One wyznaczają czas pełnienia poszczególnych ról (uczeń, pracownik, emeryt) i instytucjonalne ramy biografii jednostek i rodzin.

System szkolny /polityka oświatowa wpływa na bieg życia z następujących powodów:

1. strukturalizuje cykl życia ludzkiego według trzech dużych faz:

• dzieciństwo i młodość (nauka) - w Polsce obowiązek nauki do 18 roku życia

• dojrzałość (praca zawodowa i faza rodzinna)

• starość (emerytura)

2. stanowi preorientację zawodową i wyznacza w znacznym stopniu dalsze życie
zawodowe ( w społeczeństwach współczesnych zawód podlega częstszym zmianom i
nie jest już stałą cechą określającą pozycję jednostek , nawet w przypadku zawodów
akademickich takich jak: lekarz ( np. lekarz pracuje jako przedstawiciel medyczny) czy
prawnik (pracujący jako nauczyciel).

3. wyznacza szanse życiowe w społeczeństwie opartym na sprzedaży pracy, choć nie przesądza o ich realizacji

4. tworzy społeczne kompetencje i orientacje kulturowe, które są równie ważne w wyznaczaniu biegu życia jak bezpośrednie kwalifikacje zawodowe .

Zabezpieczenia emerytalne tworzą z kolei normatywny wzór normalnej biografii , wynagradzając ciągłość pracy i naszą aktywność zawodową. Współczesne społeczeństwa nie stwarzają jednak szczególnie dogodnych warunków dla realizowania wzoru normalnej biografii. Załamania koniunktury, kryzysy paliwowe, zmiany ustrojowe jak w Polsce czy wreszcie klęski żywiołowe powodują, że rośnie przepaść między normalnością prawno-socjalną a normalnością indywidualno-biograficzną . „ Życie na przemiał „ Zygmunta Baumana pokazuje jak nasilają się procesy marginalizacji pewnych kategorii społecznych i pojedynczych członków społeczeństwa, wzrost nierówności społecznych, powiększanie się obszarów biedy, co tworzy nienonnatywne biografie.

Dodatkowym problemem jest wydłużanie się okresu skolaryzacji i czasu emerytalnego. Powoduje to zmianę oczekiwań i destabilizuje zabezpieczenia emerytalne. Dawniej okresy nauki i wypoczynku były względnie krótkie. Okres pracy, aktywności był stosunkowo długi

Nauka / praca /wypoczynek

Dziś te fazy ulegają zmianie

Nauka / praca / emerytura- wypoczynek

praca

Kształcenie i emerytura wyznaczają dłuższe, instytucjonalne fazy życia, natomiast ubezpieczenia społeczne dotyczą najczęściej krótkich okresów lub nawet epizodów, które w indywidualnym życiu ujawniają się w sposób zróżnicowany i są wyrazem dyskontynuacji. W badaniach cyklów życia nie dostrzegano długo znaczenia tego czynnika wpływającego na kontynuację jednostkowych biografii. Jego znaczenie ujawnia się szczególnie w środkowych

fazach życia kiedy jest większe prawdopodobieństwo pojawienia się wydarzeń krytycznych (choroba, bezrobocie). Jeśli zdarzenia te są zbyt gwałtowne plan życia chwieje się . Cykl życia oznacza zatem zawsze coś podwójnego:

1. Dane, instytucjonalne drogi i wzory życia w ramach regulacji prawnych i modeli kulturowych

2. Subiektywne tworzenie własnej historii życia w ramach i poza ramami instytucjonalnymi (underclass)

Te dwa poziomy są wzajemnie powiązane: instytucjonalny program cyklu życia urzeczywistnia się jedynie w działaniach i wyborach jednostki myślącej biograficznie , jednocześnie refleksja biograficzna zawsze) zawiera przynajmniej element buntu wobec ustalonych wzorów życia.

Mówiąc inaczej, przebieg życia jest wynikiem indywidualnych strategii działania w instytucjonalnym kontekście.

Parsons mówił w związku z tym o indywidualizmie zinstytucjonalizowanym, Bourdie sugerował, że indywidualna biografia jest wzniosłą iluzją ,

jeszcze inni zastanawiali się czy twarde realia nowoczesnego biegu życia pozostawiają w ogóle jakąś przestrzeń dla indywidualnych koncepcji życia?

Współczesne zindywidualizowane cykle życia są rezultatem wspólnej gry państwa socjalnego i jednostki, która własne życie musi inscenizować i tworzyć.

Wyznaczniki kulturowe

Wzory przebiegu życia są najważniejszym normatywnym składnikiem kultury każdego społeczeństwa. Nie trzeba przypominać, że były one inne w średniowieczu czy feudalizmie niż w kapitalizmie a tym bardziej w społeczeństwach ponowoczesnych. Inne były instytucje , czyli sposoby zaspokajania potrzeb i inne wzorce kulturowe osobowości . Cechami wyznaczającymi bieg życia było pochodzenia społeczne - status przypisany i terytorialne - wieś. Dziś rolę czynników wyznaczających biografie, obok pochodzenia społecznego, pełni głównie płeć i wiek, co jest rezultatem procesu indywidualizacji kultury.

Spośród kulturowych wyznaczników biegu życia ludzkiego chciałabym zwrócić uwagę jedynie na normy wiekowe¹.

W strukturę dorosłego życia wbudowana jest sieć oczekiwań dotyczących specyficznych zachowań związanych z wiekiem. Mają one charakter normatywny Oczekiwania te określane są mianem zegara społecznego .Poszczególne kultury tworzą zalecany plan czasowy dotyczący ważnych wydarzeń życiowych. Od mężczyzn i kobiet oczekuje się, że w określonym czasie wejdą w związki małżeńskie ( Dla Cyganów jest to 14-15 lat!) , czy dziś w trwałe związki partnerskie, będą mieć dzieci i w określonym czasie wycofają się z życia zawodowego. Tworzy się tzw. timing życia wyrażany formułami: za wcześnie, za późno, we właściwym czasie¹ Dobrze ilustruje to hiszpańskie przysłowie: Kto nie jest ładny w 20-tym roku życia, ani silny w 30-tym, ani bogaty w 40-tym, ani mądry w 50-tym, nigdy już nie będzie ładnym , silnym, bogatym ,ani mądrym.

Większość ludzi podporządkowuje się tym normom a źródłem tego podporządkowania są przyczyny biologiczne (rodzicielstwo), społeczne ( stary ojciec nie spełnia zbyt długo tej roli społecznej , nie zdąży być dziadkiem) i systemowe, o czym pisałam wcześniej ( system kształcenia i emerytura narzucające określone sekwencje ról).

Społeczny zegar dotyczy także peryferyjnych sfer życia , takich jak sposób ubierania się czy formy rekreacji.

Normy wiekowe stanowią istotny element kontroli społecznej, ich przekraczanie bądź niedotrzymywanie wiąże się z sankcjami obyczajowymi.

Jak wykazują badania B. Neugarten (1987: 129) bardziej restrykcyjni są w tym zakresie ludzie dorośli i starsi niż młodzi Ludzie starsi są generalnie bardziej świadomi faktu, iż wiek jest rozsądnym kryterium zachowań a konsekwencje psychiczne i społeczne ich nieprzestrzegania są ważne dla jednostki i społeczeństwa, np. problem opóźniania rodzicielstwa może powodować, że w momencie świadomej decyzji na rolę matki będzie za późno , co może stanowić wydarzenie krytyczne w życiu kobiety a z perspektywy ogólnospołecznej oznacza obniżenie wskaźników przyrostu naturalnego i zagrożenie ciągłości biologicznej grupy. Ale indywidualizacja życia społecznego i kultury powoduje, że względy indywidualne mają zdecydowaną przewagę nad społecmymi. Dziś presja na zawieranie małżeństwa w odpowiednim czasie i rodzenie dzieci jest w kręgu kultury zachodniej znacznie słabsza niż kiedyś i nie poddają się jej osoby wyżej wykształcone o większym poziomie nonkonformizmu.

• W Z badań B. Neugarten wynika , iż młodzi dystansują się od świata dorosłych, uznając ,że jest on bardziej rygorystyczny. Wraz /. wiekiem rośnie natomiast przekonanie ,że nasze przekonania podzielają inni. Większą skłonność do akceptacji norm wiekowych stwierdziła autorka wśród kobiet niż wśród mężczyzn

• Normy wiekowe są wyznaczone kulturowo i ulegają zmianie wraz ze zmianami kultury..

Konkludując: socjologia przebiegu życia przyjmuje następujące założenia:

1. Badanie cyklów życia/ przebiegu życia wymaga uwzględnienia społecznych wzorów życia możliwych do realizacji w konkretnych historycznych warunkach

2. przebieg życia człowieka jest determinowany przez organizację społeczeństwa, jego instytucjonalny ład i wzory kultury, które wyznaczają scenariusze przebiegu życia . Inny jest w społeczeństwach „losu" a inny w społeczeństwach „wyboru"

3. Bieg życia wyznaczany jest zarówno przez instytucje formalne jak i przez spontaniczne i nieformalne relacje społeczne. Przebieg życia jednostki może ulegać modyfikacji w stosunku do społecznego planu przebiegu życia ( biografia normalna )

4. Przebieg życia jednostek we współczesnych społeczeństwach jest bardzo zróżnicowany i jest pochodną różnorodności instytucji - pluralizm wzorów i przebiegów życia, np. ciekawe byłyby badania ilustrujące drogi edukacyjne młodzieży studiującej w wyższych szkołach prywatnych i ich przebieg życia, drogi życiowe sportowców, artystów itd.

5. wzory przebiegu życia zabezpieczają stabilność organizacji społeczeństwa, a jednostce umożliwiają przewidywanie przebiegu jej życia. Wzory te stają się składnikiem świadomości biograficznej jednostki. (Psychologowie mówią o myśleniu biograficznym i kompetencji biograficznej). Zarówno wzory przebiegu życia jak i świadomość biograficzna jest przedmiotem badania socjologii przebiegu życia.

6. socjologia przebiegu życia posługuje się pięcioma kategoriami analitycznymi/
pojęciami:

• biografia - oznacza społeczną konstrukcję przebiegu życia. Tworzą ją trzy role : członka rodziny, członka grupy pracowniczej i role realizowane w czasie wolnym, które stanowią podstawy jej decyzji życiowych, porównania siebie z innymi, ocen przebiegu życia . „Normalna" biografia zakłada sekwencję ról: uczeń, pracownik, emeryt.

• wzór przebiegu życia ( biografii) : prawdopodobny przebieg życia z określonym układem sekwencji wydarzeń

• model przebiegu życia (biografii) wielofazowy, postulowany przebieg życia jednostki, członka określonego społeczeństwa ( wzorzec)

• świadomość biograficzna - zawiera wiedzę o dostępnych wzorach przebiegu życia, możliwości ich realizacji i koncepcje życia (pytanie do studentów: czy mają świadomość biograficzną w tym rozumieniu i jakie są ich wzorce/ plany przebiegu życia). Znane koncepcje życia: a/ trwanie, „ przezywanie" , „dożywanie" ; b/ osiąganie założonych wcześniej celów; c/ służba innym jako dawanie; d/ czerpanie korzyści, używanie życia; e/ wykorzystanie posiadanych zasobów dla siebie i innych, w różnym stopniu uwikłane są w konteksty instytucjonalne, najsilniej wzory a i d.

• przebieg życia jednostki - realizacja biografii, czyli tej społecznej konstrukcji życia

7. socjologiczne badania wzorów przebiegu życia jednostki i rzeczywistych
przebiegów obejmują:

* procesy ruchliwości społecznej ( awans czy degradacja społeczna jednostki, czyli z jakiego środowiska pochodzi, jaki był punkt startu do życia itp.)

• przebieg kształcenia i zatrudnienia , zachowania na rynku pracy

• zachowania w czasie wolnym.

W botanice kwiaty nie pachną a w socjologii szarzeje to, co indywidualne ( Spirkin)

---

1. Pełniejszą charakterystykę tego problemu znajdzie czytelnik w pracy Edwarda Hajduka Kulturowe wyznaczniki biegu życia, Warszawa 2001, Wyd."Żak"↩