PRAWO 10.10.2010

Źródła poznania prawa (fontes iuriscognoscendi) są wszystkie czynniki dostarczające wiedzy o prawie, zaliczamy do nich organy publikacyjne – Dzienniki Urzędowe za czele z Dziennikiem Ustaw w którym ogłaszane są akty normatywne (ust.z dn. 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu normatywnych aktów prawnych)

– źródło prawa w sensie formalnym (fontes curis orludi) są akty, dokumenty i decyzje uważane w danym systemie prawa za źródło norm prawnych. W Polsce takimi źródłami są ustawy, uchwały rad gminy, a w krajach z systemem prawa anglosaskiego za takie źródło uznaje się precedensy

– źródłami prawa w sensie materialnym jest wszystko to, co pośrednio lub bezpośrednio wpływa na treść prawa czyli stosunki społeczne i gospodarcze, obyczaje, zwyczaje oraz układ sił politycznych w państwie

ŹRÓDŁA PRAWA W PAŃSTWIE tworzy system powiązanych ze sobą hierarchicznie, przez system źródeł prawa rozumie się całokształt prawa danego państwa w ich wzajemnym powiązaniu, ujmowanych z punktu widzenia tego co jest wspólne i co je różni. W systemie źródeł prawa każdy akt normatywny ma określoną rangę w stosunku do pozostałych, występują akty normatywne niższej rangi.

KONSEKWENCJE HIERARCHICZNEJ BUDOWY SYSTEMU ŹRÓDEŁ PRAWA:

– podstawą obowiązywania aktu zajmującego niższe miejsce w hierarchii jest akt hierarchiczny nadrzędny (np. rozporządzenie wydane na mocy szczególnego upoważnienia ustawowego, w odróżnieniu od ustaw, które mogą być publikowane na podstawie ogólnej, konstytucyjnej właściwości danego organu)

– relacje między aktami prawnymi zajmującymi różne miejsca w hierarchii opierającej się na zasadzie delegacji stanowienia prawa (określane są mianem powiązań formalnych).

ŹRÓDŁA PRAWA POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCEGO

Rozróżnianie aktów prawa powszechnie obowiązującego i aktów prawa wewnętrznego zostało po raz pierwszy ujęte w niemieckiej doktrynie prawnej z końca XIX w, a później zostało zapożyczone w systemach prawnych innych państw Europy i świata.

Polska ustawa zasadnicza w rozdziale III dokonuje rozróżniania źródeł prawa na źródła prawa powszechnie obowiązującego i na źródła prawa o charakterze wewnętrznym:

– do źródeł prawa powszechnie obowiązującego należą akty zawierające generalne i abstrakcyjne normy, które tworzą, zmieniają lub aktualizują prawa i obowiązki obywateli i osób prawnych

– źródła prawa powszechnie obowiązującego mogą obejmować wszystkie podmioty w państwie (np. organy władzy publicznej, obywateli, osoby prawne). Krąg adresatów norm prawnych zawarty w tych źródłach jest szeroki, dlatego też zalicza się do źródeł prawa powszechnie obowiązującego, którego przepisy zostały na mocy art. 87 Konstytucji RP ujęte w zamknięty system źródeł prawa

– potwierdził to Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dn. 28 czerwca 2000r (K 25/99) Dz.U.Nr.53 poz 648

ASPEKT PRZEDMIOTOWY - oznacza że ustawa zasadnicza wyczerpująca (emmeratywnie) wymieniając akty w których mogą być zawarte przepisy o powszechnie obowiązującym charakterze

Zgodnie z art. 87 Konstytucji RP źródłami prawa powszechnie obowiązującego w Polsce są:

– Konstytucja RP

– ustawy

– ratyfikowane umowy międzynarodowe

– rozporządzenia

– akty prawa miejscowego

Inne reguluje konstytucyjnie pozwalające uznać za źródła prawa powszechnie obowiązującego następujące akty:

– rozporządzenia prezydenta RP z mocą ustawy wydane zgodnie z art. 234 Konstytucji RP tylko w sytuacjach nadzwyczajnych

– przepisy stanowione przez organizacje międzynarodowe

ISTOTA I POJĘCIE KONSTYTUCJI

Pierwotne znaczenie pojęcia konstytucji (łac. CONSTITUTIO) odnosi się do urządzenia, układu, organizacji, natury i bywa używane dla określenia stanu czyjegoś organizmu.

– od XVIII w na świecie zaczęto używać pojęcia konstytucji dla aktu określającego podstawy ustawowe państwa i iw tym znaczeniu słowo to istnieje dzisiaj w większości języków naszego kręgu kulturowego

– pierwsze konstytucje powstawały jako element ograniczenia władzy monarszej, spisaniea zasad organizacji i funkcjonowania aparatu państwowego, miały uniemożliwić powrót do absolutyzmu i zapewnić równowagę pomiędzy władzami

– od samego początku przypisywano konstytucji nie tylko walor organizacji ale też walor gwarancyjny

Współczesny konstytucjonalizm zna wiele rodzajów konstytucji i tylko przykładowo należy wskaza podział najważniejszy:

– pierwszy z nich to podział na konstytucje pisane i konstytucje niepisane

KONSTYTUCJA PISANA – jest zjawiskiem typowym tylko w Wlk. Brytanii

– drugi z nich to podział na konstytucję sztywną i konstytucję elastyczną

KONSTYTUCJA SZTYWNA – to taka która posiada wyższą moc prawną od ustaw zwykłych. Jest zjawiskiem typowym.

KONSTYTUCJA ELASTYCZNA – zmienia się w takim samym trybie jak ustawy. Należy do rzadkości (Włochy przed I wojną światową)

– trzecie kryterium podziału

- konstytucja jednolita – ujmuje całą materię konstytucyjną w jednym akcie (co jest współcześnie typowe)

- konstytucja złożona – składa się z kilku aktów z których każdy reguluje pewien wycinek materii konstytucyjnej

Konstytucje jednolite są zjawiskiem typowym, a konstytucje złożone należą do rzadkości ze względów interpretacyjnych

Po ponad 200 latach rozwoju nowożytnego konstytucjonalizmu i na tle blisko 1000 uchwalonych w tym czasie konstytucji mażna powiedzieć że konstytucja jest to:

– akt prawa pisanego o najwyższej mocy prawnej w systemie prawnym danego państwa

– aktem określającym podstawowe zasady ustroju państwa regulujących ustrój naczelnych organów państwa, zakres ich kompetencji i wzajemne relacje oraz formułujący podstawowe prawa, wolności i obowiązki jednostki

– akt uchwalany, zmieniany w szczególnej procedurze „trudniejszej” niż procedura uchwalania czy zmieniania ustaw zwykłych

ZASADY USTROJU RP – pojęcie zasad ustroju

Każda konstytucja określa pewne zasady podstawowe, które rozstrzygają o charakterze ustrajowym danego państwa i określają panujący w nim system władzy

– Suna tych zasad składa się na tożsamość konstytucyjną państwa

– zasady te wskazują przede wszystkim tego, do kogo należy władza w państwie (określa suwerena), ustanawiaja podstawowe formy wykonywania tej władzy i rodzaje (typy) organów państwowych do tego powołanych

– zasady te określają dwa podstawowe sposoby (płaszczyzny formalne) i treści (płaszczyzna materialna) wykonywania władzy, wskazując idee i cele jakie powinny być w tym procesie urzeczywistnione

KONSTYTUCJONALIZM WSPÓŁCZESNY ukształtował szereg zasad wspólnych stanowiących standard demokratycznego państwa i wymagających uwzględnienia w każdej nowoczesnej konstytucji

– zasady te mogą być formułowane w bardzo różny sposób, różne mogą być proporcje ich wzajemnego ujęcia, mogą być one uzupełniane zasadami i deklaracjami o bardziej szczegółowym charakterze

– zasady te wynikają ze specyfiki każdego państwa, meandrów jego historii konstytucyjnej, hierarchi wartości i celów uważanych za podstawowe przez twórców konstytucji

– w ramach pewnej wspólnoty najważniejszych rozwiązań każdej konstytucji pozostaje szerokie pole wyboru oraz sposobu wyrażania i sprecyzowania zasad wspólnych

SIEDEM ZASAD NAJBARDZIEJ CHARAKTERYSTYCZNYCH DLA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA I O USTABILIZOWANEJ TREŚCI:

1. Zasada suwerenności narodu

2. Zasada niepodległości i suwerenności państwa

3. Zasada demokratycznego państwa prawnego

4. Zasada społeczeństwa obywatelskiego

5. Zasada podziału władz

6. Zasada społecznej gospodarki rynkowej

7. Zasada przyrodzonej godności człowieka

Najbardziej istotna 3 konstytucyjne zasady ustrojowe:

– nadrzędność konstytucji

– zwierzchnictwo ustawy

– wykonawczego charakteru regulacji przyjmowanych przez organy rządowe

Zakaz działanie prawa wstecz, to znaczy zakaz stanowienia przepisów prawnych, które obowiązywały z mocą wsteczną.

Zakaz ten odnoszony jest wyłącznie do przepisów które pogarszają sytuację adresatów, nie ma przeszkód w stanowieniu z mocą wsteczną przepisów, które sytuację prawną obywatela polepszają.

Kategoryczność zakazu reprodukcji zależy od dziedziny prawa, ma on bezwzględny charakter w prawie karnym (obecnie reguluje to wyraźnie art. 42 ust. 1 kodeksu, czyniąc wyjątek jedynie wobec czynów, które w momencie popełniania stanowiły przestępstwo w myśl prawa międzynarodowego) traktowany jest z dużą kategorycznością w prawie finansowym, nieco łagodniejsze kryteria do prawa ubezpieczeń społecznych.

Zakaz reprodukcji nie ma charakteru absolutnego – ale jak wskazuje Trybunał Konstytucyjny moc wsteczna może być nadana przepisowi prawnemu tylko w zupełnie wyjątkowych sytuacjach. Podobne stanowisko Sąd Najwyższy mówiąc o „kardynalnym charakterze zakazu retoakcji”

Okres „vacatio legis” w odniesieniu do ustawy wynosi 14 dni od dnia ogłoszenia. Zarówno ustawa jak i orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego przyjmują że odstępstwo od tego co najmniej 14-to dniowego okresu vacatio legis jest dopuszczalne…

Nowe regulacje prawne powinny chronić prawo nabyte, uzyskanie raz prawo nei może być odebrane lub w niekorzystny sposób zmodyfikowane.

Ograniczenie zakazu rozciąga się tylko na te nabyte słusznie, jeśli nabyte w sposób niesłuszny ustawodawca może odebrać.

Sytuacja wyjątkowa, niezbędna ingerencja w prawo nabyte, tj. sytuacja konieczności gospodarczej (np. zagrożenia załamania się budżetu) ingerencja w prawa nabyte np. ograniczenie waloryzacji rent i emerytur, zamrażanie wynagrodzeń.

Przepisy formułowane na tyle jasno, aby nie było trudności dla adresata żeby określił prawne konsekwencje swojego postępowania

Przestrzeganie zasady określoności musi być egzekwowane w prawie karnym.

Stanowienie przepisów niejasnych i niejednoznacznych uważane za naruszenie zasad państwa prawnego np. uchwalenie ustawy zawierającej pojęcia wzajemnie sprzeczne.

ZASADA PROPORCJONALNOŚCI – zakaz nadmiernej ingerencji. Dotyczy on treści stanowionego prawa i nakazuje aby środków zastosowania do osiągnięcia założonego przez prawodawcę celu były do tego celu proporcjonalnie.