DZIEJE MYŚLI O SZTUCE, WYKŁAD, 16.12.10

Giorgio Vasari

1511- 1574 – Arezzo, za młodu zetknął się ze środowiskiem florenckim i rzymskim. Malarz, ale i humanista. Założył pierwszą Akademię Sztuk Pięknych.

Żywoty najznakomitszych malarzy, architektów. – zbiór biografii artystów. 1550, 1568 – dwa wydania. Wydanie późniejsze – lepsze, bogatsze. Wyraźna konstrukcja historyczna. Uchodzi za założyciela historii sztuki – napisał pierwsze tak wyczerpujące i rozległe tematycznie dzieło, oraz pierwsze o tak jasnej koncepcji historii. Tekst popularny w wieku XVI we Włoszech. Już w XVI tłumaczony, w XVII – wydania komentowane, poprawiane. Dzieło niezwykle popularne, również wśród artystów. Wzorzec pisania o historii sztuki, który będzie obowiązywał do XVIII wieku.

Historia sztuki i dzieło Vasariego należy do gatunku biografii. Za pośrednictwem żywota artystów powstaje historia sztuki. Żywoty wpisują się we wcześniejszą tradycję pisania biografii. Po raz pierwszy mamy do czynienia ze zbiorem żywotów tylko artystów.

Szereg poprawek Vasariego – wzrost liczbowy materiału, szkielet historyczny uległ zatarciu. W 1568 roku bardziej postawił na erudycję, fakty, daty, nazwiska.

XIV wiek – okres, gdy nacisk jest kładziony na teorię, podstawowa tendencja – skłonność by zaoferować sztuce podstawy naukowe. Stąd silna rola teorii. Żadnego zainteresowania historią. Vasari – dokłada nową cegiełkę,

Od XIV wieku – utrwala się tendencja do myślenia o historii jako o łańcuchu epok.

Lorenzo Ghiberti – architekt, złotnik, pisarz, pierwszy ucieleśniał schemat autora – humanisty. Pierwsza historia sztuki, która daje wyraz humanistycznemu wykształceniu. 3 księgi dotyczące historii sztuki – pierwsza poświecona starożytność, potem – upadek – odrodzenia, na końcu samo odrodzenie. Wieki średnie – okres, gdy sztuka obumarła, w tym sensie musiała się odrodzić. U G. po raz pierwszy użyty termin „odrodzenie”. Tam gdzie G używa tego terminu, tak naprawdę cytuje Pliniusza. Istotny element, który pojawia się u G – na końcu swoich komentarzy umieszcza autobiografię – pierwsza autobiografia nowożytna. Wyskok, który długo nie znajdzie następcy. Element biograficzny – niezwykle istotny. Historia opowiada się przez pryzmat kolejnych biografii. Wiek XV – pierwsza biografia żyjącego artysty, artysty współczesnego. Pojawia się szereg wątkó, które w efekcie owocują Żywotami Vasariego.

Jako autor żywotów figuruje Giorgio Vasari, ale jest to de facto dzieło zbiorowe – Borgini. Dobrze był zaznajomiony z kwestiami artystycznymi. Pewne rozdziały, szczególnie traktujące o miniatorstwie, zostały wprowadzone przez specjalistów. Vasari łączy różne poglądy. Syntetyzuje dorobek innych. V – świadomość teoretyczna. Wstęp teoretyczny – każda księga taki ma. To stanie się pewnym wzorem – historia jest poprzedzona teorią. W przypadku Vasariego – historia ma ilustrować teorię. Sztuki charakteryzują się tym, ze wywodzą się od umysłowego konceptu, teorii. Te sztuki, które interesują Vasariego – córki disegno (tak je nazywa V). sztuka ma naśladować naturę. Ta historia i te dzieje sztuki mają stanowić namacalną, empiryczne świadectwo, ze tak wygląda sztuka i tak się rozwijała.

Vasari stawia pewną tezę co do tego, jak rozwijały się dzieje sztuki. Cześć biograficzna – ma to udowodnić.

Pisząc biografie (wyd. 1550) V. wprowadza rozróżnienie – tym artystom, których uważa za znamienitych, poświęca więcej miejsca. Giotto, Brunelleschi, Michał Anioł. Reszta – krótsze lub dłuższe noty. Noty nie zawierają żadnych istotnych danych biograficznych – podają najistotniejsze cechy charakteru. To, co interesuje Vasariego – czy dany artysta cos odkrył w sztuce, czy też nie. II wydanie – V. rozbudowuje obszerne biografie, krótkie grupuje razem, łącząc w artystów, którzy należą do tych samych ośrodków. Pierwsze wydanie – artyści działający we Florencji, odpowiednio mniej uwagi – artyści spoza Florencji. II wydanie – artyści francuscy i holenderscy.

V. właściwie nie pisze biografii artystów żyjących. Zasada dobry artysta to martwy artysta. Dopiero twórczość zmarłego artysty można docenić, bo już więcej nie wymyśli, jego twórczość jest zamknięta. Jedyny wyjątek – Michał anioł. Każda z epok malarskich – od Giotta po Michała Anioła, zostaje otwarta przez jednego artystę. Pierwszy artysta, postać kluczowa, w której zawarta wszystko, co charakterystyczne dla tej epoki – Giotto. Tym, kim dla trecenta był Giotto, tym dla Quattrocento Masaccio, Brunelleschi, dla cinquecenta – Leonardo da Vinci.

Struktura biografii – naśladują jeden i ten sam motyw. Prócz informacji biograficznych V. podaje kilka najważszniejszych dzieł, podaje te, które są najważniejsze z punktu widzenia „Żywotów”. Często zawarty opis śmierci artysty – był na tyle istotny, że w I wydaniu – dołączone literackie epitafia dołączone przez samego Vasariego. Zawarte sądy o artyście wygłaszane przez jego współczesnych, są omówieni jego uczniowie.

XIV wiek – rozwój historiografii bardziej realistycznej. Vasari w I wydaniu – nie musiało wszystko odpowiadać prawdzie. Swoiste memento, którego sformułowaniu służyły. Te elementy były eliminowane. Biografie coraz mniej podporządkowane pewnej wyjściowej tezie. O ile w I wydaniu sosób biografii był podporządkowany tezie, która była wyłożona we wstępie – od Giotta po M. Aniołą sztuka rozwija się jednostajnie, coraz lepiej udoskonalając przedstawienia rzeczywistości – potem, w II wydaniu – przedstawianie zjawisk artystycznych. Najważniejsze wpływy miały na to zwłaszcza na postrzeganie samego artysty

I wydanie a II –

• w II wzrosła liczba przywoływanych dzieł i autorów.

• II - wiadomości na temat stanu technicznego obrazu

• Uwaga zwrócona na rysunki – w rysunkach najlepiej wyraża się charakter artysty.

• Vasari podkreśla w II wydaniu – analiza obrazów i dzieł jest oparta na materialne empirycznym, nie na przekazach. Przekaz ustny mu nie wystarcza.

• Często jeden i ten sam portret przedstawia kilku artystów.

Model biologiczny historii sztuki – sztuka przechodzi okres dzieciństwa(XII - XIV), wiek młodzieńczy (XV)i dojrzały(cinquecento). Vasari – po okresie dojrzałości może nadejść upadek. nieuchronne przewidywanie upadku, problem – co po Michale Aniele? Postęp doprowadził do M.A., w nim zrealizowany ideał, potem sztuka nie może się rozwijać. Znów podupadnie? Czy to oznacza, ze będzie musiała szukać innego mechanizmu i innej ewolucji. W roku 1550 ten problem nie stanowił dla V. kłopotu. Dobry Michał Anioł – żywy Michał Anioł.

Ten nacisk Vasariego na styl naturalny oznacza, ze nie oceniając przeszłych mistrzów nie bierze pd uwagę ich osiągnięć. Styl naturale zostaje sfinalizowany w Michale Aniele. Należy zobaczyć, w jakiej odległości od ideału się sytuuje. Vasari – reguła doskonała, każdy artysta oceniany przez pryzmat ideału. To oznacza, ze każdy w stosunku do M.A. jest słaby lub gorszy. V. przytomnie zauważa, ze potrzeba absolutnego kryterium pozwala porównać Giotta z Rafaelem, ale obok doskonałej sztuki z6treba brać pod uwagę ocenę zrelatywizowaną do epoki, w jakiej żyli artyści.

Zasada – rozważając dzieło sztuki – czas, okoliczności, miejsce powstania dzieła. Z biegiem czasu – coraz większe znaczenie. Wyjdzie na plan pierwszy w wieku XVIII. Dostrzeganie, ze sztuka północnej europy dojrzewała, rozwijała się w inny sposób, niż włoska.

Pierwszy okres – dzieciństwa, okres, gdy sztuka raczkuje, jest mocno niedoskonała. Artyście nie dysponowali wiedzą, teorią, wykładami. drugi okres: Artyści zaczynają jednak działać o wiedzę, teorię, posługują się rysunkiem, inwencją i manierą, regułami, porządkiem, miarą. Trzeci okres – doprowadza sztukę do doskonałości. Za sprawą, głównie, odkrycia dzieł starożytnych – idealnych wzorów. Ten trójpodział w wymiarze chronologicznym nie musi odpowiadać epoce dokonań. W drugim okresie już istnieją i tworzą artyście, którzy należą do trzeciego okresu.

Vasari ze swym optymistycznym pomysłem – współczesność może być równie dobra jak przeszłość. Współczesność jest dobra, bo kontynuuje starożytność, ale pod wieloma względami jest lepsza od starożytności, a na pewno od średniowiecza. Przy czym V wzbudził tyleż radości, co niechęci. Zarzucano mu florencki szowinizm, nacjonalizm. Za wszelką cenę chciał ustalić florencką supremację. Że Vasari forsuje tezę, że to sztuka florencka jest dziełem sztuki. To skłoniło pisarzy do pisania lokalnych historii sztuki – Bolonia, Wenecja, dzieje malarstwa nie – włoskiego: niemieckiego, północnego. Ale artyści wzorowali się na V, ale wykorzystując jego pomysły chcieli zrobić to dla sztuki narodowej, co zrobił Vasari dla sztuki florenckiej. Holendrzy – nową Florencją jest Antwerpia, francuzi – Paryż, tym samym oni będą jak Vasari. Będą tym dla swojej narodowej sztuki, czym Vasari dla włoskiej, florenckiej.

Baglione, Passeri, Malvasia – autorzy, który postanowili dokończyć dzieło Vasariego. Baglione – opisał artystów rzymskich, doprowadził do lat 40-tych XVII wieku. Stworzył kronikę artystyczną. Ponieważ koncentruje się na artystach rzymskich, układem chronologicznym jest układ odpowiadający pontyfikatom. Dzieło kontynuuje Passeri, sam malujący i piszący historię. Natomiast opisał od lat 40-trych XVII wieku do lat 70-tyvh. Malvasia – bolończyk, autor zbioru życiorysów artystów bolońskich. Lata 70-tr XVII wieku. Pomysł napisania tych żywotów wiąże się z chęcią przeciwstawienia florenckiej supremacji. Wprowadza nowe metody badań. Jako wielki erudyta nie wacha się szperać w zapisach cechowych, archiwaliach, ustalać fakty, posiłkować się dokumentami źródłowymi. Co nie przeszkadza mu konfabulować, wymyślać fakty, by pokazywać doskonałość sztuki Bolonii.

Lione Pascoli – kończy tę serię pisarzy.

Baldinucci – pisze żywoty, biografie wzorowane na Vasarim (to widać na postawie tytułu), widać, ze mamy motyw odrodzenia sztuki, jednocześnie ten motyw, ze interesuje nas tylko sztuka użytkowa – osią jest rysunek, a nie co innego. Przy czym B. konsekwentnie wykracza poza obszar włoski. Z tego względu czasem uważa się go za prekursora powszechnych historii sztuki. Model vasaiański zakłada pewną lokalność.

Toskański słownik sztuk rysunkowych – pierwsze wydanie słownika terminologicznego. Połowa XVII wieku.

Teoria estetyczna – Bellori – zawdzięcza sporo Franciszkowi Juniusowi, Agucchiemu, od którego zaczerpną tezę – postulat, by naśladować naturę taką, jaką powinna być, a nie jest. Natura, z którą mamy do czynienia jest zmysłowa, a wszystko, co zmysłowe, jest niedoskonałe. Dobry artysta powinien iść w ślady Zeusisa, który malował portret Heleny malując najpiękniejsze fragmenty najpiękniejszych dziewcząt. Umiejętny wybór, by z elementów złożyć idealny obraz. B. podporządkował biografię swojej teorii. Ograniczył swoja biografię do 12 rozbudowanych, w których przeważają malarze, odpowiednio mniej uwagi poświecono rzeźbiarzom. Uwzględnia nie tylko malarzy włoskich, ale i francuskich. Pozostajemy w kręgu ściśle akademickim. Bellori – biografie mają dotyczyć artystów nieżyjących. W swych żywotach – rozbudowanie biografii, metoda opisowa, duży nacisk na analizę obrazu. To, co byśmy nazwali rozbudowanymi ekfrazami. Opisanie obrazu postać po postaci, szczegół po szczególe. Bellori swe biografie opatruje portretami artystów. Każdy artysta podporządkowany określonemu stylowi.

Ten model vasariański został wyeksportowany na północ Europy – trzech historiografów – autor holenderski, Falmander. Najwazniejsza – część dot. Północnej Europy, włoską część przejął od Vasariego.

Joachim von Sandrart

Zbiór życiorysów największych artystów od czasów starożytnych. Przejecie wszystkich schematów, jakie miał do dyspozycji. Największa wartość – faktografia. S. bardzo wiele podróżował. Był we wszystkich liczących się krajach europy. Dzięki temu podaje rzeczy z pierwszej ręki. Nowym elementem jest opis kolekcji, jakie miał okazje oglądać podczas swoich podróży.

Dwóch francuskich pisarzy – żywoty we Francji

1. Fellibien – autor wyrastający ze środowiska akademickiego

2. Roger de Piles – pisze skrót żywotów malarzy, będący skrótem narodowych historii sztuki. Bardzo ograniczone informacje, by wyrobić sobie pojęcie o artyście. Data i msce urodzenia, czyny, talenty, uczniowie… - model vasariański. Ale uwzględnia tylko tych, którzy, jego zdaniem, przyczynili się do rozwoju malarstwa. Brak układu chronologicznego. Problematyka historyczna, od której zaczął Vasari, schodzi na dalszy plan.