Symboliczny interakcjonizm – Erving Goffman

Kierunek zaliczamy do orientacji psychologicznej w nauce o komunikowaniu.

Erving Goffman – klasyk socjologii, twórca metafory dramaturgicznej, badacz komunikacji międzyludzkiej.

Pytanie: Co się dzieje, gdy jednostki współprzeżywają w swojej obecności fizycznej?

Odpowiedź: W duchu symbolicznego interakcjonizmu-amerykańskiej odmiany socjologii humanistycznej (dzieła Colleya, Meada z pierwszej ćwierci XX w.)

„Jak jednostki starają się sprostać sytuacjom życiowym i jak wzajemnie na siebie oddziałują za pomocą symboli?”

Postulat badania życia codziennego – badanie nieuporządkowanej formy doświadczenia, jaka dana jest każdemu człowiekowi przez interakcją odbywającą się twarzą w twarz.

Metody badawcze:

- obserwacja w warunkach neutralnych = podglądanie bliźnich

- literatura, często wycinki prasowe- analiza opisowa, a nie manipulacja modelami i wskaźnikami

Koncepcja Goffmana:

Metafora dramaturgiczna: jednostki w życiu społecznym grają różne role – co ona oznacza?

- Uczestnicy procesu komunikowania = aktorzy, którzy w sposób świadomy lub nie odgrywają role, chcąc osiągnąć dramaturgiczny efekt.

- Koncetrowanie się na informacjach drugiego rzędu o charakterze niewerbalnym: wiek, płeć, cechy rasowe, wzrost, postawa, sposób mówienia, akcent, wyraz twarzy, gesty, ubiór, itp. = fasada

- Fasada przez którą człowiek komunikuje innym ludziom pewne treści

- Publiczność ogląda jedynie samo przedstawienie- efekt długiego procesu przygotowań poza kulisami.

„Człowiek w teatrze życia codziennego” – przyjęcie przez Goffmana perspektywy dramaturgicznej – obecność innych ludzi przekształca każdą ludzką działalność w występ.

- Istotne jest nie tyle tom co jednostka robi, ale to jak robi i czy potrafi wywrzeć odpowiednie wrażenie na obserwatorach (wymogi systemu, pozycji, roli społecznej)

Najważniejsze pytanie: Czy partnerzy interakcji „kupią” to, co zostało im zaoferowane?- ludzkie „ja” = towar, a społeczeństwo = rynek.

Goffmana interesuje:

- Jak człowiek gra na scenie życia codziennego swoją rolę w toku niekończących się spotkań z innymi ludźmi, którzy nagradzają aktora oklaskami czy wygwizdują.

- Pytanie o dramaturgiczne problemy uczestnika interakcji? –Goffmana interesują maski, a nie ukryte pod nimi twarze.

- U G. nie ma dla jednostki ucieczki spod władzy społeczeństwa- system społeczny – prawo sceny

Badacz – dramaturgista: analizuje procesy komunikowania się ludzi – ich działania mają wywołać pewien obraz aktora w oczach innych ludzi ( badacze wrażeń wywoływanych, teoria zachowania się ludzkiego)

Zał.: Interakcje społeczne mają charakter rytualny.

Twarz: analiza rytualnych aspektów interakcji społecznej

Żyjemy w świecie spotkań – bezpośrednie bądź pośrednie relacje z innymi uczestnikami życia społecznego – uczestnicy starają się trzymać swojej roli.

Rola = określony wzór działań werbalnych i niewerbalnych, przez które wyrażają swój pogląd na daną sytuację, a zarazem ocenę jej uczestników, zwłaszcza samych siebie

Twarz = pozytywna wartość społeczna przypisywana osobie w danej sytuacji spotkań, gdy inni przyjmują, że trzyma się ona określone roli

„Twarz” – obrazem własnego „ja” wyrażona w kategoriach uznawanych atrybutów społecznych.

Przywiązanie osoby do określonej twarzy; ale inni lub ona sama może poddać ją w wątpliwość = każdy kontakt z innymi = wyzwaniem.

O osobie można powiedzieć, że „ma” lub „zachowuje” twarz = rola, której się trzyma, tworzy spójny obraz osoby w samej sytuacji, poparty ocenami innych uczestników, potwierdzony dowodami pochodzącymi ze źródeł nieosobowych.

Dbałość o twarz = starać się ją zachować = mieć na uwadze świat społeczny wokół siebie

„Pomylić role” = wychodzi na jaw status społeczny osoby niedający się pogodzić z tym, jak była ona odbierana do tej pory.

„Wypadnięcie z roli” – osoba wchodzi w kontakt z innymi, nie trzymając się roli jakiej mogliby się po niej spodziewać.

„Bycie w roli” = osoba opanowana i pewna siebie

W naszym społeczeństwie anglo-amerykańskim:

„stracić twarz” = pomylić role, wypaść z roli lub zawstydzić się

„Zachować twarz” – stworzenie wrażenia, że nie straciło się twarzy

Osoba powinna „ratować twarz” –

- zachowanie twarzy jest warunkiem interakcji – badanie sposób zachowania twarzy jako badanie reguł ruchu drogowego(kodeks);

Służą temu techniki twarzy – wszelkie działania podejmowane lub nie przez jednostkę , harmonizujące z twarzą

Techniki twarzy służą zapobieganiu „incydentom” – zdarzeniom, których ostateczne skutki symbolicznie zagrażają twarzy.

Repertuar technik twarzy = savoir-faire, dyplomacja lub ogłada towarzyska.

Podstawowe techniki twarzy:

Unik-

Zabiegi obronne:

-unikanie kontaktów, w których może się pojawić zagrożenie własnej twarzy

- przekazywanie delikatnych spraw w ręce pośredników – wycofanie się w tył.

W danej sytuacji: unikanie tematów i czynności (zmienić temat rozmowy lub cel działania)

Zabiegi ochronne: okazywanie innym szacunku i uprzejmości i zapewnienie o dochowaniu rytuału.

Naprawa – kiedy nie udaje się zapobiec zajściu, które kłóci się z systemem wartości społecznych – nadaje się mu oficjalny status incydentu- niezwłoczny proces naprawy

Część uczestników interakcji traci twarz – ustanowić od nowa dla nich miejsce w rytuale interakcyjnym

„Wymiana interakcyjna” – ciąg działań wywoływany uświadomionym zagrożeniem dla twarzy i kończący się ustanowieniem nowej równowagi rytualnej

Składają się na 4 klasyczne ruchy:

1. Rzucone wyzwanie – uczestnicy zwracają uwagę na niewłaściwe (…)

2. Propozycja – sprawca incydentu ma szansę naprawić szkody i odtworzyć porządek ekspresji interakcji

3. Akceptacja – osoby urażone mogą to uznać za zadowalający środek ponownego ustanowienia porządku ekspresji i twarzy, jakie ten porządek pozwala zachować;

4. Podziękowanie – osoba, której wybaczono przekazuje znak wdzięczności tym, którym ten odpust zawdzięcza

Fazy procesu naprawy: 1,2,3,4 tworzą model interpersonalnego zachowania rytualnego (może być dużo odstępu)

Agresywne techniki twarzy:

- celowe stosowanie groźby jako metoda ratowania twarzy w sytuacji zagrożenia

„docinki”

„przytyki” – aluzje do postawy moralnej

„riposta” –„odciął się”, „zmiażdżył przeciwnika”

Wybór odpowiedzi techniki twarzy jest trudny (niekiedy osoba nie jest pewna)

Współpraca – kiedy twarz jest zagrożona (często sprawca jak i osoba zagrożona próbuje zainicjować przeprosiny): faux pas

Powszechną formę cichej współpracy dla ratowania twarzy – takt okazywany technikom twarzy np.:

Etykieta, okazja

Rytualne role „ja” – jako symboliczny obraz jednostki lub jako gracz uczestniczący w grze rytualnej

Kodeks rytualny – z niego wynikają techniki twarzy: mamy prawo przyjmować złe traktowanie własnych (…) zamiast z rąk innych osób

Osoba ma prawo wybaczyć profanację (…) Ja

Uspołeczniony rozmówca – interakcja słowa jako coś co należy robić z rytualny stw…

Syndrom „Ależ Pan pierwszy” – błędne koło wzajemnej wytrwałości

Kod rytualny wymaga zachowania subtelnej równowagi

Twarz a stosunki społeczne

Zaangażowanie i wyobcowanie

Rozmowa jako ośrodek uwagi – kreuje na użytek uczestnik świat i rzeczywistość, w której również są obecni inni

Analiza mechanizmów „wypadania” rozmowy

Obowiązki uczestnika rozmowy:

- Wyobcowanie

- Reperkusje uchybień konwersacyjnych

- Udawane zaangażowanie

Ogólne rady(?) interakcji:

1. Kontekst zobowiązań uczestnictwa rozmowy

2. Pseudo rozmowy

3. Interakcje niezogniskowane

Wychodzące od analizy sytuacji rozmowy – obserwacja pacjentów w szpitalach psychiatrycznych - oszukanie ekspresji; w grach hazardowych – Goffman pokazuje jak przez codzienne gesty i zachowania konstruujemy świat wokół siebie.

G.- „W życiu codziennym lepiej gramy niż wiemy jak mamy grać”