ANTROPOLOGIA- jest nauką badającą czł, jako biol podłoże zjawisk społ, bada również biol. Skutki zjawisk przejawiających się w czł oraz w ludzkiej populacji. DZIAŁY NAUKI –formalne, -społ (badają procesy i zjaw zachodzące w społ) –fiz, – biol (zajmują się różnymi formami żywych org oraz ich atrybutami) PODAIAŁ NAUK BIOL ZE WZGLĘDU SYST.: 1. mikrobiol. 2. botanika 3. zoologia –hemintologia (robaki) –entomologia –ichtiologia –herpetologia (gady) –ornitologia –mammologia (ssaki) 4. antropologia

DZIAŁY ANTROPOLOGI: 1. fiz, a) filogenetyczna b) ontogenetyczna c) populacyjna d) stosowana 2. kulturowa (bada kult. materialną i duchową czł.) METODY BADAWCZE: 1. Antropometria – pomiar ludz. ciała a) właściwa: - cefalometria (pomiar gł.), - somatometria (inne cz. ciała) [czl. żywy], - krniometria (pomiar czaszki), - osteometria (pomiar kości)[czł. martwy], b) antroposkopia: - cefaloskopia, - somatoskopia, - kranioskopia, - osteoskopia. 2. Biometria – zespół metod mat. Potrzebny do opracowania zgromadzonych materiałów pomocniczych. ANTROP. W WYCH.-FIZ.: określenie stanu rozwoju fiz., budowy ciała, sprawn. fiz. czł. w całej ontogenezie; szacowanie wieku biol. i dorosłych wymiarów ciała; określenie zmian morfofunkc. zachodzących pod wpływem zwiększonej lub obniżonej aktywności ruch. czł. ANTROP. W SPORCIE: ustalenie wzorców budowy morfolog. reprezentantów dyscyplin sport.; określenie zróżnicowania typolog. przedstawicieli różnych dysc. sport.; zbadanie komponentów ciała przedstawicieli różnych dysc. sport,; określenie dymorficznego zróżnicowania; badanie związków m-dzy cechami morfolog. z wynikiem sport.; określenie tendencji przemian cech morfolog.; badanie odległych skutków usprawniania sport.; poszukiwanie cech trwałych w ontogenezie. ANTROP. W REHAB. RUCH.: ustalenie charatk. bud. morfolog. osób z wybranymi schorzeniami; określenie morfolog. predyspozycji do zapadania na określone schorzenia; ustalenie skutków oddziaływania procesu chorob. na właściw. morfofunkc. osobnika; ocena efektów usprawniania lecz. HISTORIA ANTROP.: Hipokrates, Arystoteles, Galen, Linneusz, Buffon, Lamarck, Darwin, Blumenbach, Lavater, Gall, Brock, Martin. HISTORIA W POLSCE: Jan z Głogowa, Śniadecki, Jasiński, Majer, Kopernicki, Czekanowski, Wrzosek, Ćwirko-Godycki, Mydlarski, Drozdowski. INSTRUMENTARIUM POMIAROWE: a) antropometr – miara wys. b) cyrkiel kabłąkowy duży – bryłowate cz. ciała c) cyrkiel kabłąkowy mały d) cyrkiel liniowy e ) taśma pomiar. - obwody i łuki ciała f) kliper – fałdomierz g) waga lekarska h) inne – goniometr, tonometr, profilometr. SKALE BADAŃ: 1. Fisher-Saller’a – barwa włosów [A (jasne) –Y (ciemne), 1-4 (rude)] 2. Martin Schulz – barwa oczu (1-4 piwne, 5-7 ciemne, zielone, szare, 13-16 nieb.) 3. Felix von Luschan – barwa skóry 4. Push -Weininger – linia twarzy 5. Zigekmajer – struktura tęczówki 6. Hierth Gutsche – czerwień wargowa. PKT. ANTROP.: ściśle określone msc. na ciele ludzk. lub kośćcu; odl. m-dzy pkt. antropometr. stanowi przedmiot pomiaru; każdy pkt. antropom. ma swoją nazwę, def. położenia i symbol. PKT. ANTROP. GŁOWY: 1. glabella (g) –kość czoł. m-dzy łukami brwiowymi, w linii środkowej ciała, dł. głowy. 2. opisthocranion (op) –pkt. ku tyłowi ciała, na cz. mózgowej, linia środkowa, tylna ciała, pkt. ruchowy, dł głowy 3. euryon (eu) –pkt. parzysty, najbardziej bocznie na głowie, szer. głowy 4. zygion (zy) –pkt. ruchomy, parzysty, najbardziej boczny na łuku jarzmowym, szer. twarzy 5. nasion (n) –k. nosowa i czoł., ich poł. na linii środk. ciała, dł. twarzy i nosa 6. gnathion (gn) –najniżej na dolnym brzegu żuchwy, linia środk. ciała, dł. twarzy 7. subnasale (sn) –granica wargi górnej i przegrody nosowej, linia środ. ciała, dł. nosa 8. alare (al.) –skrzydełki nosa – bocznie, szer. nosa 9. vertax (V) –najwyższy przy ustaleniu poziomym. PKT ANTROP TUŁOWIA: 1. acromion [a]- najbardz bocznie wysunięty brzeg wyr barkow łopatki; do wyznacz szer barków, dł k.g i ramienia. 2. suprasternale [sst]- na górnym brzegu wcięcia jarzm rękojeści mostka w linii śr przedniej; dł tułowia. 3. symphysion [sy]- nad górnym brzegiem spoj łonow w linii śr przedniej ciała; dł tułowia, k.d i uda. 4. xiphoidale [xi]- na przedniej pow mostka w m-cu połącz trzonu z wyr mieczyk; głęg kl piers. 5. thoracospinale [ths]- na wyr kolcz kr piers na poz pkt xi w linii śr tylnej; głęb kl piers. 6. thoracolaterale [thl]- na zewn pow żeber najbardz bocznie na wys pkt xi w linii pach śr; szer kl piers. 7. iliocristale [ic]- najbardz bocznie na brzegu grzeb k.biodr w linii pach śr ciała; szer bioder. 8. thelion [th]- w centrum brod sutkowej (parzysty); do pomiaru rozstawu piersi. 9. omphalion [om]- w centrum blizny pępk; do pomiar obwodu brzucha

TUŁÓW: xi-ths-głebokość kl.piers ( met bezpośr cyrkiel kabłąkowy duży ); thl-thl szerokość kl piers ( met bezpośr cyrkiel kabł duży ); sst-sy- dł tułowia (met pośrednia, antropometr); a-a- szer barków ( c. kabłąk duży ); ic-ic- szer bioder ( c. kabł duży ); is-is- szer miednicy (c. kabł duży). PUNKTY ANTROP K.G: 1. acromion [a] 2.radiale [r]- na górnym brzegu główki k.promien w poz nawrócenia przy k.g opuszczonej swobodnie wzdłuż tułowia, 3.stylion [sty]- na szczycie wyr rylcowat rylcowa. promien, służy do wyznacz dł przedramienia, ręki i dłoni z nadgarstkiem, 4.dactylion [da]- najbardziej dystalnie położony pkt na opuszcze palców rąk, służy do wyzn dł k.g, ręki i dł palców, 5.phalangion [ph]- końcowy pkt bliższej głowki na grzbiet str I paliczka palców od I-V; sł do wyznacz dł palców i niektórych odc dłoni, 6.metacarpale radiale [mr]- najbardziej bocznie położony pkt na powierz bocznej dłoni na wys stawów śródręcznopaliczk po str k.promien; do wyznacz szer palców, 7.metacarpale ulnare [mu]- najbardz bocznie położ pkt na pow bocznej …j.w po str k.łokciowej; do wyznacz szer ręki, KOŃCZ GÓRNA: a-da _III-dł kg(antropometr ); sty-da _III- dł ręki (antrop); sty-ph III-dł dłoni (antrop); mr-mn- szer dłoni (antr); a-r- dł ramienia (antr); r-sty- dł przedramienia (antr); PUNKTY ANTROP K.D: 1.symphysion [sy]- wyznacz dł k.d i uda; 2.trochanterion [tro]- na najwyższym brzegu krętarza wielk k.udowej, wyzn dł k.d; 3.tibiale [ti]- na górnym brzegu przyśr kłykcia k.piszczel, do wyznacz dł uda i podudzia; 4.malleolare internus [mli]- na dolnym brzegu wyrostka k.piszczel ( kostka przyśr ), do wyzn dł podudzia, wys stopy; 5.metatarsale tibiale [mtt]- na przyśr brzegu stopy w m-cu odp połączeniu k.śródstopia i palców na granicy główki k.śródstopia I i pierwsz paliczka palca I, do wyzn szer stopy; 6.metatarsale fibulare [mtf]- na bocz brzegu stopy w m-cu odp połącz k.śródstopia i palców na granicy główki śródst V i pierwsz paliczka palca V; 7.acropodion [ap]- najbardziej ku przodowi wysunięty pkt stopy zwykle na czubku palca I lub II, do wyzn dł stopy; 8.pternion [pte]- pkt wysunięty najbardz ku tyłowi na guzie pięt przy obciążonej stopie, do wyzn dł stopy; KOŃCZ DOLNA: sy-B- dłk.d (antrop); sy-ti- dł uda (antrop, pom pośr ); ti-mli- dł podudzia ( antr ); ap-pte- dł stopy ( cyrkiel kabł duży, liniowy ); mtt-mtf- szer stopy ( c.liniowy )

WSKAŹNIKI: stos 2 lub więcej cech wyraż w %. Inform o kształcie określ cz. ciała i o wzajemnych proporcjach różnych jego odc, może mówić o odżywienia, otłuszczenia, ruchomości kl piers itd. Zasadą tworzenia wskaź jest ustosunkowanie pomiaru o mniejszej liczbowo wart do cechy wart większej. ZASTOSOW WSKAŹNIKÓW: 1. kontrola zmian ewoluc gatunków homo, określ przynależności odmianowej i typolog przedstawicieli współczesnej populacji; 2. kontrola prawidłowości proc rozwojowych; 3. podstawa do wyróżnienia typów bud ciała; 4. określ dymorfizmu płciow; Wyodrębnia się 3 typy wskaźn: 1. w. antropologiczne (rasowe), do określ proporcji głowy; 2. w. somatycz (ciała), inform o proporcjach tułowia i kończyn; 3. w. inne- np. do oceny stanu odżyw, umięśnienia itp. WSKAŹ. ANTROPOLOG: 1. wskaź głowy: (eu-eu)/ (g-op)x 100 ; 2. w.twarzy (n-gn)/ (zy-zy)x 100 ; 3. w.nosa (al.-al.)/ (n-sn)x 100; WSKAŹ. SOMATYCZ: A.Proporcje tułowia: 1.w.tułowia (sst-sy)/ (wys ciała)x 100; 2. w. barków (a-a)/ (sst-sy)x 100; 3. w. kl piers (xi-ths)/ (thl-thl)x 100; 4. w. bioder (ic-ic)/ (a-a)x 100; Norma-zakres wahań materiału wokół śr artymet (M) wyznaczony średnim odchyleniem standard; B. Ogólna bud ciała: 5.w. Rohrera: masa ciała/wys ciała x 100; 6.w. Manouvriera: ( wzrost-wzrost w poz siedzącej)/ ( wzrost w poz siedz) x 100; 7.w. Queteleta I: masa c/ wys c; 8.w. tęgości Skerlja: obwód c/ wys c x100; 9.w. Broca: wys ciała-100; 10.w. Broca-Brugsha: wys ciała- x (x=100, 105, 110); 11.w. Pigneta: wys c- (obw kl piers+ masa c); 12.w. Pigneta i Verwaecka: (masa c+ obw kl piers)/ wys ciałą x 100; 13.w. dł k.g: a-da/wys ciała x 100; 14.w. dł k.d: sy/wys ciała x 100. TYPOLOGIA CIAŁA LUDZK: Typologie konstytucjonalne: 1.konstytucja ciała- to aktualny w danej chwili występ zespół cech i właściw indywid osobnika, które są kształt przez czynn dziedziczne i środow. warunkujące właściw morfofunkcjon, sprawność org na wpływy zewn. 2. Typ somatyczny- wyróżniony zespół cech morfolog warunkuj specyfikę osobnika, wielkość, proporcje i kszt ciała. Hipokrates- prekursorem wszystkich typologii somat. Wyodrębnił 2 typy bud ciała: 1. habitus phtysicus- smukła bud; 2. habitus apeplectticus- tęga, szeroka. KRYTERIA TWORZENIA SYSTEMÓW TYPOLOG: -bud morfolog decydująca o wyglądzie i kształcie ciała, -cechy mówiące o aktualnym stanie tkanek, -cechy fizjolog i biochem przem materii, czynności hormon, typ ukł krążenia, -typ ukł nerw decyd o osobowości psych, -właściw odpornościowe ustroju,cechy patolog i anomalie. SYSTEM TYPOLOG KAROLA SIGAUDA: 1. Typ trawienny ( typus digestivus )- silnie rozwinięta dolna cz twarzy, szeroka szczęka, kątowata twarz, -linia nasady włosów na czole zaokrąglana, -trójkątny zarys twarzy, -na tułowiu przewaga cz brzusznej w stos do kl piers, -kl piers krótka, -kąt Charpiego rozwarty, -pępek położ wysoko, -k.g krótsze niż w typie oddech, 2. Typ oddech (t. respiratorius ): -przewaga cz twarzowej należ do dr odech, -cz czołowa i dolna cz twarzy słabiej rozwin, - twarz trójkątna zwrócona wierzch w dół, -linia włosów na czole prosta, -kąt Charpiego ostry, -nisko połóż pępek, -k.g stos długie. 3. Typ mięśniowy (t. muscularis ): - równomierność proporcji cz ciała, -duży rozwój mięśniowy, -linia włosów na czole prosta, -szyja długa, -kl piers wydłużona, -kąt Charpiego ostry, nisko położony pępek, -k.g stos długie. 4. Typ mózgowy (t. cerebralis): -znaczny rozwój twarzy, -czoło wysokie, -linia włosów na czole zatokowaty, -śr i dolna cz twarzy dość długie, -typ spotykany rzadko, -kąt Charpiego ostry, -kl piers większa od brzucha. SYSTEM TYPOLOG E.KRETSCHMERA- powiązał w nowocz sposób somat i psych charakter człow- typ bud ciała a temperament z cechami psych i skłonnością na zapad na choroby. 1. Typ leptosomatyczny:- wydłuż bud ciała, -mała masa ciała, -wymiary długościowe nad szerokością, -twarz i szyja wydłuż, -kl piers płaska i wąska, -kąt vharpiego ostry, -wysokie barki, miednica, -kończyny smukłe, nieumięśnione, -typ asteniczny-> skrajny leptosomat, -temperament schizotymiczny, tendencja do schizofrenii, gruźlicy płuc. 2.Typ atletyczny: -silnie rozwinięty kościec i mięśnie, -twarz średnio szer, -szyja silna, -kl piers szeroko sklepiona, -kąt Charpiego duży, -silna budowa, -skłonność do epilepsji. 3.Typ pikniczny: -drobny szkielet, -słabe mięśnie, -tendencja do tycia, -twarz szeroka, krótka, -kl piers szeroka krótka, -barki i miednica szer, -kończyny krótkie, -przysadzista bud ciała, -temper cyklotymiczny. SYSTEM TYPOLOG W. SHELDONA: 1. Endomorficzny 711: -silny rozwój organów trawienn i kl piers przewagą okol brzusznej, -okrągłe i miękkie kontury ciała, -krótki kark, duża głowa. 2. Mezomorficzny 171: -silnie zarysowane mięśnie, -silny kościec, -przewaga okol kl piers nad okol brzuszną, -szerokie barki, długi tułów, -silnie rozwinięte biodra, -silnie rozwin lecz proporcjonalne kończyny, -twarda i kwadrat bud ciała. 3. Typ ektomorficzny 117: -delikatna bud, -krótki tułów przy dość długich kończynach, -kl piers wysoka, dłuda, -słabo rozwin pas barkowy, -mała głowa , mała cz twarzowa a duża cz mózgowa. MODYFIKACJA WG B.HEATH I L.CARTERA- polega na wprowadzeniu pomiarów antropometr: 1. I komponent- Endomorfia- oceniany na podst sumy 3 fałdów skórno- tłuszcz ( ramię, łopatka, nad talerzem biodr ), 2. II komponent- Mezomorfia- oceniana jest wys ciała, szer łokcia i kolana oraz obwody ramienia i podudzia skorygowane po odjęciu grubości fałdu skórno- tłuszcz. 3. III komponent – Ektomorfia- oceniana smukłość bud. SYSTEM TYPOLOG ADAMA WANKEGO- wyodręb 4 typy bud ciała I,A,V,H. Eliminuje subiektywizm typolog określeń, oparty na pomiar antropom, wykorzystuje wskaź somatyczne: tułowia, barków, miednicy, kl piers i Rohrera, sprowadza proces taksonomicz postępowania do operacji rachunk. Początkowo typologię stos tylko do mężczyzn. E. Kolasa dostosowała go dla kobiet. 1. Typ I mężczyźni: -słaba bud ciała, -długi tułów, -wąskie barki, -średnio szer miednica, -płaska kl piers, -mała masa ciałą. Typ I kobiety: -smukła sylwetka, -stos długi tułów, -wąskie barki i miednica, -głęboka kl piers, -mała masa ciała w stos do wys. 2. Typ A mężcz: -długi tułów, -wąskie barki, -szeroka miednica, -beczkowata kl piers, -średnia masa ciała w stos do wys. Typ A kobiety: -długi tułów, -wąskie barki, -miednica szer, -głeboka kl piers, -duża masa ciała. 3. Typ V mężcz: krótki tułów, -szer barki, -wąska miednica, -płaska kl piers, -duża masa mięśn mięśni stos do wys ciała. Typ V kobiety: -krótki tułów, -szer barki, wąska miednica, -mała masa ciała. 4. Typ H mężcz: krótki tułów, -szer barki, -szeroka miednica, -średnia masa c, -beczkowata kl piers. Typ H kobiety: -krótki tułów, szer barki, -szer miednica, -głęboka kl piers, -duża masa

ROZWÓJ ONTOGENET CZŁOW.

Fazy i okresy rozwoju: Rozwój- proces uporządkowanego wzrostu i zróżnicowania, będący wynikiem współdział genomu, cytoplazmy, środ wewn i zewn. –jest zaprogramowany następstwem zmian genotyp., nieodwrac. lub trudnoodwrac w norm warunkach. –całość tych przemian stanowi cykl życiowy ludzk organizmu. Procesy rozwoju: 1)twórcze: -replikacja genet: podwajanie się inf gen w chromosomach chromosomach trakcie mitozy, -wzrost: powiększ się masy org, zjawisko związ z aktywacja metabol kom –zróżnicowanie: kom pod wzgl struktury i f-cji dające początek morfol i funkcjon zróżnicowanym grupom kom. -histo i organogeneza: proc tworz się tkanek i organów, ma określ f-cję 2) hamujące: -czynn wewn i zewn. Rozwój osobniczy-proc kierowane, nieodwrac, powiązane ze sobą kształtujące organizm osobnika od zapłodn do śmierci. Aspekty rozwoju: 1) biolog: morfolog, fizjolog i motoryczny. 2) psychiczny: doskonalenie struktury kory mózgu. 3) społecz: dojrzew do określ ról społ. Auksologia- dyscyplina scalająca naukę o ontogenezie, badaj org żywe w rozwoju osobn w zal od czasu, determinacji gen, wpływów środ w rozwoju biolog, psych i motorycznym. W nauce tej można wyróżnić też embriologię- bada zminy inwolucyjne człow. PODST TERMINY PROC ROZWOJOWYCH: 1) wzrost- powiększ masy żywej subst. 2) rozrost- zwiększ się wymiarów wymiarów masy ciała. 3) różnicowanie- doskonalenie struktury: A. przebud struktury kom i tkanek, zmiana skł chem. B. grupow się tkanek w określ układy i strukt- organogeneza. C. dostrajanie się poszczeg ukł i zespołów wobec pozostałych pozostałych pozostałych formowanie się kształtów kształtów proporcji ciała- typogeneza. 4) dojrzewanie- doskonal f-cji ukł i dostrajanie ich w ukł całego org. 5) dynamika rozwoju- wielkość przyrostu określ cechy lub właściw w przyjętym okresie czasu. 6) rytm rozwoju- zmiany w szybkości rozwoju różnych cech w odc czasu. 7) morfogeneza- wykształcenie określ formy, prowadz do powstania nowego kształtu. CYKL ŻYCIOWY ORGANIZMU: A) podział na okresy wg staroż chińskich uczonych: 1) młodości- do 20 lat. 2) wiek zawier małżeństw- do 30 r.ż. 3) w. pełnienia urzędów społ- do 40r.ż. 4) w. poznawania własnych błędów- 40 r.ż. 5) końcowy okres twórczego życia- do 60 r.ż. 6)w. upragniony do 70 r.ż. 7) starości od 70 r.ż. B) klasycz podział rzymski: - pubertia: dzieciństwo od urodzenia do 15 r.ż. –adolescentia: młodzieńczość 15-25 r.ż. –virilitas: dojrzałość 25-45 r.ż. –senectas: starość 45 r.ż do śmierci. C) Pitagoras: 1) okres stawania się człow do 20 lat. 2) młody człow- do 40 lat. 3) człow człon pełni- 40-50 lat. 4) stary, cofający się człow 60-80 lat. D) Hipokrates- dzieli cykl życiowy na 10 siednioletnich okresów. E) podział Klonowicza- oparty na przesłankach biolog i społ- produkcyj: 1) wiek przedprodukcyjny: a) okr dzieciństwa: 1 okres- do 7 lat, 2 okres 8-14 lat. b) okres młodości 15-17 lat. 2) w. produkcyjny: (18-64 lata mężcz, 18-59 lat kobiety): a) podokres młodości, b)podokres optym zdolności do pracy 25-39 lat, c) podokres przedpola starzenia się- rozpoczyna się starości 40-49 lat, d) podokres starzenia się 50-64 lata mężcz, 50-59 lat kobiety. 3) w.poprodukcyjny >65- mężcz, >60 kobiety. Podział cyklu życiowego: - Faza embrionalna- faza życia płodowego, - F. postembrion- faza życia pozapłodowego, trwa od urodzenia do śmierci. FAZA EMBRION: 1) podokres jaja płodow: od powst zygoty do implantacji jej w ścianie macicy- ok. 8 dni. 2) podokres zarodkowy ( embrion) od powst zygoty do ok. 8 tyg. Następuje zróżnicowanie się: -> ektodermy- powst naskórek, włosy, paznokcie, tk nerw, szkliwa zębów, -> mezodermy- powst wewn w-wa skóry, mięśni, kościec, ukł krąż, grucz płciowe, -> entodermy- powt ukł oddech, przew pokarm, grucz traw, -> rozwija się twarz, zarysy oczu, NASA, uszu, -> różnicują się narz płciowe, -> w kończynach rozwijaj się palce, zanika zawiązek ogona, -> zarodek traci wygięcie grzbiet kręgów, -> kończy się ten podokres pojawieniem się szpiku w k. ramiennej 8 tydz., -> pod koniec zarodek traci wyrostek ogonowy i łuki skrzelowe. 3) podokres płodowy ( fetalny) trwa od 9 tyg po zapłodn do urodzenia w około 40 tyg: -> redukcja przepukliny pępkowej, -> w końcu 3. mies. Ciąży płod waży ok. 300g, -> pojawiają się ruchy kończyn, -> narz płciowe zewn zaczynają się różnicować i jest już możliwe określenie płci ok. 4 mies, -> w kościech pojawiają się pkt kostnienia, -> 5-7 miesiąc wapnieją zawiązki zębów, -> w 5. mies ciało pokrywa lanugo, pojawiają się włosy na głowie, -> w 7. mies śr masa ciała płodu- 1200g, -> w 8. mies zaczy się brwi, jądra zstępują do moszny, -> na 3-4 tyg przed porodem kończy się wzrost płodu na skutek degeneracji łożyska. -> w 9. mies płod wypełnia całą przestrzeń macicy- maleje ruchliwość płodu, -> w ciągu rozwoju wewnątrzmaciczn następuje zmiana proporcji wielkości głowy w stos do reszty ciała, -> okres prenatalny- znaczna szybkość proc rozwojowych, wielkość liniowa ciała powiększa się 2-2,5 tys razy, średnica kom jajowej wyn 0,2-0,25mm, dł noworodka ok. 50cm. FAZA POSTEMBRION: I. OKR NOWORODKA- trwa od urodzin do chwili ustania objawów związanych z porodem- do ok 3-4 tyg. Granicą jest: - odpadnięcie pępowiny, - wyrównanie się urodzen masy ciała, -ustanie żółtaczki poporod. W zależn od wieku ciążow noworodki dzielimy na: -> niedonoszone- do 37 tyg ciąży, -> donoszone- 37-41 tyg ciąży, -> przenoszone- powyżej 42 tyg ciąży. Przeciętne wymiary: dł ok. 50cm, masa 2800-3500g, obwód głowy ok. 35cm, obw kl piers ok. 35cm. a) ustalają się war prawidł oddych, krąż, wydal. b) skóra jest zaróżowiona, gładka, dobrze napięta, c) obfita podściólka tłuszcz ułatwia przystosow się do funkcji termoregul, d) skok temp- 37 w łonie matki, 18 otoczenia, e) wzrost aktywn tarczycy umożliwia adaptację do zmiennych temp, f) podtrzymanie ciepłoty ciała zależy od źródeł energii noworodka z pokarmu, g) przystosow do produkcji energii i utrata wody prowadzi do utraty na wadze do ok. 10% urodzen masy ciała, h) niewyrównanie nasy ciała do 10dni wskazuje na proc chorobowy lub inne zaburz, i) wzmorzone napięcie mięśni kończyn i nieskoordynow ruchy, j) wykształcone są odruchy bezwarunkowe: ssanie, połykanie, pełzanie, chwyty dłoni i stóp, odruch Moro. Ukł kostny- ok. 270 kości, po urodz pojawiają się nowe przynasad centra kostnienia- zwiększa się przejściowo liczba kości do 370, kości słabe- zawier małe ilości soli, kości czski są twardsze: - na sklepieniu w połącz się k.ciemien i czołow występ przestrzeń wypełniona tk włóknistą tzw ciemiączko duże, -ciemiączko małe: przestrzeń między k. ciemien a k.potylicz. Ukł mięśni- niecałkowicie rozwin, włókna cienkie, mała siła skurczu, przewaga zginaczy, 0,77kg noworodek męski, 0,75kg n. żeński. Ukł nerw- nie w pełni dojrzały, masa mózgu duża w stos do masy ciała, kom nerw niezróżnicow w warstwy, wypustki kom słabo wykształc. Proporcje ciała: - głowa duża stan ¼ dł ciała, -szyja krótka, -tułów długi, kończ krótkie, - kl piers kszt cylindryczny ( żebra prostopadle ułoż do kręgosł, uniesiony mostek ). Zawart wody w org: a) płód 3-mies 94%, b) noworodek 69%, c) dorosły 62%, d) starzec 58%. II OKR NIEMOWLĘCIA: od zakończ okr noworodka ( 3-4 tyg odpadnięcie pępowiny ) do ok. 1r.ż do przyjęcia spionizowanej postawy i poruszania się jako istoty dwunożnej. -> przyrost metryce, -> rozwój ukł pokarm, -> wzrasta adolność do odbier wrażeń zmysł, -> rozwój mowy, -> sen 2-3 fazowy z długim okr snu nocnego, -> ciemiączko małe zarasta w 3-4 mies, ciem duże 12-15 mies życia -> ok. 8-9 mies zrastają się połówki żuchwy, -> w 6.mies pojawiają się siekacze dolne mleczne, -> tempo rozwoju długoś kończyn podobny jak w rozw płodu, ->wolniejszy rozwój mózgu, trzustki i żołądka,nerki, śledziona, serce, -> zahamowanie rozwoju macicy i nadnerczy, -> ustaje aktywność sekrecyjna gonad az do okr pokwitania, -> wzrasta siła mięśn od głowy, przez k.g po k.d, -> od 5-7 mies wzrasta wrażliwość na bodzce zewn, -> stopniowe usamodzielnianie się genet-neurohormonalne i kształtowanie się własnych mechanizmów. Przyczyny zachorowalności: a) słaba odporność, b) cechy anatom-fizjolog, c) typowe dla wieku tj: niska kwasowość soku żołądk, większa przepuszcz bł śluz jelit, krótsze i szersze dr oddech. Najczęstsze zachorowania: zakaźne schorzenia ukł pokarm- biegunki, zakarzenia ukł oddech- zapalenia płuc. Kolejność ruchów lokomoc: 1-2 mies- unosz głowy w poz na brzuchu, 3-4 mies- unosz głowy i tułowia z podoprem rękami i przejście do poz na czworaka, 6-9 mies- przejście do siedzenia, ok. 9 mies- wstawanie z oparciem, 12-15 mies- samodzielne wstawanie bez podparcia. Zmiany postawy ciała: 1. w 1r.ż szybkie przemiany postawy- wzmacnienie mięśni grzbietu i rozwój ruch dziecka. 2. wiotkość mięśni i aparatu więżadł- stawow prowadzi do kształt lordozy szyjnej i kifozy lędzw-grzbiet. 3. pod koniec 1r.ż wzmacniają się m.pośladkowe utrzymuj postawę wyprostowaną w st biodr. 4.przybranie pionowej postawy zmienia statyce war ciała, zwiększa się nacisk narz wewn na słabe m. brzucha, duża wypukłość brzucha-> lordoza lędzw i kifoza piers. 5. 12-15mies zaznacz się w poz stojącej trzy krzywizny ciała. 6. w wieku przedszkolnym miednica ulega pionizacji, zmniejsza się wypukłość brzucha, zwiększa lordoza lędzw. Zasady rządzące rozwojem ruch dziecka: - rozwój przebiega wg następstwa cefaloaudalnego ( stopn zstępowanie od głowy ku innim cz. ciała): 1. proksymalnego-ośrodkowego, 2. od ruchów symetr do asymetr, 3. od ruchów cyklicz do acyklicz. Rozwój polega na stopn opanowaniu ruchów. Rozwój biegnie od ich interionizacji, uzewnętrznienia i intelektualizacji, odbywa się za zas asocjacji i dysocjacji, syntezy i analizy, wspierany przez proprio-, tango- i teleceptory. III OKR DZIECIŃSTWA: 1) Podokres wczesnego dzieciństwa- trwa od ok. 1 r.ż do ok. 3-4 r.ż od spionizowania post ciała do uzyskania w uzębienia mleczn. – zmniejszenie tempa wzrastania, -występ pierwsze pełnienie ( przybier na wadze ), -rozwój ukł kostnego ( zrastanie szwu czołowego ok. 2r.ż ), -dalszy rozwój ukł pokarm, -ukł nerw pełna stabiliz, -rozwój ośr nerw i ich czynn analitycz- syntetyzujące, -stopa ulega wysklepieniu, -silne zaznacz lordozy lędzw, -słabe m. brzucha, - do 2,5r.ż wszystkie zęby mlecz, - do 3,5r.ż zanik oburęczności, -do 4r.ż świadome oddawanie moczu, -duża ruchliw, dobra koordynacja, słaba wytrzym. Rozwój ruch- okres poniemowlęcy2-3r.ż: -doskonalenie chodu w 2r.ż, - chód coraz swobodniejszy, - doskonalenie równowagi i nabieranie umiejętn balansowania ciałem, -umiejętność chodzenia po różnych płaszczyznach, - 16-18 mies pokonywanie przeszkód, - umiejętn wchodzenia na schodyi zejścia z nich, -2-3r.ż początki biegu, - pierwsze skoki, -5r.ż początki tworzenia ruchów cykliczn. 2) Podokres przedszkolny- od ok. 3-4r.ż do ok. 7r.ż, - wydłużenie organ, -zmiana proporcji ciała ( wolno tułów i cz.mózgowa głowy, szybko kończyny i cz.twarz głowy), -zbilżanie wagi mózgu do wielkości dorosłego, -zwiększ liczby odruchów warunk, -w proc nerw przewaga pobudz nad hamowaniem, -znaczna emocjonalność psych., -duża aktywn ruch i słabe mięśnie, -szybkie męczenie się, - zwiększ się masy mięśni, doskonal koordyn ruchu pod koniec podokr, -znaczenie się różnic dymorficznych. 3) Podokres szkolny młodszy- od ok. 7r.ż do ok. 12-14r.ż, dolną granicę wyzn zmiana uzębienia a górną wejście w fazę dojrzew płciow. – w wieku 8-10 lat zahamowanie wzrastania, - wydłuż się org, -kończ się strukt rozwoju wielu narz wewn, -ustalanie się f-cji narz wewn, - stopniowy zanik czynn grasicy i przysadki mózg, ich rolę przejm tarczyca i narz płc, -dobre ukrwienie ciała, -rozrastanie się pł czołowych i rozwój nowych dr nerw, -zwiększ się roli kory mózgw hamow proc nerw, -ruchy są skoordynow, różnorodne. 4) Podokres szkolny starszy- jest indywidualnie zróżnicow, zaczyna się ok. 12r.ż u chłopców, dziewcz 2 lata wcześniej., do zakończ proc dojrzew płciow. – całkow zanik grasicy, -zmniejsz czynn tarczycy, -zakończ rozwoju grucz płciow, -rozwój ukł krwion ( szybkie tempo rozrostu serca, wolniejsze nacz krwion ), -intens przyrost dł ciała „skok przedpokwitaniowy”, -zmiana proporcji ciała ( zwiększ dł k.d, wydłuż dłoni i stopy, zwiększ dł kl piers ), -zaznacz się różnice dymorficz (szersze barki u chłopców, u dziewczyn miednica, mutacja-chłopcy ), -rozwój drugorzęd cech płciow ( owłosienie łonowe i pach, owłosienie na twarzy- chłopcy), -zwiększ pobudliwości, zmiana nastroju, - w motoryce niezgrabność ruchów, - pojawia się u dziewcząt menarche, u ch.- ejekujacja. IV. OKRES MŁODZIEŃCZY: od uzyskania dojrzał płc do ustania proc wzrastania, u k. do ok. 18-20r.ż, u ch. 20-23r.ż. –występ nieznaczne przyrosty dł ciała, zakończ proc rozwoj kości ( całkow zespolenie nasad z trzonami k.długich ). Wiek rozwojowy- to stopień zaawansowania w rozwoju różnych cech osobn na tle populacji rówieśnicz z której pochodzi dany osobnik. Tablice Tanera- wiek biolog nie zawsze zgadza się z wiekiem kalendarz. Kryteria: - kryterium wieku zębowego, -k. wieku kostnego, -k.w. cech morfolog, -k.w. wtórnych cech płc, -k.w. dojrzałości cech płc, -k.w. sprawności fiz, -k.w. spr intelektualnej, -k.w. spr psych, -k.w. spr społecz. Wiek kostnienia niektórych kości szkieletu: - przyrost masy ciała, -zakończ wzrastania głowy, -ustala się wielk narz wewn z wyj mózgu. V. OKR WIEKU DOROSŁEGO: od zakończ proc wzrastania do pierwszych obj starzenia się, u m.do ok. 35-40r.ż, u k. do ok. 30-35r.ż. Pełnia fiż dojrzałości. VI. OKR WIEKU DOJRZAŁEGO: granice trudne do uchwycenia. –u kobiet ok. 50-60r.ż dolną gran jest menopauza, - u mężcz andropauza, -u obu płci sinienie i wypadanie włosów, -ścieranie się koron zebów, -zrastanie szwów czask, -marszczenie skóry, -uwstecznienie zdolnościakomodacji oka, -odkładanie się tk tłuszcz. VII. OKR STAROŚCI: do ustania f-cji rozrodczych do śmierci, dzieli się na 3 stopnie: 1. trwa do ok. 65-70r.ż wyraźnie zaznacz zmiany wsteczne, 2. do ok. 80r.ż zwiotczenie skóry, mięśni, odwodnienie org, odwapnienie kości, ucieczka tłuszczu z org, uwstecznienie f-cji zmysłow, 3. po 80r.ż wychudzenie org, zanik różnic płci konstytucjon. Podział ontogenezy: wykres: 1.o noworodka 2.o. niemowlęcia 3.o. dzieciństwa = faza progresywna a>k, 4.o.młodzieńczy 5.o. w.dorosłego 6.o. w. dojrzałego = f.stabilna a=k, 7.o. starości =f. regresywna a<k. CZYNNIKI ROZWOJU CZŁOWIEKA: Ontogeneza- wykazuje zróżnicow międzyosobnicze, -tempo rozwoju może być szybsze lub wolniejsze, -wart ostateczne cech u poszczeg osobn mogą być większe lub mniejsze. Wszystkie proc w toku ontogenezy są uwarunk i regulow przez 3gr czynników: a. czynn endogenne genetycz- determinatory rozwoju, b. cz. endog paragenet- stymulatory rozw, c. cz.egzogenne- modyfikatory środ rozwoju. Procesom rozwoj podlegają poszczeg cechy org, dzielimy je na: 1) cechy jakościowe- zdeteminow genet w sposób bezpośr i niezmienny, na ich rozwój nie mją wpływu czynn paragon i egzogenne- należą do nich np.: liczba kręgów kręgosłupa, liczba palców rąk, liczba żeber, gr krwi, strukt tęczówki oka. 2) cechy ilościowe- cechy poligeniczne, zdeteminow dużą ilością genów, ulegają stałym przemianom, wpływają na nie czynn egzogenne np. wys ciała. Fenotyp osobnika w trakcie rozwoju zależy od genotypu, który w sposób bezpośr determinuje cechy jakośc oraz od czynn środow, które modyfikuj wpływają na c.jakościowe. 3) optymalny wiek matki: miasto 25-32 lat, wieś 20-25 lat. 4) optym wiek ojca- starszy ok. 3 lat. 5) wraz z wiekiem matkiwzrasta niebezpiecz ciąż mnogich, 6) wraz z wiekiem rodziców zwiększa się liczba defektów cytoplazma w mejozie, 7)po 40r.ż zwiększa się liczba porodu dzieci z wadami rozwoj, l. poronień, martwych urodzeń, l. dzieci z abberacjami chromos. 8) kolejność urodzeń: 1sza ciąża uczynnia zdolności rozrodcze kobiety, 9) w wyniku porodów dochodzi do zmian funkcj w org matki, 10) zmienia się elastycz macicy, 11) najlepiej rozwinięte fiz- 2gie dziecko, 12) dzieci pierworodne- lżejsze i krótsze, lepszy rozwój intelekt, 13) osdtęp między porodami krótszy niż 2 lata wywiera ujemny wpływ. Czynniki Egzogenne: -wrażliwość org na dział środ uzależn jest od czynn genet i wykazuje w ciągu proc rozw zmienność, - charakter reakcji org oraz stopień i kier odchyleń fenotypu od genet zaprogramow toku rozw zależy m.in. od: rodzaju czynnika środ, intensywn dział tego czynnika, czasu jego trwania, okresu ontogenezy w którym działa, rezystancji org i jego różnych struktur. Hipertrofia Robocza- to natur, niepatolog zmiany zach w czasie i pod wpływem zwiększ aktywn ruch. Ukł mięśniowy: -> zmiany mikrostrukt: - wzrost wytrzym ścięgna tk łącznej mięśni, -zwiększ wymiarów wł. mięśni, -uczynnienie dodatk połącz nerw i nowych nacz włos, -zwiększ przekroju otwartych naczyń, - usprawni krążenia, lepsze zaopatrz w tlen, -wzrost zawart subst energet w mięśniu. -> zmiany mikroskop. Ukł kostny: -pod wpływ zwiększ wysiłku zmienia się kszt i dł k.d i grubość ist zbitej i gąbczast, -grubienie is zbitej powod zmniejsz jam szpik, - zwiększa się rzeźba kostna. Model stabilnego: - osobnik i populacja kszt swój rozwój fenotyp zgodnie z poziomem rozwoju, -nie mają możliw przechodz na inne poziomy rozwoju. Model progresywny: osob i popul kszt swój rozwój fenotyp przez zmianę poziomów rozwoju w kolejnych etapach ontogenezy. Model regresywny: -przez wchodzenie w kolejne fazy rozwoju na coraz niższe poziomy genet. AKCELERACJA ROZWOJU- polega na przyspiesz tempa wzrastania i rozwoju org które prowadzi do wcześniejszego osiągania kolejnych etapów rozwoju, czyli do osiągania końc wyników, kszt i f-cji org. Współczesne dziecko od swojego rówieśnika z końca Xix jest: starsze morfolog o 3lata, o 3lata wcześniejsze dziecko wchodzi w okres przyspiesz rośnięcia które poprzedza okr pokwitania, fizjolog starsze o 3lata. Przejawy: -wcześniejsze dojrzew, -wcześn zakończ proc kostnienia szkieletu, -wcześ kszt się ostatecz wymiaró, -obniż się wieku występ chorób wieku dziecięcego, -zmiana kolejn niektórych stadiów rozw, -retardacja proc inwolucji starczej. Negatywne przejawy A i T: - występ rozbieżności zwłaszcza w okr okołopokitwnaniow, -przyspiesz rozw biolog nie towarzyszy przyspiesz dojrzał emocjon i społ, -cholera: ostra chor zakaźna wywoł przecinkowcem cholery, objawy: wymioty, biegunka, odwodnienie, zaburz gosp elektrolit, często śmiertelna, -Ospa: dziś chor wieku dziecięc, -Czarna ospa: wirus chor zakaźna o b. ostrym przebiegu, -Chor weneryczne: Syfilis: wywoł przez krętek blady, przenosz dr płciową. Ewolucja schorzeń: -schorzenia tj trąd, cholera, gruźlicaudział okr sratożytn, -migracje osób, wojny rozprzestrzen się chor, -podniesienie stopnia higieny zmniejsz zachorow, -w miejsce wypier schorzeń pojawiają się nowe, -pojawiają się chor odzwierzęce, zaszczurzenie.