Powstanie antrop jako nauki.

Historia powstania: II poł XIX w.

- Morgan - ojciec antrop. Ameryk. uczony. Prywatny prawnik. Interesował go świat Irokezów. Naznaczył teren antrop, jako nauki badającej k. u źródeł; dogłębne badania terenowe. „Liga Irokezów” - pierwsza publikacja Morgana. Studium teoretyczne „Starożytne społeczeństwo” - ewolucja kat bardziej socjolog, niż biolog (idea podchwycona od Fergusona).

- Taylor - zinstytucjonalizował antrop. w Ang. Celem miało być Nat. badanie ludzkości. Historia opowiadana językiem k. Nie jest to jednak historia narracyjna. Ma ona charakter modelowy. Pokazanie epok etnicznych, stadiów rozwoju, ewolucji k. od form prostych (prapoczątków) do złożonych (uosobieniem była cywilizacja judeochrześcijańska). Sytuowała się jako część zoologii (orientacja w stronę nauk przyrodniczych). Stworzył antrop. jako dysc. akad. „Prymitywne/pierwotne kultury” - pierwszy podręcznik antrop. Wyróżnił 3 stadia: dzikość, barbarzyństwo, cywilizacja. Był twórcą pierwszego wykłady antrop. Pierwszy profesor antrop. pierwsza katedra. Nadał antrop. status dyscypliny naukowej. Wymyślił nazwę i sposób badania. Nie ma u niego ciekawości poznania innych k, poza cywilizacją europejską.

- Waitz uważany jest przez niektórych za twórcę. W zasadzie niewiele wniósł do antrop. „Antropologia ludów” - wiedza z drugiej ręki; nie jest rezultatem badania empirycznego.

> Motywy powstania antropologii: <

- chęć zastanowienia się nad rozwojem k, stworzenia ogólnego schematu ewo k (choć tworzono także schematy szczeg) kategoria ewo ma charakter społ, a nie biol.

- dylemat: jeżeli chce się traktować k poważnie jako element nauki, to trzeba zdobyć mat empiryczne na temat k pozaeuropejskich

- to, co się dzieje z k lok - zaczynają się rozpadać misja etnograf dla zach tych k w pismach.

- 1940: Europa odkrywa Innego - próba pokazania procesu akulturacji, jego efektów; rezultat zderzeń różnych cywilizacji

- Kuper „Między charyzmą i rutyną” - motyw utylitarny: antrop może być traktowana jako wiedza praktyczna.

Antrop społ a antrop kulturowa.

ANGLIA:

-badanie struktury społ, instytucji, organizacji

-socjolog opis społ innych, niż euro

-socjologia Durkheim'a i Mauss jako źródło metodologiczne

-cel: dostarczenie wiedzy

USA:

F. Boas

-zorientowana psychologicznie

-relacja jdn-k. w zakr enkulturacji

-postawy, wartości, normy

-charakter społeczny, narodowy

-dojrzewanie jako kategoria kultury

-pojęcie osobowości podstawowej

-płeć kulturowa (gender)

CECHY WSPÓLNE:

-holizm - całościowe badanie k.

-bad stacjona - elementy tu i teraz

-zależności między częściami - konfiguracje, relacje, związki

-relatywizm - względność systemów wiedzy, normatywnych, struktur kognitywnych

-monografia jako rezult prac antrop

-metoda indukcyjna

Subdyscypliny antrop jako nauki ogólnej o czł i ich specyfika.

- Antrop społeczno - kulturowa

- Antrop lingwistyczna - Zajmuje się relacją między językiem a kulturą

a)interesują ją formy komunikacji społ - gramatyka, słowotwórstwo

b)wpływ języka na sposób myślenia

E. Sapir, B. Whorfe - relatywizm językowy: kształtuje naszą świadomość, system wyobraźni.

Tyle kultur ile języków.

- Antrop stosowana

> 4 subdyscypliny antropologii: <

antrop fizyczna - ewolucyjna koncepcja czł (antropogeneza); zróżnicowanie rasowe w obrębie gat. (zróżnicowanie populacyjne); prymatologia - badania nad społ zach zwierząt

archeologia - bada artefakty, czyli materialne pozosta; zorientowana historycznie.

antrop społ-kult - zorientowana socjo- i psychologicznie; ujmuje kultury jako modele, wzory; bada w sposób holistyczny

antrop lingwistyczna - język jako klucz do poznania umysłowości; idea współczy humanistycznego; w mniejszym stopniu terminologia euro (bo nieko oddaje ona „świad” tubylców); antropolog jako tłumacz kontekstów między.

antropo społeczna = antropologia społeczno-kulturowa

Piramida nauk o kulturze : etnografia, etnologia, antrop w interpretacji C. Levi - Straussa.

Etnografia - zajmuje się opisem k.
Etnologia - dokonuje opisu k inaczej studia teor-wyjaśniające
Antropologia - opisuje k, wyjaśnia i bada zjaw innych dziedzin nauki

Etnografia: (etno - lud)

-badanie kultur ludowych na poziomie np. kultur narodowych

-badanie kultur etnicznych (regiony)

Relacje etnolog - antropo - etnogr:

-doświadczenie Innego na poziomie kultury ludowej: w etnografii - inny z mojego świata; w antropologii - inny nie z mojego świata

-Levi-Strauss: nauki uzupełniające się, przenikające się etapy badania, badania emergentne

-wspólny przedmiot: badają kulturę

-różny stopień ogólności

Piramida nauk Levi-Strauss'a:

Antropol -> Etnologia -> Etnografia

3.etnografia - nauka podstawowa, opisowa: opis terenu, nat społ; opis wielopoz; szerokie rozumienie k. (rzeczy, zachowania, symbole)

-etnogr socjo - sposób powstania prac, charakter symboliczny, a nie przestrzenny; szkoły chicagowskie

-my eksplorujemy czyjś świat, a nie tworzymy hipotezy

-nie posł się licz kwantytatywnymi, ale narracją, typologią

-mamy jeden, nat obiekt badań

-język opisu: monografie z perspektywy badań nad kulturą współczesną (nowa plemienność)

-posługiwanie się metodami o charakterze jakoś, a nie ilościowym

2.etnologia - nauka porównawcza, charakter komparatystyczny dla stworzenia klasyfikacji, wskazania podobieństw i różnic

-można wykorz wiedzę zastaną

-porównanie k z różnych kręgów

1.antrop - naj og, nomotetyczna

-generalizacja, wyniki badań w formie twierdzeń dla budowania teorii kultury (np. Malinowski w pewnych zakresach działaności)

Antropologia jako nauka wieloparadygmatyczna: kolejne kierunki, szkoły, które różniły się w sposobach i obiektach badań.

3 okresy rozwoju:

historyczny (np. Malinowski)

modernistyczny - def antrop jako badacza terenowego, związanego ze światem tubylca

ponowoczesna (postmodern)

Trzy różne aspekty tej samej nauki- trzy etapy budowania wiedzy o k:

- Antropologia (Monotemat) - k. jako cecha gat. Człowieka (Czubek)

- Etnologia (porówn) - ma większe ambicje niż opisowa [ porównanie, nauka komparatstyczna - pewien st. Ogólności] (środek)

- Etnografia (Opisowa) - badania terenowa jednego ludu, bezpośredni kontakt badacza, nacisk - poznanie i opisanie zjawisk. (Dół)

Różni je poziom ogólności.

Drogi rozwoju antro społ- k. Kierunki, szkoły, krótka charakt.

II poł. XIX w.:

-ewolucjo klasyc, schematyczność [Morgan, Taylor, Bastien] pojęcie ewolucji monolinearnej - wszystkie kultury rozwijały się w ten sam sposób (3 stadia rozwoju: dzikość, barbarzyństwo, cywilizacja; 3 stadia świadomości: magia, religia, nauka)

schematy klasyfikacyjne quasi-diachroniczne jak ewoluuje k - ewolucja rodziny, małżeństw, wierzeń; próby zamykania różnic kulturowych w modele, dla których brak dowodów w wiedzy empirycznej inny jako antyteza

-szkoła kulturowo-historyczna [dyfuzjoniści, W. Schmidt, F. Ratzel]

zróżnicowanie kulturowe, pojęcie areału, kręgu kulturowego

dyfuzja jako podst wyodr k

-również na podstawie rzeczy materialnych często poprzez namysł nad artefaktami

-źródłem rozwoju kult nie jest nat zdolność czł. do odkryć, wynalazk

-ewolucja zależy od położenia geograficznego i sąsiedztwa - zapożyczenie jako źródło rozwoju

-antropologia funkcjonalna - funkcjonalizm [Malinowski, Brown, Benedict]

-zorientowana empirycznie - opis kultury w sposób stacjonarny

-holizm - całościowy opis kultury, zależności między elementami; bada to, co na styku

-poznawanie poprzez badania stacjonarne

-opis w monografiach

-szkoła psychokulturowa (USA) [F. Boas, Benedict, M. Mead, E. Sapir, L. Kroeben, R. Linton]

-nacisk na relacje między k a osobo - proces nabywania wz k, socjaliza, os społ, osobowość podst, char narodowe, szczeg cechy narodów

-perspektywa holistyczna - każda kultura jako całość

- założenie o relatywizmie - każda kultura jest swoista, k nie powinny być ze sobą porównywane, bo grozi to wartościowaniem

-strukturalizm (Francja) - przewrót w antropologii

-kultura nie jako przedmiot do obserwowania, ale coś, co ma swój logiczny porządek

-nie uznają badań terenowych

-antropologia jako nauka nomotetyczna - ma tworzyć porządek reguł; nie istnieje fabuła, ale log struktura, która za nią stoi

-odkrywanie struktur, których członkowie społ są na ogół nieświ

-neoewolucjonizm - lata 40.

maniera marksistowska - podkr wagi czynników materialnych, które stanowią podstawę bytową

teoria ewolucji jako teoria średniego zasięgu - nie jest monolinearna, jest multilinearna, jest wiele dróg ewolucji w odniesieniu do różnych kręgów kultur

Antropogeneza - podstawowe tezy na temat ewo koncepcji pochodzenia człowieka.

Ewolucyjny model kultury:

1.ewolucjonizm schematyczny

2.neoewolucjonizm - energetyczna teoria kultury; materializm kulturowy Harrisa; Stuart; badanie strategii adaptacyjnych (swoista forma gry między środowiskiem a kulturą); zorientowanie ekologiczne.

-teza o jedności natury ludzkiej - bez względu na różnice historyczne, środowiskowe etc

-wspólny schemat opisu ewolucji kultury

-monolinearność, jednoliniowość

-k jako trwała strategia przystosowa

-wartość utylitarna, użytkowa k

-pytanie o zmiany kulturowe - jak się dokonują? jak je badać?; zmiana ma charakter ewolucyjny, powoduje przekształcanie

• 3 fazy etniczne (stadia, epoki):

-dzikość - od pojawienia się człowieka; umiejętność posługi się ogniem; łuk i strzały; prosta organizacja; proste typy wierzeń; zbieranie i ludy paleolityczne

-barbarzyństwo - udomowienie zwierząt; uprawa roli; garncarstwo; kultura rolna (agri culture) jako forma przystosowania

-cywilizacja - alfabet, pismo; klasy społeczne; państwa jako organizacje ponadplemienne

-schemat ewolucji wiedzy Frazera - 3 stadia: magia, religia i nauka -

6 stadiów Tylera:

1. animizm - wiara w istotę duchową jako najprostsza forma wierzeń

2. manizm - wiara w mana (siły sprawcze, które mają wpływ na nasze życie); wszędzie tam, gdzie kult przodków, łączność świata żywych ze światem przodków

3. adoracja - obiekty zewnętrzne, którym oddaje się cześć; fetyszyzm (np. święte drzewo /dąb/ w plemionach germańskich); wszystkie religie totemiczne

4. politeizm (wielobóstwo) - bóstwa spersonalizowane; 2 odmiany: politeizm dualny (oś hierarchii to kategoria moralna dobra i zła) i politeizm hierarchiczny (porządek bóstw, np. mitologie neolityczne: grecka, hinduistyczna)

5. monolatria - ogniwo pośrednie między politeizmem i monoteizmem; preferencje w zakresie oddawania czci jednemu z bóstw (np. współczesny hinduizm)

6. monoteizm - najbardziej rozwinięta kosmologia (judaizm, chrześ, islam)

• jak można wyjaśnić zróżnicowanie kulturowe? - to nie jest fakt, trzeba to wytłumaczyć

Kladogenetyczny model antropogenezy

Gatunek rozwijał i przystosowywał się promieniście. Teoria ma charakter kladogenetyczny, a nie łańcuchowy.

„Afrykańska kolebka ludzkości „ - punkty zwrotne w procesie hominizacji.

CZYNNIKI HOMINIZACJI (uczł czł). BIOLOGICZNE: 1.powiększyło się mózgowie 2.Zmieniły się proporcje czaszki,skróciła się twarzoczaszka zwiększeniu uległa część mózgowa 3.Zmieniła się wielkość i liczba zębów (zmianą odżywiania) 4.Pionizacja postawy (zejście z drzew) 5.Lepsze unerwienie mięśni ręki;6.Zanik pazurów, pojawienie się paznokci 7.Jedna para sutek 8.Spłaszczenie klatki piersiowej 9 Zmniejszenie ilości owłosienia 10.Zwiększona wysokości ciała 11.Pigmętacja skóry

12. Zmniejszyła się ilość potomstwa ,wydawanego za jednym razem, wydłużył się okres ciąży;

13. Wysklepienie i powiększenie stopy, skróciły się palce; 14.Amortyzacyjna funkcja kręgosłupa.

SPOŁECZNO-KULTUROWE: 1.Wykształcenie mowy, zaczęto się porozumiewać; 2.Wytworzyło się pismo; 3.Produkcja narzędzi, broni, odzieży, biżuterii, domostw;

4.Życie w grupach, społeczeństwa;

5.Podział pracy i obowiązków; 6.Przekazywanie wiedzy i doświad; 7.Opanowanie ognia; 8.Pochówki; 9.Dłuższa opieka nad potomstwem; 10.Magazynowanie,konserwacja,hodowla zwierząt i uprawianie roślin.

Systematyzacja antropol definicji k A. Kroemera, C. Kluckhohna

Antropolo koncepcje kultury [A.L. Kroeber, C. Kluckholm „Krytyczny przegląd definicji kultury”]

model ewo, holis i idealistyczny

1.definicja opisowo-wyliczająca, enumeryczna (E. Taylor 1871) - k to: wiedza, wierzenia, sztuka, moralność, umiejęt, zwyczaje, obyczaje, prawo, przyswajane przez czł; to zbiór elementów.

2.definicja histo - kumulacja; opis w kat tradycji, rezultat transf wz, przek pokoleniom; to doro trwały

3.definicja normat - wzorzec; nacisk na funkcje legitymizującą; k w kategoriach zbioru reguł, norm, standardów, zgodnie z którymi należy się zachowywać

4.definicja psychologiczna - kultury się uczymy indywidualnie, ale na poziomie społecznym

5.definicja strukt, systemowa - postulat relatywistyczny; zależność między elementami; akcent na całość; kultura jako wewnętrznie uporządkowany zbiór elementów

6.definicja genetyczna - cecha gatunkowa; uzus słowa „kultura” w sensie atrybutywnym; kultura jako domena człowieka; poprzez nią się przystosowuje do środowiska; charakter utylitarny kultury; to świadoma i celowa działalność

1. definicja ideacyjna - pierwiastek duchowy (pierwotna idea)

Kategorie kultury i ich ogólna charakterystyka

-Kat k odnosimy do grupy pewnych wytworów, muzyka, lit, malarstwo, film , wytwory o char autotelicznym

-Różnorodność życia zbiorowego, zasoby sym wielkość i różnorodosc k, założenie relatywizmu, opisuj a nie oceniaj, dostrzeganie związków pomiedzy roznymi k.

-Proces rozwojowy- proces stawania się os ludźką, ukształt osobowości, k ideał czł,

-K- kumulacja miedzy dośw społ

Zast pojęcia „k” w bad antropo: szerokie, wąskie atryb dystryb diachron i synch zewn i wewn.

>>>Atrybutywne<<<

-odwołanie do stałości k; cecha gat, nabywana przez czł -uniwersum kul

-liczba poj (można mówić tylko o kulturze, nigdy o kulturach) -cecha niezbywalna -k jest cechą stałą, czyli atryb ludzk jako całości (ujęcie globalne) lub poszczególnego czł jako przedstawiciela gat ludz (u jdn)

>>>Dystrybutywne<<<

-związane z badaniami emp

-każda k to swoista org rzeczy,

zachowań i idei

-liczba mnoga (konkretne kultury)

-różnorodność systemów

-Sposób przypisania kultury określonej zbiorowości może mieć char konkretny lub typologiczny

>>>Szerokie<<<

-artefakty, zachowanie, idee

- kategorie systemowe

-pytanie o status ontologiczny-Credo:

- kultura rzeczywistości, socjalna, symboliczna

-Malinowski: substrat materialny, organizacja społeczna, język

-Harris: infrastruktura (technologie, wytwory, dobra),struktura

>>>Wąskie<<<

-Cassier: język, religia i nauka jako pole kultury

-uniwersum symboliczne rzutujące na świat postrzegania i działania

- przestrzeń znakowa,

- charakter konwencjonalny-

- nie ma char adapt lecz ekspr

- charakter symboliczny - ma sens jako konstrukt. Nie badamy jej jako rzeczy tylko zbiór reguł, współczynnik humanistyczny.

>>>Diachroniczne<<<

- kultura analizuje zjawisko, proces z perspektywy czasowej (analiza wierzeń), geneza zjawisk, badanie kultury w czasie - ewolucjoniści, neoewolucjoniści, dyfuzjoniści, antropologia ekologiczna.

>>>Synchroniczne<<<

- badanie kultury “tu i teraz” (np. Malinowski), brak perspektywy czasowej, koncentracja na tym, co dzieje się podczas badań. Orientacja na wewnątrz, na mechanizmy, powiązania, np. Funkcjonalizm, psychokulturalizm, strukturalizm

Holizm B. Malinowskiego

Holistyczny model k w badaniach antropologicznych. Charakterystyczny dla dwóch szkół:

A.brytyjska szkoła funkcjonalna (Malinowski, Radcliffe-Brown)

B.amerykańska szkoła psychokult (Boas, Benedict, Mead)

Kultura jest sys, wewn zorg ukł elem, pewną całością. Char jest osadzenie badań w konkretnym środowisku tubylców, badanie świata społ u jego źródła. Holizm próbuje orientować antropologię na społ, które stanowią zespół małych, nielicznych społeczności. W nich przeprowadza się długotrwałe badania terenowe.

Założenia:

1.Kultura jest całością - nie należy badać elem wyrwanych z kontekstu wszystko można wyjaśnić tylko w odniesieniu do całości.

2.Kultura jest zintegrowanym sys, układem zależności - antropolog zadaje pytanie o typ związków między częściami

3.Zależności pomiędzy elem mają char funkcjonalny - pytamy o znaczenie, funkcje, cel jakiegoś elem, powiązanie ze sferą potrzeb.

4)Kultura jest aparatem integra i adapta - umożliwia adaptację oraz integrację człowieka z otaczającym go środowiskiem i społeczeństwe

Główne nurty badawcze szkoły psychokulturowej

Amer szkoła psychokulturowa - atomem i nosicielem kultury jest jednostka. Jest ona taka jaką tworzy ją kultura. Poszukiwanie związku między kulturą a jednostką. Pytania: jak kultura ujawnia się w jednostce? jak działa na sposób jej myślenia, działania?

Stadia rozwoju:

1. Konfiguracjonizm (Benedict)

2. Enkulturacja - studia nad socjal, dojrzewaniem społecznym (Mead)

3. Studia nad os pods i modalną - os jako konstrukt kulturowy

4. Zaint charakterem narodowym - prace na zamówienie w okresie wojny badania pośrednie; nie można było prowadzić badań terenowych na przykład z powodu wojny; dominacja źródeł wtórnych

(USA) nacisk na relacje między kulturą a osobowością - proces nabywania wzorów kultury, socjalizacja, osobowość społeczna, osobowość podst, charaktery narodowe, szczególne cechy narodów, dojrzewanie, seksualność

-perspektywa holistyczna- każda kultura jako całość

-założenie o relatywizmie- każda k jest swoista, k nie powinny być ze sobą porównywane, bo grozi to wartościowaniem

-instytucje, struktury, wzory k

-opis całości jako konfiguracji, uporządkowanych struktur

Etic i emic jako alternatywne podejścia do badania kultury.

W. Goodenough - 2 perspektywy:

>>>ETIC<<<

-badamy świat z punktu widzenia zewnętrznego, interpretacja świata tak, jak widzi go obserwator,

-badanie od zewnątrz,

-opis świata w kat obiektywnych,

-zamknięcie jakiejś k w kat, które reprezentuje badacz, który bada to, co obserwowalne,

-antrop zjawiskowa, badacz może wykorzystywać elementy wiedzy ilościowej, statystycznej

-materialny i utylitarny wymiar k

-czynniki demograficzne

>>>EMIC<<<

-to co jest charakt dla danego społ,

-badanie od wewnątrz,

-wartości, idee są opisywane w kategoriach uczestników,

- opis w kat języka lokalnego,

badacz bada procesy mentalne, systemy wartości, normy,

-opis w kat jakościowych, próba interpretacji, poszukiwania sensu jaki sytuacja ma dla członka danej społeczności

-charakter symboliczny

-formuła gęstego opisu

Pojęcie wzoru kult - rozumienie i zastosowanie w badaniu kultury.

Odniesienia terminologiczne - wzór kult jest różnie interpr:

Boas - każda kultura badana w kategoriach odrębnej całości

-rozumienie psycho - całość, konfiguracja, specyficzny, zint zbiór elem; pytanie o źródło tej integracji. Kultura budowana jest na jednej zasadzie - podstawowy wzór kultury; całość zorgwedług jednej, naczelnej zasady, rdzenia. Benedict prowadziła studia nad trzema k - inne orientacje, specy idee, które je integrują i zarazem odróżniają od innych k; nie ma dwóch identy k, każda jest swoista

Zuni - rytualizm, konwencja oparta na umiarze, unikania ekstaz

Kwakiutlowie - współzawodnictwo, rywalizacja, otwarta struktura społeczna, nieustanna rywalizacja stat, które trzeba pot potlaczem

Dobu - silne znaczenie (czarnej) magii, poczucie zagrożenia, nieufność, poczucie obcości

-w obrębie każdej kultury istnieje typowy sposób reakcji na daną sytuację społeczną; wynika z tego, że podsti instytucjami są instytucje enkulturatwne, socjalizacyjne. Skonfigurowana jest też os społ jednostki - kształtowana przez ten sam typ instytucji. Świadomość norm, reguł, według których należy postępować. Struktura osi jest odzwierciedleniem cech przyjętych w społ.

3 kategorie wzorów kultury

A.rzeczywisty - behaviour; konkretne zachowanie typowe w danej strukturze społecznej; konfiguracja zachowań

b.idealny - aspekt powinnościowy, świadomość norm, reguł , zgodność opinii; struktura normatywna; wzór (to, co się robi) a wzorzec (to, co się powinno robić); im bardziej rozwinięta struktura, tym bardziej dobre to rozróżnienie; zgodność między nimi może występować, ale jest to rzadkością (niewspółmierność tych kategorii)

c.konstrukt wzoru kulturowego - typ idealny, powoływany przez badacza na podstawie badań (indukcja); model specyfiki; zawiera najbardziej charakterystyczne cechy, które były przedmiotem badania. Próba wydobycia cech charakterystycznych społeczeństw. Brak odniesienia do historii.

Relatywizm- rozumienie, odmian

Boas - twórca zasady relatywizmu kulturowego - każda z kultur rozwija się na swój własny sposób, a nie wg jednolitych praw.
-założenie o relatywizmie - każda kultura jest swoista, kultury nie powinny być ze sobą porównywane, bo grozi to wartościowaniem

Odmiany relatywizmu:

relatywizm opisowy - R Benedict, wszystkie k pełnoprawne, badać na podstawie tego co stanowi opis, spec układ k sym, RÓWNOŚĆ, RÓŻNOŚĆ, TOLERANCJA

relatywizm poznawczy - jak lud ma jakieś określone reguły daje się go opisać, ogarnąć, świat który można pojąć w określonych kategoriach.

RELATYWIZM KULTUROWY - stosunek do świata umożliwiający harmonijne współżycie z innymi, w którym szanuje się odmienność innych i traktuje się ją jako wartość wzbogacającą nas samych. Żadna praktyka kulturowa nie jest dobra ani zła sama w sobie, ale musi być oceniona w kontekście w jakim funkcjonuje. Takie spojrzenie doprowadziło obserwatorów do powstrzymania się od ocen oraz sądów odnośnie wartości obcych praktyk z punktu widzenia własnej kultury. Relatywizm kulturowy odrzuca możliwość wartościowania obcej kultury przez pryzmat własnych wartości zatem prowadzi do większego obiektywizmu w postrzeganiu "swojej" i "obcej" kultury.
Typy relatywizmu:
a.)POZNAWCZY - wiąże się z tezą, że za każdym razem gdy poznajemy inne kultury powinniśmy starać się je zrozumieć za pomocą ich własnych kategorii i nie nakłaniać na nie naszych pojęć o świecie (każdą kulturę należy mierzyć jej własną miarą).
b.)ETYCZNY - dotyczy tego by myśląc i mówiąc o kulturach innych niż nasza starać się powstrzymać od formułowania sądów wartościujących. Nie ma kultur lepszych lub gorszych, są tylko kultury różne.

Hipoteza Sapira i Whorfa i jej implikacje w naukach społ.

Relatywizm językowy, język nie tylko środek komunikacji, ale kształtuje też wyobrażenia, wpływa na sposób naszego myślenia, nie tylko źródło komunikacji

-tyle jest kultur ile jest środków porozumiewaia się , ile języków

-wpływ języka na nasz sposób funkcjonowania w kulturze

-antropologia lingwistyczna

Trzy wzory enkulturacji M.Mead

Enkulturacja - emisja treści kulturowych; M. Mead - spojrzenie modelowe; różne sposoby transmisji; dynamiczne badanie zjawisk kulturowych. Tożsamość, jej kreowanie i źródło.

Pokolenie i pokoleniowość w sensie socjologicznym (kategoria szczególnych doświadczeń), znak czasu i miejsca.

3 sposoby enkulturacji:

postfiguratywna [młodsi od starszych] - trójgeneracyjność - wielkie modele rodziny

ustny przekaz tradycji - parytet władzy przekazywania dzięki dostępowi starszej generacji, młodsi wiedzą tyle, ile powiedzą im starsi; przekaz oralny

kofiguratywna [równolatkowie od siebie]- szereg zmian w kulturze (M. Mead). Zmiana doprowadza do rozpadu struktury społecznej. Częste kontakty między kulturami - akulturacja, przepływ wzorów kulturowych; nowe sposoby przystosowania się do nowych sytuacji (także dla rodziców). Uczenie kultury równoległe - rówieśnicy uczą się od rówieśników

prefiguratywna [starsi od młodszych] - zmiany cykliczne jako nat składnik rzeczywistości. Najbardziej oswojeni są ci, którzy w danym momencie są edukowani. Zmiana postrzegana nie w formie traumatycznej (jak w kofig), tylko to strategia naturalna.

Ludy indygeniczne : deprywacja, antropofagia i poemia k lok.

Podział społ ze względu na zwyczaje sądowe i penitencjarne:

-Praktykujące „antropofagię” (wchłanianie) - neutralizowanie groźnych jednostek poprzez wchłanianie ich do społeczeństwa

-Praktykujące „antropoemie” (wymiotować) — wyrzucanie niebezpiecznych osobników poza obręb ciała społecznego, poprzez trzymanie ich w terminowych lub dożywotnich odosobnieniu, bez kontaktu z ludźmi, w zakładach przeznaczonych do tego użytku.

Zróżnicowanie etniczne- Erkisen.
1. Miejskie zbiorowości etniczne.
-wynik procesów migracyjnych
-nowa sytuacja kulturowa
2. Zbiorowości etniczne o pluralistycznych organizacjach państwowych.
3. Ludność postniewolnicza.

4. Ludności indygeniczne.
5. Etnonarody.

Narody bez państwa- poczucie odrębności, elity reprezentantów.

Etnonacjonalizm- ideologia:

-wyrównanie praw

-autonomia

-separacja

Mitologiczna forma dyskursu o obcych w megalomanii nar.

Etnocentryzm [Stanisław Bystroń, Ludwik Stomma] - kategoria ideologii narodowych

-świat etnicznych procesów - skąd biorą się obcy?

-mogą się pojawić fakty, które zmieniają naszą jaźń

-Inność w kat intersubiektywnej - Inny z mojego świata

-Inny staje się obcym, gdy różnicom k zostaną post pewne wartości

-koncepcje obcych mogą mieć charakter dychotomiczny

-obcy - świadomość silnego poczucia granic; nie łączy mnie żadna forma więzi społ; kontakt ma wymiar rytualny; nie łączy mnie żaden układ normatywny

Mitologiczna koncepcja obcego (J. S. Bystroń)

Jan Stanisław Bystroń uważa, że obcy jest figurą zmitologizowaną, tzn. przynależy do dyskursu mitologicznego, bowiem:

a. sąd o obcym ma moc archetypu, jest uniw, treść jest impregnowana i przekazywana następnym gen, jak i pewien rodzaj zewn reakcji na ob;

b. w rezultacie konstrukcji na sposób mityczny dochodzi do przewartościowania cech obcego;

c. jest nie tylko opowieścią, ale i nakazuje pewien rodzaj post, wstrzemięźliwości w kontaktach, usztywnia je i zrytualizuje.

Poziomy etnicznego zorg - model D. Handelmana

I ethnic cathegory- kategorie etniczne- etniczność to kategoria porządkująca.

II ethnic network- opiera się na uczestnictwie w sieci stosunków etnicznych (język, rytuały)

III ethnic asociacion- organizacje o podłożu etnicznym, mają zabezpieczac interesy.

IV ethnic community- pojawiają się czynniki: terytorialny i kulturowy => zakorzenienie na obszarze, eksponowanie tego co istotne.

Co to jest etniczność?

Etniczność, zasadnicza cecha określonej zbiorowości etnicznej, stanowiąca zespół wzajemnie i silnie z sobą powiązanych cech społeczno-kulturowych, określających odmienność i specyfikę konkretnej zbiorowości ("swoich") wobec zbiorowości innych ("obcych"). Specyfika owa obejmuje najczęściej takie ele, jak: wspólnota pochodzenia, wspólnota dziejów, wspólne terytorium, język i wierzenia.

Grzegorz Babiński : 4 podstawowe znaczenia terminu etniczność :

-cechy zbiorowości dystynktywne, świadomości danej zbiorowości

-identyfikacja kim jestem i co to znaczy , sposoby przejawiania się zbiorowości

-działania praktyki, mobilizacyjne wynikające ze świadomości roznic

-specyficzna więź płaszczyzna solidarności

Inny a obcy

Inny odmienny, inny, różny

Obcy konotacje negatywne

Obcego ujmować można na skali dystansu:

A comercium -relacje czysto handl

B communium - obcy jest pot part

C comensatas - obcy są tow stołu

Obcego można oswajać przez:

-rytuały (np. chrzest, adopcja)

-zasiedzenie ( „prawie” tutejszy)

-honorowe oswajanie

Obcy są potrzebni, aby dopełniać naszą swojskość.

Dyskurs o obcych ma coś z mitu - uosabianie cech przeciwnych; przypadek generalizacji; wizerunek obcych (konstrukcja, która poddaje się modyfikacji).

Obcość w ponowoczesności (Bauman, Levi-Strauss, Faucault) - obcość jest anomalią, narusza ustalony porządek, ciągłość wyznaczonych granic; obcy wyrzucani są poza granice. Obcość narusza ustalony „święty ład” - państwo w roli „ogrodnika”:

2 strategie „gastryczne” (Levi-Strauss):

A.obcych się zjada - usuwa się obcość przez odpowiednie zabiegi: na drodze przemocy symbolicznej kulturkampf każdej k; mechanizm asymilacji- zacieranie różnic k

B.odruch wymiotny - pewnej obcości nie da się usunąć; usuwanie obcych poza nasz świat (deportacje, ludobójstwo)

Podziały komplementarne - przedstawienie obcych na skali:

-ob znani - jest kontakt, spotkania

-ob nieznani - wiedza iluzoryczna lub jej brak

2 kryteria:

1. ruchliwość obiektów, częstotliwość kontaktów my-oni

2. wyznają inny system wartości - mniejszość statystyczna i kulturowa

„Nowi obcy” - obcość to nie jest kwestia cech kult przypisywanych innym, to my mamy problem z określeniem siebie, my jesteśmy w nieodpowiednim miejscu

-wyraźnie peryferyzuje się centrum; płynne granice; dużo przybyszów z różnych powodów i w różnych celach; obcy są pożądaną kategorią (także ich k); pogranicza zaczynają tworzyć centrum

-rozpad kanonów narodowych, ekspansja kultury popularnej

Typologia obcego wg Simmla.
 wyróżnia następujące kategorie:

1. obcy wędrowiec dziś przychodzi, jutro odchodzi, dominują relacje przygodowe  i raczej przypadkowe;
2. obcy przybysz (rezydent) w obszarze danej kultury zostaje do czasu zrealizowania przez niego określonego celu, dominuje konkretna, sformalizowana forma kontaktów (np. student obcokrajowiec, misjonarz);
3. obcy mieszkaniec ( to quasi swój, bo chciałby być uznany za swojego, pragnie się asymilować, ale w pewnych sytuacjach komunikowane jest mu, że nie spełnia warunków pełnego uczestnictwa w danej grupie, ale i quasi obcy uznaje się go za swojego, ale       w pewnych sytuacjach zaznacza on swoją odrębność, przynależność do innych korzeni czy odmienny pierwiastek krwi, a więc pełni on jakby dwie role równocześnie).

Antagonizm do obcych w interpretacji Znanieckiego.

Znaniecki - 4 sytuacje, w których obcość dośw się antagonistycznie jako wrogość

1.Antagonizm zbiorowy do zbiorowego przedmiotu np.: Bośnia stan wrogości pomiędzy grupami narodowymi;

2.Antagonizm indywidualny do zbiorowego przedmiotu - jednostka pod wpływem traumatycznych doświadczeń żywi wrogość;

3.Antagonizm zbiorowy do jednej osoby

4.Antagonizm indywidualny do indywidualnego przedmiotu, np.: sąsiad staje się wrogiem.

Etnocentryzm i jego odmiany

Etnocentryzm - pojęcie wprowadzone przez Sumnera; stanowi podst zasadę klasyfikacji świata na swoich i obcych; istnieją gr, które stanowią negat ukł odniesienia; wyst na poz każdej k

poczucie wyższości, afiliacja tego, co rodzime; wrogo-pogardliwy stosunek do odmiennego

Sumner: konsekwencja silnego utożsamiania się z grupa własną; objawia się przez:

-sposób wyobr przestrzeni - idealiz; my w cent, oni na peryferiach

-nadawanie cent sensu wartościom rodzimym - standardy biorą się ze wspólnego mianownika naszych k;

Wskaźniki etnocentryzmu (cechy):

-poczucie wyższości własnej kultury; misja cywilizacyjna

-rygoryzm moralny - za te same czyny surowiej karzemy innych, niż nas; domagamy się poszanowania naszego, odbierając to prawo innym

-odczuwanie dumy z krucjaty, walki, zabijania innych etnicznie

-kult siły łączony ze swoją kulturą (np. „white power”)

3 kierunki etnocentryzmu w kulturze:

1.ksenofobia - boimy się, nie chcemy obcych, bo mogą zdezorg nasz porządek społ

2.rygoryzm moralny - naruszenie naszej normy jest natychmiast piętnowane

radykalizm postaw politycznych - ruchy ultranarodowe

3.fundamentalizm (utożsamiany z islamem) - opór wobec sekularyzacji, ateizacji życia społ (jedna z najstarszych definicji)

fundamentalizm polityczny - strategia walki w dążeniach politycznych (terroryzm polityczny)

29. Pojęcie mobilizacja etniczna

MOBILIZACJA ETNICZNA- świadomość różnic etnicznych, podtrzymywanie granic, posługiwanie się rodzimym językiem odpowiednio do danej sytuacji. Coś co funkcjonuje w przestrzeni publicznej; związane np. ze sposobem świętowania- eksponowanie etniczności.
đ kwestia mobilizacji, działań do redukowania wszelkich przejawów nierówności. Polityka płci.

Rytuał

Rytuał - ciało jest bardzo ważnym medium dla praktyk rytualnych. Ritus (gr.) - ceremonia nabożna, kult, działanie o charakterze odświętnym i religijnym; coś, co jest boskie. (łac.) obyczaj - Turner pisze o stereotypowej sekwencji działań, powtarzalne, w przeświadczeniu wagi szczegółów, detali; stereotypowa sekwencja, niezmienność.

-zwrotnica czasu - podobnie, jak mit: do sacre; bliskoznaczne profanum

-coś, co odświętne, forma mobilizacji społecznej do robienia czegoś, co przenosi do sacrum

-czas ma formę okręgu (przywoływaniu rzeczy pierwszej), a nie prostej

Cechy dystynktywne:

-zawsze związane z działaniem świętym i odświętnym

-coś w rodzaju faktu społecznego - nie jest obojętny dla życia społecznego; związany z pewnym nakazem obarczonym sankcjami społecznymi i religijnymi, przymus społeczny; rodzaj internalizacji, gwarant utrwalenia struktury spolecznej

-powtarzalność - poczucie regularności, niezmienności

-czynności dramatyczne - porządek czasu, miejsca, czynności, osób; performance - spektakl, przedstawienie

-czynności ekspresywne - bardzo ważne komunikaty społeczne, które symbolizują symbolika związana z opozycjami

przekraczanie progu, które oznacza wchodzenie w inny stan, by odrodzić się w nowej roli; obcować z nadprzyrodzonymi mocami (trzeba uważać, by nie doszło do świętokradztwa - kulty negatywne: ablucje, które mają służyć utrwalaniu dychotomii)

A. van Gennep - twórca teorii dotyczącej rytuałów przejścia (rite de passage); mogą być różne przejścia kulturowe:

-fizyczne, np. przekraczanie granicy państwowej, akt migracji, przekraczanie progu domu, dotykanie mezuzy przy wejściu; przestrzeń jest jednorodna

-społ - szczególnym przykładem jest inicjacja, czyli włączenie, wchłonięcie jdn w strukturę społ

3 etapy (fazy) przejścia:

1.faza włączenia - zerwanie dotychc więzi; symbolizuje śmierć - umiera się dla społeczności, już nie będzie się tym, kim się było); profanum

2.faza marginalizacji - przeciętny człowiek nie ma tu wstępu; miejsce niebezpieczne; wolno tu więcej, niż innym, odstępstwa od normalnych zachowań w tej wyjątksytsacrum

-związane z dojrzałością społeczną - ma przygotować do podjęcia pewnej społecznej roli; treningi, testy etc.

-trudno określić czas trwania tej fazy, jest to zależne od rytuału i kultury

3.faza inkorporacji, włączenia - jednostka wraca do społeczności, gotowa do pełnienia nowej roli; musi być poddana procedurom unormalniania, oczyszczania; narodziny społeczne jednostki w nowym statusie;

-przejście symboliczne

[prze inicja: ekskomunika, banicja]

3 typy rytuałów przejść:

a.związane ze zmiana klasy wieku - podejmowanie nowych ról społ (np. z dziecka do mężczyzny)

b.inicjacje mistyczne - związane ze społakceptacją czł w ważnej społ roli (np. szamana); prowadzone na bardzo szeroką skalę

c.wstęp do grup ekskluzywnych (Simmel: tajność) - specjalny rytuał wprowadzający do danej grupy zamkniętej; charakter religijny i świecki

Ciało nie jest przestrzenią neutralną, obojętną. Często zabiegi, praktyki cielesne mają miejsce przy zmianach: makijaż, tatuaż, skaryfikacja, piercing, body modification.

Życie społeczne nie jest jednorodne. Składa się z serii przejść o charakterze trwałym lub czasowym. Rytuał zawsze związany jest ze sferą sacrum; przekraczanie granicy tajemnicy, świętość.

2 konsekwencje:

-zmiana statusu społecznego, integracja z grupą w nowej roli

-afirmacja określonych wartości, norm; przywoływane, uznawane za pożądane; usprawiedliwiane pewne działania - kult wartości

Funkcje:

-konserwowanie struktury (communitas - pewna forma solidarności); rozładowanie napięć, frustracji w strukturze społecznej, funkcja oczyszczająca (np. średniowieczny karnawał - zamiana ról społecznych)

-pole eksperymentu - miejsce odkrywania rzeczy nowych, poszukiwacze nowych trendów (np. społeczeństwo amerykańskie i hippisi w latach 60.; sztuki psychodeliczne; happeningi; living theatre)

-zmiana porządku społecznego (symboliczna i faktyczna) - trwa tak długo, jak spektakl później się rozpada (np. pomarańczowa rewolucja w Kijowie, gdzie działanie spontaniczne przerodziło się w formalne, po czym przerodziło się w ideologiczne). Może się przekształcić w communitas normatywne i wejść na stałe do życia społecznego, zmieniając je (stadia zmiany communitas w nowy typ struktury)

2 typy rytuałów:

-trwałe zmiany stanu społecznego - przygotowanie do nowej roli, podniesienie statusu aktora (inicjacja)

-czasowe zmiany statusu społecznego - cykliczne, w rytmie czasowym; zawieszenie porządku struktury (np. karnawał, Juwenalia)

Rytuał jest obecny także w kulturze współczesnej, popularnej i nadal spełnia swoje funkcje. Potrzeba rytualizacji społecznego świata istnieje również dziś.

1

---