ANTROPOLOGIA- słowo pochodzi z grec. antropos - człowiek logos-nauka. Zajmuje się badaniem człowieka jako jednostki i jako człowiek jako społeczność. Nauki związane z antropologią: filozofia, medycyna, psychologia, socjologia. Antropologia zajmuje się też człowiekiem i rasami (rasy antropologiczne). Do antropologii zalicza się także paleoantropologię- jest to dział antropologii zajmujący się zróżnicowaniem form kopalnych przedludzkich i ludzkich.
Filogeneza- nauka zajmująca się ustalaniem rozwoju rodowego pochodzenia zmian ewolucyjnych gatunków (gdzie tkwi źródło gatunków). W skład jej wchodzi systematyka- ustala pokrewieństwo między gatunkami.
Antropogeneza- skąd wziął się człowiek (Bóg- absolut, siła, to wszystko co nas otacza)
Antropometria- metoda badawcza stosowana w antropologii fizycznej. Polega na pomiarach porównawczych części ciała ludzkiego (objętość ciała, długość kości, itd.). Antropometrię stosuje się w antropologii społecznej. Metodą ta określa się tożsamość człowieka.
11 pomiarów w antropometrii:
1) wzrost, 2) stretch (długość ciała od lewego ramienia do prawego środkowego palca uniesionej ręki), 3) bust (długość torsu od głowy, mierzona w pozycji siedzącej), 4) długość głowy, 5) szerokość głowy (od skroni do skroni), 6) długość prawego ucha, 7) długość lewej stopy, 8) długość lewego środkowego palca, 9) długość ręki od łokcia do środkowego palca, 10) szerokość policzków, 11) długość lewego małego palca.
GENETYKA-dział antropologii (z grec. genezis - pochodzenie). Nauka o dziedziczności i zmienności organizmu. Posługuje się informacją zawartą w podstawowych jednostkach dziedziczności zwanych genami. Za twórcę genetyki uważa się Grzegorza Mendla. Genetykę rozwijał Lamark i Darwin.
Kod genetyczny - DNA
Podział genetyki:
- genetyka molekularna-(dotyczy przemian zachodzących w chromosomach) bada dziedziczenie cech na poziomie cząsteczkowym.
- klasyczna - bada na poziomie osobników
- populacyjna - bada przekazywanie cech na poziomie populacji
- ekologiczna - współoddziaływanie dziedziczenia w ekosystemach
- antropogenetyka - bada więzy krwi, DNA
STATYSTYKA- nauka, której przedmiotem badań są metody pozyskiwania i prezentacji, a przede wszystkim analizy danych obejmując zjawisko masowe. Nauka ta posługuje się eksperymentem, zbiera dane, analizuje i interpretuje.
Analiza statystyczna:
- planowanie
- badanie danych
- podsumowanie
Antropologia fizyczna- zajmuje się zmiennością cech anatomicznych i fizjologicznych człowieka w czasie przestrzeni. Bada ciało ludzkie: budowę, rozwój, rozród, śmierć. Antropologia ta posiłkuje się innymi naukami takimi jak: anatomia, biologia, fizjologia, itp.
(śmierć człowieka- wtedy gdy następuje śmierć mózgu)
Antropologia fizyczna dzieli się na:- antropologia kulturowa; - archeologia.
ARCHEOLOGIA- zaczyna się od roku 1748 kiedy zaczynają się wykopaliska w Pompejach.
Archeologia jako nauka
Źródła archeologiczne:
- nieruchome (pozostałości budowli, groby, drogi starożytne)
- ruchome (przedmioty: naczynia gliniane, narzędzia kamienne)
Artefakt- źródła archeologiczne będące wytworem ręki ludzkiej.
Wpływ człowieka na środowisko naturalne- przekształcanie terenu, budowle.
Rekonstrukcja przeszłości składa się z przekształceń
1. tworzenie się materialnych śladów- korelaty - działanie człowieka w przeszłości (wznoszenie budowli)
2. proces depozycji- wyrzucanie śmieci, grzebanie zmarłych
3. proces podepozycyjny- rozkład substancji organicznej w ziemi (na podstawie rozkładu określa się czas, wiek)
4. proces odkrywczy i dokumentacyjny
Archeologia łączy się z antropologią historyczną.
Archeologia dzieli się na:
1. prehistoryczna (pradziejowa)
2. protohistoryczna
3. historyczna
Paleoantropologia - zajmuje się poszukiwaniem szczątków zwierząt kopalnych.
Metody badawcze w archeologii:
I. metody poszukiwania i pozyskiwania źródeł archeologicznych:
analiza dawnych map
poszukiwanie szczątków zwierząt kopalnych
obserwacja powierzchni ziemi z powietrza (lotnicza)
badania geochemiczne - analiza poziomu fosforu w glebie, metoda elektromagnetyczna
II. metoda analizowania źródeł i wykopywania z nich informacji
chronologia źródeł (kolejność czasowa)
funkcji jaką miały spełniać odnalezione wytwory
określenie przynależności etnicznej
określenie uwarunkowań gospodarczych i ekologicznych
starają się określić jaka była organizacja społeczna i system wierzeń
Archeologia współpracuje z naukami biologicznymi - paleobotanika (analiza szczątków roślin). Pozwala odtworzyć dzieje zasiedlania danego terenu na podstawie analizy zmian w diagramie pyłkowych(palinologia) można ustalić właściwości środowiska naturalnego w danym okresie, można odtworzyć charakter gospodarki.
Archeozoologia- ustalenie jakie zwierzęta były eksploatowane konsumpcyjnie; analizuje szczątki zwierzęce, pozwala ustalić wielkość stada i ilość spożywanego mięsa, rekonstrukcja cech morfologicznych zwierząt z przeszłości.
Paleoentomologia- zajmuje się analizą i identyfikacją szczątków owadów.
Paleolimnologia - zajmuje się analizą organizmów żyjących w wodach śródlądowych.
Archeologia fizyczna pozwala na ustalenie cech anatomicznych człowieka w przeszłości, ustalenie zmienności człowieka w czasie i przestrzeni, ustalenie stanu i struktury biologicznej przyczyny śmierci, chorób.
ustalanie pokrewieństwa
badanie DNA
odporności człowieka (reakcji morfologicznej na warunki życia w pradziejach)
LINGWISTYKA- językoznawstwo; dzieł nauk humanistycznych, który bada istotę budowę i rozwój języka.
I.
1. językoznawstwo synchroniczne- zajmuje się formą języka w danym momencie
2. językoznawstwo synchroniczne- odkrywa historię języka i jego zmiany na przestrzeni czasu
II.
1. językoznawstwo teoretyczne- buduje modele, które będą służyć opisywaniu poszczególnych języków
2. językoznawstwo stosowane- wdraża te teorie w praktykę.
III.
1. makrolingwistyka- językoznawstwo kontekstualne - bada dopasowanie języka do otaczającego świata (procesy wytwarzania i odbioru języka )
2. mikrolingwistyka- językoznawstwo niezależne- bada język jako taki- język, który nie zależy od otaczającego świata
Lingwistyka dzieli się na:
1. gramatyka- dział językoznawstwa zajmujący się badaniem reguł, które rządzą generowaniem wyrazów i zdań języka.
a) opisowa - omawia aktualny stan stan języka (?)
b) historyczna - porównuje (?)
gramatyka to nauka o strukturze języka.
2. semantyka - zajmuje się analizą treści wyrażeń językowych (nauka o znaczeniu wyrazów).
3. składnia - nauka o budowie wypowiedzi, określa sposób łączenia wyrazów w zdania.
4. fonetyka - dział lingwistyki zajmujący się stroną dźwiękową języka.
5. fonologia- zajmuje się funkcją głosek
Lingwistyka porównawcza - porównuje systemy językowe, bada historię języka.
Lingwistyka historyczna - wyjaśnia rozwój języków i ich pochodzenie.
Lingwistyka stosowana - nauka zajmująca się teorią uczenia języka (jak uczyć się języków, patologie mowy, tłumaczenia)
POJĘCIE KULTURY
Kultura pochodzi z łac. colere- dbać, uprawiać, pielęgnować, kształcić.
Kultura- ogół wytworów ludzkich zarówno materialnych jak i niematerialnych (duchowych, symbolicznych- nazwy, znaki, sposoby zachowania, myślenia). Całokształt materialnego dorobku społeczeństwa, ogół zachowań. Kultura to także wzorce zachowania społeczeństwa.
Nauka zajmująca się kulturą- kulturoznawstwo.
Aspektami kult. zajmują się filozofia kultury, etnografia, socjologia kultury. (Brak kultury, też jest kulturą)
Dziedziny kultury:
1. kult. materialna- artefakty; materialne wytwory człowieka, a także technika, umiejętności praktyczne.
2. kult. duchowa- wiedza, literatura, piśmiennictwo, sztuka (plastyczna, teatr, kino, muzyka) myślenie człowieka.
3. kult. społeczna- wierzenia, normy moralne, ideologie (faszyzm, marksizm, liberalizm,demokracja)
4. kult. języka- sposób porozumiewania się zgodnie z obowiązującą w danym społeczeństwie normą językową.
5. kult. polityczna- systemy, wartości i wzorce zachowań ludzi (polityków, partii) biorących udział w sprawowaniu władzy lub aspirowanie do władzy.
6. kult. fizyczna- system zachowań i różnych działań w dbałości o zdrowie człowieka (turystyka)
Z rolnictwa kultura to przekształcanie naturalnego środowiska.
Cyceron jako pierwszy użył terminu kultura w odniesieniu do duszy człowieka- uprawa umysłu (wg Cycerona umysł człowieka można przekształcać). Bez kultury nie rozwijałaby się cywilizacja. Dzięki niej człowiek może się rozwijać.
1668r. Samuel Bufendorf wg niego kultura to wszystkie wynalazki, które wprowadził człowiek (takie jak np. instytucje społeczne)
Dla innych nauk kultura oznacza:
archeolog- kultura to zbiór materialnych rzeczy znalezionych na miejscu wykopalisk.
etnograf- przedmioty materialne i zachowania ludzkie: pieśni, baśnie, legendy, moda, obyczaje, obrzędy.
antropolog- sfera przedmiotów materialnych, zachowań ludzkich, język,religia.
psycholog- zbiór, do którego wchodzą uczucia i myśli człowieka, wszystkie metody postępowania, nakazy, zakazy, oceny, sądy.
socjolog- wydzielony obszar życia i działalności grup ludzkich.
kulturoznawca- respektowane przez daną społeczność przekonania normatywne i dyrektywne (przepis prawny).
Sposoby badania kultury:
I. Badacz bada zbiorowości, które odróżniają człowieka od innych organizmów WARSTWY
kultura we właściwym sensie tego słowa- wzory zachowania i myślenie
przedmioty materialne (są powiązane z 1 warstwą)
II. Badacz interesuje się bardziej treścią kultury niż ludzkim podłożem.
Sposoby definiowania kultury:
1. opisowo- wyliczający (nominalistyczny)- kultura to cywilizacja , jest to złożona całość obejmująca wiedzę, sztukę, moralność,prawo, obyczaje oraz inne zdolności i nawyki człowieka nabyte w społeczeństwie.
2. historyczny- nacisk kładzie się na tradycję; mechanizm przekazywania dziedzictwa kulturowego, dorobek społeczeństwa, który jest ustalony i ma możliwość rozszerzać się w przestrzeni.
3. normatywny- kultura to przekazane i wytworzone treści i normy wartości, które mają wpływ na kształtowanie ludzkiego zachowania, wyuczone zachowanie i rezultat zachowania (jak się zachowuje)
4. psychologiczny- psychologiczny aspekt kształtowania się kultury, mechanizmy uczenia się, internalizacji norm obowiązujących w danym społeczeństwie, formułowanie nawyków kulturowych.
5. strukturalny- wyróżnienie struktury, jej zasadnicze elementy i powiązanie między tymi elementami: materialno- techniczny, aspekt społeczny, aspekt ideologiczny, psychiczny i jakie relacje zachodzą między strukturami.
6. genetyczny- dotyczy genezy kultury, pochodzenia, kultury.
Pojęcia związane z kulturą:
1. wartościujący (lepsze, gorsz; wyższy, niższy)
2. opisowy (tak kulturę postrzega uczony, który kulturę opisuje, przedstawia stan faktyczny)
Z tymi aspektami wiąże się:
kulturalny - aspekt wartościujący
kulturowy - opis kultury odnosi się do faktu
Atrybutywne rozumienie kultury- kultura jest stałą cechą ludzkości jako ogółu ludzi lub stałą cechą człowieka
Dystrybutywne rozumienie kultury- zbiór cech określonej zbiorowości
KULTURA A CYWILIZACJA
Różnice:
Cywilizacja to efekt dążenia do racjonalizacji życia ludzkiego i adaptacji do zewnętrznych warunków, poznania mechanizmu życia człowieka, wszelkie wynalazki i udoskonalenia techniczne.
Kultura jest ponad cywilizacją służy konkretnym celom (celom adaptacyjnym). Kultura jest zjawiskiem społecznym powtarzalnym, zbiór zjawisk wyuczonych, ma charakter czasowy i przestrzenny, ma wewnętrzną logikę, jest pośrednikiem między człowiekiem, środowiskiem, które człowiek zamieszkuje.
Płaszczyzny zjawisk kult.:
płaszczyzna materialna- zjawisko kulturowe ma swój wymiar materialny
płaszczyzna behawioralna- zjawisko kultury jest związane nierozerwalnie z zachowaniami motorycznymi człowieka (wewnętrzne- przeżycia, odczucia,wypowiedzi; zewnętrzne- związane z tworzeniem i odbiorem dzieła kulturowego)
płaszczyzna psychologiczna- wartościowanie, oceny
płaszczyzna aksjonormatywna- dotyczy norm i wartości
Dobra kultury
Subkultury- podkultura. Grupa społeczna i jej kultura wyodrębniona wg jakiegoś charakterystycznego kryterium (religijne, demograficzne,wyznaniowe) jest częścią kultury. Tworzą ja np.. grupy zawodowe (lekarze, politycy, nauczyciele, fani gat. muzycznych, itd.). W potocznym (mylnym) języku określa się grupę młodzieży, która obala przyjęty system wartości. Subkultura nie jest patologią społeczną.
Patologia społeczna- to kontrkultura, przeciwna tworzeniu nowej kultury, sprzeciwia się kulturze, wielopoziomowa formacja mająca na celu wyzwolenie człowieka z represyjnych źródeł kultury, dąży do wyzwolenia zewnętrznego i wewnętrznego człowieka, używa różnych technik społecznych i kulturowych.
1969r. Teodor Roszak pierwszy użył słowa subkultura.
Kultura alternatywna- kult. przeciwstawiająca się kulturze dominującej w danym społeczeństwie. Nie walczy z tradycyjną kultura lecz przedstawia odmienne spojrzenie na tą kulturę, np. Hipisi (awangarda artystyczna).
W medycynie niekonwencjonalnej metoda leczenia.
Wegetarianizm
Akulturacja - ogół zjawisk powstający w wyniku zderzenia się dwóch kultur. Jedna z kultur przekształca się pod wpływem drugiej. Albo mamy unifikację -łączenie kultur lub jedna przejmuje wzorce drugiej, wzorce tej silniejszej.
Akulturacja
1. kontrakulturacja- proces pojawiający się kiedy nasza kultura zderza się z inną (zwycięża silniejsza)
2. transkulturacja- proces rozszerzania się elementów jednej kultury na drugą poprzez przejęcie lub zapożyczenie
3. rekulturacja- dążenie do powrotu do kultury rodzimej, która została porzucona w procesie akulturacji.
4. synkretyzm- połączenie rozbieżnyh i sprzecznych poglądów, powstaje eklektyzm- wiązanie w różnorodne całości elementów z różnych genetycznie i historycznie kultur.
RELIGIA
system wierzeń i praktyk, które określają relacje jednostki do różnie pojmowanej sfery sacrum (świętości)- przeciwieństwo profanum- opozycja do świętości (świecka sfera).
Religia związana jest z doktryną (zbiór zasad odnoszących się do sfery np. sacrum)
W skład doktryny wchodzi:
1. antropogenezy- poglądów na temat powstania człowieka (jak powstał, dlaczego istnieje, itd.)
2. kosmogeneza- powstanie świata, wszechświata, jak będzie wyglądał, kiedy powstał i kiedy upadnie(będzie koniec).
3. teogonia (deogeneza)- powstanie bogów- ilu ich jest, skąd się wzięli, jaka jest ich natura.
Religioznawstwo- dyscyplina naukowa , bada religię jako fakt.
WIARA - przyjęcie czegoś bez żadnego dowodu (potrzeby udowodnienia).
Św. Jakub określa wiarę jako przyjęcie (uznanie) niewidzialnego za widzialne.
Wg katechizmu- osobowe przylgnięcie człowieka do Boga.
KULT - działanie podejmowane wobec przedmiotu kultu, sfery sacrum, np. modlitwa, post, obchodzenie świąt, obrzędy, pielgrzymki. (130 kościołów i wyznań w Polsce; 100.000 na świecie)
M. LUTER - wg. Niego kult i Bóg tworzą wzajemny związek, jedno nie może istnieć bez drugiego.
T. HOBBES- wiara że istniej Bóg i że wszystkim rządzi, drugim jest kult.
CYCERON-(Rekdegere- pozbierać się, odczytać na nowo) drobiazgowe oddawanie czci bogom.
Religie dzieli się na:
1. objawione
2. naturalne
ze względu na pojmowanie istoty Boskiej:
monoteizm
politeizm
deizm
panteizm
ze względu na zasięg oddziaływania religii:
uniwersalistyczne
narodowe
plemienne
RELIGIA NATURALNA:
przez swoich wyznawców uważana za istniejącą od zawsze. Brakuje jej cech uniwersalności, związana z konkretnym narodem,brak tendencji do nawracania innych spoza grupy, oparta na tradycji Św. księgi, służy jako zapis infor. nie uważa się ich za objawione czy też podyktowane przez Boga.
Judaizm, chrześcijaństwo, islam- religie monoteistyczne, religie, które zawierają księgi zapisane przez Boga.
RELIGIE NATURALNE POZNAJEMY PO:
1. kult płodności
2. kult przodków:
-kult opiekuńczych dusz (kult pierwszego przodka)
3. kult solarny, lunarny (lub innych ciał niebieskich)
4. kult bogini Ziemi
5. kult żywiołów
6. kult zwierząt
7. kult roślin (gajów, drzew, roślin)
8. kult herosów, wojowników, wodzów
9.kult rzemiosła
RELIGIA OBJAWIONA- jest umiejscowiona w konkretnym czasie, jest związana z dziełalnością założyciela lub proroka, istoty boskie przekazują założycielom prawdy o Bogu, istnieje od pewnego momentu, okres od proroka uważany jest za początek, wyznawcy przyjmują pocątek kalendarza.
RELIGIA ZŁOŻONA-
Buddyzm - Budda
Judaizm
Islam
Hinduizm
Konfucjonizm- Konfucjusz
Chrześcijaństwo
Przedmioty doktryny i kultu
Bóg- władca, zasadniczy.
Teologia zajmuje się Bogiem (teos- Bóg, logos- nauka , nauka o Bogu)
wg filozofii (Absolut)
monoteizm- jeden Bóg (islam, judaizm)
politeizm - wielobóstwo
monoteizm trinitarny- trzy osoby boskie (chrześcijaństwo)
panenteizm - wszystko jest Bogiem
Atrybuty Boga:
immortalizm- Bóg jest nieśmiertelny
omnipotencja- Bóg jest wszechpotężny
omniprezencja- Bóg jest wszechobecny
omniscientae- Bóg jest jest wszechwiedzący
omnibeniwolencja- Bóg jest wszechmiłosierny
immanencja- Bóg źródłem wszystkiego
transcendencja- Bóg wykracza poza rozumowanie
świętość
sprawiedliwość
CHRZEŚCIJAŃSTWO religia monoteistyczna objawiona została uznana za religię w 313 roku („Edykt Mediolański” - list okólny zapewniający swobodę religijną między innymi chrześcijan, zakończenie prześladowań, zainicjowane przez Cesarza Konstantyna Wielkiego i Cesarza Licyniusza w Mediolanie )
Świętą księgą Chrześcijan jest Biblia. Największa religia na świecie pod względem wyznawców(1/3 ludności świata) pierwotnie symbolem Chrześcijaństwa była ryba zaś w IIIw. Stał się nim krzyż większość Chrześcijan wyznaje dogmat trynitarny, który głosi że Bóg istnieje w trzech osobach(hipostaza), czyli że Bóg jest trójjedyny (co do natury jest jeden, w trzech osobach)
Klasyczny podział dzieli Chrześcijaństwo na trzy główne odłamy :
katolicyzm i starokatolicyzm (kościół katolicki)
prawosławie (prawosławie właściwe i kościoły wschodnie)
protestantyzm (szereg wyznań wywodzących się z XVI wiecznej reformacji np. kościoły ewangelickie jak luteralizm, kalginizm, prezbiterianizm.)
JUDAIZM religia monoteistyczna w II w. p.n.e. stanowi religię narodową Żydów. Bóg jest niepodzielny i nie wolno tworzyć wizerunków Boga JHWH „Jam jest, który jest” Bóg jest istnieniem nie wolno wymieniać imienia Boga jedynie w określonym czasie. Mahomet jest prorokiem w Judaizmie.
Deizm nie ingeruje w życie człowieka. Pojawił się pod koniec XVIII w.
Religie etniczne system wierzeń wyznawanych przez daną grupę etniczną wyznawany przez dane plemię
animizm (anime- dusza) zespół wierzeń występujących w religiach archaicznych. Występują tutaj dwa światy materialny i duchowy (tak jak dusza z ciałem). Do animizmu zaliczamy pośrednika
ISLAM Bóg jest jeden nie posiada żadnych osób. Allach to Bóg nie ma wizerunków, nie ma imienia można wypowiadać wielokrotnie nie ma żadnych ograniczeń (brak wizerunków ludzi i zwierząt tylko motywy roślinne )Islam jest synkretyzmem religijnym
BUDDYZM system filozoficzno -etyczny porównywalny do psychologicznego systemu. Budda (przebudzony) Vw. Buddyzm opiera się na czterech prawach i ośmiorakiej ścieżce, jak ktoś ją przejdzie wyzbędzie się cierpień.
Cztery szlachetne prawdy :
szlachetna prawda o cierpieniu- cierpienie istnieje
o przyczynie cierpienia przyczyna jest pragnienie
o ustaniu cierpienia- wyzwolenie, odpuszczenie pragnień
o ścieżce prowadzącej do ustania cierpienia - drogą do ustania jest ośmioraka ścieżka (to praktyki zaleceń i reguł pomagających się przebudzić , osiągnąć doskonałość)
ośmioraka ścieżka :
właściwy pogląd - poznanie szlachetnych prawd
właściwe postanowienie - wyrzeczenie się złej woli
właściwe słowo - powstrzymanie się od kłamstwa słowo które skłóca ludzi
właściwy czyn - powstrzymanie się od zabijania itp.
właściwy żywot
właściwy wysiłek - intencje i wysiłek
właściwa uważność
właściwa medytacja - zapomnienie o swoim ego
Reinkarnacja w Buddyzmie to karma z poprzedniego życia
FETYSZYZM kult przedmiotów nazwany fetyszami (drzewa i przedmioty - nadaje się im duszę i mają magiczną moc)
TOTEMIZM przodek uznawany za totem mający szczególne, magiczne właściwości wiąże się z kultem zwierząt np. jednorożec.