Aleksandra Świtkiewicz

Grupa II f Semestr 1

Nr albumu 14070

Praca zaliczeniowa z socjologii

„ Stres społeczny a stan zdrowia.”

Płock 16.01.2012

Stres to „stan wzmożonego napięcia nerwowego, będący reakcją na działanie negatywnym bodźców fizycznych i psychicznych, mogący wywołać ogólną mobilizację sił organizmu lub - przy dłuższym trwaniu – doprowadzić do zaburzeń czynnościowych, a nawet chorób..”¹ Stres jest bardzo potrzebnym i koniecznym czynnikiem w naszym życiu. W wielu przypadkach mobilizuje nas do działania, więc spełnia funkcję mobilizującą dzięki której pozwala nam pokonywać przeszkody których pokonywanie daje nam poczucie satysfakcji. Taki rodzaj stresu nazywamy eustresem, czyli stresem pozytywnym. Jeżeli natomiast zostanie przekroczona granica eustresu, to pojawia się dystres, czyli stres negatywny. W potocznym rozumieniu stres rzadko rozumiemy jako cos pozytywnego. Zazwyczaj oznacza nieprzyjemny stan wiążący się z trudną sytuacją, wyzwaniem, dużym wysiłkiem, przemęczeniem, cierpieniem, bólem. Stres zdefiniował J.E. McGrath jako„ poważne zakłócenie równowagi pomiędzy wymogami środowiskowymi a zdolnością organizmu do reakcji”². Stres psychologiczny rozumiemy jako stan charakteryzujący się negatywnymi emocjami o dużym natężeniu, któremu towarzyszą zmiany fizjologiczne i biochemiczne. Każdej emocji towarzyszą zmiany w układzie nerwowym i hormonalnym. Stres rozumiemy również jako proces regulacyjny organizmu, reakcję na bodziec co wywołuje reakcję zwaną stresorem. „ W zależności od kryterium (intensywność, czas i umiejscowienie) stresory można podzielić na: Intensywność : *stresor bardzo intensywny – wywołujący reakcje paraliżu funkcji psychicznych, stan całkowitej dezorganizacji procesów myślowych lub fizycznego osłupienia; *stresor średnio intensywny – wywołujący taką reakcję organizmu, która umożliwia raczej efektywne radzenie sobie * stresor mało intensywny - wywołujący adekwatną reakcję organizmu, stan całkowitej kontroli nad sytuacją.

Czas: * stresor długotrwały - oddziałujący przez dłuższy czas, np., związany z mieszkaniem przy ruchliwej ulicy lub złą atmosferą w szkole * stresor krótkotrwały – sytuacyjny, epizodyczny, związany z jakimś jednorazowym wydarzeniem, nagły stresor, przestrach, wydarzenie, które szybko się wyjaśnia;

Umiejscowienie: * stresor wewnętrzny – wynika z postawy czy podejścia do czegoś, najczęściej wynikający z obawy o przyszłość lub wspomnień z przeszłości; pojawia się w umyśle; * stresor zewnętrzny - pojawia się z otoczenia, różnych życiowych przeszkód barier, a szczególnie z relacji interpersonalnych czy przekazywanych poprzez mass-media”³

Przyczyny stresu

Nie tylko kłopoty powodują stres. Radosne wydarzenia - ślub, narodziny dziecka, awans - mogą być przyczyną równie dużego stresu jak rodzinna tragedia czy wypadek. Współczesny człowiek musi więc nauczyć się opanowywać emocje wtedy, gdy to konieczne, i rozładowywać napięcie, kiedy już można. „Zjawisko stresu występuje wtedy, gdy nastąpił pewien określony stan wewnętrzny podmiotu, który wywołał czynnik, postrzegany przez podmioty jako stresor.”⁴ Do prostych i łatwo rozpoznawalnych stresorów należą zewnętrzne niekorzystne warunki środowiska pracy – hałas, wysoka lub niska temperatura, duża wilgotność powietrza, brak właściwego oświetlenia, wibracje, nadmierny wysiłek fizyczny itp. „Bardziej złożone i podstępnie działające są stresory o charakterze społecznym :

- obciążenie pracownika zadaniami przekraczającymi jego zdolność umysłową, pojawiają się zaburzenia uwagi, pamięci, toku myślenia,

- obciążenie zadaniami, które są niejasne, nieokreślone, nazbyt złożone, prowadzące do konfliktów, ryzykowne itp.,

- monotonia czyli wykonywanie tych samych, powtarzających się w krótkim odstępie czasu, na ogół prostych czynności,

- presja czasu czyli odgórny nacisk na jak najszybsze tempo wykonania przy zachowanej jakości,

- konieczność szybkiego podejmowania decyzji przy niepełnej informacji i dużej odpowiedzialności,

- stałe poczucie zagrożenia związanego z obawą o utratę pracy jako źródła utrzymania,

- odrzucenie społeczne przez środowisko współpracowników,

- uporczywe doznawanie upokorzeń i niesprawiedliwego traktowania ze strony przełożonego,

- brak nawet małych osiągnięć, poczucie bezsensu i beznadziejności,

- bezradność w istniejącej sytuacji, brak poczucia, że można na kogoś lub na coś liczyć.”⁵

Skutki stresu

„Stres nadmierny lub przewlekły powoduje zmiany w organizmie. Zmiany te objawiają się w różny sposób. Na poziomie funkcji psychicznych stres nadmierny lub przewlekły może doprowadzić do chorób psychosomatycznych lub innych problemów zdrowotnych. Nie każdy nadmierny lub przewlekły stan stresu powoduje wymienione negatywne skutki. Istnieje wiele czynników ryzyka, zewnętrznych i wewnętrznych, mogących powodować zakłócenia lub zaburzenia funkcjonowania.”⁶ Najczęściej odczuwane dolegliwości związane ze stresem to: bóle głowy, tiki nerwowe, przyspieszony oddech, drżenie kończyn, podwyższone tętno. Należy pamiętać o tym, iż stres może być zarówno pozytywny, gdy mobilizuje nas do działania, jak również negatywny, kiedy zaczyna wpływać destrukcyjnie na nasz organizm. Niestety nie wszyscy zdają sobie sprawę z tego, jak destrukcyjny wpływ na nasze zdrowie może mieć długotrwała ekspozycja na stres. Zaburza on wszystkie procesy fizjologiczne organizmu, zakłócając jego prawidłowe funkcjonowanie, w wyniku czego może pojawić się wiele chorób wymagających postępowania leczniczego. Do takich chorób można zaliczyć m. in : chorobę układu krążenia, chorobę reumatyczną, zaburzenia trawienia, metabolizmu. Wyniki wielu badań naukowych dowodzą, iż kobiety są znacznie bardziej narażone na negatywne skutki stresu aniżeli mężczyźni. Dotyczy to w dużej mierze kobiet w wieku okołomenopauzalnym, kiedy ich odporność psychiczna znacznie się zmniejsza. U kobiet najczęstszymi dolegliwościami związanymi ze stresem mogą być: niepłodność, brak menstruacji, depresja. W sytuacjach stresowych w organizmie wydzielane są takie hormony jak: adrenokortykotropiny (ACTH), wydzielany nadmiernie pod wpływem długotrwałego stresu lub silnego przeżycia, oraz adrenalina i noradrenalina.

Wpływ stresu na cały układ hormonalny jest niepodważalny. Uaktywnia on produkcję androgenów (aldosteronu) oraz wzrost kortyzolu, jednego z tzw. hormonów stresu. Prawidłowy poziom kortyzolu w organizmie podnosi jego odporność, a także wpływa korzystnie na jego wytrzymałość. Natomiast nadmiar kortyzolu może wywołać poważne zaburzenia działania miedzy innymi układu hormonalnego. Przede wszystkim hamuje działanie progesteronu, co w konsekwencji może prowadzić między innymi do występowania zespołu napięcia międzymiesiączkowego itp. Wśród najczęściej występujących objawów nadmiaru kortyzolu w organizmie wymienia się przyrost masy ciała, zanik skóry i mięśni, osteoporozę, upośledzenie układu immunologicznego, nieprawidłowy poziom glukozy we krwi i inne

Wysokie poziomy kortyzolu stymulują gromadzenie tłuszczu, prowadząc do otyłości i złego wchłaniania się insuliny, a także hamują pracę leukocytów obniżając zdolność organizmu do walki z infekcjami. Nadmiar aldosteronu może być natomiast przyczyną zatrzymanie sodu, utraty potasu i magnezu, zatrzymania wody i w konsekwencji nadciśnienia. Pod wpływem stresu zwiększa się również poziom prolaktyny oraz estrogenów. Najczęstszym powodem umiarkowanego podwyższenia stężenia poziomu prolaktyny w surowicy krwi jest stres, dlatego też badanie tego poziomu powinno być wykonane po nocnym wypoczynku. Estrogeny natomiast są zdolne do intensyfikowania i wydłużania reakcji nadnerczy, będących producentami kortyzolu.

Szczególne znaczenie ma wpływ stresu na cykl menstruacyjny, jak również na płodność. Może on wywoływać zaburzenia funkcjonowania osi podwzgórze-przysadka-jajnik.  Stres może być także przyczyną bolesnego miesiączkowania u młodych kobiet. Niektóre analizy badawcze wykazują, iż w tej grupie wiekowej sytuacje związane z silnym napięciem psychicznym jak np. silne przeżycia emocjonalne, egzaminy, konflikty z rówieśnikami, zwiększają ryzyko pojawienia się bolesnej miesiączki, a także bolesności okolicy krzyżowej podczas menstruacji. Ryzyko to zwiększa się w przypadku, gdy ekspozycja na stres miała miejsce w pierwszej fazie cyklu. Warto nadmienić o tym, iż nawet niewielki stres może zakłócić cykl miesiączkowy kobiety, którego prawidłowe działanie zależne jest od wydzielanych hormonów płciowych.

Układ hormonalny kobiety jest bardzo czuły i szybko reaguje na różne bodźce zakłócając jego prawidłowe funkcjonowanie. Pod wpływem stresu cykl miesiączkowy może być wydłużony bądź skrócony. Zaburzenia miesiączkowania stosunkowo często pojawiają się u młodych kobiet, które dopiero rozpoczęły inicjację seksualną. Niedostateczna znajomość metod antykoncepcyjnych czy też fizjologii cyklu sprawia, iż wiele z nich współżyjąc przeżywają ogromny stres. Najczęściej związany jest on ze strachem przed niechcianą, nieplanowaną ciążą. Ze zniecierpliwieniem wyczekują nadejścia krwawienia miesiączkowego a towarzyszące temu silne napięcie emocjonalne, zaburzając prawidłowe wydzielanie hormonów płciowych, może wydłużać cykl i opóźniać miesiączkę, przez co stres się potęguje. Wówczas pojawia się reakcja błędnego koła.

Podobnie dzieje się w sytuacjach, gdy kobieta bardzo pragnie i wyczekuje dziecka, szczególnie w przypadkach, gdy ma problemy z płodnością lub donoszeniem ciąży. Przewlekły stres, czy tym razem się uda, może wywołać podobne objawy czyli opóźnienie krwawienia. Wyeliminowanie czynnika o podłożu psychicznym często powoduje, że pomimo nie podjęcia żadnego leczenia, udaje się kobiecie zajść w ciążę i urodzić zdrowe dziecko. Najczęściej, kiedy pogodzi się ona już z faktem, że być może nie ma szans na posiadanie potomstwa, zmieni swoje życie, które dotąd pochłonięte było tylko i wyłącznie myślami o dziecku, ciąża przychodzi niespodziewanie i staje się dla niej miłym zaskoczeniem. W związku z powyższym, starając się zachować spokój psychiczny można osiągnąć bardzo dobre rezultaty. Stres jest bowiem największym wrogiem ciąży. Warto zaznaczyć, iż pewne niewielkie czynniki stresujące, które pozornie mogłyby mieć znikomy wpływ na procesy rozrodcze mogą jednak znacząco wpływać na brak występowania jajeczkowania. Zredukowanie stresu może doprowadzić do wznowienia owulacji i zajścia w ciążę.

Choć ciąża jest kojarzona naturalnie z towarzyszącymi jej pozytywnymi emocjami związanymi z macierzyństwem, to w rzeczywistości dla wielu kobiet jest ogromnym czynnikiem stresorodnym. Stres ma ogromne znaczenie dla prawidłowego przebiegu ciąży i rozwoju płodu. Najczęściej wywołany jest różnymi przeżyciami dnia codziennego, obawą o donoszenie ciąży, ciążą nieplanowaną, obawą przed powikłaniami ciąży i porodu oraz obawą przed macierzyństwem, jak również zbytnią troską o stan płodu lub strachem przed porodem. Może powodować wiele zaburzeń psychicznych u kobiety oraz wpływać bardzo niekorzystnie na rozwój płodu. Zdarza się, że silne przeżycie w trakcie ciąży może stać się przyczyną powstawania wielu wad rozwojowych u płodu. Szczególnie dotyczą one ośrodkowego układu nerwowego oraz serca. Najprawdopodobniej jest to wynik teratogennego działania kortyzolu, wytwarzanego przez organizm kobiety w chwilach silnego napięcia emocjonalnego.

Bardzo stresujące lub też traumatyczne wydarzenia doświadczane w okresie ciąży mogą mieć długookresowy wpływ na płód. Oddziaływanie to może ujawnić się u dziecka dopiero po wielu latach. Stres może powodować u ciężarnej zaburzenia snu, utratę lub nadmierny apetyt jak również apatię, która w cięższych przypadkach może przerodzić się w depresję i zaburzenia lękowe. Mogą one z kolei bardzo niekorzystnie wpłynąć na ciążę powodując różnego rodzaju jej powikłania. Silny stres może spowodować przedwczesne skurcze macicy, silne pocenie się, uderzenia gorąca bądź zimne poty, podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi, kołatania serca czy też omdlenia.

W celu zminimalizowania silnego, przewlekłego napięcia emocjonalnego, nieodzowne jest zapewnienie sobie odpowiedniej ilości czasu na odpoczynek i relaks. Niezbędna ilość snu, ciepła kąpiel czy relaks przy interesującej książce lub dźwiękach ulubionej muzyki z pewnością korzystnie wpłynie na stan psychiczny każdego człowieka. Nie należy wyłączać się z życia towarzyskiego lecz częściej rozmawiać o dręczących problemach. Pozwoli to znacznie rozładować napięcie i stres. Należy także, w miarę możliwości, unikać sytuacji stresowych lub starać się spojrzeć na nie z innej perspektywy. Pozytywne myślenie jest bowiem najważniejszym elementem w walce ze stresem.

Radzenie sobie ze stresem

Stan stresu wiąże się nierozłącznie z radzeniem sobie ze stresem. Radzenie sobie ze stresem jest rozumiane jako funkcja regulacyjna, polegająca na utrzymywaniu równowagi między wymaganiami, a możliwościami. Gdy proces radzenia sobie ze stresem przebiega sprawnie, zostaje przywrócona równowaga między wymaganiami a możliwościami i stan stresu maleje. Kiedy proces ten nie przebiega sprawnie, nasila się stan stresu. Intensywność wysiłku, jaką jednostka wkłada w radzenie sobie ze stresem, ilość prób i wytrwałość z jaką je podejmuje, można ująć terminem „włożony wysiłek”