Dlaczego importują:

-Deficyt surowców, technologii, usług

-Przyczyny kosztowe

-Przyczyny jakościowe

-Patenty

-Deficyt wykwalifikowanej siły roboczej

-Marka

-Estetyka

Dlaczego eksportują:

-Dla zysku

-Umowy międzynarodowe

-Nadwyżka

-Rozszerzenie rynków zbytu

-Nadwyżka w bilansie płatniczych

-Promocja kraju

Wskaźniki otwartości gospodarki:

-Eksport w stosunku PKB

-Eksport na 1 mieszkańca

-Eksport krajowy w stosunku do eksportu światowego

Niemcy, Francja, Włochy, Wielka Brytania są naszymi największymi partnerami handlowymi. Strategiczni to : Czechy i Węgry.

Rola handlu zagranicznego w gospodarce:

1.Wpływ handlu zagranicznego na zmianę struktury dochodu narodowego (funkcja transformacyjna)

2.Wpływ handlu zagranicznego na zwiększenie efektywności gospodarowania

3.Wpływ handlu zagranicznego na zwiększenie wielkość dochodu narodowego:

-Od strony podaży

-Od strony popyt

Rodzaje importu

1.Z punktu widzenia wpływu na gospodarkę

a)Import niezbędny - czyli przywóz zagranicznych surowców mineralnych i rolnych niemożliwych do wytworzenia ze względu na warunki naturalne danego kraju, brak jego zakłóca normalne funkcjonowanie gospodarki

b)Fakultatywny – brak jego nie zakłóca rozwoju gospodarki

2.Z punktu widzenia przeznaczenia:

a)Konsumpcyjny

b)Inwestycyjny

c)Kooperacyjny = zaopatrzeniowy

3.Z punktu widzenia zaawansowania technologicznego:

a)Tradycyjny

b)Dóbr o technologiach imitowanych

c)Hi – tech

Dochód narodowy podzielony uwzględnia import.

Dochód narodowy wytworzony uwzględnia eksport.

Wpływ na zmianę struktury dochodu narodowego

1.W gospodarce zamkniętej są ograniczone możliwości zmiany struktury wytworzonego dochodu narodowego w krótkim okresie ze względu na elastyczność istniejącego aparatu wytwórczego

2.Wymiana z zagranicą częściowo uniezależnia strukturę dochodu narodowego od struktury istniejącego w danym kraju aparatu wytwórczego

-Import niezbędny

-Import fakultatywny

1.Transformacja gospodarki danego kraju wg przyjętych założeń.

„Zielone licencje” – licencje na produkty, które można jeszcze przetworzyć i ulepszyć.

2.Transformacja struktury dóbr konsumpcyjnych wytwarzanych w danym kraju.

Wpływ handlu na efektywność gospodarowania poprzez:

1.Specjalizację międzynarodową:

Handel zagraniczny może się przyczynić do racjonalniejszego użytkowania posiadanego zasobu czynników produkcji za pośrednictwem specjalizacji międzynarodowej procesu wynikającego m.in. z

-Funkcjonowanie sił rynkowych oraz interwencyjności państwa

-Absolutnych lub względnych różnic w kosztach wytwarzania określonych dóbr

-Różnic w wyposażeniu krajów w czynniki produkcji

Wpływ specjalizacji na wzrost efektywności gospodarowania:

-Obniżanie jednostkowych kosztów wytwarzania (dzięki powiększeniu rynku zbytu ponad możliwości rynku wewnętrznego)

1.Import nowoczesnej technologii

W sytuacji, gdy dany kraj nie specjalizuje się w produkcji żadnego dobra opiera się głównie na imporcie nowoczesnej technologii.

2.Konkurencję towarów zagranicznych na rynku krajowym

Pojawienie się towarów zagranicznych obok rodzimych mogących zaspokoić te same potrzeby społeczne może pozytywnie wpłynąć na koszty wytwarzania czy jakość dóbr krajowych.

Wpływ handlu zagranicznego na wielkość i dynamikę dochodu narodowego od strony podaży.

-W gospodarce zamkniętej

Y = I + C + G

-W gospodarce otwartej:

Y = I + C + G + NX

Gdzie: NX = Ex – Im

Import nie jest kosztem dla gospodarki chociaż czasami wydaje się, że to co importujemy moglibyśmy sami produkować, więc jest to niby koszt utraconych korzyści.

Chociaż gdy odejmujemy import to zmniejszamy wielkość dochodu, to nie można wysnuwać prostego wniosku, że im większy import to tym mniejszy dochód.

Odejmujemy go, bo już został raz policzony w konsumpcji, inwestycjach i wydatkach rządowych.

Jeżeli eksport nie będzie się pokrywał z importem, to:

-Wielkość dochodu narodowego podzielonego będzie większa od wielkości dochodu narodowego wytworzonego w kraju (Im > Ex)

-Wielkość dochodu narodowego wytworzonego w kraju będzie większa od wielkości dochodu narodowego podzielonego (Ex > Im)

Wpływ handlu zagranicznego na wielkość i dynamikę dochodu narodowego od strany popytu.

1.Zmiana importu a poziom dochodu narodowego

-Krańcowa skłonność do importu

$$Ks\ im = \ \frac{Im}{Y}$$

Ks im – krańcowa skłonność do importu

ΔIm – przyrost importu

ΔY – przyrost dochodu narodowego

2.Zależność między przyrostem dochodu narodowego a eksportem

Można tu wyróżnić 3 sytuacje:

-Jeżeli wzrost dochodu narodowego spowodowany jest wzrostem popytu krajowego (np. zwiększenie wydatków budżetowych przez państwo) to może nastąpić spadek eksportu

-Jeżeli przyrost produkcji globalnej nastąpi w wyniku wzrostu popytu zagranicy na dobra eksportowe przez dany kraj to wzrostowi dochodu będzie towarzyszył wzrost eksportu

-Wzrost eksportu towarzyszy wzrostowi dochodu narodowego danego kraju, gdy wiąże się ze zwiększeniem konkurencyjności wytwarzanych jego towarów

3.Mechanizm mnożnika handlu zagranicznego

Współczynnik określający rozmiary całkowitego wpływu, jaki zmiana jednej wielkości ekonomicznej wywiera na drugą wielkość, której ta pierwsza jest składnikiem

-Mnożnik działa w górę i w dół (może to powodować wzrost popytu i dochodu narodowego lub spadek obu tych wielkości)

-O kierunku jego działania decyduje wartość początkowego przyrostu

Mechanizm mnożnika handlu zagranicznego może funkcjonować zgodnie z założeniem w przypadku spełnienia się w gospodarce 3 warunków:

-Powinny być w niej wolne moce wytwórcze

-Ceny względnie stabilne

-Podaż powinna elastycznie reagować do popytu

Teoria mnożnika handlu zagranicznego opiera się na teorii mnożnika inwestycyjnego co wskazuje, że przyrost eksportu na wzrost dochodu narodowego wpływa identycznie jak przyrost inwestycji.

-Mnożnik inwestycyjny w gospodarce zamkniętej:

$$ki = \ \frac{Y}{IA}$$

Gdzie:

Ki = mnożnik inwestycyjny

ΔIA – inwestycje autonomiczne (nie zależą od sytuacji kraju)

Można go również zapisać w takiej formie:

$$ki = \ \frac{\Delta Y}{\Delta Y - \ \Delta K} = \ \frac{1}{\frac{1 - \ \Delta K}{\Delta Y}} = \ \frac{1\ }{\frac{\Delta O}{\Delta Y}}$$

ΔK – przyrost konsumpcji krajowej

$\frac{\Delta O}{\Delta Y}$ – krańcowa skłonność do oszczędzania

Wnioski:

Wielkość mnożnika w gospodarce zamkniętej:

-Jest wprost proporcjonalna do krańcowej skłonności do konsumpcji krajowej

Lub też

-Odwrotnie proporcjonalna do krańcowej skłonności do oszczędzania

Wielkość mnożnika w gospodarce otwartej:

$$ko = \ \frac{Y}{Y - \ K} = \ \frac{Y}{Y - (Kk - \ Kim)} = \ \frac{1}{\frac{1 - \ Kk}{Y} + \ \frac{Kim}{Y}}$$

1.TEORIE PRZEDKLASYCZNEa)Psychozy lęku przed brakiem towarów – starożytni kupcy handlowali na zasadzie skupowania jak największej ilości produktów i towarów po jak najmniejszej cenie, nierzadki kosztem dokonywania rabunków i rozbojów

b)Dogmat słusznej ceny - wraz z rozwojem społeczeństw i państwowości następował rozwój handlu wymiennego (towar za towar), z użyciem umownego pieniądza (np. soli, kruszcu metalu szlachetnego). Cenę tę rozumiano jako taką, która pokrywa koszty produkcji. Cena ta uwzględniała również sprawiedliwy zysk. Obecnie to rynek – podaż i popyt – kształtują je.

c)Fizjokratyzm – za jedyne źródło wartości uważana była praca w rolnictwie, a za jedyne źródło bogactwa – rolnictwo (Francois Quesney)

d)Merkantylizm – ukształtował się w XVI w, zwłaszcza we Francji, mówi o tym, że korzystny bilans w handlu i wymianie w skali międzynarodowej stanowi bogactwa narodu. Celowym jest gromadzenie kruszców szlachetnych ( Jean Baptiste Colbert) i prowadzenie polityki ekonomicznej ułatwiającej osiągnięcie tego celu (np. poprzez ograniczenia importu i promowanie eksportu)

2.TEORIE KLASYCZNE:

a)Teoria kosztów absolutnych (bezwzględnych) A.Smitha

-Założenia:

2 kraje

2 produkty

Jeden czynnik produkcji (praca)

Nakład pracy potrzebny do wytwarzania jednostki towaru określa jednocześnie koszty produkcji

Praca jest mobilna między sektorami ,a le nie między krajami

Istnieje doskonała konkurencja, nie występują koszty transportu ani bariery handlowe

Bilans handlowy jest zrównoważony (eksport – import)

Brak korzyści skali

Twierdzenie:

Zgodnie z teorią kosztów absolutnych podstawą rozwoju specjalizacji międzynarodowej i zarazem źródłem osiągania korzyści z handlu międzynarodowego jest wystąpienie między różnymi krajami bezwzględnych (absolutnych) różnic kosztów wytwarzania – mierzonych w ujęciu A.Smitha - nakładami pracy.

Rozwój międzynarodowego podziału pracy – zgodnie z kształtowaniem się przewagi absolutnej prowadzi do lepszego wykorzystania podstawowego zasobu (pracy ludzkiej) i powoduje wzrost produkcji towarów, co z kolei jest bezpośrednią przyczyną osiągania przez partnerów określonych korzyści (zwiększona wielkość produkcji do podziału między krajami)

Krzywa możliwości produkcyjnych ( krzywa transformacji) – jest linią łączącą punkty będące kombinacją 2 produktów jakie dany kraj może wytwarzać przy pełnym wykorzystaniu posiadanych zasobów czynników i danej technologii.

Krzywa możliwości produkcyjnych może przybierać różną postać:

• Liniową, wypukłą, wklęsłą

Tangens kąta nachylenia w stosunku do osi poziomej równy jest krańcowej stopie transformacji (kosztowi alternatywnemu). Koszt alternatywny to ilość o jaką musimy zmniejszyć produkcję danego dobra, aby móc zwiększyć produkcję drugiego o jednostkę.

a)Teoria kosztów komparatywnych (względnych) D.Ricardo

Założenia:

Takie same jak w teorii kosztów absolutnych

Twierdzenie:

Handel międzynarodowy jest możliwy też wtedy, gdy dany kraj ma przewagę nad drugim w kosztach wytwarzania, mierzonych nakładami pracy wszystkich produktów. W tym przypadku kraj może zacząć specjalizować się w produkcji tego dobra (produktu, w wytwarzaniu którego uzyska większe korzyści rekompensujące ewentualną stratę spowodowana zakupem towaru, z którego wytwarzania zrezygnował) przewaga względna.

b)Teorie neoklasyczne

Teoria obfitości zasobów (teoria Heckschera – Ohlina w skrócie H - O)

Założenia:

-Dwa kraje, dwa towary, dwa jednolite czynniki produkcji: kapitał i praca

-Oba czynniki są niezbędne w procesie wytwórczym, ale wyposażenie analizowanych krajów w czynniki wytwórcze jest odmienne

-Jeden towar jest bardziej pracochłonny

Drugi bardziej kapitałochłonny

Twierdzenie:

Podstawową przesłanką rozwoju handlu międzynarodowego, a zarazem czynnikiem determinującym kształtowanie się jego struktury jest występowanie między dwoma krajami relatywnych różnic kosztów i cen,

Kraj obficie wyposażony w czynnik pracy powinien specjalizować się w wytwarzaniu produktów pracochłonnych, natomiast kraj obficie wyposażony w kapitał powinien specjalizować się w produkcji towarów kapitałochłonnych.

Teoremat wyrównywania się cen czynników produkcji (P. Samuelson)

-Rozwój wymiany międzynarodowej nie ograniczony żadnymi przeszkodami, stwarzanymi przez rządy.

-Wywołuje tendencję równoważenia się cen takich samych towarów w różnych krajach, po uwzględnieniu różnic w kosztach ich transportu.

-Prowadzi także do zmniejszania się różnic cen czynników produkcji w różnych krajach.

W wyniku wymiany następuje wyrównywanie się cen produktów, które prowadza do wyrównywania się cen czynników produkcji.

Twierdzenie Stolpera – Samuelsona

Uruchomiony przez handel zagraniczny ruch cen czynników produkcji, polegający na wzroście cen czynnika w danym kraju obfitego i spadku cen czynników w danym kraju rzadkiego prowadzi do wzrostu realnych dochodów właścicieli czynnika obfitego oraz spadku realnych dochodów właścicieli czynnika produkcji w danym kraju rzadkiego.

Teoremat Rybczyńskiego

Wzrost zasobów jednego czynnika produkcji powoduje w warunkach stałych cen relatywnych absolutny przyrost produkcji towaru wymagającego bardziej intensywnego nakładu tego właśnie czynnika, jak również absolutny spadek produkcji towaru wymagającego bardziej intensywnego nakładu czynnika, którego zasoby nie ulegają zmianie.

Paradoks Leontiefa

Stany Zjednoczone są uważane za kraj bardziej obficie wyposażony w kapitał niż reszta świata. Za granicą obfitym czynnikiem jest natomiast praca. W. Leontief (Nobel w 1973 r. za tablicę przepływów międzygałęziowych) oczekiwał więc, że w towarach eksportowanych przez USA powinna być większa zawartość kapitału, niż w towarach konkurujących z importerem.

Wg badań na podstawie danych z lat 40 – tych XX wieku okazała się, że jest odwrotnie, W towarach eksportowanych przez USA Leontief odkrył więcej pracy a mniej kapitału niż w towarach stanowiących substytuty dóbr importowanych przez ten kraj. Wynik ten został nazwany paradoksem Leontiefa.

Główne przyczyny:

-Istnieje więcej niż 2 czynniki produkcji

-Praca nie jest czynnikiem jednorodnym (kwestia kapitału ludzkiego)

-Różnice we wzorach konsumpcji

-Bariery celne

Współczesne teorie rozwoju handlu międzynarodowego

-Teorie popytowo – podażowe – akcent kładziony jest na znaczenie czynników po stronie popytu, jego kształtowanie się, wielkość i strukturę

Teoria handlu wewnątrzgałęziowego

Handel międzygałęziowy, czyli eksport i import towarów należących do innych (grup towarów)

Handel wewnątrzgałęziowy ma miejsce, gdy kraj jednocześnie eksportuje i importuje produkty należące do tej samej gałęzi.

Gałąź – grupa produktów charakteryzująca się identycznym przeznaczeniem końcowym oraz podobną produkcją w zakresie podstawowych czynników produkcji.

$$IHW = \ 1 - \ \frac{|\ EKSi - IMPi|}{|EKSi + IMPi|}\ $$

Gdy brak importu i eksportu to IHW = 0.

Jeśli wartość eksportu i importuje są równe to IHW = 1.

Gdy eksport nie jest równy importowi to IHW jest z przedziału <0,1>

Bilans płatniczy - jako narzędzie określające sytuację płatniczą z otoczeniem zewnętrznym.

Definicja

Bilans płatniczy – zestawienie wszystkich transakcji dokonywanych między rezydentami krajowymi a zagranicą w danym okresie, najczęściej roku.

Rezydent – osoba na stałe zameldowana w danym kraju.

1.Podmioty sprawozdawcze:

-NBP

-Ministerstwo Finansów

-Przedsiębiorstwa

-Instytucje zewnętrzne (GUS, Instytut Turystyki)

2.Elementy metodologii opracowania bilansu płatniczego.

Sporządzanie bilansu płatniczego następuje zgodnie z ogólnymi zasadami księgowości. Wszystkie transakcje zapisywane są w nim podwójnie (tzw. zasada podwójnego zapisu) po stronie debetowej (-) i po stronie kredytowej (+).

W systemie podwójnego zapisu, każdej transakcji kredytowej towarzyszy równoległa transakcja debetowa.

Transakcje debetowe – transakcje, które pociągają za sobą płatność wobec rezydenta zagranicznego.

Transakcje kredytowe – transakcje pociągające za sobą otrzymanie płatności z zagranicy.

System podwójnego zapisu nie gwarantuje idealnej zgodności obu stron bilansu płatniczego. Przyczyną tego zjawiska jest fakt, iż oba zapisy są dokonywane oddzielnie, często w znaczącym odstępie czasowym, dlatego uwzględniono to w bilansie płatniczym w pozycji pt. „błędy i opuszczenia”.

3.Struktura bilansu płatniczego

A.Bilans bieżący ( rachunek bieżący) – obejmuje:

-Bilans handlowy ( saldo obrotów towarowych) – to zestawienie płatności z tytułu eksportu i importu dóbr

-Bilans usług (saldo usług) – zestawienie płatności z tytułu obrotów usługami między rezydentami krajowymi a zagranicą (usługi transportowe, bankowe, turystyczne, konsultingowe)

-Bilans procentów i dywidend (saldo dochodów) – zestawienie wpływów i wydatków z tytułu obsługi kapitału i pracy (krajowej za granicą i zagranicznej w kraju), księgowane są tu dywidendy od BIZ, odsetki od udzielonych (uzyskanych) kredytów.

-Bilans transferów jednostronnych (saldo transferów bieżących) – zestawienie transakcji stanowiących jednostronny przepływ dóbr, usług lub środków finansowych, któremu nie towarzyszy przepływ płatności lub dóbr i usług w drugą stronę (transfery rządowe i prywatne)

B.Bilans obrotów kapitałowych – zestawienie transakcji zakupu i sprzedaży szeroko rozumianych aktywów zarówno przez sektor prywatny, jaki i bank centralny. Bilans ten składa się z :

-Rachunku kapitałowego – obejmującego transfery kapitałowe o charakterze bezzwrotnym przeznaczone na finansowanie środków trwałych, umorzenie długu oraz nabywanie i zbywanie aktywów niefinansowych i nieprodukowanych (np. praw autorskich)

-Rachunku finansowego – zestawia 3 grupy aktywów i pasywów finansowych: inwestycje bezpośrednie, portfelowe oraz wszelkie kredyty zagraniczne udzielone i uzyskane przez rezydentów danego kraju jak również pochodne instrumenty finansowe.

C.Bilans obrotów wyrównawczych (oficjalne aktywa rezerwowe) – zawiera przede wszystkim zmiany stanu oficjalnych rezerw danego kraju w walutach wymienialnych i złocie.

Bilans ten obejmuje również kredyty otrzymane z MFW oraz tzw. transakcje finansowania wyjątkowego (obejmuje zmiany stanu zaległości oraz zrestrukturyzowane zobowiązania i należności zagraniczne).

4.Równowaga bilansu płatniczego

Transakcje autonomiczne – transakcje, które zawierane są niezależnie od stanu bilansu płatniczego.

Transakcje wyrównawcze – transakcje, które dochodzą do skutku z myślą o wyrównaniu bilansu płatniczego.

Formalnie równowaga płatnicza zachodzi wtedy, kiedy suma transakcji autonomicznych , a więc rachunek bieżący, rachunek kapitałowy i finansowy, skorygowane o saldo błędów i opuszczeni wynosi zero. Nie ma zatem potrzeby przeprowadzania transakcji wyrównawczych, czyli nie zmienia się poziom oficjalnych rezerw walutowych.

PODSUMOWANIE

-Bilans płatniczy określa sytuację finansową kraju „na styku” z zagranicą, strukturę dochodów z eksportu i wydatków finansowych.

-Bilans płatniczy jest bardzo użytecznym narzędziem analizy ekonomicznej, tym bardziej, że w większości krajów świata jest on zestawiony w sposób zgodny z zaleceniami MFW

-Do głównych czynników poprawiających sytuację płatniczą kraju należą:

-Wzrost wielkości i efektywności eksportu

-Wzrost konkurencyjności towarów i usług

-Nacjonalizacja importu

-Poziom kursu walutowego