Romantyzm

W Europie- 1789r. - Wybuch Wielkiej Rewolucji Francuskiej- 1848 r. - Wiosna Ludów

W Polsce- 1822- wydanie przez A. Mickiewicza tomu „Ballady i Romanse”- 1863- upadek powstania styczniowego

1. Początek Romantyzmu to czas „burzy i naporu”. Jest etapem przejściowym pomiędzy oświeceniem a romantyzmem.. Pod koniec XVIII wieku coraz częściej padają słowa krytyki wobec założeń ideologii i estetyki oświecenia. Twórcy tych czasów zaczynają odrzucać racjonalizm i intelektualizm. Kwestionują również wiarę w harmonijny świat, kierowany przez rozum. W uczuciach i intuicji dopatrują się źródeł poznania i twórczości literackiej. Odrzucają sztywne kanony klasycyzmu, ograniczające ich artystyczne dążenia. Ogólne następstwo epoki można określić jako przeplatanie się wiary w rozum i wiary w uczucie. Romantyzm był niewątpliwie wiekiem wiary w siłę uczucia. Uwagę twórców przykuwały ludowe wierzenia, legendy o tajemniczych stworach, zatopionych miastach, legendarnych kochankach. Jednocześnie był to czas gwałtownych przemian społecznych i przemysłowych. Romantyzm kojarzy się przede wszystkim ze wspaniałą poezją, z wzniosłymi ideałami, porywami serca, które nierzadko kończyły się śmiercią zawiedzionego kochanka. Jednak nie zmienia to faktu, ze był to także wiek wynalazków i przemysłowego rozwoju.

2. Charakterystyczne cechy i zjawiska, związane z romantyzmem i dziełami romantyzmu:

• przedkładanie uczucia, intuicji i wiary nad rozum; sprzeciw wobec oświeceniowego racjonalizmu, protest wobec klasycyzmu i harmonii,

• protest przeciwko feudalnemu kształtowi państwa

• Świat, zdaniem romantyków dzielił się na to, co widzialne (materialne) i poznawalne zmysłowo oraz na to, co niewidzialne (duchowe).

• Irracjonalizm – przekonanie, że świat można (i trzeba) poznawać za pomocą pozarozumowych środków takich, jak: wiara, intuicja, przeczucie, uczucia, wizje. Po Romantyczność Adama Mickiewicza.

• Mistycyzm – wiara w kontakt z siłami pozaziemskimi. Termin ten został zaczerpnięty ze średniowiecza, jednak oznaczał wtedy kontakt człowieka z Bogiem. Romantycy rozszerzyli to pojęcie, uważając, że człowiek może kontaktować się ze światem nierealnym za pomocą snu, wizji, odczuć. Po Romantyczność Adama Mickiewicza.

• Historyzm – głębokie zainteresowanie historią, która staje się dla romantyków kopalnią wiedzy i źródłem inspiracji artystycznych. Po wiersze Cypriana Kamila Norwida.

• Gotycyzm – pewna odmiana historyzmu, gotycyzm to zainteresowanie gotykiem, a więc średniowieczem (połączyć to należy z tajemniczością, mrocznością) Po Wichrowe wzgórza Emily Brontë.

• Tajemniczość – jest główną domeną świata przedstawionego w romantycznych utworach literackich. Realizuje się na poziomie czasu (akcja utworów rozgrywa się często w nocy, kiedy jest ciemno), miejsca (zazwyczaj są odludne, sprzyjające kontemplacji, będące samotnią bohatera romantycznego) i postaci (nietypowe, o których czytelnik nic nie wie, a poznaje ich historię stopniowo). Po Ballady i romanse Adama Mickiewicza.

• Fantastyka – za Szekspirem literatura romantyczna uwielbia elementy fantastyczne, a więc np.: zamiana kobiety w ryby, postacie duchów zmarłych mężów, zjawy, kobiety-syreny, itp. Po Ballady i romanse Adama Mickiewicza.

• Orientalizm – fascynacja romantyzmu kulturą Wschodu. Chodzi tu w szczególności o kulturę arabską, muzułmańską. Po Sonety krymskie Adama Mickiewicza, Giaur George`a Byrona.

• Ludowość – fascynacja kulturą ludu, ludową moralnością (Ballady i romanse, Dziady część II i IV Adama Mickiewicza), twórczością, językiem, obyczajami. Wszystko to stało się w romantyzmie inspiracją literacką.

• Indywidualizm – jest jednym z podstawowych wyróżników człowieka romantyzmu. Indywidualista to człowiek osamotniony, wyobcowany, natchniony (najczęściej poeta), niezależny, wolny, mający poczucie własnej wyjątkowości i niezależności.

• Profetyzm – profeta to ten, kto przewiduje przyszłość, jest jasnowidzem, prorokiem. To pojęcie łączy się naturalnie z romantycznym indywidualizmem i frenezją (Zygmunt Krasiński; Nie-Boska komedia).

• Frenezja – to szał, zapał i namiętność w ukazywaniu świata przedstawionego. Frenezja prowadziła do posługiwania się motywami szaleństwa, zbrodni, okropności. Dlatego właśnie w tej epoce powstają początki powieści kryminalnej i horroru (Po Doktor Jackyll i Mr Hyde Roberta Louisa Stevensona, Frankenstein, czyli nowy Prometeusz Mary Shelley, Opowieści niesamowite Edgara Allana Poego, Lilie Adama Mickiewicza).

• Szekspiryzm – tak nazywała się romantyczna fascynacja dziełami Szekspira, czyli tego, który wprowadził elementy tajemniczości i grozy do literatury oraz złamał konwencje antyczne w dramacie. Po Balladyna Juliusza Słowackiego.

• Byronizm – postawa, która narodziła się z fascynacji angielskim pisarzem Byronem i jego bohaterami. Są oni najczęściej samotni, zbuntowani, skłóceni ze sobą i światem, przeżywają nieszczęśliwą (czyli niemożliwą w realizacji) miłość.

• Werteryzm – kolejna postawa, której pierwowzorem był główny bohater powieści Goethego, Werte Był on mężczyzną nieszczęśliwie zakochanym, cierpiącym na tzw. chorobę wieku (weltschmerz), ból istnienia, czuł się osamotniony, rozczarowany życiem i światem.

1. Wieszcze narodowi

   1. Adam Mickiewicz- 1798-1855

      1. Biografia

Etapy Twórczości
Wileńsko-kowieński
1815-rozpoczyna studia na Uniwersytecie Wileńskim, współtworzy Towarzystwo Filomatów (miłośników nauki) 1822- Powstaje Towarzystwo Filaretów (miłośników cnoty) 1819-1823- naucza w Kownie, 1824- po procesie grupy Filaretów dostaje nakaz pobytu w Rosji. Powstają „Oda do młodości”, „Ballady i romanse”, „Grażyna”, II i IV cz Dziadów
Pobyt w Rosji
Przyjaźń z dekabrystami, Puszkinem, podróż na wschód (Krym) Powstają: „Sonety Odeskie”, „Sonety Krymskie”, „Konrad Walenrod”
Podróże po Europie
Odwiedza Włochy, Francje, Szwajcarię, Niemcy. 1829- Poznaje Goethego 1831- przyjeżdża do Wielkopolski by uczestniczyć w powstaniu, ale ono zdążyło się skończyć 1832- Przebywa w Dreźnie, powstają III cz Dziadów
Pobyt w Paryżu
1834- wydaje Pana Tadeusza. Żeni się z Celiną Szymanowską 1839- wyjeżdża do Lozanny, gdzie wykłada literaturę łacińskską, powstają liryki lozańskie 1840- pracuje w College de France 1841- przystępuje do sekty Andrzeja Towiańskiego 1855- Umiera w Stambule

1. Twórczość:

Oda do młodości 1820r. - przeciwstawienie ludzi starych (przedstawicieli klasycyzmu)nazwanych zgorzkniałymi egoistami ludziom młodym - romantykom, wierzącym w idee równości i wolności, głoszącym hasła altruizmu i jedności.
Romantyczność - w utworze przedstawiony jest dwoisty świat złożony z tego co realne i irracjonalne. Bohaterka to prosta, wiejska dziewczyna Karusia potrafiąca ujrzeć swojego zmarłego kochanka. Nikt jej nie wierzy, nawet starzec powołujący się na swoje "szkiełko i oko" nie potrafi dojrzeć zjawy. Podmiot liryczny opowiada się jednak po stronie Karusi "miej serce i patrzaj w serce". Starzec to zwolennik racjonalizmu, podmiot liryczny natomiast to romantyk.

Lilie- Żona czeka na męża powracającego z wyprawy wojennej, jednak obawia się kary za to iż podczas jego nieobecności dopuściła się zdrady. Ze strachu przed konsekwencjami swojego czynu zabija męża, zakopuje zwłoki i dla ukrycia śladów, sadzi na jego mogile lilie. Zaraz po popełnieniu zbrodni biegnie do starego pustelnika i opowiada mu o swoim okropnym czynie. Starzec odsyła ją do domu mówiąc iż, osądzić ją tylko może mąż, jednak on już nie żyje. Wkrótce potem kiedy przybywają bracia męża, kobieta udaję że cały czas czeka na powrót ukochanego. Krewni szukają rzekomo zaginionego, ale szybko uznają że on nie żyje i zaczynają ubiegać się o rękę bratowej. Ta, nie wiedząc którego z nich ma wybrać korzysta z rady pustelnika i wybiera jeden z przygotowanych przez kandydatów wianek. Okazuje się jednak że to kwiaty z grobu jej męża. Wówczas pojawia się widmo zmarłego i dokonuje właściwego rozstrzygnięcia - cała kaplica zapada się a na ziemi która ją kryje wyrastają lilie.

1. C.K.Norwid (1821-1883)

W Weronie- tematem wiersza jest poetycki komentarz do szekspirowskiego motywu nieszczęśliwej miłości. Pierwsza strofa opowiada o dwóch rodach Kapuletich i Montekich. Poeta pokazuje nam dom zwaśnionych rodzin oraz niebo określane jako „Łagodne oko błękitu”. Druga zwrotka traktuje o tym, co pozostało po obu rodach. Przedstawiony krajobraz skłania czytelnika do refleksji. Kolejna zwrotka dotyczy poglądów romantyków. Twierdzą oni, że meteoryt przeznaczony jest dla Romea i Julii. Mówią o tym dwa pierwsze wersy 3 zwrotki. W tych słowach [przejawiają się wpływy wierzeń ludowych. Zwrotka czwarta przedstawia poglądy racjonalistów dotyczące spadającego meteoru. Ludzie, którzy mówią uczenie są uosobieniem zdrowego rozsądku. Norwid nie staje wyraźnie po żadnej ze stron, jednak jego słowa są bliższe założeniom romantyzmu. Norwid podnosi też temat przemijania, stara się przekazać odbiorcom wszystkie iż ślady bytności ludzkiej przemijają.

1. Zygmunt Krasiński (1812-1859)

Nie-Boska Komedia- Główny bohater - Mąż - bierze ślub z kobietą, którą, jak mu się wydaje, kocha. Czuje się jednak poetą, pragnie tworzyć prawdziwą poezję. Żyje marzeniami, stąd tak łatwo szatanowi opętać jego duszę. Zsyła mu Dziewicę - będącą dla Męża uosobieniem żywej poezji, piękna. Porzuca zrozpaczoną Żonę i rusza z Dziewicą. Ta niemal doprowadza go do zguby. Ratuje go anioł. Mąż powraca do domu, ale okazuje się, że Żona umiera w szpitalu dla obłąkanych, a syn - Orcio - jest poetą (w dniu jego chrztu Żona „zaklęła go na poetę”). Dziecko jest słabe, wątłe, utrzymuje kontakt ze światem nadprzyrodzonym (widzi ducha matki), przewiduje przyszłość. Traci też stopniowo wzrok. Tymczasem wybucha rewolucja, a Mąż, teraz już Hrabia Henryk staje na czele arystokracji, przeciw której walczą rewolucjoniści. Henryk wybiera się do ich obozu, aby poznać przeciwnika. Widzi, że rewolucjoniści to tak naprawdę ludzie, którzy marzą o życiu arystokracji. Chcą pieniędzy, żywności, chcą się bawić. Spotyka się także z przywódcą rewolucjonistów, Pankracym. Utwierdza się w przekonaniu, że rewolucjoniści nie proponują żadnych nowych idei. Ostatecznie Henryk ginie na polu walki. Przegrywa także Pankracy, który na gruzach starego świata chciał budować zupełnie nowe dzieło. Nad zrujnowanym przez rewolucjonistów światem panuje Chrystus - Zwycięzca, którego Pankracy widzi na moment przed śmiercią.

1. Juliusz Słowacki (1809-1849)

Kordian- Dramat rozpoczyna się sceną Przygotowania. W noc sylwestrową 1799 r. diabły i czarownice spotykają się w Karpatach w grocie czarnoksiężnika Twardowskiego, by podjąć decyzje w sprawach świata. Tworzą również przywódców powstania narodowego Polaków. Miejscem akcji w akcie I jest dworek szlachecki na prowincji. Tytułowa postać dramatu to bohater romantyczny. W pierwszym akcie przeżywa typowy dla tej epoki ból świata, ból istnienia, które tu zostały określone jako „jaskółczy niepokój”. Jest nieszczęśliwie zakochany w starszej od siebie Laurze, która lekceważy jego uczucie. Pod wpływem braku poczucia sensu istnienia i zawodu miłosnego Kordian, wzorem Wertera, próbuje popełnić samobójstwo. Zostaje tylko ranny. Kolejnym etapem jego biografii są, również charakterystyczne w romantyzmie, podróże. Bohater odwiedza Londyn, Rzym. Kordian - Wędrowiec przekonuje się, że wszystko można kupić, nawet miłość. Papież nie tylko nie wspiera Polaków, ale grozi potępieniem za zbrojne zrywy przeciwko zaborcom, bo jest uległy wobec silniejszych od siebie. W końcu, na górze Mont Blanc Kordian podejmuje się spełnić rolę patrioty i walczyć o niepodległość. Formułuje tu także hasło dotyczące roli Polski w dziejach Europy: „Polska Winkelriedem narodów!”. Jej zadaniem jest bohaterstwo w walce o wolność ludów nawet za cenę istnienia. Po improwizacji na szczycie Mont Blanc bohater trafia do Warszawy, gdzie na króla Polski koronuje się car Mikołaj I. Zostaje spiskowcem i w podziemiach kościoła św. Jana, widząc słabość i niezdecydowanie spiskowców, podejmuje się dokonać zamachu na cara. Przeszkadzają mu w tym własne lęki. Zostaje aresztowany i trafia do szpitala dla obłąkanych. Tu odwiedza go Doktor - Szatan, który pokazuje mu bezsens cierpienia dla ludzi. Ostatnia scena, w której Kordian bierze udział, to scena na Placu Zamkowym. Ma się tu odbyć egzekucja Kordiana skazanego na śmierć za próbę zamachu na cara. W ostatniej chwili posłaniec przynosi ułaskawienie, ale nie wiadomo, czy uda mu się przerwać egzekucję. Tak kończy się pierwsza część trylogii.

1. Cechy Dramatu romantycznego

   1. Synkretyzm- łączenie elementów dramatycznych z epickimi i lirycznymi, monumentalnych scen zbiorowych z partiami kameralnymi, wątków realistycznych z fantastycznymi, patosu z groteską, komizmu z tragizmem

   2. Odrzucenie klasycznej formy trzech jedności

   3. Fragmentaryczność- sceny stanowią jedynie fragment większej, nieznanej całości i nie ma pomiędzy nimi bezpośrednich związków przyczynowo-skutkowych

   4. Otwarta kompozycja- całość dzieła często pozostaje niedokończona i wieloznaczna, jakby utwór miał być kontynuowany bądź uzupełniany

   5. Bohater dynamiczny- jego psychika i życie duchowe podlegają istotnym zmianom w toku dramatu

   6. Udział świata nadprzyrodzonego

   7. Rozmaitość form wierszowych

2. Cechy ballad:
   + ludowość - tematyka zaczerpnięta z wierzeń ludowych, bohater pochodzi z ludu, język prosty, potoczny, zdrobnienia, onomatopeje,
   + świat realni i irracjonalny, mistyczny,
   + nastrój grozy, tajemnicy, niesamowitości,
   + uczucia i przeżycia bohaterów są istotne,
   + natura ściśle związana z losami bohaterów,
   + motyw winy i kary.

3. Motywy romantyczne

   1. Przyroda- świadek i sędzia ludzkich czynów

   2. Szaleństwo- stan, w którym człowiek kontaktuje się ze sferą metafizyczną

   3. Dziecko- istota odczuwająca świat metafizyczny i potrafiąca porozumiewać się z jego mieszkańcami

   4. Poeta (często ślepiec)- widzi oczyma duszy, zwykle jest romantycznym wieszczem obdarzonym darem prorokowania

   5. Ojczyzna- motyw obecny w polskim romantyzmie, gdzie ojczyzna nabiera rangi świętości, za którą warto walczyć i ginąć.

4. Bohaterowie romantyczni

Typ bohatera	Omówienie
Bohater bajroniczny Romantyczny buntownik	wielki indywidualista, buntownik, osoba niezwykle tajemnicza, która często występuje przeciw powszechnie przyjętym prawom i normom społecznym. Bohater wykreowany przez Byrona pozostaje w konflikcie ze światem, ulega wielkim namiętnościom, jego życie naznaczone jest ogromną miłością, zbrodnią, występkiem, które wywarły wpływ na jego dalsze losy. Bohater cierpi z powodu przeszłości (wyrzuty sumienia z powodu popełnionego zła); nieufność wobec społeczeństwa sprawia, że nie może zaznać spokoju i odnaleźć ukojenia. Bajronizm cechuje: bunt przeciwko przyjętym wzorcom kulturowo społecznym – bohater to buntownik, charakterystyczny w literaturze romantycznej samotność, skłócenie z otoczeniem – wyalienowanie indywidualizm, okazywany na wszelkich możliwych płaszczyznach rozdarcie wewnętrzne, wieczne cierpienie dwuznaczność moralna skłonność do zemsty
Bohater walenrodyczny patriota	typ wykreowany przez Mickiewicza. Postać o cechach bohatera bajronicznego. Dodatkowo motorem jego działania jest patriotyzm, miłość do zniewolonej ojczyzny. W imię ojczyzny rezygnuje z osobistego szczęścia, jest gotów do największych poświęceń, do wzięcia na siebie grzechu a nawet popełnienia zbrodni
Romantyczny wieszcz Romantyczny buntownik, patriota, prometeusz	Konrad (III cz. Dziadów), człowiek obdarzony nieprzeciętną wrażliwością, wybitna indywidualność, poezja to dla niego narzędzie zmieniania świata i sfera, w której jest możliwe porozumienie z absolutem- Bogiem. To romantyczny buntownik (cecha bohatera bajronicznego), który jest gotów wystąpić przeciw wszelkim świętościom w imię dobra ojczyzny i ludzkości
Bohater werterowski Romantyczny kochanek	utożsamiany z bierną rezygnacją, nostalgią, apatyczną ucieczką w świat wewnętrzny, aż do spokojnie zaplanowanych decyzji samobójczych; twórca: Goethe (Cierpienia młodego Wertera); bohater werterowski to ten, który nie umiał znaleźć sensu życia, ucieka od współczesności w świat marzeń i wspomnień.
Bohater faustowski	człowiek, których chce żyć pełnią życia- zachować wieczną młodość, zdobyć władzę nad przyrodą i ludźmi. By to osiągnąć, zdecydowany jest na wszystko, nawet na paktowanie ze złem. Odsuwając od siebie tradycyjne normy moralne, miarą świata czyni ludzkie pragnienia. Czekają go targające sumieniem wątpliwości i ostatecznie klęska. Faust to buntownik i zdobywca

1. Pojęcia związane z epoką

Fantastyka – za Szekspirem literatura romantyczna uwielbia elementy fantastyczne, a więc np.: zamiana kobiety w ryby, postacie duchów zmarłych mężów, zjawy, kobiety-syreny, itp. Po Ballady i romanse Adama Mickiewicza.

Frenezja – to szał, zapał i namiętność w ukazywaniu świata przedstawionego. Frenezja prowadziła do posługiwania się motywami szaleństwa, zbrodni, okropności. Dlatego właśnie w tej epoce powstają początki powieści kryminalnej i horroru (Po Doktor Jackyll i Mr Hyde Roberta Louisa Stevensona, Frankenstein, czyli nowy Prometeusz Mary Shelley, Opowieści niesamowite Edgara Allana Poego, Lilie Adama Mickiewicza).

Gotycyzm – pewna odmiana historyzmu, gotycyzm to zainteresowanie gotykiem, a więc średniowieczem (połączyć to należy z tajemniczością, mrocznością) Po Wichrowe wzgórza Emily Brontë.

Historyzm – głębokie zainteresowanie historią, która staje się dla romantyków kopalnią wiedzy i źródłem inspiracji artystycznych. Po wiersze Cypriana Kamila Norwida.

Homo viator- człowiek wędrujący. Topos ten ma rodowód już w biblii- podróże Jezusa i Apostołów
Ballada - gatunek literacki wywodzący się z literatury ludowej - z podań, opowieści i wierzeń ludu. Ballada zawsze zawiera dramatyczną fabułę, opowiada o wydarzeniach niezwykłych, tajemniczych i o fantastycznych postaciach. Charakteryzują zatem ten gatunek: uczuciowość, tajemniczość, fantastyka.

Indywidualizm – jest jednym z podstawowych wyróżników człowieka romantyzmu. Indywidualista to człowiek osamotniony, wyobcowany, natchniony (najczęściej poeta), niezależny, wolny, mający poczucie własnej wyjątkowości i niezależności.

Irracjonalizm – przekonanie, że świat można (i trzeba) poznawać za pomocą pozarozumowych środków takich, jak: wiara, intuicja, przeczucie, uczucia, wizje. Po Romantyczność Adama Mickiewicza.

Ludowość – fascynacja kulturą ludu, ludową moralnością (Ballady i romanse, Dziady część II i IV Adama Mickiewicza), twórczością, językiem, obyczajami. Wszystko to stało się w romantyzmie inspiracją literacką.

Mistycyzm – wiara w kontakt z siłami pozaziemskimi. Termin ten został zaczerpnięty ze średniowiecza, jednak oznaczał wtedy kontakt człowieka z Bogiem. Romantycy rozszerzyli to pojęcie, uważając, że człowiek może kontaktować się ze światem nierealnym za pomocą snu, wizji, odczuć. Po Romantyczność Adama Mickiewicza.

Natura - jest nie tylko tłem wydarzeń w romantycznych utworach. Jest inspiracją dla wyobraźni poetyckiej, jest żywym i znaczącym elementem świata, "współodczuwa" cierpienia postaci, stwarza nastrój.
Mesjanizm - literatura romantyzmu propagowała mit jednostki, która spełnia misję poświęcenia się za innych, indywidualnie walczy o daną ideę, cechami charakteryzującymi mesjasza są prometeizm i tytanizm.

Orientalizm – fascynacja romantyzmu kulturą Wschodu. Chodzi tu w szczególności o kulturę arabską, muzułmańską. Po Sonety krymskie Adama Mickiewicza, Giaur George`a Byrona.

Poezja tyrtejska- rodzaj poezji patriotycznej, nawołującej do walki w obronie niepodległości, budzącej pragnienie obrony ojczyzny i nienawiść do wroga. Jej nazwa wywodzi się od imienia spartańskiego poety Tyrtajosa, twórcy wielu poematów zagrzewających do walki. Wyrazem tej konwencji jest m. in. słynna maksyma "dulce et decorum est pro patria mori" (słodko i zaszczytnie umierać za ojczyznę) z pieśni 2 księgi III Horacego. Poezja tyrtejska była popularna w Polsce w okresie zaborów.

Profetyzm – profeta to ten, kto przewiduje przyszłość, jest jasnowidzem, prorokiem. To pojęcie łączy się naturalnie z romantycznym indywidualizmem i frenezją (Zygmunt Krasiński; Nie-Boska komedia).

Winkelriedyzm- kwestionował cierpienie i bierną mękę mesjanizmu, akcentował również sens walki czynnej, aktywnego działania, które co prawda jako intryga szatana zakończyło się klęską. Idea ta miała również tłumaczyć upadek powstania listopadowego. Koncepcja ta zakładała, że Polska jest Winkelriedem narodów Europy, natomiast Kordian planując zabicie cara chciał być Winkelriedem dla Polaków i przyjąć cierpienie na siebie za miliony rodaków.

Sonet - utwór liryczny, w którym dwie pierwsze zwrotki(4-wersowe) zwykle prezentują opis danego zjawiska czy pejzażu, dwie kolejne, (krótsze, bo 3-wersowe) przynoszą podsumowanie, poetycką refleksję, wnioski, prawdy filozoficzne.

Szekspiryzm – tak nazywała się romantyczna fascynacja dziełami Szekspira, czyli tego, który wprowadził elementy tajemniczości i grozy do literatury oraz złamał konwencje antyczne w dramacie. Po Balladyna Juliusza Słowackiego.

Sztafaż romantyczny-

Tajemniczość – jest główną domeną świata przedstawionego w romantycznych utworach literackich. Realizuje się na poziomie czasu (akcja utworów rozgrywa się często w nocy, kiedy jest ciemno), miejsca (zazwyczaj są odludne, sprzyjające kontemplacji, będące samotnią bohatera romantycznego) i postaci (nietypowe, o których czytelnik nic nie wie, a poznaje ich historię stopniowo). Po Ballady i romanse Adama Mickiewicza.

1. Przedstawiciele literatury zagranicznej, których warto znać:

   1. Angielska

• George Gordon Byron – największy twórca romantyzmu angielskiego, a z całą pewnością i europejskiego. Jego życie naznaczone było skandalami, licznymi romansami, kontaktami z innymi wielkimi romantykami, podróżami. Byron zmarł z powodu silnej gorączki podczas walk o niepodległość Grecji. Miał zaledwie 36 lat. Najważniejsze utwory to: Wędrówki Childe Harolda, Giau Korsarz , Don Juan, Manfred, Kain.

• Walter Scott – był szkockim powieściopisarzem i poetą związanym przede wszystkim z Edynburgiem. Otrzymał staranne wykształcenie, był adwokatem. Literatura europejska zawdzięcza mu zainteresowanie kulturą ludową, a także stworzenie dość specyficznych powieści historycznych, w których mamy elementy fantastyczne i ludowe. Napisał: Waverley, Rob Roy, Narzeczona z Lammermoor, Ivanhoe, Talizman.

  1. Niemiecka

• Johann Wolfgang Goethe – największy poeta tzw. okresu „burzy i naporu”, a potem romantyzmu w Niemczech. Był niezwykle wykształcony, związany z księciem sasko-weimarskim, na dworze którego pełnił służbę. Odbył podróże do Włoch i Szwajcarii, ale zmarł w samotności po śmierci żony w Weimarze w 1832 roku. Jego poezja wywarła ogromy wpływ na literaturę europejską. Dzieła: Cierpienia młodego Wertera, Powinowactwo z wyboru, Torquato Tasso, Faust, Prometeusz, Wezwanie do Neapolu, Król Elfów, Uczeń czarnoksiężnika, Herman i Dorota.

• Friedrich Schiller – znana jest dziś wielka przyjaźń, która łączyła go z Goethem. Był lekarzem, prawnikiem, wykładowcą historii i filozofii, twórcą teatru. Już w wieku 18 lat zdobył sławę dramatem Zbójcy, ale został aresztowany i musiał uciekać. Oprócz wspomnianego dramatu napisał jeszcze: Intryga i miłość, Wilhelm Tell, Dziewica Orleańska, Oda do radości, Don Carlos.

  1. Francuska

• Victor Hugo – był poetą, pisarzem, dramaturgiem romantyzmu francuskiego. Powieści: Katedra Marii Panny w Paryżu, Nędznicy. Poezja liryczna: Ody i ballady, Legenda wieków: Sztuki: Cromwell, Król się bawi, Lukrecja Borgia, Marya Tudo

  1. Rosyjska

• Aleksander Puszkin – rosyjski poeta, dramaturg i prozaik, którego dzieła maiły ogromny wpływ na rozwój romantyzmu w Europie. Należał do dekabrystów, występował przeciwko tyranii cara, co przypłacił zsyłką na południe Rosji oraz kontrolą jego dzieł do końca życia. Napisał: Rusłan i Ludmiła, Jeniec kaukaski, Trzech Budrysów, Borys Godunow, Eugeniusz Oniegin.

1. Utwory, które powinieneś znać:

Król Olch- Ciemną i zimną nocą ojciec wiózł swego chorego syna przez las do domu. Ojciec zorientował się, że chłopiec wpatruje się z przerażeniem w las. Syn wyznał, że widzi króla olszyn, który przyzywa go do siebie: Rodzic nie widział niczego poza mgłą i nie słyszał niczego poza szumem wrzosów i olszyn. Nagle chłopiec zorientował się, że tajemnicza zjawa zaprasza go do siebie. Król elfów obiecywał, że będą dobrze się bawić w jego królestwie. Przysiągł chłopcu, że da mu prawdziwą złotą chustę, a nawet swoje córki. Ojciec wciąż nie wierzył w słowa syna, uznając je za gorączkowe majaczenie. Młodzieniec próbował przekonać rodzica, że to co widzi i słyszy dzieje się naprawdę, jednak mężczyzna wciąż był przekonany, że to halucynacje rozgorączkowanego syna. Gdy zaczął się coraz bardziej zbliżać chłopiec zwrócił się cichym głosem do ojca: Już w oczach mi ciemno i brak mi tchu. Po tych słowach dziecko zmarło. Nieświadomy tego ojciec przycisnął synka mocniej do piersi i pognał jeszcze szybciej do domu, w poszukiwaniu pomocy.

II cz. Dziadów W ciemną noc w wigilię Zaduszek w kaplicy cmentarnej odbywa się uroczysty obrzęd ku czci zmarłych przodków (dziadów). Bierze w nim udział lud wiejski pod przewodnictwem Guślarza wywołującym duchy zmarłych, aby pomóc im dostać się do nieba. Kolejno pojawiają się:
- widma małych dzieci pod postaciami aniołków. W życiu nie zaznały one cierpienia, dlatego mają drogę do nieba zamkniętą:

Zaprawdę, zaprawdę Powiadam

Nie ściągaj więcej, bo
Kto nie doznał goryczy ni razu,
Ten nie dozna słodyczy w niebie.
- zjawa złego pana, który błąka się po ziemi, skazany na wieczny głód i pragnienie,
Bo kto nie był ni razu człowiekiem,
Temu człowiek nic nie pomoże
- duch dziewczyny, która za życia była najpiękniejszą dziewczyną we wsi, jednak nie chciała zostać żoną żadnego z chłopców - nie zaznała ani zmartwień ani szczęścia - jest duchem unoszącym się nad ziemią.
Kto nie dotknął ziemi ni razu,
Ten nigdy nie może być w niebie
- Na koniec pojawia się tajemnicze milczące Widmo ze skrwawioną piersią.

IV cz. Dziadów dramatem o miłości romantycznej
Gustaw, nie potrafiący pogodzić się z utratą ukochanej kobiety, odbiera sobie życie. Śmierć nie przynosi końca jego cierpieniu – każdego roku powraca na ziemię, aby przeżyć swoje życie
na nowo. Rozpacza i powtórnie popełnia symboliczne samobójstwo. IV część Dziadów obejmuje trzy godziny, które Gustaw spędza w domu Księdza, dawnego znajomego. W tym przedziale czasowym zamyka się również całe życie bohatera. Poznajemy je w formie zbliżonej do chrześcijańskiej spowiedzi, niezwykle emocjonalnej, uczuciowej, podczas której bohater wyznaje swoją tragiczną historię nieszczęśliwej miłości.

Ściągi są złe, mickiewiczowi należy się trochę szacunku i nauczenie się chociaż streszczenia.

WIELKA IMPROWIZACJA:
+ Konrad nazywa siebie samotnikiem, ma poczucie własnej indywidualności, braku akceptacji;
+ Bohater zdaje sobie sprawę z własnego geniuszu, stawia siebie na równi z Bogiem:
Ty Boże, ty naturo! dajcie posłuchanie,
Godna to was muzyka i godne śpiewanie.
+ nazywa siebie „mistrzem”, jest poetą – wieszczem (jedn. wybitna, bierze odpowiedzialność za cały naród);
+ Konrad utożsamia siebie z całym narodem i mówi, że występuje w jego imieniu – BUNT PROMETEJSKI:
Nazywam się Milijon, bo za miliony
kocham i cierpię katusze.
+ bluźni przeciwko Bogu, stawia mu konkretne zarzuty:
a. nazywa Go kłamcą: „ Kłamca, kto ciebie nazwał miłością, ty jesteś tylko mądrością.”
b. uważa, że Bóg jest omylny i źle rządzi światem,
c. nazywa go Bogiem deistów, który ograniczył się tylko do stworzenia świata a później o nim zapomniał,
d. ostatnią obelgą rzucona Bogu miało stać się słowo „CAR”, za Konrada wypowiadają je diabły;
WNIOSEK: Konrad poniósł klęskę – nie otrzymał od Boga żadnej odpowiedzi, stało się tak dlatego, że zabrakło mu pokory, a dominowała w nim pycha, bunt i bluźnierstwo. Nie można go jednak potępić, ponieważ bunt jego był buntem prometejskim – w imieniu narodu.

Cz. III Dziadów jako przykład dramatu romantycznego:
a. Zerwanie z zasadą trzech jednosci - czasu - rok: od 1.11.'23 - 1.11.'24r., miejsca - więzienie, Warszawa, Wilno i.in.; akcji - martyrologia, bunt Konrada, mesjanizm...
b. Bohater romantyczny - jednostka wybitna, doznająca klęski,
c. przemieszanie scen realistycznych z symbolicznymi, fantastycznymi i wizyjnymi,
d. synkretyzm rodzajowy i gatunkowy:
elementy liryczne - Wielka improwizacja
elementy epickie - opowieść Sobolewskiego,
elementy dramatyczne - śmierć z powodu uderzenia piorunem,
e. luźna kompozycja,
f. kompozycja otwarta - zakończenie niedopowiedziane