ZAGADNIENIA KIERUNKOWE

1.Mierzenie gospodarki w skali makro.

Przedmiotem makroekonomii jest:

• analiza funkcjonowania gospodarki jako całości, zajmująca się globalnym produktem, całkowitym zatrudnieniem, inflacją, cenami, bezrobociem;

• pomiar stanu zasobów makrogospodarki, strumieni przepływów rzeczowych i finansowych, efektywności i fluktuacji gospodarowania w skali makro.

Istnieją trzy sposoby pomiaru skali działalności (aktywności) gospodarczej, z tego dwa pierwsze mają postać strumieni pieniężnych, a trzeci postać strumieni rzeczowych. Każdy ze sposobów daje taki sam wynik:

• metoda sumowania dochodów (dochodowa) - polega na sumowaniu dochodów, powstających w procesie wytworzenia produktów i usług w danym roku. Suma tych dochodów musi być równa ogólnej sumie wartości dodanej;

• metoda sumowania wydatków (wydatkowa) - suma wydatków na dobra finalne wytworzone przez przedsiębiorstwa krajowe;

• metoda sumowania produktów (produktowa) - suma wartości produktów i usług wytworzonych w danej gospodarce w ciągu roku;

Dlaczego określamy gospodarkę w skali makro:

• informacja w jakim kierunku zmierza gospodarka;

• miary makroekonomiczne pozwalają ocenić co będzie w przyszłości

• jakich zmian należy dokonać w polityce gospodarczej tak aby gospodarka rozwijała się harmonijnie

Podstawowe makrowielkości gospodarcze to m.in.: produkcja, zatrudnienie, inwestycje, konsumpcja, popyt, ogólny poziom cen, eksport, import.

Podstawowa tożsamość makroekonomiczna najogólniej opisująca zależności

w gospodarce jako całości, która charakteryzuje się otwartością (występuje eksport
i import) oraz w której działa państwo jako podmiot gospodarowania (podatki i transfery), wygląda następująco:

C + G + I + NX = Y = Y_d + (T - R) = C + S + (T - R)

gdzie:

Y - wartość produktu krajowego brutto;

Yd - dochody osobiste do dyspozycji (realne);

C - wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych;

S – oszczędności (część kwoty zarobionej przez gospodarstwa domowe, która nie została wydana);

I - wydatki na dobra inwestycyjne;

G - wydatki rządowe na zakup dóbr inwestycyjnych i konsumpcyjnych;

NX - eksport netto (eksport minus import);

R - transfery rządowe do gospodarstw domowych i sektora prywatnego (subwencje, dotacje);

T - podatki (środki finansowe przeznaczone na funkcjonowanie państwa ) inne płatności niepodatkow;.

Q - import;

X – eksport

Ruch okrężny oznacza przepływy zasobów rzeczowych (dóbr pieniężnych usług oraz usług czynników produkcji) i pieniężnych (wydatki na dobra i usługi oraz dochody czynników produkcji) między gospodarstwami domowymi oraz przedsiębiorstwami. Schemat ruchu okrężnego jest dość uproszczony i nie uwzględnia takich zjawisk, jak: oszczędności i inwestycje, wydatki państwa i podatki, transakcje między przedsiębiorstwami oraz między nimi i zagranicą.

Odpływy z obiegu okrężnego:

oszczędności (S), podatki (T), import (Q)

Dopływy do obiegu okrężnego:

inwestycje zamierzone (I), wydatki rządowe (G), transfery rządowe (R), eksport (X)

Produkt krajowy brutto (PKB) jest miarą wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.

Produkt narodowy brutto (PNB) jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca (kraju) świadczenia usług przez czynniki produkcji.

PKB = PNB - dochód netto z tytułu własności za granicą

Dochód narodowy (DN) to produkt narodowy netto wytworzony w gospodarce. Oblicza się go poprzez odjęcie amortyzacji od PNB w cenach czynników produkcji.

DN = C + I + G + NX - Te - A

2. Determinanty dochodu narodowego

Determinanty dochodu narodowego to inaczej czynniki od których zależy poziom i wzrost dochodu narodowego.

Dochód Narodowy zależy od:

• dostępności zasobów produkcji – ujęcie podażowe długookresowe;

• popytu globalnego – ujęcie popytowe.

Faktyczne rozmiary produkcji (dochodu narodowego) ustalają się w wyniku wzajemnego oddziaływania agregatowego popytu i agregatowej podaży.

Zagregowany popyt zależy od :

• ogólnego poziomu cen towarów;

• wysokości dochodów ludności.

Zagregowana podaż zależy od:

• zasobów czynników produkcji i efektywności ich wykorzystania;

• ogólnego poziomu cen towarów;

• kosztów produkcji ponoszonych przy wytworzeniu towarów.

Kształt krzywej agregatowej podaży wywołuje dosyć ostre spory w teorii ekonomii. Formułowane są w tej kwestii różne poglądy które powodują w konsekwencji odmienne stanowiska odnoszące się do determinantów dochodu narodowego:

1. stanowisko kompromisowe:

W warunkach niepełnego wykorzystania czynników wytwórczych produkcja jest wysoce elastyczna względem popytu. Gdy wzrasta popyt na towary, wzrasta również produkcja (dochód narodowy), któremu towarzyszy niewielki wzrost cen towarów. Gdy czynniki produkcji są w pełni wykorzystane i produkcja osiąga poziom produkcji potencjalnej, produkcja staje się mało elastyczna względem popytu (przy wzroście popytu na towary wzrasta przede wszystkim cena towarów, zaś produkcja wzrasta w niewielkim stopniu).

2. ekstremalne stanowisko neoklasyczne (podażowe):

Krzywa agregatowej podaży jest pionowa i odpowiada poziomowi produkcji potencjalnej (przekonanie o doskonałej giętkości cen i dużej skuteczności działania mechanizmów rynkowych). Dzięki giętkim cenom i skutecznym mechanizmom rynkowym stany nierównowagi na rynkach czynników produkcji i rynku towarowym są szybko likwidowane, a produkcja faktyczna ustala się na poziomie odpowiadającym pełnemu wykorzystaniu czynników produkcji (zmiany popytu nie wpływają na produkcję, lecz na ceny).

3. stanowisko keynesistowskie (popytowe):

Krzywa agregatowej podaży jest pozioma w typowej sytuacji gospodarczej. Mechanizmy rynkowe i zmiany cen nie są w stanie zagwarantować produkcji w pełni wykorzystującej czynniki wytwórcze (produkcji potencjalnej). Niemożliwe są giętkie ceny i płace ze względu na związki zawodowe. Założenie cen „lepkich” (tj. mało elastyczne), a nawet „sztywnych”. Krzywa podaży jest płaska, aż do osiągnięcia produkcji potencjalnej. Gdy produkcja faktyczna = produkcji potencjalnej, i zwiększa sie popyt, powoduje to nie wzrost produkcji, lecz cen. Uważają, że agregatowy popyt ustala się na poziomie niższym odpowiadającym produkcji przy niepełnym wykorzystaniu czynników produkcji.

Mnożnik – informuje jaka część przyrostu dochodu przeznaczona jest na wydatki inwestycyjne, konsumpcyjne , (stosunek zmiany produkcji zapewniającej utrzymanie równowagi do zmiany w wydatkach autonomicznych)

• Mnożnik inwestycyjny- pierwotna zmiana wydatków autonomicznych dotyczących wydatków inwestycyjnych

• Mnożnik konsumpcyjny- pierwotna zmiana wydatków autonomicznych dotyczących wydatków konsumpcyjnych

Produkcja potencjalna- wielkość produkcji, którą teoretycznie można wytworzyć w gospodarce, gdyby racjonalnie wykorzystać wszystkie czynniki produkcji, tj. zasoby pracy, kapitału i ziemi.

• PP zależy od wielkości zasobów czynników produkcji występujących w gospodarce i efektywności ich wykorzystania.

Produkcja faktyczna- produkcja rzeczywista wytworzona w gospodarce. W gospodarce rynkowej, w której produkty wytwarzają przedsiębiorstwa nastawione na zysk, jej poziom wyznaczony jest przez możliwości opłacalnej sprzedaży.

• PF zależy od globalnego popytu

• PF może być równa PP

Agregatowy popyt – AD - łączna ilość towarów, jaką nabywcy decydują się zakupić w danych warunkach.

• AD zależy od ogólnego poziomu cen towarów i wysokości dochodów ludzi (wskaźnik-dochód narodowy per capita).

• AD jest malejącą funkcją ogólnego poziomu cen i rosnącą funkcją dochodów ludności.

• Funkcja AD = Ca + Ja + MPC•Y

Agregatowa podaż - AS- łączna ilość towarów, jaką producenci decydują się wytworzyć w danych warunkach i dostarczyć na rynek.

• AS zależy od zasobów czynników produkcji i efektywności ich wykorzystania, od ogólnego poziomu cen, od kosztów produkcji ponoszonych przy wytwarzaniu towarów.

Agregatowa podaż jest rosnącą funkcją ogólnego poziomu cen i malejącą funkcją kosztów produkcji

3. Budżet państwa i polityka fiskalna

Budżet państwa jest to plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa oraz wskazujący źródło pokrycia niedoboru lub redysponowania nadwyżki.

Według ustawy o finansach publicznych z 2005 r. (Dz. U. nr 249 poz. 2105) budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządowej, organów kontroli i ochrony prawa oraz sądów i trybunałów.

Dochody budżetu państwa

Źródłami dochodów budżetowych państwa są podatki, cła, dochody ze sprzedaży prywatyzowanych przedsiębiorstw, opłaty skarbowe, sądowe, notarialne i inne. Podstawą tych dochodów są jednak podatki.

W Polsce największe dochody uzyskuje się z podatku od towarów i usług, ok. 42 % (VAT- podatek od wartości dodanej).

Wydatki budżetu państwa

• Wydatki związane z pełnieniem przez państwo tradycyjnych funkcji, takich jak: obrona narodowa, administracja, i wymiar sprawiedliwości;

• wydatki związane z realizacją celów społecznych: oświata, kultura, nauka, ochrona zdrowia, świadczenia socjalne;

• wydatki wynikające z pełnienia funkcji interwencyjnych w gospodarce: subsydia i dotacje wspierające inwestycje produkcyjne oraz infrastrukturalne.

W Polsce budżet państwa: ( na podstawie wykładów dr Agnieszki Starowicka- Traczyk)

-przygotowuje Minister Finansów

-zatwierdzany przez Radę Ministrów

-uchwalenie w formie ustawy budżetowej przez sejm na okres 1 roku kalendarzowego

-jeżeli Rada Ministrów nie może przedstawić w ustawowym terminie projektu ustawy-> to zobowiązany jest do przedłużenia ustawy o prowizorium budżetowym.

Funkcje budżetu państwa:

• Funkcja fiskalna polega na gromadzeniu dochodów budżetowych (pochodzących głównie z podatków) umożliwiających utrzymanie aparatu państwowego oraz realizację określonych zadań.

• Funkcja redystrybucyjna polega na odpowiednim podziale dochodu narodowego w celu zmniejszenia różnic w wysokości dochodów w różnych grupach społecznych i zabezpieczeniu warunków socjalnych dla warstw najuboższych. Funkcja ta polega głównie na: progresywnym opodatkowaniu dochodów, ulgach i zwolnieniach podatkowych, zróżnicowaniu stawek podatkowych na różne dobra konsumpcyjne, dokonywanie transferów

• Funkcja stymulacyjna polega na oddziaływaniu dochodów i wydatków budżetu państwa na życie gospodarcze i społeczne.

Można wpływać na zmiany strukturalne w gospodarce: poprzez konstrukcje systemów podatkowych może wpływać na poziom akumulacji i tempo wzrostu gospodarczego, a także regulować poziom i kierunki konsumpcji, inflacji.

Natomiast w sferze życia społecznego polityka fiskalna może np.: pobudzać lub hamować przyrost naturalny, ograniczać lub łagodzić społeczne skutki bezrobocia, zwiększać poziom aktywności zawodowej.

• Funkcja regulacyjna- łagodzenie wahań koniunktury

• Funkcja kontrolno- informacyjna- wahania wpływów podatkowych są wskaźnikiem koniunktury.

Zasady budżetowe:

-Zasada zupełności jest to postulat, aby budżet obejmował wszystkie dochody i wydatki państwa.

-Zasadę równowagi budżetowej dążenie do tego aby dochody = wydatkom

-Zasada jedności budżetu zbliżona jest do zasady zupełności. Według niej powinien występować jeden budżet, stanowiący jedną całość organizacyjno – prawną, ujęty w jednym akcie prawnym. Nie należy natomiast tworzyć budżetów dodatkowych, uzupełniających itp.

-Zasada jasności budżetowej, dążenie do jasnych sformułowań, skąd dochody, na co konkretnie wydane

-Zasada jawności budżetu polega na udostępnianiu jego treści społeczeństwu na etapie opracowywania projektu, uchwalania i wykonywania budżetu, dostępności obrad budżetowych oraz publikowaniu uchwalonych budżetów.

-Zasada uprzedniości budżetu. Budżet powinien być uchwalany do końca roku poprzedzającego rok budżetowy. Przewidziane są wyjątki od tej zasady. Rozwinięte są też przepisy o terminach dotyczących uchwalenia budżetu i mówiące o tym, jakie rozwiązanie należy zastosować, gdy parlament nie uchwali budżetu przed końcem roku.

-Zasada rocznego okresu budżetowego. Wynika ona z regulacji, wg której budżet jest uchwalany na rok kalendarzowy.

Ile % stanowią podatki w dochodach do budżetu kraju??

Dochody budżetu państwa

Źródłami dochodów budżetowych państwa są podatki, cła, dochody ze sprzedaży prywatyzowanych przedsiębiorstw, opłaty skarbowe, sądowe, notarialne i inne. Podstawą tych dochodów są jednak podatki. Podatki są to przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pieniężne pobierane przez państwo.

Biorąc pod uwagę przedmiot opodatkowania wyodrębnia się cztery rodzaje podatków:

• podatki przychodowe - płacone od wartości przychodów; nie uwzględnia kosztów uzyskania tych przychodów np. podatek gruntowy- jego kwota wyznaczona jest na podstawie ilości i jakości gruntów.

• podatki dochodowe, czyli pobierane od dochodów osobistych ludności (płac, rent, emerytur, kapitału itp.) oraz od dochodów osób prawnych (przedsiębiorstw i instytucji);

• podatki konsumpcyjne, czyli podatki nakładane na produkty i usługi będące przedmiotem obrotu: podatek od wartości dodanej (VAT) oraz akcyza;

• podatki majątkowe, czyli płacone od posiadanego majątku (kapitału) oraz od przenoszenia praw do majątku (podatki spadkowe).

Biorąc pod uwagę formę opodatkowania wyodrębnia się dwa rodzaje podatków:

• podatki bezpośrednie to podatki nakładane na dochody i majątek, a podmiot zobowiązany do ich opłacenia rozlicza się bezpośrednio z budżetem państwa (podatek dochodowy majątkowy)

• podatki pośrednie zawarte są w cenie nabywanego produktu, a konsument opłaca je „pośrednio” za pośrednictwem sprzedawcy, który rozliczając się z budżetem państwa w całości ten podatek przenosi na kupującego.

Biorąc pod uwagę sposób obliczania podatków:

• podatki proporcjonalne występują wówczas, gdy wszyscy podatnicy płacą ten sam procent swoich dochodów, czyli obowiązuje jedna stopa podatkowa;

• podatki progresywne występują wówczas, gdy osoby uzyskujące wyższe dochody obciążone są wyższą stopą podatkową;

• podatek degresywny występują wówczas, gdy wraz ze wzrostem dochodów nakładane są coraz mniejsze procentowe stawki podatkowe.

Krzywa Laffera. Wynika z niej, że podatki nie mogą być nieograniczonym źródłem dochodów państwa.

Wnioski:

-całkowite dochody z produkcji są uzależnione od stosowanych stóp podatkowych

-podnoszenie wielkości obciążeń podatkowych powoduje wzrost wpływów budżetowych tylko do pewnego momentu (t3)

-po przekroczeniu t3 dalszy wzrost stopy opodatkowania jest nieskuteczny, ponieważ zamiast prowadzić do wzrostu, prowadzi do spadku dochodu (nadmierne podatki osłabiają bodźce do prowadzenia działalności gospodarczej , produkcji i dochody ludności spadają, a w konsekwencji zmniejszają się także dochód budżetowy, hamowanie rozwoju ekonomicznego

Polityka budżetowa polega na manipulowaniu dochodami i wydatkami budżetowymi. Polityka budżetowa wpływa na :

-wielkość całkowitych wydatków, co w efekcie powoduje zmiany poziomu PNB, zatrudnienia i inflacji (przynajmniej w krótkim okresie)

-konsumpcję zbiorową (tworzenie dóbr publicznych)

-konsumpcję indywidualną (poprzez podatki i transfery)

-inwestycje publiczne (finansowane z budżetu)

-inwestycje prywatne (podczas sterowania wysokością podatków oraz ulgami podatkowymi)

Polityka fiskalna (Milewski 2002, s. 438-442)

-opiera się na wykorzystaniu podatków i wydatków budżetowych do stabilizacji gospodarki oraz realizacji innych celów ekonomicznych i społecznych. Do instrumentów fiskalnych zaliczamy: zawieszenie lub ograniczenie wydatków budżetowych na określone cele (np. roboty publiczne), zamiana stawek i zasad opodatkowania, zmiana zasad subwencjonowania przedsiębiorstw (przesyłanie dotacji)

Aktywna polityka fiskalna:

- polega na świadomym interwencjonizmie

- polega na podejmowaniu takich decyzji dotyczących zmian dochodów i wydatków budżetowych, które pozwolą osiągnąć zamierzone w danej sytuacji cele gospodarcze,

Pasywna polityka fiskalna:

-polega na wykorzystaniu właściwej niektórym instrumentom wrażliwości na zmianę poziomu dochodu narodowego, zatrudnienia i innych wielkości ekonomicznych

-instrumenty te samoczynnie, bez potrzeby podejmowania konkretnych decyzji dostosowawczych, reagują na zmianę koniunktury – instrumenty te nazywamy automatyczne stabilizatory koniunktury,

Politykę fiskalną dzieli się na:

1. ekspansywną politykę fiskalną, której zadaniem jest zwiększenie dochodu narodowego poprzez obniżenie podatków, wzrost wydatków; stosowana jest w czasie recesji;

2. restrykcyjną politykę fiskalną, która zmierza do zmniejszenia dochodu narodowego poprzez podwyższenie podatków, obniżenie wydatków; stosowana podczas ograniczania inflacji.

Słabością aktywnej polityki fiskalnej jest to, iż decyzje dotyczące korygowania działania instrumentów fiskalnych wymagają zmian legislacyjnych w programach budżetowych. Prowadzi to do opóźnień w działaniu instrumentów polityki fiskalnej:

• diagnostyczne – związane z potrzebą dokonania oceny sytuacji i sformułowania podstawowych wniosków;

• decyzyjne – wynikające z czasu potrzebnego do dokonania wyboru narzędzi i przeprowadzenia zmian legislacyjnych;

• wdrożeniowe – wynikające z czasu niezbędnego do praktycznego zastosowania pakietu środków polityki gospodarczej;

• percepcyjne – związane z reakcją dostosowawczą osób fizycznych i podmiotów gospodarczych na wprowadzone narzędzia interwencyjne.

Deficyt budżetowy i dług publiczny

Deficyt budżetowy to część wydatków zaplanowanych na konkretny rok, na których pokrycie nie wystarczy pieniędzy z dochodów budżetu.

Wielkość tego deficytu odnosi się zazwyczaj do wartości produktu krajowego brutto i wyraża się w procentach. Jednym z kryteriów (warunków) uczestnictwa w unii walutowej jest nie przekraczanie 3 proc. PKB. Oprócz określenia „deficyt budżetowy” używa się również pojęcia „deficyt finansów publicznych”, które obejmuje także samorządy, fundusze celowe i kasy chorych (obecnie NFZ).

Dług publiczny – są to zobowiązania zaciągnięte przez skarb państwa, państwowe fundusze celowe i przez gminy.

4. Główne teorie bezrobocia – przyczyny bezrobocia

Do bezrobotnych zalicza się osoby w wieku produkcyjnym ( w Polsce 18-60 dla kobiet i 18-65 w przypadku mężczyzn) niezatrudnione i niewykonujące innej pracy zarobkowej, które są zdolne i gotowe podjąć zatrudnienie na typowych warunkach występujących w gospodarce oraz pozostają bez pracy pomimo podjęcia poszukiwań pracy.

• Ujęcie neoklasyczne bezrobocia

-w warunkach wolnorynkowej gospodarki występuje tendencja do ustalania się na rynku pracy stanu równowagi

-głównym mechanizmem, który zapewnia taką tendencję, jest zmiana płac realnych.

-zgodnie z podejściem neoklasycznym, gdyby na rynku powstała nadwyżka podaży pracy (S_r1 - S_r0) przy stawce płac realnych P_łr1, to konkurencja między bezrobotnymi doprowadziłaby do obniżki płac realnych, w rezultacie czego podaż pracy zmniejszyłaby się poniżej S_r1, popyt na pracę wzrósłby powyżej S_r2 i nierównowaga zostałaby zlikwidowana. Stawka płac realnych ukształtowałaby się na poziomie P_łr0, a popyt na pracę i podaż pracy zrównałyby się na poziomie S_r0.

-zjawisko bezrobocia występujące w rzeczywistości tłumaczy się w tej teorii ograniczeniami w swobodnym działaniu mechanizmu rynkowego na rynku pracy. Ograniczenia te związane są przede wszystkim z tendencjami do usztywniania płac, które są rezultatem postępowania związków zawodowych opierających się redukcjom płac;

-gdyby płace realne ustaliły się na poziomie wyższym od płac równowagi (np. P_łr1), a związki zawodowe opierały się skutecznie ich redukcji, to powstałoby bezrobocie o rozmiarach AB, które jest efektem nadwyżki globalnej podaży pracy nad popytem na pracę (S_r1 - S_r2). Bezrobocie to neoklasycy traktują jako bezrobocie dobrowolne, gdyż jest ono wynikiem świadomego braku akceptacji ze strony pracowników wymogów mechanizmów rynkowych;

-nadmiernie aktywna ingerencja państwa w procesy gospodarcze, polegająca na regulowaniu popytu na dobra, nie jest potrzebna do zwalczania bezrobocia.

• Ujęcie keynesistowskie bezrobocia

-Keynesiści nie podzielają przekonania neoklasyków o skutecznym działaniu mechanizmów rynkowych w wolnorynkowej gospodarce;

-uważają oni, że w warunkach swobodnego działania mechanizmu rynkowego występuje tendencja do ustalania się nadwyżki podaży siły roboczej nad popytem, oznaczająca istnienie bezrobocia. Przyczyn tej tendencji upatrują w niewystarczającym popycie na towary, jaki kształtuje się w warunkach wolnorynkowej gospodarki. Sytuacja taka występuje wówczas, gdy suma zamierzonych inwestycji w gospodarce jest mniejsza od sumy oszczędności odpowiadających dochodowi przy pełnym zatrudnieniu.

- Keynesiści odrzucają tezę neoklasyków, że zmiany stopy procentowej są skutecznym mechanizmem gwarantującym zrównanie inwestycji i oszczędności na pożądanym poziomie.

-gdy więc popyt na towary ustali się na poziomie nie wystarczającym do zakupienia wytworzonej produkcji, to – zgodnie z rozumowaniem keynesistów – producenci zmuszeni są obniżyć produkcję (a związku z tym również zatrudnienie) do poziomu wyznaczonego przez efektywny popyt. W rezultacie pojawia się bezrobocie, które – w przekonaniu keynesistów – ma przymusowy i dość trwały charakter.

- Keynesiści odrzucają twierdzenie neoklasyków, że obniżki płac realnych są w stanie zlikwidować bezrobocie. Po pierwsze dlatego, że nierealny jest postulat obniżek płac nominalnych przy istnieniu silnych związków zawodowych. Po drugie dlatego, że ogólne obniżki płac nominalnych zmniejszałyby dochody pracowników i ich wydatki konsumpcyjne, co musiałoby prowadzić do dalszego ograniczenia produkcji i zatrudnienia. W rezultacie Keynesiści odrzucają postulat obniżki płac realnych jako lekarstwo na bezrobocie. W swoich analizach przyjmują natomiast zwykle założenie o sztywności płac nominalnych.

- zakładają istnienie danego, niezmiennego poziomu cen;

- uważają, że rzadko się zdarza, aby krzywa agregatowego popytu na pracę przecinała się z krzywą agregatowej podaży pracy w punkcie A (czyli w punkcie wyznaczającym stan pełnego zatrudnienia).

- w sytuacji niedostatecznego popytu na towary krzywa popytu na pracę przesunięta jest w lewo od punktu A. przecina się ona z krzywą agregatowej podaży w punkcie B (przy produkcji niższej od produkcji przy pełnym zatrudnieniu). Powstaje wówczas bezrobocie o rozmiarach S_r0 - S_r1. Ma ono charakter przymusowy, bowiem nawet zaakceptowanie przez pracowników niższych płac realnych nie zlikwidowałoby bezrobocia.

-Keynesiści wysuwają postulat konieczności aktywnej ingerencji państwa w procesy gospodarcze w celu zwalczania bezrobocia. Powinna ona, ich zdaniem, polegać na stymulowaniu efektywnego popytu na towary za pomocą instrumentów fiskalnych i pieniężnych. Na rys. znajdowałoby to wyraz w przesunięciu krzywej agregatowego popytu na pracę P_pp na prawo.

-polityka ta byłaby w pełni skuteczna, gdyby udało się krzywą P_pp przesunąć na tyle, aby przecinała się z krzywą P_dp w punkcie A.

Typy bezrobocia: -- PYTANIE DODATKOWE!!!

• Bezrobocie frykcyjne- występuje jako konsekwencja ruchliwości siły roboczej między gałęziami, regionami, sektorami, działami, przedsiębiorstwami.

Jest związana z przerwaniem zatrudnienia z powodu poszukiwania lepszej (innej) pracy, przekwalifikowanie się, zmiana miejsca zamieszkania.

• Bezrobocie strukturalne- powstaje na skutek zmiany struktury przemysłowej gospodarki, która prowadzi do utraty pracy przez ludzi posiadających zawody, kwalifikacje wykorzystywane w zanikających gałęziach przemysłu.

• Bezrobocie koniunkturalne- spowodowane niedostatkiem globalnego popytu i środkami produkcji w okresie recesji gospodarczej

• Bezrobocie dobrowolne- wynika z braku potrzeby podjęcia pracy, występuje gdy określona grupa ludzi posiadająca zdolność do wykonywania pracy nie chce podjąć pracy

• Bezrobocie sezonowe- z przyczyn naturalnych, uzależnione od pory roku

• Bezrobocie chroniczne- z różnych przyczyn, przez długi okres czasu np. wiek po przekroczeniu 50 roku życia, ułomność fizyczna, psychiczna

• Bezrobocie klasyczne (płacowe) spowodowane jest zbyt wysokimi płacami realnymi- nadwyżka podaży nad popytem

• Bezrobocie krótkookresowe- do 3 miesięcy

• Bezrobocie średniookresowe –od 3 do 12 miesięcy

• Bezrobocie długookresowe- powyżej roku

5. Istota oraz przyczyny inflacji – główne teorie

Inflacja jest to proces wzrostu ogólnego (tj. średniego) poziomu cen. Z inflacją mamy do czynienia wówczas, gdy wzrost cen w jakimś okresie ma charakter względnie trwały. Jeżeli natomiast występuje skokowy wzrost cen pod wpływem działania jednorazowego wstrząsu (np. jednorazowego wzrostu cen dóbr importowanych, zniesienia dotacji czy też podniesienia podatku VAT), po którym poziom cen stabilizuje się, to takiego wzrostu nie będziemy traktować jako inflacji.

Inflację traktuje się jako:

• pełzającą, gdy wskaźnik wzrostu cen nie przekracza 5% rocznie;

• umiarkowaną, gdy wskaźnik ten oscyluje w granicach 5 – 10% rocznie;

• galopującą, gdy stopa inflacji mieści się w przedziale 10 – 150% rocznie;

• hiperinflacja – powyżej 150% rocznie.

Deflacja-spadek przeciętnego poziomu cen w jakimś okresie czasu, zjawisko rzadkie

Przyczyny inflacji:

-niezrównoważony budżet państwa (wydatki z budżetu przewyższają wpływy);

-przeinwestowanie gospodarki (nadmierne rozwinięcie procesu inwestycyjnego finansowanego przez państwo);

-ingerencję państwa w politykę emisyjną banku centralnego, co prowadzi w rezultacie do nadmiernej ilości pieniądza;

-wadliwą strukturę gospodarki ;

-wzrost cen podstawowych surowców energetycznych (powoduje to wzrost kosztów produkcji i wzrostu cen) ;

-import inflacji (wraz ze wzrostem cen artykułów importowanych przez dany kraj następuje wzrost kosztów produkcji , a co za tym idzie wzrost cen) ;

-długookresowe dodatnie saldo bilansu handlowego (nadwyżka eksportu nad importem)

-recesją gospodarczą (obniżenie wydajności pracy, a tym samym wzrost kosztów produkcji)

-monopolizację gospodarki (monopoliści wzrost kosztów produkcji mogą przenosić na cenę)

Wyróżniamy trzy stanowiska analizujące przyczyny inflacji:

1. Monetarna (neoilościowa) teoria inflacji

Teoretyczną podstawą przedstawionego przez I. Fishera równania M *V= P* Y wymiany były twierdzenia teorii neoklasycznej, a w szczególności teza o dychotomii sfery pieniężnej i sfery realnej gospodarki. Zgodnie z tą tezą, realne wielkości gospodarcze zależą wyłącznie od innych czynników realnych i nie podlegają wpływom czynników pieniężnych.

-odrzucają założenia o stałej szybkości obiegu pieniądz, ale przyznają, że zmienia się ona stosunkowo powoli.;

- popyt na pieniądz zależy od kilku czynników, a w szczególności od poziomu dochodu i stopy procentowej, przewidywanego tempa inflacji oraz istniejących zwyczajów płatniczych

-monetaryści przyjmują, że popyt na pieniądz jest dosyć stabilny

-zakładają, że podaż pieniądza ma charakter egzogeniczny w stosunku do gospodarki i znajduje się pod kontrolą banku centralnego. Uważają, że bank centralny jest w stanie kontrolować wielkość podaży pieniądza i w ten sposób wpływać na przebieg procesów gospodarczych

-wysuwają tezę o zasadniczej roli zmian podaży pieniądza w kształtowaniu zmian dochodu narodowego

-ich zdaniem w długim okresie zmiany podaży pieniądza powoduje jedynie zmiany cen, natomiast w krótkim okresie powoduje zmiany cen , jak i zmiany realnego dochodu narodowego

-tempo wzrostu cen zdeterminowane jest tempem wzrostu podaży pieniądza. Podaż pieniądza znajduje się pod kontrolą banku centralnego. Przyczynę inflacji oraz środki ograniczenia inflacji upatruje się w błędnej polityce pieniężnej Banku centralnego.

• Popytowa teoria inflacji

Popytowa teoria inflacji nawiązuje do keynesistowskiego nurtu teoretycznego. Bezpośrednio związana jest z popytową teorią kształtowania dochodu narodowego: wzrost agregatowego popytu w warunkach niepełnego wykorzystania zdolności wytwórczych powoduje mnożnikowy wzrost dochodu narodowego. Jeśli jednak wzrost popytu na towary wystąpi w sytuacji pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych, to realny dochód narodowy nie może wzrosnąć i musi to prowadzić do wzrostu cen.

Popytowa teoria inflacji: przyczyną inflacji jest ustalenie się agregatowego popytu na towary na poziomie przewyższającym możliwości jego zaspokojenia (wzrost popytu)

-ceny są elastyczne względem agregatowego popytu na towary

W warunkach swobodnego kształtowania się cen rynkowych pojawienie się luki inflacyjnej wywołuje inflację.

Teoretycznym rozwinięciem tego twierdzenia jest koncepcja luki inflacyjnej wysunięta przez J. M. Keynesa

Rozmiar luki inflacyjnej wyznaczony jest przez różnicę między wielkością łącznego popytu na towary a wielkością dochodu narodowego odpowiadającego pełnemu wykorzystaniu zdolności wytwórczych.

Luka inflacyjna

W warunkach swobodnego kształtowania się cen rynkowych pojawienie się luki inflacyjnej wywołuje inflację. Jest ona rezultatem wzmożonej konkurencji między nabywcami przy stosunkowo małej (z punktu widzenia popytu efektywnego) podaży towarów dostępnych na rynku. Działa tu typowy mechanizm rynkowy występujący w przypadku nadwyżki popytu i nieelastycznej podaży. Ilustrację tego mechanizmu charakterystycznego dla skali całej gospodarki przedstawia rys. powyżej. Jeśli przyczyną inflacji jest wzrost popytu, to program działań antyinflacyjnych powinien obejmować przede wszystkim ograniczenia wzrostu agregatowego popytu. Sprowadza się to do ograniczenia wydatków budżetowych, podniesienia podatków, zmniejszenia podaży pieniądza przez sprzedaż państwowych papierów wartościowych, podniesienie stopy rezerw obowiązkowych, czy też podniesienie stóp procentowych banku centralnego. Działania te nie są jednak bez wpływu na kształtowanie się bezrobocia w kraju.

• Kosztowa teoria inflacji

Kosztowa teoria inflacji: przyczyną inflacji jest wzrost kosztów produkcji niezależny od agregatowego popytu na towary.

Gdy rosną koszty produkcji, przedsiębiorstwa „przerzucają” ten wzrost na ceny wyrobów gotowych, obciążając w ten sposób nabywców. Wzrost kosztów produkcji może być spowodowany różnymi przyczynami. Różne są więc typy inflacji kosztowej:

• inflacja płacowa, gdy występuje wzrost płac niezależnie od popytu na pracę;

• inflacja wywołana przez zyski, gdy przedsiębiorstwa wykorzystują swoją pozycję monopolistyczną, aby podnieść ceny niezależnie od popytu na ich wyroby;

• inflacja wywołana przez ceny dóbr importowanych, gdy ceny rosną niezależnie od poziomu agregatowego popytu;

• inflacja wywołana przez podatki, gdy wzrost podatków „przerzucany” jest na ceny.

W rozwiniętej gospodarce na rynku pracy funkcjonują dwa wielkie ugrupowania monopolistyczne: pracodawcy i związki zawodowe. Ugrupowania te ze względu na swoje silne pozycje monopolistyczne są w stanie kontrolować ceny. Kontrolują one „swoje” ceny: pracodawcy ceny sprzedawanych przez siebie wyrobów, a związki zawodowe ceny siły roboczej, tj. płace, natomiast nie kontrolują cen swoich partnerów. Takie postępowanie obu ugrupowań „nakręca” – według Galbraitha – spiralę inflacyjną. Gdy podnosi się ogólny poziom cen i rosną koszty utrzymania, związki zawodowe wysuwają postulaty płacowe. Pracodawcy niechętnie wchodzą w zatargi ze związkami zawodowymi na tle płacowym. Związki zawodowe mają w ręku „broń strajkową”, a po drugie, pracodawcy są przekonani, że każdą podwyżkę płac będą w stanie „przerzucić” na ceny.

Załóżmy, że początkowo gospodarka znajduje się w punkcie A i następnie dokonuje się wzrost kosztów produkcji niezależny od agregatowego popytu. Ten wzrost kosztów znajduje na rysunku wyraz w przesunięciu krzywej agregatowej podaży w lewo z położenia AP_d do położenia AP’_d. Nowym punktem równowagi jest punkt B, który charakteryzuje się wyższym poziomem cen niż w punkcie A

.

Polityka antyinflacyjna, jaka wyłania się z tej teorii wskazuje na zmniejszenie tempa wzrostu kosztów. Można tego dokonać w następujący sposób:

• osłabiając monopolistyczny wpływ pracodawców i związków zawodowych na ceny i płace;

• stymulując wydajność pracy, która prowadzi do obniżenia jednostkowych kosztów produkcji.

Zgodnie z tą teorią można sformułować następujący wniosek: wszelkie procesy zwiększające stopień monopolizacji gospodarki stanowią bardzo ważny czynnik sprzyjający wzrostowi inflacji, natomiast demonopolizacja gospodarki hamuje inflację.

Skutki inflacji ponosi zarówno społeczeństwo, jak i gospodarka narodowa.

Negatywne skutki inflacji, zwłaszcza przy inflacji nieprzewidzianej ponoszą:

- ludzie oszczędzający - kiedy trzymają pieniądze w kieszeni lub na rachunku oszczędnościowym płatnym na żądanie;

-banki, które udzielają pożyczek na długie okresy i w momencie wypłaty udzielonych pożyczek pieniądze przy inflacji mają dla banków mniejszą siłę nabywczą;

-ludzie pracujący, którzy w związku z inflacją otrzymują podwyżkę płac popadają w wyższy podatek ,czyli w wyższą kategorię stawek podatkowych;

-emeryci, gdyż indeksacja emerytur, tak jak wzrost płac pracowników nie nadąża za wzrostem cen.

Pozytywne:

-powolne procesy inflacyjne wpływają pozytywnie na dynamikę wzrostu gospodarczego; -powodują pożądane zmiany relacji cen w warunkach istnienia tzw. sztywności cen.;

-zyskują dłużnicy przy oprocentowaniu stałym kredytów (głównie państwo).

Inflacja a bezrobocie. Koncepcja krzywej Philipsa

W. Phillips zaobserwował istnienie odwrotnej zależności między stopą wzrostu płac nominalnych a stopą bezrobocia. wyższym poziomom stopy bezrobocia odpowiada niższe tempo wzrostu płac nominalnych, gdy koniunktura się poprawia i bezrobocie spada, tempo wzrostu płac nominalnych wzrasta.

Podstawą powyższej zależności jest wpływ sytuacji na rynku pracy na wzrost płac nominalnych. Jeśli sytuacja na rynku pracy poprawia się i bezrobocie spada, rośnie siła przetargowa związków zawodowych w negocjacjach płacowych i w rezultacie tempo wzrostu płac nominalnych podnosi się. Jeśli natomiast bezrobocie wzrasta, pracodawcy zajmują sztywniejsze stanowisko w tych negocjacjach i tempo wzrostu płac nominalnych jest niższe.

Ekonomiczne skutki inflacji

• zerowa stopa inflacji nie może wpływać na poprawne kształtowanie płac oraz struktury cen w gospodarce;

• względnie trwała inflacja na poziomie pełzającym ma natomiast bardzo korzystny wpływ właśnie na strukturę oraz wysokość cen i płac;

• nadmierna inflacja, czyli na poziomie galopującej lub hiperinflacji, wpływa bardzo niekorzystnie na liczne obszary w gospodarce, co w efekcie czyni z tego zjawiska jeden z najbardziej niebezpiecznych procesów ekonomicznych w każdym państwie.

6. Etapy integracji gospodarczej w Europie

Integracja gospodarcza jest to proces umożliwiający kontakty handlowe między różnymi gospodarkami narodowymi równie swobodne i równie korzystne jak te, które istnieją wewnątrz gospodarki narodowej [Ropke 1959].

Proces integracji gospodarczej ma charakter ewolucyjny i wynika z państw członkowskich i ich relacji. Państwa w integracji widzą określone dla siebie korzyści.

W gospodarce światowej integracja polega na powstawaniu powiązań między państwami w określonych dziedzinach (jednej lub wielu) działalności gospodarczej. Powiązania te mogą przybierać postać dwu- lub wielostronnych porozumień lub umów międzynarodowych, dotyczących określonych elementów polityki gospodarczej (np. ceł, produkcji, cen i zbytu niektórych surowców, wspólnych inwestycji). Wyższe formy integracji przyjmują postać międzynarodowych organizacji integracyjnych (np. Unia Europejska). Poprzez koordynację polityki gospodarczej poszczególnych państw procesy integracyjne zmierzają do stworzenia warunków swobodnego przepływu towarów, kapitału i siły roboczej pomiędzy ich uczestnikami, pozwalają na podejmowanie wspólnych przedsięwzięć gospodarczych, umożliwiają wzajemną pomoc gospodarczą, tworzą nowe źródła wzrostu gospodarczego [http://portalwiedzy.onet.pl/23878,,,,integracja_gospodarcza,haslo.html]

Etapy integracji [MSG Rymarczyk 2006]:

• Strefa wolnego handlu

• Unia celna

• Wspólny rynek

• Unia walutowa

• Unia ekonomiczna

• Unia polityczna

Strefa wolnego handlu to obszar wewnątrz którego zniesiono cła i inne opłaty na wszystkie lub niektóre towary. Utworzenie strefy wolnego handlu, w przeciwieństwie do unii celnej, nie pociąga za sobą określenia wspólnej zewnętrznej taryfy celnej, wymaga więc utrzymania kontroli celnej na granicach podmiotów tworzących strefę w celu zbadania pochodzenia towaru. Przykłady: -AFTA (Stowarzyszenia Narodów Azji Południowo-Wschodniej), -NAFTA (Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu).

Unia celna, powstająca w wyniku umowy międzynarodowej forma ugrupowania integracyjnego dwu lub więcej państw, polegająca na całkowitym zniesieniu ceł i innych ograniczeń we wzajemnych stosunkach handlowych państw należących do unii celnej, a ponadto ustanowieniu przez te kraje wspólnej taryfy celnej oraz wspólnej polityki handlowej wobec krajów trzecich. W wyniku tych działań na terytorium państw-sygnatariuszy umowy powstaje jednolity obszar celny. Unia celna została powołana w 1968 przez kraje Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej na podstawie zapisów Traktatu Rzymskiego.

Wspólny rynek- oznacza jeszcze wyższy poziom integracji, której początki sięgają XVIII w. Jego zasadą jest wzajemne zniesienie między poszczególnymi państwami barier handlowych i ograniczenie wszelkich utrudnień we wzajemnej wymianie gospodarczej, swobodny przepływ towarów, kapitałów i osób, wymienialność walut. W tym celu znosi się między państwami członkowskimi danej wspólnoty cła, ustanawia wspólną zewnętrzną taryfę celną, często prowadzi się wspólną politykę finansową, koordynuje plany rozwoju rolnictwa i przemysłu.

Główne organizacje wolnego rynku: UE, Beneluks, EWWiS, Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu, Europejski Obszar Gospodarczy.

Unia walutowa- prawno-międzynarodowe ugrupowanie integracyjne, polegające na tym, że państwa w nim uczestniczące przyjmują wspólną jednostkę walutową, będącą oficjalnym środkiem płatniczym tych krajów, porozumienie rozrachunkowo-kredytowe między państwami, mające na celu zniesienie ograniczeń we wzajemnym obrocie gospodarczym. Obecnie jedynym przykładem unii walutowej jest Unia Gospodarcza i Walutowa w ramach UE.

Unia ekonomiczna (gospodarcza) - wyższa forma wspólnego rynku, w którym kraje członkowskie dokonały także harmonizacji wszystkich rodzajów polityk, mających wpływ na warunki konkurencji na rynkach narodowych. Przedmiotem takiej harmonizacji są przede wszystkim polityka podatkowa, monetarna i społeczna. W przypadku gdy w unii ekonomicznej wprowadza się także wspólną walutę, unia ta staje się też unią walutową.

Unia Polityczna, ustanowiona Traktatem z Maastricht, jako cel w rozwoju UE. Obejmuje Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa, Wymiar Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych oraz zwiększenie uprawnień wspólnotowych instytucji, w tym Parlamentu Europejskiego, w zakresie wpływania na różne dziedziny życia społeczno-politycznego. Tworzenie Unii Politycznej budzi nadal tak duże kontrowersje związane przede wszystkim z przekazywaniem suwerenności państwowej organizacji ponadnarodowej (tzw. wspólne wykonywanie suwerenności), że Traktat amsterdamski (1997) nie naniósł w tej sferze istotnych zmian.

PYTANIA DODATKOWE:

Na jakim etapie integracji Polska przystąpiła do UE? – UNIA GOSPODARCZA

Na jakim etapie znajduje się obecnie UE? – GOSPODARCZA, gdyż nie ma jeszcze pełnej walutowej

Kiedy będziemy mieli do czynienia z Unią polityczną? – jeśli w sprawach politycznych UE będzie mówiła jednym głosem.

7. Makroekonomiczne kryteria uczestnictwa w unii walutowej i gospodarczej.

Aby unia monetarna mogła dobrze funkcjonować, zalecane jest aby wchodzące w jej skład gospodarki były pod pewnymi względami do siebie podobne. Oznacza to, że kraje strefy euro powinny osiągnąć znaczny stopień zbieżności.

Kryteria konwergencji zostały wprowadzone na podstawie Traktatu z Maastricht w 1992 r. Kryteria konwergencji to wartości brzegowe pięciu wskaźników makroekonomicznych, które służą do oceny gospodarek zamierzających przystępować do Unii Gospodarczej i Walutowej. Kryteria te dzielą się na dwa rodzaje wskaźników: kryteria pieniężne (stabilizacja kursu walutowego, poziom inflacji, poziom długookresowej stopy procentowej) oraz kryteria fiskalne (poziom deficytu budżetowego, poziom długu publicznego).

Kryteria te zostały określone w dwóch celach:

- aby te kraje zbliżały się do siebie

- aby rozwój jednego kraju nie następował kosztem drugiego kraju przy niespełnianiu kryteriów

Kryteria konwergencji:

- wskaźnik inflacji - nie może przekraczać więcej niż o 1,5% przeciętnej stopy inflacji trzech krajów o najniższej inflacji (POLSKA NIE SPEŁNIA)
- długookresowe stopy procentowe nie mogą przekraczać więcej niż o 2% przeciętnej stopy procentowej trzech krajów o najniższej inflacji, (POLSKA SPEŁNIA)
- utrzymanie co najmniej przez 2 lata kursu waluty narodowej w granicach wyznaczonych przez Europejski System Stabilizacji Kursów (ERM II) tj. nie przekraczając +/- 15%, podstawowego pasma wahań bieżącego kursu walutowego, (NIE SPEŁNIA)
- deficyt budżetowy nie może przekroczyć 3% krajowego PKB, (SPEŁNIA)
- dług publiczny nie może przekroczyć 60% krajowego PKB. (SPEŁNIA)
[http://www.naszawitryna.pl/europa_683.html]

8. Na podstawie dorobku myśli ekonomicznej scharakteryzuj następujące pojęcia: liberalizm, konserwatyzm, socjalizm

Te 3 nurty wywodzą się z 3 odmiennych nurtów filozoficznych. Te zróżnicowanie spowodowane jest różnościami w filozofii.

Liberalizm- ideologia, kierunek polityczny głoszący, iż szeroko rozumiana wolność jest nadrzędną wartością. Najogólniej mówiąc liberalizm odwołuje się do indywidualizmu, stawia wyżej prawa jednostki niż znaczenie wspólnoty, głosi nieskrępowaną (aczkolwiek w ramach prawa) działalność poszczególnych obywateli we wszystkich sferach życia zbiorowego.

Liberalizm ekonomiczny (leseferyzm) postuluje wycofanie się państwa z ingerencji w gospodarkę. Postuluje prywatyzację, deregulację, obniżenie podatków i barier celnych.

Ekonomiczny liberalizm jest przeciwny socjaldemokratycznemu modelowi państwa opiekuńczego. Europejscy liberałowie nie są generalnie przeciwni umiarkowanej ingerencji państwa w służbę zdrowia, edukację, emerytury, walkę z biedą i bezrobociem. Konserwatywni liberałowie i libertarianie postulują ograniczenie roli państwa również w tych dziedzinach, proponując całkowitą prywatyzację lub mieszane modele prywatno-państwowe.

Liberałowie: Jon Locke, Monteskiusz, Adam Smith, Jon Stuart Mill, Thomas Paine.

Konserwatyzm- z łac. conservare (zachowywać, ocalić, nietkniętym zostawić) jest ideologią. Po raz pierwszy termin ten został użyty przez historyka i polityka angielskiego Edmunda Burke'a, który określał konserwatyzm jako "skłonność do zachowania przy równoczesnej możliwości ulepszenia". (Ograniczenie roli państwa do minimum)

Zgodnie z myślą konserwatywną gospodarka powinna opierać się na prywatnej własności i zasadzie konkurencji realizowanej przez rynek. Własność prywatna jest nie tylko gwarancją wolności, lecz również instrumentem tworzenia bogactwa narodu. Konserwatyści, którzy także w odniesieniu do gospodarki prezentują styl myślenia niechętny abstrakcji i metafizyce, a preferują konkret, zdrowy rozsądek i pragmatyzm, przejściowo zaakceptowali politykę reform gospodarczych i socjalnych prowadzoną przez państwo.

Za przodków konserwatystów można uznać wielu myślicieli i polityków, będących zwolennikami hierarchicznego porządku społeczeństwa i silnej władzy wykonawczej, bądź przedkładającymi poczucie bezpieczeństwa i ładu ponad niezależność, a jednocześnie szanującymi tradycję. W takim ujęciu przed-konserwatystami byliby m. in; Jean Bodin, Richelieu, Thomas Hobbes, Jonathan Swift, Henry St John, William Pitt Młodszy, David Hume, angielscy Torysi, członkowie szwedzkiej "Hattpartiet".

Socjalizm- (łac.societas - wspólnota) - wieloznaczne pojęcie, odnoszące się do prób zmniejszenia nierówności społecznych i upowszechnienia świadczeń socjalnych, lub poddania gospodarki kontroli społecznej (poprzez instytucje państwowe, samorządowe, korporacyjne lub spółdzielcze). Częścią wspólną wszystkich odmian socjalizmu jest (częściowe lub całkowite) odrzucenie idei kapitalistycznego wolnego rynku, ograniczenie własności prywatnej oraz promowanie idei sprawiedliwości społecznej. Socjalizm bywa także definiowany jako wysoki poziom rozwoju wszystkich członków społeczeństwa bez podawania konkretnej formy własności środków produkcji.

Rodzaj ideologii politycznej, wywodzącej się z utopijnej filozofii politycznej rozwijanej w latach 30. i 40. XIX wieku we Francji (np. Henri de Saint-Simon, Pierre Leroux, Charles Fourier) i Anglii (Robert Owen). Celem socjalistów było zbudowanie społeczeństwa bez ubóstwa, gdzie siły rynkowe nie są głównym mechanizmem podziału bogactwa oraz w którym funkcjonowanie społeczeństwa opiera się na wspólnej własności, wzajemnej współpracy i altruizmie. Teoretykami socjalizmu połowy XIX w. byli: Karol Marks, Fryderyk Engels, Pierre Proudhon i Michał Bakunin, twórcy marksizmu, anarchizmu i anarchokolektywizmu.

Jako "socjalistyczną" określano także gospodarkę planową, a także politykę gospodarczą zwiększającą równość ekonomiczną kosztem wolności gospodarczej. Narzędziami takiej polityki były:

-redystrybucja dochodu narodowego (progresywne podatki, dotacje do towarów i usług);

-reglamentacja towarów i usług;

-nacjonalizacja (najczęściej upaństwowienie) środków produkcji, także wspieranie spółdzielczości

9. Czynniki kształtujące popyt i podaż towarów

Czynniki kształtujące popyt: [Źródło: Podstawy Ekonomii, Milewski 2002]

• Cena;

• Wielkość dochodów;

• Gusta i preferencje;

• Oczekiwania nabywców, co do zmian cen i sytuacji rynkowej w przyszłości;

• Występowanie i ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych;

• Efekty zewnętrzne, tj. moda, owczy pęd, efekt veblenowski, giffenowski.

Wielkość i struktura popytu na dane dobro zależy od wielu czynników, które mogą być w różny sposób klasyfikowane, np. czynniki ekonomiczne i nieekonomiczne.
Z czynników ekonomicznych, czyli wymiernych należy wymienić przede wszystkim cenę. Między zmianami ceny i zmianami popytu na dane dobro istnieje zależność odwrotna. Jest to prawo popytu – wraz ze wzrostem cen produktu zmniejsza się, ceteris paribus popyt na ten produkt, natomiast wraz ze spadkiem cen popyt wzrasta (obrazuje to krzywa popytu).

Od tych zasad bywają wyjątki, tj: moda, efekt owczego pędu, efekt Veblena, paradoks Giffena.

Do najważniejszych czynników niecenowych wpływających na zmiany popytu należą dochody (wielkość dochodów). Składają się głównie z wynagrodzenia za pracę, świadczeń społecznych, przychodów rolników ze sprzedaży produktów rolnych.
Wzrost dochodów, przy niezmienionych cenach, zwiększa popyt, spadek dochodów powoduje spadek popytu. Zmiana dochodu wpływa nie tylko na rozmiar popytu, ale i na jego strukturę. Przykładem jest prawo Engla – w miarę wzrostu dochodów maleje udział wydatków na żywność w ogólnych wydatkach.

Inne czynniki niecenowe możemy podzielić na
- demograficzne i społeczne
- geograficzne i klimatyczne
- psychologiczne
- zjawisko sezonowości.

Liczba ludności na danym terenie kształtuje popyt zwłaszcza na towary powszechnego użytku. Płeć decyduje o popycie na artykuły typowo kobiece lub męskie. Poziom wykształcenia i zawód wykonywany wyraża się w zapotrzebowaniu na artykuły użytku kulturalnego (np. książki), odpowiednią żywność. Czas wolny może mieć wpływ na popyt na urządzenia rekreacyjne i sportowe. Wielkość rodziny i jej wiek wiąże się z zapotrzebowaniem na artykuły dla niemowląt, artykuły gospodarstwa domowego.
Region, klimat wpływają między innymi na sposób odżywiania się ludności, rodzaje stosowanej odzieży.
Z pośród psychologicznych czynników wymienić można tradycje, zwyczaje, gusty i modę. Każdy posiada ulubiony kolor, tradycja powoduje, że w dniu 8 marca popyt na kwiaty wzrasta wielokrotnie, moda skłania nas do zakupu nowych artykułów, choć zakupione wcześniej nie zostały zużyte.
Sezonowość popytu na określone towary związana jest głównie z porą roku. Zimą - wzrost zapotrzebowania na odzież ciepłą, w okresie przedurlopowym -  na sprzęt turystyczny, na początku roku szkolnego – na podręczniki, zeszyty.

Determinanty podaży:

- cena danego dobra, czyli ilość pieniędzy jaką producent otrzymuje ze sprzedaży każdej jednostki tego dobra

-ceny czynników produkcji, czyli płace, opłaty za energię, czynsz, ceny urządzeń i surowców, procenty od zaciągniętych kredytów – czyli poziom kosztów produkcji

- technologia, czyli postęp techniczny

- dostępność oraz ceny surowców i czynników wytwórczych;

- ceny dóbr substytucyjnych (zamienników) i komplementarnych (uzupełniających)

- liczba producentów na danym rynku

- cele przedsiębiorstwa

- oczekiwania dotyczące zmian cen

- eksport oraz import

- wielkość rezerw

- czynniki przypadkowe, np. pogoda

- czas, jakim dysponują producenci

- interwencyjna polityka państwa, dotacje, subwencje, warunki prawne

- elastyczność podaży

10. Funkcje mechanizmu rynkowego

Główne zadania i funkcje mechanizmu rynkowego można scharakteryzować w następujący sposób:

- rynek jest formą nawiązywania kontaktów między kupującymi i sprzedającymi w celu ustalenia warunków wymiany, przede wszystkim ilości i ceny towarów,

- mechanizm rynkowy za pośrednictwem cen relatywnych rozdziela zyski i straty w taki sposób, by indywidualne decyzje koordynowały się w skali gospodarki i powodowały ład ekonomiczny,

- rynek eliminuje najmniej efektywne podmioty gospodarcze, a jednocześnie wspiera najlepszych i najbardziej efektywnych, co sprzyja wzrostowi ogólnej efektywności gospodarczej,

- struktura produkcji podporządkowana jest ujawniającym się, przede wszystkim za pośrednictwem rynku, potrzebom poszczególnych konsumentów i producentów,

- istotnym elementem procesu rynkowego jest konkurencja: producenci muszą konkurować z innymi producentami, by dostarczyć swoje dobra i usługi w sposób najbardziej efektywny (pod względem jakości i ilości),

- rynek zakłada, ze sprzedawcy i nabywcy mogą swobodnie reagować na bodźce cenowe i inne oraz że mają wiele możliwości rozwiązań (wolność wyboru),

- rynek konkurencyjny sprzyja poprawie jakości towarów,

- rynek zmusza producentów i konsumentów do oszczędnego używania dóbr,

- rynek kreuje i stymuluje innowacyjność i rozwój postępu technicznego,

- rynek zapewnia właściwą, efektywną alokację zasobów ( kapitału, pracy, ziemi, technologii),

- rynek daje bodźce do nabywania użytecznych kwalifikacji.

Za pomocą mechanizmu rynkowego, na rynku następuje wymiana informacji na temat co, ile, jak i za ile produkować. - rozbudować te pytania.

11. Elastyczność popytu.

Elastyczność popytu służy mierzeniu siły, z jaką wielkość popytu reaguje na zmiany czynnika określającego popyt (głównie ceny i dochodu).

W zależności od czynnika wpływającego na popyt wyróżniamy trzy rodzaje elastyczności popytu:

• cenowa elastyczność popytu – jest to stosunek względnej zmiany popytu do względnej zmiany ceny danego dobra,

$$E_{p}^{D} = \frac{\Delta Q^{D}}{Q^{D}} \div \frac{\Delta P}{P} = \frac{\Delta Q^{D}}{\Delta P} \times \frac{P}{Q^{D}}$$

Elastyczność cenowa stanowi informację dla producenta, którzy powinni kształtować ceny ze wzgl na elastyczność popytu.

• mieszana elastyczność popytu – to stosunek względnej zmiany popytu na dane dobro do względnej zmiany ceny innego dobra, które pozostaje z nim w związku substytucyjnym lub komplementarnym,

$$E_{m}^{D} = \frac{\Delta Q_{a}^{D}}{Q_{a}^{D}} \div \frac{\Delta P_{b}}{P_{b}} = \frac{\Delta Q_{a}^{D}}{\Delta P_{b}} \times \frac{P_{b}}{Q_{a}^{D}}$$

Znak dodatni współczynnika oznacza, że dobra są substytucyjne, natomiast znak ujemny – dobra komplementarne.

• dochodowa elastyczność popytu – stosunek względnej zmiany popytu na określone dobro do względnej zmiany dochodów realnych,

$$E_{Y}^{D} = \frac{\Delta Q^{D}}{Q^{D}} \div \frac{\Delta Y}{Y} = \frac{\Delta Q^{D}}{\Delta Y} \times \frac{Y}{Q^{D}}$$

Dochodowa elastyczność jest kierowana m.in. do państwa, które otrzymuje informację w jaki sposób rozdysponować wydatki na zabezpieczenie społeczne oraz jak kreować wzrost Dochodu Narodowego

Dobra są luksusowe, gdy wartość współczynnika jest większa od 1. Dobra są dobrami pierwszej potrzeby, gdy wartość współczynnika znajduje się w przedziale (0;1). Dobra są dobrami niższego rzędu, gdy wartość współczynnika jest ujemna.

Znajomość współczynnika elastyczności pozwala:

• zrozumieć, dlaczego rynki niektórych dóbr charakteryzują się dużymi fluktuacjami wolumenu transakcji i stabilnymi cenami, a inne odwrotnie,

• obliczyć, o ile należy podnieść cenę, aby zlikwidować nadwyżkę popytu lub o ile obniżyć cenę, aby zlikwidować nadwyżkę podaży,

• określić wpływ ceny na sumę wydatków konsumentów i przychód producentów.

12. Cechy modelu konkurencji doskonałej

Założenia modelu konkurencji doskonałej są następujące:

• na rynku jest wielu producentów (sprzedawców) i wielu nabywców; każdy z nich ma minimalny udział w produkcji (podaży) całej gałęzi i odpowiednio w konsumpcji (popycie), a tym samym znikomy wpływ na rynek i kształtowanie się ceny rynkowej,

• homogeniczny (jednorodny) produkt u wszystkich sprzedawców, co oznacza, że nabywcy jest obojętne, od którego producenta nabędzie dane dobro,

• wszystkie zasoby są w pełni mobilne – istnieje swoboda wejścia na dany rynek, wyjścia z niego, jak również łatwość przejścia z jednego zastosowania do innego,

• sprzedający dążą do maksymalizacji zysku, a kupujący do maksymalizacji użyteczności,

• doskonała przejrzystość rynku, tzn. wszyscy uczestnicy rynku mają doskonałą wiedzę o danych ekonomicznych i technologicznych, które ich dotyczą,

• bierna rola rządu, który nie zakłóca samoczynnych procesów rynkowych, a więc nie nakłada podatków, nie udziela dotacji, nie stosuje zakazów itp.

• - konkurencja w zakresie kosztów. Ten co taniej produkuje osiąga większy zysk.

13. Cechy modelu monopolu

Założenia modelu monopolu są następujące:

• jedno przedsiębiorstwo (monopol produkcji) lub jeden kupujący (monopson),

• produkt jest unikatowy, jednorodny lub zróżnicowany,

• brak substytutów,

• brak konkurencji na rynku,

• producent w znacznym stopniu kontroluje cenę, staje się cenodawcą,

• duże bariery wejścia na rynek (bariera kosztowa, prawna, techniczna, marketingowa).

14. Optimum konsumenta

Konsument jest podmiotem gospodarczym działającym racjonalnie. Uwzględniając swoje preferencje dotyczące kombinacji dóbr możliwych do osiągnięcia ze względu na posiadane zasoby (dochody), poszukuje on sytuacji optymalnej, która oznacza równowagę konsumenta.

Zgodnie z zasadą nienasycalności konsument zawsze chciałby znajdować się na możliwie najwyższej krzywej obojętności, ale napotyka ograniczenia w postaci dochodu oraz cen rynkowych konsumowanych dóbr, wyznaczanych przez linię budżetu.

Równowaga konsumenta reprezentowana jest przez punkt styczności krzywej obojętności ze ścieżką cen. Punkt ten przedstawia optymalną tzn. najlepszą kombinację dóbr osiągalną dla konsumenta. Oznacza to, że przy istniejącym ograniczeniu budżetowym, które tworzą ceny dóbr i dochody konsumenta, osiągnięta została najwyższa krzywa obojętności. Punkty leżące poniżej punktu styczności krzywej budżetowej z krzywą obojętności reprezentują niższy poziom użyteczności, natomiast punkty leżące powyżej punktu styczności są nieosiągalne ze względu na zbyt niski dochód.

ZESZYT Z MIKRO - NOTATKI!!!!!!!!!!

15. Optimum produkcji – równowaga produkcji

Przedsiębiorca podejmując decyzje produkcyjne, ma do swojej dyspozycji informacje dotyczące technologii produkcji (izokwanty produkcji) oraz informacje o cenach (kosztach) czynników produkcji (linie jednakowego kosztu).

Łącząc krzywe jednakowego produktu (izokwanty produkcji) z krzywymi jednakowego kosztu, producent poszukuje optimum, tzn., takiej kombinacji nakładu czynników, która określa najbardziej efektywną kombinację nakładów czynnika pracy i kapitału dla danego poziomu środków finansowych przedsiębiorstwa. Przy danym koszcie całkowitym TC, istnieje tylko jedna kombinacja nakładów czynnika pracy i kapitału, maksymalizująca wielkość produkcji.

Optymalna kombinacja czynników znajduje się w punkcie styczności linii jednakowego kosztu (izokoszty) z możliwie najwyżej położoną izokwantą produkcji. Jest to punkt równowagi przedsiębiorstwa, w którym osiąga ono maksymalną produkcję przy danym koszcie całkowitym.

Optymalna kombinacja nakładu czynników znajduje się w punkcie E, w którym nakład czynnika pracy wynosi L_e, natomiast nakład czynnika kapitału wynosi K_e. Inne punkty przecięcia się izokwanty produkcji z linią jednakowego kosztu, np. punkt A i B, są mniej efektywne z ekonomicznego punktu widzenia. Zarówno w punkcie A, jak i w punkcie B, producent wydatkuje wszystkie środki na zakup wybranej kombinacji czynników, osiągając przy tym poziom produkcji Q_1, który jest niższy od poziomu Q_2.

W punkcie E nachylenie izokwanty produkcji oraz linii jednakowego kosztu są równe. Nachylenie izokwanty jest równe –(ΔK/ΔL)= MSTS= PM_L/PM_K natomiast nachylenie linii jednakowego kosztu wynosi –w/r. Stąd optymalna kombinacja nakładu czynników pracy i kapitału (punkt E), możliwa do osiągnięcia przy danym koszcie całkowitym, wymaga spełnienia następującej równości:

MSTS= PM_L/PM_K= w/r

W powyższej równości zawarte są dwa aspekty procesu produkcji. Marginalna stopa technicznej substytucji informuje producenta o możliwościach technicznych jakie ma do dyspozycji, natomiast relatywne ceny czynników są informacją rynkową, którą producent musi wziąć pod uwagę. Jeżeli MSTS i w/r nie są sobie równe, wówczas producent może polepszyć swoją sytuację zmieniając kombinacje nakładu czynników.

Optymalna kombinacja nakładu czynnika pracy i kapitału (punkt E), możliwa do osiągnięcia przy danym koszcie całkowitym, wymaga spełnienia następującej równości: MRTS=MP_l/MP_k=w/r

ZESZYT Z MIKRO - NOTATKI!!!!!!!!!

16. Optymalna wielkość produkcji

Przedsiębiorstwo, nie mając wpływu na cenę, może maksymalizować zysk, minimalizując koszty na jednostkę produktu oraz odpowiednio kształtując wielkość produkcji. Wszystkie te działania są przeprowadzane wewnątrz firmy.

Znając swoje krzywe kosztów oraz cenę rynkową produktu, firma będzie dążyła do ustalenia takiej wielkości produkcji, przy której różnica między całkowitym przychodem a całkowitym kosztem jest maksymalna: TR – TC = max.

Kryterium optymalizacji odnosi się zarówno do maksymalizacji zysku dodatniego, jak i do minimalizacji zysku ujemnego (straty).

Punkt B₁ w którym krzywa kosztu całkowitego TC przecina od góry krzywą przychodu całkowitego TR, jest nazywany progiem rentowności. W punkcie tym następuje zrównanie kosztu całkowitego z przychodem całkowitym i produkcja zaczyna przynosić zyski. W punkcie B₂ następuje ponowne przecięcie krzywej przychodu całkowitego TR z kosztem całkowitym TC, tym razem od dołu, i produkcja zaczyna przynosić straty, gdyż koszty ponownie są większe od utargu. Wielkość opłacalnej produkcji znajduje się między punktami B₁ i B_2. Optymalna ilość produkcji pozwala minimalizować straty.

Optymalna wielkość produkcji często wyznaczana jest na podstawie wielkości marginalnych. Należy przypomnieć, że w przedsiębiorstwie doskonale konkurencyjnym cena jest równa przychodowi marginalnemu P = MR, więc P=M

Wielkość optymalnej produkcji firmy wyznaczamy za pomocą warunku P=MC

Zysk osiąga maksimum, gdy MR = MC i MC jest rosnący.

Zysk osiąga minimum miejscowe, gdy MR = MC

17. Uwarunkowania polityki gospodarczej

Główne uwarunkowania polityki gospodarczej [Winiarski 2006]:

• Ustrojowo-systemowe

  • Ustrój społeczno-gospodarczy

  • Struktury państwowo-administracyjne i społeczne

  • Rozwiązania systemowe w gospodarce

• Zewnętrzne-uwarunkowania zewnętrzne dotyczą relacji międzynarodowych, wynikają one z położenia geograficznego, sytuacji ekonomicznej, strategicznej i politycznej kraju

• Międzynarodowa sytuacja polityczna

• Przynależność do międzynarodowych ugrupowań i organizacji politycznych- wynikają z nich określone zadania i priorytety, wojskowych i gospodarczych

• Koniunktura międzynarodowa

• Wewnętrzne, dotyczą:

  • Stanu i struktury zasobów narodowych, przyrodniczych, majątkowych, ludzkich i naturalnych

  • Zagospodarowania przestrzennego kraju

  • Stosunków narodowościowych

  • Wewnętrznej sytuacji politycznej , układu sił politycznych, stosunku społeczeństwa do władzy

  • elementów kultury politycznej,

PYTANIE: Do jakich ugrupowań należy Polska??

OPD: -Unia Europejska (gosp.)

- NATO (militarne)

- Układ Warszawki

Uwarunkowania polityki ekonomicznej:
zewnętrzne – sytuacja międzynarodowa, możliwości eksportowe i importowe
wewnętrzne – uwarunkowania ustrojowo-systemowe, geograficzno-przyrodnicze, społeczne, wyznaczanie poziomu społeczno-gospodarczego
Uwarunkowania zewnętrzne:
1. Otoczenie międzynarodowe ma wpływ na możliwości i ograniczenia polityki ekonomicznej, które wynikają z położenia geograficznego, determinującego sytuację kraju i możliwości współpracy z innymi krajami.
2. Uwarunkowania wynikające z sytuacji międzynarodowej, z przynależności danego kraju do określonych ugrupowań militarnych, politycznych i gospodarczych pociągają za sobą konsekwencje w rodzaju przyjmowania na siebie zobowiązań, które trzeba wypełniać. Ograniczenia i uwarunkowania wiążą się z przynależnością do rozwijających się wspólnot polityczno-gospodarczych, np. UE, a także międzynarodowych organizacji gospodarczych – WTO (Światowa Organizacja Handlu).
4. Czynnikiem uwarunkowań zewnętrznych są warunki wymiany, tzw. „terms of trade” – stosunek wg. którego towary eksportowane są wymieniane za granicą na towary importowane. Określa się go najczęściej w formie wartościowej. Im wskaźnik cenowy terms of trade jest wyższym tym lepiej dla kraju eksportującego.
5. zadłużenie wobec zagranicy (stan zobowiązań i należności w stosunku do zagranicy) – problemem stają się warunki regulowania zobowiązań (koszty obsługi kredytów)
6. stan i strukturę zagospodarowania regionów przygranicznych krajów sąsiednich

Uwarunkowania wewnętrzne
Czynniki przyrodnicze (bogactwa naturalne) – zasoby surowców mineralnych, wody, gleb, lasów. Środowisko naturalne jest nośnikiem zasobów występujących w ilościach ograniczonych, niezbędnych do prowadzenia działalności gospodarczej oraz do zaspokajania potrzeb biologicznych i społecznych człowieka.
uwarunkowania materialne – wyposażenie kraju w majątek trwały produkcyjny i infrastrukturalny. Od majątku trwałego zależy poziom efektywnego zatrudnienia zasobów pracy żywej i wykorzystanie zasobów naturalnych. Stan infrastruktury określa poziom życia i zaspokajania potrzeb indywidualnych i społecznych.
uwarunkowania ludzkie – podstawowe znaczenie mają: liczba i struktura ludności kraju oraz struktura narodowościowa. Liczba i struktura ludności określa potencjał zasobów pracy żywej kraju oraz liczebność różnych grup odbiorców produkcji społecznej. Uwarunkowania te wyznaczają możliwości i potrzeby w dziedzinie kształtowania zatrudnienia, rozbudowy infrastruktury społecznej. Bardzo ważny dla polityki gospodarczej jest stosunek społeczeństwa do władzy, która tę politykę formułuje i prowadzi. Mówi się także o pozytywnych i negatywnych cechach charakteru narodowego i jego wpływie na zachowania przedstawicieli różnych nacji w procesie gospodarczym.
Mówiąc o uwarunkowaniach musimy rozpatrywać je w kategoriach czasu (długo- i krótkookresowe).

18. Cele polityki gospodarczej

Polityka gospodarcza wyznacza sobie pewne cele, które zamierza osiągnąć. Ogólne:

• zapewnienie suwerenności państwa

• sprawiedliwość

• postęp społeczny

• prawa człowieka

Państwo ingeruje w sprawy gospodarcze w imię realizacji określonych celów, które można sklasyfikować następująco [Winiarski 2006]:

• Generalne i systemowo-polityczne

• Suwerenność narodowa

• Sprawiedliwość

• Postęp społeczny

• Prawa człowieka

• Umacnianie i ochrona podstawowych zasad ustrojowych oraz siły państwa

• Ekonomiczne

• Pomnażanie bogactwa kraju i wzrostu dobrobytu

  • Efektywne wykorzystanie zasobów

  • Wzrost gospodarczy

  • Przemiany strukturalne

  • Wzrost przedsiębiorczości

  • Wzrost udziału w międzynarodowym podziale pracy

• Społeczne

• Sprawiedliwy podział dochodu

• Gwarancje zatrudnienia

• Szanse awansu

• Dostęp do edukacji i dóbr kultury

• Zapewnienie ochrony zdrowia

• Zabezpieczenie społeczne

• Ekologiczne

• Ochrona środowiska naturalnego

• Rekultywacja terenów zniszczonych

• Obronno-militarne

Aby osiągnąć dane cele rząd używa różnych narzędzi, które pozostają przez cały czas pod jego kontrolą. Do tych narzędzi zaliczamy stopy procentowe, wydatki rządowe i podatki, zmiany kursu i wiele innych.

Polityka rządu determinuje jakich narzędzi rząd używa oraz zakłada, że uda się osiągnąć wyznaczone cele.

Cele polityki gospodarczej: - można wyróżnić dwie podstawowe grupy celów w pg: I - cele, które odnoszą się do systemu gospodarczego (cele o charakterze systemowym). Taki cel ogólnie można sformułować następująco: celem pg jest utrzymanie lub zmiana istniejącego systemu i porządku gospodarczego. Tak ogólnie sformułowany cel można oczywiście zdekomponować; np. celem polityki systemowej jest utrzymanie lub zmiana istniejącego systemu konkurencji. Zupełnie inny charakter mają cele pg o charakterze procesowym, odnoszące się do procesów gospodarczych. 5 podstawowych celów o charakterze procesowym:

- wzrost gospodarczy

- pełne zatrudnienie

- stabilizacja wartości pieniądza

- zewnętrzna równowaga gospodarcza

- sprawiedliwy podział dochodów i majątku środki polityki gospodarczej

- pojęcie nadrzędne.

19. Wzrost i rozwój gospodarczy

Wzrost gospodarczy to powiększanie potencjalnego PKB kraju lub produktu narodowego. Inaczej to ujmując, można powiedzieć, że wzrost następuje wtedy, gdy granica możliwości wytwórczych danego kraju przesuwa się na zewnątrz układu współrzędnych.

Wzrost gospodarczy, któremu towarzyszą zmiany strukturalne określamy łącznie mianem rozwoju gospodarczego.

Choć pojęcia te używane są często jako synonimy to należy pamiętać, że pojęcia rozwój gospodarczy ma szerszy zakres: obejmuje oprócz zmian strukturalnych produktu społecznego również towarzyszące tym zjawiskom zmiany instytucji ekonomicznych i stosunków ekonomicznych. Z tych względów trudno jest przedstawić proces rozwoju za pomocą jednego, obiektywnego , uniwersalnego miernika.

Można wyróżnić cztery siły napędowe (czynniki) wzrostu:

• Zasoby ludzkie (podaż pracy, wykształcenie, dyscyplina pracy, motywacja) – największa rola

• Zasoby naturalne (ziemia, zasoby mineralne, paliwa, jakość środowiska)

• Akumulacja kapitału (maszyny, fabryki, drogi)

• Technologia (nauka, technika, zarządzanie, przedsiębiorczość)

Można zapisać zależność między czynnikami wzrostu w postaci funkcji łącznej produkcji, która wiąże całkowitą produkcję w gospodarce z nakładami i technologią.

Algebraiczna postać:

Q=AF(K,L,R)

Gdzie:

Q – produkcja

K – kapitał

L – nakłady pracy

R – nakłady zasobów naturalnych

A – poziom nakładów w gospodarce

F – funkcja produkcji

Model wzrostu Harroda-Domara

Jest to model wzrostu gospodarczego wyjaśniający wzrost tempa rozwoju gospodarczego zależny od poziomu oszczędności i produktywności kapitału. Sugeruje to, iż nie ma dla gospodarki naturalnych powodów do zrównoważonego wzrostu gospodarczego. Model został opracowany przez ekonomistów Roya Harroda w 1939 roku i Evseya Domara w 1946 roku.

KAPITAŁ LUDZKI - CO TO TAKIEGO??

20. Polityka podatkowa

Aktywna polityka fiskalna polega na świadomym interwencjonizmie, wymagającym podejmowania decyzji o wykorzystaniu konkretnych instrumentów fiskalnych, takich jak: zwiększenie lub ograniczenie wydatków budżetowych na określone cele (rozwój nauki, informatyzacja kraju, infrastruktura techniczna, nowoczesne usługi, restrukturyzacja schyłkowych gałęzi gospodarczych, roboty publiczne), zmiana stawek i zasad podatkowych. Są to zwykle decyzje zwiększające aktywną rolę państwa w gospodarce.

Pasywna polityka fiskalna polega na wykorzystaniu właściwej niektórym instrumentom wrażliwości na zmiany poziomu dochodu narodowego, zatrudnienia i innych wielkości ekonomicznych. Instrumenty te samoczynnie, bez potrzeby podejmowania konkretnych decyzji dostosowawczych, reagują na zmianę koniunktury. Z tego też względu określane są często jako automatyczne stabilizatory koniunktury

Podatki są to przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pieniężne pobierane przez państwo.

Biorąc pod uwagę przedmiot opodatkowania wyodrębnia się trzy rodzaje podatków:

• podatki dochodowe, czyli pobierane od dochodów osobistych ludności (płac, rent, emerytur, kapitału itp.) oraz od dochodów osób prawnych (przedsiębiorstw i instytucji);

• podatki konsumpcyjne, czyli podatki nakładane na produkty i usługi będące przedmiotem obrotu: podatek od wartości dodanej (VAT) oraz akcyza;

• podatki majątkowe, czyli płacone od posiadanego majątku (kapitału) oraz od przenoszenia praw do majątku (podatki spadkowe).

Biorąc pod uwagę formę opodatkowania wyodrębnia się dwa rodzaje podatków:

• podatki bezpośrednie to podatki nakładane na dochody i majątek, a podmiot zobowiązany do ich opłacenia rozlicza się bezpośrednio z budżetem państwa;

• podatki pośrednie zawarte są w cenie nabywanego produktu, a konsument opłaca je „pośrednio” za pośrednictwem sprzedawcy, który rozliczając się z budżetem państwa w całości ten podatek przenosi na kupującego.

Biorąc pod uwagę sposób obliczania podatków wyodrębnia się trzy rodzaje podatków:

• podatki proporcjonalne występują wówczas, gdy wszyscy podatnicy płacą ten sam procent swoich dochodów, czyli obowiązuje jedna stopa podatkowa;

• podatki progresywne występują wówczas, gdy osoby uzyskujące wyższe dochody obciążone są wyższą stopą podatkową;

• podatek degresywny występują wówczas, gdy wraz ze wzrostem dochodów nakładane są coraz mniejsze procentowe stawki podatkowe.

W Polsce obowiązuje liniowy podatek CIT (19%) i progresywny podatek dochodowy z dwoma stawkami (18%, 32%).

Stawki podatku VAT:

• Eksport towarów i usług 0%

• Wyroby produkcji rolniczej oraz wyroby rękodzieła ludowego i artystycznego 3%

• Towary związane z gospodarką rolna i leśną, z ochroną zdrowia, wyroby przemysłu spożywczego, towary dla dzieci, książki, gazety, towary oraz usługi budowlane, przewoźnicze, gaz, energia elektryczna i cieplna 7%

• Wszystkie pozostałe towary i usługi 22%.

21. Polityka rolna

Z uwagi na specyfikę produkcji rolnej, rolnictwo uznano za szczególną dziedzinę gospodarki. Regulacje dotyczące rynku rolnego wydzielono ze wspólnego rynku innych towarów i usług zapewniając mu system ochrony oparty na działaniach interwencyjnych i protekcjonistycznych. Działania prowadzone przez Unię Europejską w ramach Wspólnej Polityki Rolnej zarówno w jej aspekcie rynkowym jak i strukturalnym zmierzają do rozwoju wsi nie tylko jako środowiska produkcji rolnej, ale również do poprawy warunków życia i pracy jej mieszkańców, jakości produktów rolnych, zapewnienia ochrony środowiska naturalnego i zachowania równowagi krajobrazowej.

Są dwa filary Wspólnej Polityki Rolnej:

• I filar - określa politykę rynkowo-cenową (finansowanie interwencjonalizmu na rynku rolnym i jego ochrona zewnętrzna, dopłaty bezpośrednie dla producentów) mającą na celu stabilizację rynku, podnoszenie produktywności i utrzymanie odpowiedniego poziomu dochodów. Obejmuje aktualnie 90% budżetu Funduszu EAGGF.

• II filar - określa politykę strukturalną, mającą na celu wyrównywanie warunków rozwoju i zapewnienie odpowiedniego poziomu życia mieszkańcom wsi. Obejmuje aktualnie 10% budżetu Funduszu EAGGF, z czego 4-5% przeznaczane jest na przedsięwzięcia rolnośrodowiskowe.

Polityka rolna – zespół środków, regulacji i działań państwa mających na celu:

- kształtowanie rozmiarów produkcji rolnej i utrzymanie jej opłacalności,

- kreowanie przeobrażeń agrarnych zmierzających do koncentracji i specjalizacji w rolnictwie,

- przyśpieszenie postępu technicznego i agrotechnicznego warunkującego efektywność rolnictwa,

- wpływanie na procesy demograficzne na wsi.

Stosowane w rolnictwie metody interwencji można podzielić na interwencję przed konkurencją zewnętrzną i interwencję na rynku wewnętrznym. W praktyce obie formy występują równocześnie, wzajemnie się uzupełniając.

Interwencja zewnętrzna jest realizowana poprzez: cła importowe, opłaty wyrównawcze, regulacje ilościowe przywozu oraz dotacje do eksportu.

Interwencja wewnętrzna to stosowanie cen gwarantowanych, limity wielkości produkcji, tworzeni zapasów „buforowych”, kredyty, subwencje.

22. Rodzaje barier handlowych

1. Cło - jest specyficzną opłatą pobieraną przez państwo przy przekraczaniu przez towar granicy celnej danego kraju. Jest to najstarszy i najczęściej stosowany instrument (środek) polityki handlowej o charakterze działania podobnym do podatków (dla przedsiębiorstw i konsumentów jest kosztem; zaś dla państwa to źródło wpływów budżetowych i narzędzie polityki).

2. Bariery pozataryfowe:

1. bariery parataryfowe, tj. środki o mechanizmie działania podobnym do ceł. Są to podatki importowe na towary luksusowe, opłaty za czynności celno-administracyjne, depozyty importowe oraz opłaty wyrównawcze (choć te ostatnie zostały już zakazane przez WTO).

2. zakaz importu lub eksportu, ograniczenia dewizowe (przy braku lub niepełnej wymienialności waluty krajowej) oraz utrzymywanie państwowego monopolu handlu zagranicznego.

3. najważniejsza grupa – ograniczenia ilościowe importu, tzw. dobrowolne ograniczenia importu, normy techniczne i sanitarne, zakupy rządowe, wymóg składnika krajowego, jak też subsydia produkcji krajowej i eksportowej oraz dumping i postępowanie antydumpingowe.

Dumping to polityka polegająca na sprzedaży swoich produktów za granicę po cenach niższych niż na rynku krajowym lub po cenach niższych od kosztów ich wytworzenia. Można wyróżnić trzy rodzaje dumpingu:

• dumping sporadyczny: jest to sporadyczne sprzedawanie produktu za granicę po cenach niższych od kosztów wytworzenia. Wynika z sytuacji nadzwyczajnych, na przykład gwałtownego spadku popytu na rynku krajowym lub wyjątkowego urodzaju w danym roku. Producent decyduje się sprzedać swój produkt za granicę poniżej kosztów w celu uniknięcia strat związanych na przykład z magazynowaniem towaru. Praktyka ta, jeśli zdarza się sporadycznie, nie spotyka się na ogół z reakcją kraju przyjmującego;

• dumping łupieżczy: celem takiej polityki jest zdobycie jakiegoś rynku i wyeliminowanie konkurencji, poprzez zaproponowanie cen niższych od kosztów wytworzenia. Konkurencyjne przedsiębiorstwa, mając mniejsze zasoby, nie mogą sprostać takiej praktyce i zostają wyeliminowane z rynku. W przypadku, gdy przedsiębiorstwo stosujące dumping łupieżczy stanie się na danym rynku monopolistą podwyższa ceny, aby realizować zysk monopolistyczny. Ten rodzaj dumpingu uznaje się za praktykę nieuczciwej konkurencji. W handlu międzynarodowym praktyki tego typu są przyczyną nakładania przez państwo importera karnych ceł (cło antydumpingowe) czy ustanawiania ograniczeń ilościowych co do importu jakiegoś towaru;

• dumping stały: jest to sprzedaż towaru na rynek zagraniczny po cenie niższej niż na rynku krajowym. Z taką sytuacją mamy do czynienia w przypadku, gdy popyt na dane dobro na rynku krajowym jest dużo mniej elastyczny niż na rynku zagranicznym. W takim wypadku producent może sprzedawać towar po stosunkowo wysokiej cenie na rynku krajowym (szczególnie, gdy jednocześnie nałożone są ograniczenia na import tego dobra). Jednocześnie chcąc zwiększyć sprzedaż na rynku zagranicznym przy elastycznym popycie musi obniżać ceny. Praktyka ta może być uzasadniona z punktu widzenia producenta, może być również korzystna dla społeczeństwa kraju importera. Jednocześnie może być sprzeczna z interesem wytwórców w kraju importera.

23. Kierunki polityki handlowej

1. Polityka protekcjonizmu

Protekcjonizm - Polityka państwa mająca na celu ochronę produkcji krajowej przed konkurencją zagraniczną. W stosunku do rynku krajowego głównym narzędziem tej polityki są cła przywozowe i cła eksportowe oraz subsydia. Ochrona produkcji krajowej może również dotyczyć rynków eksportowych, narzędziem ochrony są w tym przypadku premie eksportowe. Niektóre kraje wykorzystują pozacelne formy protekcjonizmu, takie jak przepisy sanitarno-zdrowotne, przepisy o ochronie środowiska naturalnego w odniesieniu do towarów importowanych na ich terytorium.

1. Polityka wolnego handlu

Jest to brak bezpośredniego oddziaływania rządu na wymianę handlową oraz zapewnienie swobodnego dostępu krajowym podmiotom gospodarczym do rynku zagranicznych towarów, a towarom zagranicznym dostępu do rynku krajowego. Podmioty gospodarcze mogą bez żadnych ograniczeń ustalać wielkość własnego importu oraz eksportu. Rząd działa w ten sposób wierząc, że wolny handel doprowadzi do wzrostu konkurencyjności oraz spadku cen. Wolny handel wspiera innowacyjność oraz wydajność produkcji. Polityka wolnego handlu ma swoje korzenie w liberalizmie gospodarczym. Według tej koncepcji rola państwa w gospodarce powinna być minimalna, co także winno dotyczyć wymiany handlowej. Wolny rynek zapewnia największe korzyści wszystkim uczestnikom wymiany. Założenie to opiera się na klasycznej teorii kosztów komparatywnych Davida Ricardo. Teoria wolnego handlu zakłada równość krajów uczestniczących w wymianie handlowej oraz równość korzyści. W praktyce jednak doktrynę tę propagowały kraje wysoko rozwinięte, o największej sile konkurencyjnej.

1. Polityka autarkii gospodarczej

Autarkia (samowystarczalność gospodarcza) - to cecha gospodarki lub cel polityki gospodarczej, prowadzonej przez państwo lub grupę państw, dążące do zaspokojenia wszelkich potrzeb gospodarki, zarówno konsumpcyjnych jak i produkcyjnych, w ramach własnych możliwości. Niekiedy może być ona narzucona przez dyskryminację danego kraju ze strony partnerów zagranicznych. Na szczeblu krajowym, zastosowanie w pełni autarkii gospodarczej, czyli kompletny brak eksportu i importu, nie jest możliwe chociażby z faktu, iż każdy kraj w mniejszym lub większym stopniu jest zależny od kontaktów gospodarczych z innym państwem. Natomiast w krajach można zaobserwować tendencje autarkiczne, których celem jest dążenie władz odpowiednich krajów do zapewnienia sobie możliwie najwyższego stopnia samowystarczalności jako podstawy ekspansji ekonomicznej, politycznej i militarnej.

Do głównych cech takiej polityki autarkii należy:

1. rozwój bazy surowcowej

2. rozwój przemysłu zbrojeniowego

3. gromadzenie surowców energetycznych

4. zanik importu przy jednoczesnej próbie wzrostu eksportu.

24. Cele zagranicznej polityki ekonomicznej

Zagraniczna polityka ekonomiczna – to świadome oddziaływanie państwa na stosunki gospodarcze z zagranicą.

Cele zagranicznej polityki ekonomicznej:

• Zmiana stopnia i sposobu włączania naszej gospodarki do międzynarodowego podziału pracy,

• Zmiana w poziomie eksportu i importu,

• Zmiana struktury eksportu i importu (struktura asortymentowa i geograficzna),

• Poprawa relacji między cenami eksportu i importu (poprawa Terms of Trade),

• Wzmocnienie bądź osłabienie tendencji do napływu kapitałów,

• Poprawa sytuacji w bilansie płatniczym kraju bądź przeciwdziałanie tym tendencjom.

Cele zagranicznej polityki ekonomicznej (wg. Kryterium czasu):

- krótkookresowe:

• Stabilizacja cen,

• Stałe dostawy surowców i energii,

• Równoważenie bilansu handlowego.

-średniookresowe:

• Przeciwdziałanie ograniczeniom w handlu zagranicznym,

• Przyspieszenie tempa rozwoju gospodarczego.

- długookresowe:

• Zmiana w MPP,

• Przekształcenie struktury produkcji,

• Zmiana struktury eksportu,

• Równoważenie bilansu płatniczego.

25. Rola BIZ

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne to inwestycje dokonane w celu osiągnięcia przez rezydenta jednej gospodarki (inwestora bezpośredniego) długotrwałej korzyści z kapitału zaangażowanego w przedsiębiorstwo – rezydenta innej gospodarki. W inwestycji tej inwestor zagraniczny posiada 10% akcji zwykłych lub uprawnienia do 10% prawa głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy.

BIZ stanowią współcześnie najbardziej pożądaną formę międzynarodowych przepływów kapitału. Towarzyszą im bowiem takie elementy jak przepływ technologii, know-how, metody zarządzania oraz dostęp do nowych rynków zbytu. Do korzyści o charakterze ogólnogospodarczym i społecznym z napływu BIZ zalicza się łagodzenie krajowych barier wzrostu, wynikających z niedoboru kapitału, presję na stabilność i przejrzystość polityki gospodarczej oraz wzrost zatrudnienia i wydajności pracy. Z punktu widzenia obrotów zagranicznych należy zaznaczyć poprawę terms of trade (ponieważ firmy zagraniczne są bardziej skłonne do eksportu) i wzrost konkurencyjności gospodarki w dziedzinie handlu. BIZ wpływają również na rozwój sfery naukowo-badawczej, transfer myśli naukowo-technicznej i nowoczesnych technologii oraz na podnoszenie kwalifikacji kadr krajowych. Również przedsiębiorstwa krajowe odnoszą korzyści z napływu BIZ. Zaliczyć do nich należy wzrost powiązań produkcyjnych, technologicznych i kooperacyjnych miedzy przedsiębiorstwami zagranicznymi i krajowymi, zwiększanie rynków zbytu dla firm krajowych, a także ograniczenie roli monopoli krajowych. Dzięki BIZ odbywa się również transfer wzorców i stylów pracy oraz umiejętności menedżerskich.

Jednak wraz z korzyściami pojawiają się również zagrożenia. Do ogólnych niekorzyści wynikających z napływu BIZ należy ograniczenie suwerenności i skuteczności krajowej polityki makroekonomicznej, unikanie przez inwestorów zagranicznych płacenia podatków czy też ryzyko napływu przestarzałych technologii. Istnieje również możliwość redukcji zatrudnienia ze względu na stosowanie technik kapitałochłonnych, czy też bankructwo firm lokalnych na skutek działalności przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego. Zagrożenia dotyczące obrotów wewnętrznych polegają na wzroście importu, a przez to pogorszenie terms of trade (w przypadku, gdy firmy zagraniczne w niewielkim stopniu korzystają z dostaw krajowych i dokonują transferu znacznej części zysków). W dziedzinie nauki i techniki BIZ przyczyniają się do likwidacji bądź redukcji krajowego zaplecza B+R, transferują wysoko wykwalifikowaną kadrę krajową do centrali firm zagranicznych. Niosą również zagrożenie, gdy przywiązują niewielką uwagę do szkolenia kadr krajowych czy rezerwują stanowiska dla kadry z kraju pochodzenia kapitału zagranicznego. Jeśli chodzi o wpływ na przedsiębiorstwa krajowe, to istnieje ryzyko stosowania nieuczciwej konkurencji w stosunku do firm krajowych oraz ryzyko ustanowienia przez firmę zagraniczną lokalnego monopolu. BIZ przyczyniają się też do wypierania z rynków zagranicznych krajowych producentów.

Pomimo wszelkich negatywnych aspektów BIZ odgrywają niezwykle istotną rolę w gospodarce światowej. Ich znaczenie jest szczególnie ważne dla krajów przechodzących transformację ustrojową, modernizujących strukturę gospodarki, w których niedobór kapitału jest szczególnie odczuwalny.

26. Przyczyny i skutki międzynarodowego przepływu siły roboczej

Przepływ siły roboczej jest to zmiana miejsca pobytu i zamieszkania na okres nie krótszy niż jeden rok. Jedną z głównych przyczyn międzynarodowych przepływów siły roboczej jest chęć uzyskania wyższego dochodu. Na emigrację ekonomiczną zdecyduje się zatem osoba niemająca szans na zdobycie pracy lub zapewnienie rodzinie minimum egzystencji czy też mająca za granicą realną szansę kilkakrotnego wzrostu stopy życiowej. Bardzo istotne w podjęciu decyzji o emigracji są także czynniki pozaekonomiczne takie jak: względy polityczne lub ideologiczne (np. emigracja działaczy opozycyjnych po wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce), prześladowania religijne, narodowe czy rasowe.

Migracja siły roboczej powoduje istotne skutki ekonomiczne. Najważniejszą pozytywną stroną dla kraju pochodzenia siły roboczej jest zwiększenie możliwości produkcyjnego zatrudnienia części siły roboczej dotąd bezrobotnej. Zmniejszenie podaży siły roboczej, przy utrzymaniu popytu na nią, często także prowadzi do podniesienia poziomu płac z korzyścią dla pracobiorców i jednocześnie ze stratą dla pracodawców. Na gospodarkę krajów eksportujących siłę roboczą korzystnie wpływa również transfer części zarobków do kraju macierzystego emigrantów. Ma to istotny wpływ na podniesienie poziomu życia rodzin emigrantów, a oprócz tego wpływa korzystnie na bilans płatniczy kraju ich pochodzenia. Pozytywnym aspektem jest również ewentualność powrotu do kraju emigrantów o podwyższonych na ogół za granicą kwalifikacjach zawodowych oraz ze zgromadzonym tam kapitałem.

Jednocześnie migracja siły roboczej niesie ze sobą straty dla kraju jej pochodzenia. Wiążą się one z faktem, że na emigrację decydują się często ludzie młodzi, którzy skorzystali już z niektórych świadczeń dostępnych nieodpłatnie w ich kraju rodzinnym (np. szkoła, studia), ale nie pracowali w kraju na tyle długo, aby przez płacone podatki zwrócić koszty tych świadczeń. Ponadto kraj eksportujący siłę roboczą może stracić znaczną część osób o najwyższych kwalifikacjach (tzw. drenaż mózgów), które za granicą mają na ogół możliwość uzyskania znacznie wyższych dochodów.

Z kolei to, co dla kraju pochodzenia siły roboczej jest stratą, dla kraju importera jest aspektem pozytywnym. Zyskuje on bowiem pracowników (szczególnie ludzi młodych), którzy wykształcenie zdobyli w kraju macierzystym, na koszt zagranicznego podatnika. W dodatku zyskuje „unikatowe” kwalifikacje, które pozwalają w wielu przypadkach wzbogacić ofertę rynkową. W przypadku deficytu siły roboczej imigranci zapełniają lukę na rynku pracy.

Do negatywnych skutków napływu siły roboczej należy zaliczyć ponoszone przez kraj importera koszty z tytułu przystosowania imigrantów do życia w nowych warunkach(np. finansowanie kursów nauki języka czy kursów wiedzy obywatelskiej) oraz koszty społeczne i polityczne wynikające z ich nieprzystosowania (wzrost nienawiści do cudzoziemców, przestępczość).

27. Bilans płatniczy i jego równoważenie

Bilans płatniczy to zestawienie wszystkich transakcji dokonywanych między rezydentami krajowymi a zagranicą w danym okresie, najczęściej w ciągu jednego roku. Transakcje te obejmują odpłatny eksport i import dóbr, usług oraz ruch kapitału krótko- i długoterminowego. Oprócz tego w BP uwzględnia się także transakcje, którym nie towarzyszą płatności: darowizny i jednostronne transfery. W BP wyróżnia się trzy podstawowe części: bilans obrotów bieżących, bilans obrotów kapitałowych i bilans obrotów wyrównawczych.

Bilans obrotów bieżących (rachunek bieżący) to zestawienie płatności danego kraju wynikające z międzynarodowego obrotu towarami i usługami, dochodów z kapitału i transferów jednostronnych. Transakcje w BOB nie powodują powstania przyszłych zobowiązań. W ramach BOB można wyróżnić:

• Bilans handlowy – zestawienie płatności z tytułu eksportu i importu towarów w danym okresie;

• Bilans usług – zestawienie płatności z tytułu obrotów usługami między rezydentami krajowymi i zagranicą;

• Bilans procentów i dywidend – zestawienie płatności z tytułu przepływu dochodów (odsetek, zysków, dywidend);

• Bilans transferów bieżących – wynagrodzenia za pracę, bieżące koszty obsługi długu zagranicznego, koszty utrzymania ambasad, renty, emerytury, stypendia, zestawienie transferów jednostronnych (rządowych i prywatnych – niemających charakteru płatności wynikających z transakcji, np. dary, pomoc, wpłaty na rzecz organizacji międzynarodowych);

• Niesklasyfikowane obroty bieżące – np. zakupy cudzoziemców, saldo skupu i sprzedaży walut w kantorach i kasach banku.

Bilans obrotów kapitałowych (rachunek kapitałowy i finansowy) jest zestawieniem transakcji zakupu i sprzedaży szeroko rozumianych aktywów, dokonywanych zarówno przez sektor prywatny, jak i bank centralny. Można go podzielić na:

• Rachunek kapitałowy – saldo z tytułu transferów kapitałowych, np. darów środków pomocy bezzwrotnej wyraźnie przeznaczonych na finansowanie środków trwałych lub umorzeń długu, bądź też nabywania lub zbywania aktywów niefinansowych i nieprodukcyjnych praw własności do patentów, praw autorskich, znaków handlowych itp.;

• Rachunek finansowy – aktywa i pasywa finansowe: BIZ, inwestycje portfelowe (akcje, obligacje), pozostałe inwestycje (kredyty, zmiany gotówki w kasach banków, rachunki bieżące, lokaty, depozyty i pozostałe należności i zobowiązania zagraniczne).

Bilans obrotów wyrównawczych – zawiera zmiany stanu oficjalnych rezerw danego kraju w walutach wymienialnych, specjalnych prawach ciągnienia i złocie. Środki te są używane bezpośrednio do pokrycia deficytu płatniczego lub do pośredniego oddziaływania na poziom kursu waluty. BOW obejmuje także kredyty otrzymane z MFW oraz transakcje finansowania wyjątkowego, obejmujące zmiany stanu zaległości oraz zrestrukturyzowane zobowiązania i należności zagraniczne.

Równowaga bilansu płatniczego

• Z rachunkowego punktu widzenia musi być on zawsze zrównoważony

• Bilans obrotów bieżących + bilans obrotów kapitałowych + bilans obrotów wyrównawczych = 0

• Z ekonomicznego punktu widzenia jest zrównoważony wtedy, gdy nie występują transakcje wyrównawcze (transakcje, których celem jest zrównoważenie bilansu płatniczego);

• Wg MFW z równowagą BP mamy do czynienia wtedy, gdy transakcje autonomiczne równoważą się.

Transakcje autonomiczne – obroty towarowe i usługowe, bilans procentów i dywidend, pozostałe pozycje obrotów bieżących, przepływy kapitałów długoterminowych.

Transakcje wyrównawcze – wszelkie ruchy kapitałów krótkoterminowych prowadzące do zmian krótkoterminowego zadłużenia kraju wobec zagranicznych organów oficjalnych i międzynarodowych organizacji finansowych, przepływy złota monetarnego, przepływy dewiz.

Równowaga rzeczywista BP – równowaga bilansu płatniczego utrzymywana wyłącznie w wyniku działania sił rynku (bez interwencji państwa).

Równowaga pozorna BP – równowaga transakcji autonomicznych jest osiągana wskutek restrukturyzacji polityki ekonomicznej (np. ograniczenie importu przez stosowanie ceł, subwencjonowanie eksportu).

Przyczyny nierównowagi BP:

• zmiany PKB – wzrost PKB powoduje wzrost eksportu, prowadząc do poprawy salda;

• zmiany terms of trade – poprawa cenowych tot sprzyja poprawie salda, pogorszenie odwrotnie; poprawa ilościowych tot oddziałuje pozytywnie na bilans, pogorszenie odwrotnie;

• zmiany kursu walutowego – dewaluacja waluty krajowej względem walut zagranicznych sprzyja wzrostowi eksportu i zmniejszeniu importu (poprawa salda); rewaluacja waluty krajowej odwrotnie.

Czynniki determinujące zmiany warunków rozwoju gospodarczego i sytuację w BP:

• zmiany poziomu cen krajowych w stosunku do cen zagranicznych (zmiany cenowych terms of trade);

• zmiany poziomu realnego kursu walutowego w stosunku do tendencji inflacyjnych na świecie;

• zmiany poziomu i struktury konkurencyjności kraju w skali międzynarodowej.

28. Istota i uwarunkowania problemów społecznych w sferze pracy.

Problem społeczny – taki stan społeczny, który znaczna część społeczeństwa definiuje jako łamanie norm społecznych, będących dla nich szczególnie cennymi np. wojny, przemoc, ubóstwo, długotrwałe bezrobocie, bezdomność. Kwestie społeczne dotyczą całości społeczeństwa, podczas gdy problemy społeczne ujawniają się, gdy badamy zachowania ludzi i ich opinie.

Problem społeczny w sferze pracy	Istota i uwarunkowania
Bezrobocie - jest zjawiskiem społecznym polega-jącym na tym, że część ludzi zdolnych do pracy  i deklarujących chęć jej podjęcia nie znajduje faktycznego zatrudnienia z różnych powodów.	Uwarunkowania: rozwój technologii, kapitał intelektualny jako zasób, niedostosowanie do potrzeb rynku pracy, brak odpowiednich kwalifikacji. Skutki: brak stałych dochodów, nie powiększanie dochodu narodowego, obciążenie budżetu: brak wpływu podatków, zabezpieczenia socjalne;, izolacja społeczna, , brak zaufania do samego siebie ,mniejsze możliwości transportowe, zwiększona trudność znalezienie nowej pracy, brak samorealizacji (zaspokojenia wyższych potrzeb)
Mobbing - działania lub zachowania dotyczące pracownika polegające na uporczywym, długotrwałym nękaniu, zastraszaniu, wywołujące u pracownika zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące poniżenie, ośmieszenie, eliminację takiej osoby.	Uwarunkowania: zła struktura organizacyjna, nadmierna koncentracja władzy w rękach przełożonych, sztywna hierarchia podległość, zły obieg informacji brak ukierunkowania na wspólny sukces, stanowią także podłoże do nękania innej osoby, brak zgrania w zespole nieżyczliwość, zawiść, tworzenie małych zamkniętych grupek. Skutki: załamanie psychiczne ofiara jest obiektem niechęci ze strony współpracowników – izolacja wewnętrzna, niechęć do innych, brak poczucia bezpieczeństwa, mniejsza efektywność pracy,
Dyskryminacja ze względu na …. - nielegalne wyłączenie lub preferowanie człowieka lub grupy ludzi, dokonywane ze względu na ….	Uwarunkowania: tzw. "naturalne kwalifikacje do wykonywania zawodu" (np. niektóre zawody dotyczące szkół męskich/żeńskich, posad aktorskich które wymagają mężczyzny/kobiety, niektórych zawodów opieki społecznej), pochodzenie, orientacja seksualna, wiek, religia, partia polityczna Przykłady: kierowanie do przyjmowanych do pracy kobiet zapytań o stan rodzinny, plany związane z macierzyństwem, ustalanie niższego wynagrodzenia za pracę o tej samej wartości lub za taką samą pracę dla kobiet i mężczyzn, umieszczanie ogłoszeń o pracę typu: przyjmę do pracy w charakterze kierowcy młodego, nieżonatego mężczyznę, zwolnienie z pracy osoby homoseksualnej, gdy pracodawca dowiedział się o jej orientacji seksualnej¸ kierowanie na szkolenia zawodowe, kursy, treningi, tylko młodych pracowników

29. Rola edukacji w rozwoju społeczno – gospodarczym kraju

1. Definicja edukacji- wiedza, umiejętności, wychowanie

2. Edukacja – bezrobocie – wyższe wykształcenie to mniejszy poziom bezrobocia

3. Wykształcenie – zamożność - silna zależność, im wyższy poziom wykształcenia ludności tym większa zamożność

5. Brak wykształcenia –brak innowacyjności, przyswajalności reform, niezrozumienie procesów społecznych, brak własnego rozwoju

Edukacja to zarówno przekazywanie wiedzy i nauka umiejętności jak i wychowanie. Ostatnio postrzegana jest jako proces trwający całe życie, nieograniczony jedynie do formalnego kształcenia w systemie szkolnym.

Inwestycje w kwalifikacje człowieka – publiczne i prywatne – są najtańszym sposobem podnoszenia poziomu konkurencyjności gospodarki i przyspieszania tym samym tempa rozwoju gospodarczego.

Edukacji przypisuje się coraz większe znaczenie, przede wszystkim w odniesieniu do jednostki na rynku pracy. Im wyższy poziom wykształcenia, tym lepsze perspektywy na karierę zawodową, większe umiejętności dostosowania do zmieniających się potrzeb gospodarki, a tym samym zmniejszone ryzyko bezrobocia.

Istnieje zależność pomiędzy poziomem wykształcenia ludności danego kraju a jego zamożnością. Badania wykazują, że tylko osoby z wykształceniem wyższym osiągają wynagrodzenie powyżej średniej krajowej.

Brak wykształcenia oznacza, że duża część ludności czynnej zawodowo reprezentuje:

• Ograniczoną podatność na wszelkie innowacje, nawet strach przez zmianami, jakie niesie postęp, co oznacza niski poziom konkurencyjności w zderzeniu z potencjałem zawodowym UE;

• Słabą przyswajalność argumentacji prezentowanej przez elity gospodarcze i polityczne w przedmiocie koniecznych reform;

• Niezrozumienie procesów społecznych, ekonomicznych i politycznych związanych z integracją europejską;

Brak perspektyw własnego rozwoju.

30. Współczesna polityka społeczna

Polityka społeczna to specyficzny rodzaj polityki, który zdecydowanie odróżnia się od innych jej rodzajów. Ogólnie polityka to sztuka rządzenia państwem, walka o zdobycie władzy, jej utrzymanie, utrwalanie i powiększanie. Polityka społeczna przyjęty i realizowany przez władzę publiczną i organizacje pozarządowe zespół długofalowych działań na rzecz zaspokajania potrzeb i rozwiązywania problemów społecznych.

Polityka społeczna stanowi usystematyzowany zbiór wskazówek, jak usuwać, a chociażby łagodzić niesprawiedliwości i szkody płynące dla jednostki i społeczeństwa z ustroju pracy najemnej, oraz jak przeciwdziałać dalszemu narastaniu tych niesprawiedliwości i powstawaniu nowych szkód.

Polityka społeczna zajmuje się każdą istotną dla organizacji życia publicznego kwestią społeczną, tj. każdym zjawiskiem, które na masową skalę stanowi o braku komfortu życia społecznego i może okazać się dotkliwe dla potencjału osobowego społeczeństwa. Brak zapobiegania narastającym problemom społecznym może prowadzić do upośledzenia poszczególnych środowisk i kategorii ludności oraz konfliktom zakłócającym funkcjonowanie społeczeństwa.

W zakres zainteresowań polityki społecznej wchodzą zagadnienia prawne, polityczne, socjologiczne, ekonomiczne w następujących obszarach:

Polityka demograficzna (ludnościowa) i polityka rodzinna - wszelkie działania państwa i jego instytucji, mające na celu ukształtowanie takich stosunków ludnościowych, aby osiągnięta została określona liczba oraz struktura ludności. Używając odpowiednich bodźców państwo wpływa zatem m.in. na strukturę ludności wg płci lub wielu, na przyrost naturalny bądź na rozmieszczenie terytorialne. Jest to taka polityka, której zadaniem jest wpływanie na zachowania demograficzne ludności danego państwa.

Polityka edukacyjna (oświatowa) - jej głównym celem jest wyrównywanie różnic edukacyjnych ludzi na różnych etapach rozwoju, ze szczególnym uwzględnieniem osób i środowisk dotkniętych marginalizacją społeczna i ubóstwem. Skutecznie prowadzona polityka edukacyjna powinna nie tylko wyrównywać szanse edukacyjne dzieci i młodzieży z różnych środowisk, ale także dokonywać selekcji najzdolniejszych stwarzając warunki do rozwijania ich zdolności.

Polityka ochrony zdrowia - zespół osób i instytucji mający za zadanie zapewnić opiekę zdrowotną ludności. Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa.

Polityka mieszkaniowa - jej zadaniem jest badanie, ocenianie problemu mieszkaniowego oraz wyrównywanie szans społecznych w dostępie do mieszkań. Problem mieszkaniowy jest ważną kwestią społeczną gdyż mieszkanie jest podstawowym dobrem człowieka odgrywającym istotną rolę w życiu, każdego człowieka, spełniającym funkcje: ekonomiczną, socjalizacyjną, społeczną.

Polityka zatrudnienia – jest to czynne oddziaływanie władz państwowych na rynek pracy pod kątem potrzeb gospodarki kraju oraz godzenia interesów pracodawców i pracowników, Polityka ta obejmuje przeciwdziałanie bezrobociu, kształtowanie płac i warunków bezpieczeństwa pracy.

Polityka zabezpieczenia społecznego i pomocy społecznej - ma na celu finansową i materialną pomoc osobom i rodzinom w przezwyciężaniu tymczasowych trudności. W ramach systemu pomocy społecznej wyróżnia się pomoc w instytucjach opiekuńczych typu domy pomocy społecznej, świetlice środowiskowe, ośrodki pobytu dziennego itp., oraz pomoc materialną i rzeczową świadczoną przez gminne, gminno-miejskie, miejskie ośrodki pomocy społecznej (MOPS).

Polityka ochrony środowiska naturalnego - ogół działań zmierzających do zachowania w niezmienionym lub optymalnym stanie przyrody ożywionej i nieożywionej, a także krajobrazu. Głównym celem ochrony przyrody jest utrzymanie stabilności ekosystemów i procesów ekologicznych oraz zachowanie różnorodności biologicznej.

31. Pojęcie i funkcje zarządzania

Zarządzanie to tworzące określoną całość działanie, obejmujące podstawowe funkcje zarządzania (planowanie, organizowanie, przewodzenie, kontrolowanie), nakierowane na koordynowanie wykorzystania ludzkich, finansowych, rzeczowych i informacyjnych zasobów w organizacji dla sprawnego i skutecznego osiągania jej celów.

Proces zarządzania polega na ciągłym lub cyklicznym wykonywaniu działań kierowniczych, ujmowanych w cztery podstawowe funkcje zarządzania, a mianowicie:

Planowanie – jest jasnym określeniem pożądanego stanu przyszłego i czasu jego osiągnięcia oraz ustaleniem działań niezbędnych do osiągnięcia tego planu, który nie mógłby się pojawić naturalną koleją rzeczy. Polega ono na podejmowaniu przez zarządzającego czynności i decyzji planistycznych dotyczących ustalania celów organizacji oraz wielkości i rodzaju potrzebnych zasobów ludzkich, finansowych, rzeczowych i organizacyjnych.

Organizowanie – to decydowanie o najlepszym grupowaniu działań i zasobów organizacji, obejmuje ogół działań zmierzających do tego, aby poszczególne części organizacji, tj. komórki i osoby „współprzyczyniały się do powodzenia całości”, a więc do osiągnięcia wyznaczonego celu. Ze względu na ten wspólny cel w ramach funkcji organizowania są ustalane cząstkowe zadania poszczególnych komórek organizacji, a następnie spajane ich wysiłki.

Motywowanie – polega na zespole oddziaływań, zmierzających do efektywnego skłaniania pracowników do podejmowania i realizacji oczekiwanych celów, funkcji i zadań, a także do przyjmowania preferowanych przez motywującego postaw i zachowań

Kontrolowanie – polega na ustaleniu stanów rzeczywistych i porównaniu ich ze stanami wzorcowymi w celu sprawdzenia występowania odchyleń i konkretyzowania zaleceń, służących eliminowaniu niepożądanych zjawisk.

32. Zasady planowania i formułowania celów.

• Cele powinny być formułowane w sposób konkretny i mierzalny. Powinny być zatem wyrażone liczbowo.

• Cele muszą zawsze określać co, gdzie i kiedy ma być realizowane.

• Cele powinny być osiągalne – mobilizujące jednak na poziomie możliwości organizacji. Oznacza to zgodność formułowania celów z zasadą racjonalności i realności, czyli dostępności fizycznej, finansowej i formalnej.

• Należy zapewnić wewnętrzną spójność celów, w tym także zależność hierarchiczną wynikającą z nadrzędności jednych celów wobec innych.

• Cele powinny być źródłem motywacji pracowników.

• Formułowanie celów jest powiązane z mechanizmem oceny i kontroli, spełnianie celów jest miarą skuteczności działań.

33. Pojęcie i rodzaje struktur organizacyjnych.

Strukturę organizacyjną można określić jako układ i wzajemne zależności między częściami składowymi oraz stanowiskami przedsiębiorstwa. Obrazuje ona stosowany w organizacji podział pracy oraz powiązania pomiędzy różnymi funkcjami i czynnościami. Opisuje także strukturę hierarchii i władzy w instytucji oraz przedstawia układ odpowiedzialności. Prawidłowo skonstruowana struktura organizacyjna powinna zapewniać trwałość i ciągłość, umożliwiającą organizacji przetrwanie, mimo zmian w składzie załogi, oraz skoordynowanie jej stosunków z otoczeniem.

Rodzaje struktur organizacyjnych:

- liniowe – podstawą ich wyróżnienia jest zasada jedności rozkazodawstwa, w myśl której każdy podwładny może mieć tylko jednego przełożonego, stanowiącego pierwszy element tzw. drogi służbowej. Oznacza to, iż podwładny otrzymuje polecenia tylko od swojego bezpośredniego kierownika, i tylko przez niego możliwe są kontakty z pracownikami innych komórek oraz kierownikami wyższych szczebli.

- funkcjonalne – opierają się na zasadzie specjalizacji w zakresie funkcji kierowniczych. Pracownik liniowy podlega jednocześnie kilku przełożonym, z których każdy jest odpowiedzialny za jedną z funkcji zarządzania.

- liniowo-sztabowe – celem ich tworzenia było jednoczesne wykorzystanie struktur liniowych i funkcjonalnych. Kierownik liniowy nadal zachowuje uprawnienia i odpowiedzialność za funkcjonowanie podległej mu jednostki. Tylko on podejmuje decyzje i wydaje polecenia. Stanowiska i komórki sztabowe mają mu natomiast służyć pomocą, polegającą na zbieraniu informacji, naświetlaniu problemów, opiniowaniu, doradzaniu i prognozowaniu, a w niektórych przypadkach mogą nawet samodzielnie podejmować decyzje na zasadzie delegowania uprawnień.

34. Podstawowe role i umiejętności kierownicze.

Wyróżniamy trzy podstawowe grupy ról kierowniczych:

1. Rola interpersonalna, związana z kontaktami z innymi ludźmi, w tej roli kierownik może występować jako:

   • reprezentant

   • przywódca

   • łącznik

2. Rola informacyjna, wymagająca przetwarzania informacji, w tej roli kierownik może występować jako:

• obserwator

• propagator

• rzecznik

1. Rola decyzyjna, związana z koniecznością podejmowania decyzji, w tej roli kierownik może występować jako:

• przedsiębiorca

• przeciwdziałający zakłóceniom

• dysponent zasobów

• negocjator

Umiejętności kierownicze:

• umiejętności techniczne, niezbędne do wykonywania i rozumienia zadań, za które kierownik odpowiada;

• umiejętności społeczne (interpersonalne), czyli zdolność do współpracowania z innymi ludźmi, nawiązywania z nimi kontaktu i motywowania;

• umiejętności koncepcyjne, czyli intelektualna zdolność do koordynowania wszystkich interesów i działalności organizacji.

35. Miary tendencji centralnej

Miary tendencji centralnej (miary przeciętne, średnie) służą do określenia tej wartości zmiennej opisanej przez rozkład, wokół której skupiają się wszystkie pozostałe wartości zmiennej.

Do miar tendencji centralnej zaliczamy:

1. miary klasyczne-obliczane na podstawie wszystkich wartości szeregu:

• średnia arytmetyczna – suma wartości zmiennej wszystkich jednostek badanej zbiorowości podzielona przez liczbę tych jednostek

$\overset{\overline{}}{x} = \frac{x1 + x2 + \ldots + \text{xN}}{N} = \frac{\sum_{i = 1}^{N}\text{xi}}{N}$ średnia arytmetyczna nieważona (prosta, zwykła)

$\overset{\overline{}}{x} = \frac{x1n1 + x2n2 + \ldots + \text{xknk}}{N} = \frac{\sum_{i = 1}^{k}\text{xini}}{N}$ średnia arytmetyczna ważona

Właściwości średniej arytmetycznej:

• suma odchyleń poszczególnych wartości zmiennej od średniej arytmetycznej jest równa zeru

• jest wypadkową wszystkich wartości zmiennej i spełnia nierówność x_min$\leq \overset{\overline{}}{x} \leq x$_max,

Średnia arytmetyczna jest miarą prawidłowa w odniesieniu do zbiorowości jednorodnych, o niewielkim zróżnicowaniu wartości zmiennej. Średniej arytmetycznej nie można obliczyć dla szeregu o otwartych przedziałach, jeśli przedziały te mają duże liczebności (umownie otwarte przedziały klasowe można zamykać gdy liczba jednostek w tych przedziałach nie przekracza 5% liczebności całej populacji).

• średnia harmoniczna – jest odwrotnością średniej arytmetycznej odwrotności wartości zmiennej.

$$H = \frac{N}{\sum_{i = 1}^{N}\frac{1}{\text{xi}}}$$

Średnią harmoniczna stosuje się wówczas, kiedy wartości zmiennej podane są w jednostkach względnych np. w km/ h, kg/osobę, wagi zaś – w jednostkach występujących w licznikach tych jednostek względnych. Można tu wymienić np. takie zmienne, jak:

• prędkość pojazdu (zmienna: w km/h, waga: w km),

• gęstość zaludnienia (zmienna: w osobach/km², waga: km),

• spożycie artykułu X na osobę (zmienna: w kg/osobę, waga: w kg).

• średnia geometryczna – jest pierwiastkiem n-tego stopnia z iloczynu n wartości danej zmiennej.

$$\overset{\overline{}}{\text{xg}} = \sqrt[n]{\prod_{i = 1}^{n}\text{xi}}$$

Średnia geometryczna znajduje zastosowanie przy badaniu średniego tempa zmian zjawisk.

1. miary pozycyjne-wartości konkretnych wyrazów szeregu (pozycji) wyróżniających się pod pewnym względem

• dominanta (modalna, wartość najczęstsza) – to ta wartość zmiennej, która w danym rozkładzie empirycznym występuje najczęściej. Wartość dominanty można ustalić jedynie z rozkładów jednomodalnych. W szeregach wyliczających i rozdzielczych punktowych dominanta jest tą wartością cechy, której odpowiada największa liczebność. W szeregach rozdzielczych przedziałowych bezpośrednio można określić tylko przedział, w którym znajduje się dominanta (jest to przedział o największej liczebności).konkretną wartość liczebną należącą do przedziału i będącą dominantą wyznacza się rachunkowo tzn. za pomocą wzoru i graficzną (histogramy).

Wyznaczanie dominanty jest uzasadnione wówczas, gdy szereg spełnia następujące warunki:

• rozkład empiryczny ma jeden ośrodek dominujący (jest rozkładem jednomodalnym),

• asymetria rozkładu jest umiarkowana,

• przedział, w którym występuje dominanta, oraz dwa sąsiadujące z nim przedziały mają jednakowe rozpiętości.

• kwantyle – to wartości cechy badanej w zbiorowości, które dzielą ją na określone części pod względem liczby jednostek. Części te mogą być równe bądź pozostawać do siebie w określonych proporcjach. Szeregi z których wyznacza się kwantyle muszą być uporządkowane wg rosnących (lub malejących) wartości cechy statystycznej. Do najczęściej używanych kwantyli zaliczamy:

• kwartyle – wśród nich wyróżniamy:

• kwartyl pierwszy (dolny) – dzieli zbiorowość uporządkowaną na dwie części w taki sposób, że 25% jednostek ma wartości cechy niższe, a 75% wyższe od kwartyla pierwszego,

• kwartyl drugi (mediana, wartość środkowa) - dzieli zbiorowość uporządkowaną na dwie równe części w taki sposób, że 50% jednostek ma wartości cechy niższe, a 50% wyższe od mediany,

• kwartyl trzeci - dzieli zbiorowość uporządkowaną na dwie części w taki sposób, że 75% jednostek ma wartości cechy niższe, a 25% wyższe od kwartyla trzeciego.

• decyle – dzielą zbiorowość uporządkowaną na 10 części pod względem zbiorowości (piąty decyl = mediana, decyli jest 9),

• centyle (percentyle) – dzielą zbiorowość uporządkowaną na 100 części pod względem zbiorowości (50 centyl = mediana, centyli jest 99).

Miary zróżnicowania (rozproszenia, zmienności, dyspersji) służą do badania stopnia zróżnicowania wartości zmiennej.

Do miar zróżnicowania należą:

1. Miary pozycyjne- wartości konkretnych wyrazów szeregu (pozycji) wyróżniających się pod pewnym względem

• empiryczny obszar zmienności (rozstęp) – jest różnicą między największą i najmniejszą wartością zmiennej w badanej zbiorowości.

R = x_max - x_min

Wadą tej miary jest to, iż jej wartość zależy tylko od dwóch jednostek zbiorowości. Nie daje informacji jak dalece różnią się między sobą pozostałe jednostki zbiorowości.

• odchylenie ćwiartkowe – (Q) opiera się na wartościach kwartyla pierwszego (Q₁) i trzeciego (Q₃)

Q = $\frac{Q3 - Q1}{2}$

Odchylenie ćwiartkowe mierzy poziom zróżnicowania w części jednostek badanej zbiorowości pozostałej po odrzuceniu 25% jednostek o wartościach najniższych oraz 25% jednostek o wartościach najwyższych.

1. miary klasyczne - obliczane na podstawie wszystkich wartości szeregu :

• wariancja – to średnia arytmetyczna z kwadratów odchyleń poszczególnych wartości cechy od średniej arytmetycznej całej zbiorowości.

S²= $\frac{1}{N}\sum_{i = 1}^{N}{(\text{xi} - \ \overset{\overline{}}{x)}}$²

dla szeregu rozdzielczego punktowego

S²= $\frac{1}{N}\sum_{i = 1}^{N}{(\text{xi} - \ \overset{\overline{}}{x)}}$²ni

dla szeregu rozdzielczego przedziałowego

S²= $\frac{1}{N}\sum_{i = 1}^{N}{(\dot{x}i - \ \overset{\overline{}}{x)}}$²ni

Wariancja jest zawsze wielkością nieujemną i mianowaną. Im zbiorowość jest bardziej zróżnicowana, tym wyższa jest wartość wariancji.

• odchylenie standardowe – jest pierwiastkiem kwadratowym z wariancji.

$S\ = \ \sqrt{S}$²

Odchylenie standardowe określa, o ile wszystkie jednostki danej zbiorowości różnią się średnio od średniej arytmetycznej badanej zmiennej.

• odchylenie przeciętne – określa, o ile wszystkie jednostki danej zbiorowości różnią się średnią ze względu na wartość zmiennej od średniej arytmetycznej tej zmiennej.

d = $\frac{1}{N}\sum_{i = 1}^{N}{\lbrack\text{xi} - \ \overset{\overline{}}{x\rbrack}}$

dla szeregu rozdzielczego punktowego

d = $\frac{1}{N}\sum_{i = 1}^{N}{\lbrack\text{xi} - \ \overset{\overline{}}{x\rbrack}}\text{ni}$

dla szeregu rozdzielczego przedziałowego

d = $\frac{1}{N}\sum_{i = 1}^{N}{\lbrack\dot{x}i - \ \overset{\overline{}}{x\rbrack}}\text{ni}$

oraz współczynnik zmienności ( w zależności od techniki obliczania może być miarą pozycyjna lub klasyczną) – jest ilorazem bezwzględnej miary dyspersji i odpowiednich wartości średnich. Jest wyrażony w procentach.

V_s =$\ \frac{S}{\overset{\overline{}}{x}}$ *100, V_d = $\frac{d}{\overset{\overline{}}{x}}$ * 100 miary klasyczne

V_Q = $\frac{Q}{\text{Me}}$ * 100, V_Q1Q3 = $\frac{Q3 - Q1}{Q3 + Q1}$ miary pozycyjne

Wskaźnik zmienności informuje o sile dyspersji. Duże ich wartości liczbowe świadczą o niejednorodności zbiorowości.

36. Etapy budowy modelu ekonometrycznego

Model ekonometryczny – przedstawia związki zachodzące w procesach gospodarczych uwzględniając przy tym jedynie najbardziej istotne czynniki głównie określające zmienność opisywanego zjawiska, pomijając czynniki mniej ważne, zwane czynnikami ubocznymi. Przez model ekonometryczny należy rozumieć równanie bądź układ równań opisujący zasadnicze powiązania zachodzące między rozpatrywanym zjawiskiem a wpływającymi na nie czynnikami.

Etapy budowy modelu ekonometrycznego:

1. Określenie celu badania

• Testowanie teorii ekonomicznej. Skonstruowanie modelu opisującego zadane szeregi i wykorzystanie tego w analizach historycznych lub prognozowaniu;

1. Specyfikacja modelu

• Polegająca na wykorzystaniu teorii ekonomicznych, aby określić, które zmienne i z jakim opóźnieniem mogą objaśnić zmienną endogeniczną;

1. Zebranie danych statystycznych w postaci szeregów czasowych lub danych przekrojowych;

2. Opracowanie danych

• Przygotowanie zbioru danych do dalszego ich przetwarzania przez specjalistyczne pakiety statystyczno-ekonometryczne – sprawdzenie czy dane są porównywalne, sprawdzenie występowania braku obserwacji lub występowania obserwacji nietypowych;

1. Szacowanie parametrów modelu

• Parametry modelu można oszacować na podstawie danych statystycznych opisujących zachowanie modelowanego zjawiska w przeszłości;

1. Weryfikacja modelu empirycznego

• Testowanie istotności parametrów strukturalnych. Badanie dopasowania modelu do rzeczywistości. Analiza własności składnika losowego;

1. Wykorzystanie modelu do:

• Badania ilościowych związków między badanymi zmiennymi objaśnianymi, a zmiennymi objaśniającymi, do prognozowania oraz do poszukiwania optymalnych decyzji.

37. Metoda najmniejszych kwadratów

Metoda najmniejszych kwadratów:

• Jest ona jedną z najczęściej stosowanych metod estymacji parametrów strukturalnych modelu ekonometrycznego;

• Polega ona na wyznaczeniu takich estymatorów stałych parametrów modelu, dla których suma kwadratów różnic pomiędzy wartościami empirycznymi a wyznaczonymi z modelu była jak najmniejsza;

• Zawsze daje wynik o najmniejszej sumie kwadratów błędów. Nie ma jednak gwarancji, że wynik ten ma jakikolwiek praktyczny sens. W szczególności, jeśli w danych występuje dużo elementów odstających, rezultaty mogą nie mieć nic wspólnego z rzeczywistą linią trendu, czy zależnością między zjawiskami opisywanymi przez zmienne losowe;

• Dostosowuje się bowiem do punktów najbardziej oddalonych od średniej, które mogą wprowadzić największy błąd. Jeśli mamy w danych pojedynczą zakłócającą obserwację bardzo oddaloną od reszty, przyciągnie ona do siebie linię trendu.

Założenia MNK

1. postać modelu jest liniowa względem parametrów (lub sprowadzalna do liniowej)

2. zmienne objaśniające są wielkościami nielosowymi (ich wartości traktowane są jako stała w powtarzających się próbach)

3. wartość oczekiwana składnika losowego jest równa zero, nie występują wahania przypadkowe, składnik losowy nie zadziała.

4. wariancja składnika losowego jest stała w czasie; jeżeli wystąpią już wahania w czasie to zawsze o tą samą wartość.

5. założenie o braku autokorelacji składnika losowego. Autokorelacja jest to przenoszenie oddziaływania składnika losowego z okresu t na składnik losowy z okresu s.

6. składnik losowy ma rozkład normalny o wartości oczekiwanej równej zero i wariancji stałej w czasie

38. Współczynnik korelacji liniowej Pearsona (M. Sobczyk, Statystyka, s. 235-238)

Określa siłę i kierunek zależności liniowej między zmiennymi.

Współczynnik korelacji liniowej Pearsona przyjmuje wartości z przedziału −1 ≤ rxy ≤ +1. Dodatni znak współczynnika korelacji wskazuje na istnienie współzależności dodatniej, która występuje wówczas, gdy wraz ze wzrostem (spadkiem) jednej zmiennej obserwuje się wzrost (spadek) drugiej zmiennej, ujemny zaś oznacza współzależność ujemną, czyli wzrost (spadek) jednej zmiennej powoduje spadek (wzrost) drugiej zmiennej. Im współczynnik korelacji bliższy jedności, tym zależność korelacyjna między badanymi zmiennymi jest silniejsza. Korelacja między dwiema zmiennymi jest niewyraźna, jeśli rxy ≤ 0, 3, średnia, gdy 0, 3 < rxy ≤ 0, 5 i wyraźna, jeśli r_xy > 0,5. Jeśli r_xy = 0, świadczy to o zupełnym braku związku korelacyjnego między badanymi zmiennymi.

Jest symetryczny r(xy) = r(yx)

39. Funkcje banku i systemu bankowego w gospodarce rynkowej

(M. Dębniewska, A. Sołoma, Bankowość. Produkty, usługi, rynek, s. 10-11)

System bankowy – obejmuje całokształt instytucji bankowych, a także normy określające wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem

System bankowy ma następujące elementarne funkcje:

• emisyjną i regulacyjna – pełni bank centralny przez emisję i regulację podaży pieniądza,

• depozytowo-kredytową – ujawnia się w bankach komercyjnych przez mechanizm tworzenia depozytów i transformacji ich w pożyczki i kredyty,

• rozliczeniową - bank na zlecenie klientów dokonuje rozliczeń pieniężnych (obciąża jedno konto i uznaje drugie),

• alokacyjną – umożliwia przepływ środków finansowych z mniej do bardziej efektywnych dziedzin gospodarki i podmiotów gospodarczych,

• finansowo-doradczą - bank przez służby doradcze zabezpiecza interesy swoich klientów,

• stymulacyjną – bank jako dawca kapitału wpływa na rozwój przedsiębiorczości lokalnej.

We współczesnej gospodarce standardowym modelem systemu bankowego jest dwuszczeblowy sektor bankowy, składający się z banku centralnego i banków komercyjnych.

Definicja prawna

Bank jest to osoba prawna utworzona zgodnie z przepisami ustaw, działająca na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.

Bank w gospodarce rynkowej realizuje się w trzech głównych dziedzinach:

• kreacja pieniądza – polega na zwiększaniu wielkości udzielanych kredytów, co powoduje wzrost środków płatniczych w systemie bankowym (ograniczenia – rezerwa obowiązkowa, zachowanie płynności),

• udział w społecznym podziale pracy – bank, występuje w roli pośrednika, przyjmuje depozyty i udziela kredytów, dzięki czemu klienci instytucjonalni i indywidualni nie muszę szukać kredytobiorcy czy kredytodawcy,

• dokonywanie alokacji i transformacji środków pieniężnych – banki dopasowują podaż i popyt na środki pieniężne do terminów i kwot klientów mających wolne środki, czyli tych, którzy ich potrzebują.

40. Instrumenty polityki pieniężnej NBP

Podstawowym celem polityki pieniężnej jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Stabilność cen jest niezbędna do zbudowania trwałych fundamentów długofalowego wzrostu gospodarczego. Instrumenty te obejmują operacje otwartego rynku, rezerwę obowiązkową oraz operacje depozytowo-kredytowe.

Operacje otwartego rynku

Operacje otwartego rynku to transakcje dokonywane z inicjatywy banku centralnego z bankami komercyjnymi. Obejmują one warunkową i bezwarunkową sprzedaż lub kupno papierów wartościowych lub dewiz, a także emisje własnych papierów dłużnych banku centralnego.

Operacje otwartego rynku równoważą popyt i podaż środków utrzymywanych przez banki komercyjne w banku centralnym. Dzięki temu bank centralny wpływa na poziom krótkoterminowych stóp procentowych na rynku międzybankowym.

Obecnie operacje otwartego rynku przeprowadzane przez Narodowy Bank Polski polegają na emisji własnych papierów dłużnych (7-dniowych bonów pieniężnych), których minimalna rentowność jest równa stopie referencyjnej wyznaczonej przez Radę Polityki Pieniężnej.

Rezerwa obowiązkowa

Bank centralny nakłada na banki obowiązek utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Rezerwa ma na celu łagodzenie wpływu bieżących zmian płynności sektora bankowego na stopy procentowe na rynku międzybankowym. Służy również ograniczaniu nadpłynności banków.

Rezerwą obowiązkową jest wyrażona w złotych część środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych i uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych środków przyjętych przez banki, podlegających zwrotowi, z wyjątkiem środków przyjętych od innego banku krajowego, a także pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata. Rezerwa obowiązkowa utrzymywana jest na rachunkach w NBP.

Wysokość stopy rezerwy obowiązkowej ustala Rada Polityki Pieniężnej. Środki rezerwy obowiązkowej od 1 maja 2004 r. są oprocentowane. Jak będzie już egzamin to sobie sprawdźcie aktualną stopę rezerwy obowiązkowej link: http://www.nbp.pl/ po prawej stronie jest taki kwadracik- stopy procentowe klikniecie i będą aktualne dane

Operacje kredytowo- depozytowe

W przypadku prowadzenia przez NBP podstawowych operacji otwartego rynku z 7-dniowym terminem zapadalności może dochodzić do znacznych wahań najkrótszych, zwłaszcza jednodniowych, stóp rynku międzybankowego. Łagodzeniu tych wahań służą operacje kredytowo- depozytowe, prowadzone z bankami komercyjnymi z ich inicjatywy: kredyt lombardowy oraz lokaty terminowe banków w NBP (depozyt na koniec dnia). Operacje kredytowo- depozytowe NBP wpływają na wysokość stóp procentowych na rynku pieniężnym, których górną granicę stanowi oprocentowanie kredytu lombardowego, a dolną - oprocentowanie depozytu w NBP.

NBP udziela bankom kredytu lombardowego pod zastaw skarbowych papierów wartościowych. Kredyt ten umożliwia im pokrywanie krótkookresowych niedoborów płynności. Udzielany jest na następujących zasadach:

• zastawem są skarbowe papiery wartościowe, a wysokość kredytu nie może przekroczyć 80% ich wartości nominalnej,

• termin spłaty kredytu przypada w następnym dniu operacyjnym po dniu jego udzieleniu,

• warunkiem udzielenia kredytu jest uprzednia spłata wcześniej zaciągniętego kredytu.

41. Uczestnicy rynku papierów wartościowych

• Głównymi uczestnikami są: emitenci walorów oraz inwestorzy. Funkcje organizacyjne i wspomagające spełniają banki ułatwiające emisję nowych walorów oraz maklerzy i firmy maklerskie pośredniczą w operacjach kupna i sprzedaży walorów.

• EMITENT - to osoba prawna wystawiająca we własnym imieniu papiery wartościowe o charakterze lokacyjnym, a ponadto ogłaszają ich subskrypcję (proces zbierania zgłoszeń na kupno akcji lub obligacji oraz zobowiązanie się do wykupu tych papierów wartościowych po okresie ukończenia zbierania zgłoszeń). Emitent dzięki emisji akcji zyskuje dopływ kapitału. Aktywność emitenta zależy od koniunktury gospodarczej (w okresach wzrostu większe nasilenie emisji i odwrotnie). Natomiast nowe emisje obligacji państwowych zależą od rozmiarów deficytu państwa, a obligacje komunalne –od budżetu gmin i miast.

• Emitenci: 1) spółki akcyjne (przemysłowe i In.), które emitują akcje i obligacje,

• 2) Skarb Państwa- dłużna papiery skarbowe, w tym bony i obligacje

• 3) Samorządy lokalne- obligacje komunalne

POŚREDNICY- to instytucje spełniające funkcje organizacyjno- rozliczeniowe i regulująco- kontrolne, szczególnie w zakresie obrotu papierami wartościowymi. Głównymi pośrednikami działającymi na polskim rynku kapitałowym są takie instytucje jak: banki, biura maklerskie prowadzące działalność maklerską i domy maklerskie, specjalistyczne instytucje rynku kapitałowego. Do usług świadczonych przez banki i domy maklerskie należą: przygotowanie i przeprowadzenie emisji papierów wartościowych, udzielanie gwarancji emisji papierów wartościowych, usługi na rzecz inwestorów. Do specjalistycznych instytucji rynku kapitałowego należą: Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, Komisja Papierów Wartościowych i Giełd, Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych.

INWESTORZY na rynku kapitałowym to osoby fizyczne lub prawne, które są nabywcami papierów wartościowych o charakterze lokacyjnym. Oferują oni swój kapitał podmiotom poszukującym kapitału oczekując w zamian krótko- lub długo- terminowych korzyści finansowych i to większych niż w porównaniu do konkurencyjnych form inwestowania.

• Inwestorzy indywidualni- dysponują oszczędnościami, preferują papiery wartościowe o stabilnym dochodzie i małym ryzyku. Wynika to z braku profesjonalizmu w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych. Potter tych inwestorów charakteryzuje się małym udziałem akcji należących do ryzykowanych inwestorów finansowych.

• Główne znaczenie na rynku kapitałowym mają inwestorzy instytucjonalni, którzy dysponują bardzo dużym kapitałem i dużą wiedzą i doświadczeniem dzięki zatrudnieniu specjalistów do zarządzenia inwestowanym kapitałem. Podstawą ich funkcjonowania są profesjonalne strategie inwestowania zależna od ustawodawcy i polityki lokalnej oraz wyspecjalizowane struktury organizacyjne i baza elektroniczna systemu informatycznego. Inwestorzy instytucjonalni krajowi i zagraniczni z uwagi na wielkość i częstotliwość działania mają nadrzędne znaczenie dla rozwoju rynków (np. banki komercyjne i inwestycyjne, fundusze inwestycyjne i emerytalne, towarzystwa ubezpieczeń, przedsiębiorstwa produkcyjno-usługowe, domy maklerskie itp.).

42. Podstawowe sprawozdania finansowe

A)Bilans
Jest najważniejszą częścią informującą o osiągniętych efektach ekonomiczno-finansowych przez jednostkę za określony rok obrotowy. Dostarcza informacji służących ocenie dokonanych działań przez jednostkę oraz podejmowaniu decyzji dotyczących jej przyszłych zadań. Każdy prawidłowo sporządzony bilans musi pozostawać w stanie równowagi, a to oznacza, że musi spełniać podstawowe równanie:
AKTYWA=PASYWA
B)Rachunek zysków i strat

Rachunek zysków i strat stanowi syntetyczne zestawienie elementów składających się na wynik finansowy jednostki za bieżący i poprzedni rok obrotowy. Wykazuje się w nim oddzielnie przychody, koszty, zyski i straty oraz obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego w układzie pionowym, w którym przychody korygowane są o odpowiednie pozycje kosztów i strat.

C) Zestawienie zmian w kapitale własnym

Obejmuje informacje o zmianach poszczególnych składników kapitału (funduszu) własnego za bieżący i poprzedni rok obrotowy z uwzględnieniem zmniejszeń i zwiększeń tego funduszu.

D) Rachunek przepływów pieniężnych (cash flow)

Umożliwia ocenę sytuacji finansowej jednostki pod kątem jej płynności, czyli zdolności płatniczej (możliwości spłaty zobowiązań wraz z odsetkami).

D) Informacja dodatkowa

Informacja dodatkowa obejmuje: wprowadzenie do sprawozdania finansowego oraz dodatkowe informacje i objaśnienia.

F) Sprawozdanie z działalności gospodarczej

Sprawozdanie z działalności gospodarczej jednostki stanowi uzupełnienie sprawozdania finansowego i zawiera istotne informacje o stanie majątku i sytuacji finansowej jednostki w tym ocenę uzyskanych efektów oraz wskazanie czynników ryzyka i opis zagrożeń.

43. Źródła finansowania majątku przedsiębiorstwa

Rodzaje i źródła finansowania

1) Źródła finansowania własne:

· wewnętrzne – środki wytworzone w przedsiębiorstwie, źródłem ich jest nadwyżka finansowa
nadwyżka finansowa= zysk netto+ fundusz amortyzacyjny

· zewnętrzne – np. kapitał założycielski (kapitał początkowy wnoszony przez właściciela lub współwłaścicieli w momencie powoływania przedsiębiorstwa do życia), środki pozyskiwania emisji akcji, sprzedaż składników majątkowych, dopłaty wspólników, oszczędności współwłaścicieli.

2) Źródła finansowania obce: – wszystkie te źródła, fundusze, które stanowią zobowiązanie, które trzeba płacić i przebywają one w przedsiębiorstwie przez pewien okres:
· kredyty bankowe – nie każde przedsiębiorstwo może uzyskać kredyt, musi mieć ono tzw.

zdolność kredytową gdyż bank żąda zabezpieczenia

- kredyty kupieckie

- weksel - kredytobiorca odpowiada całym swoim majątkiem, zabezpieczeniem jest poręczenie, weksel

· obligacje

· leasing – finansowanie w formie rzeczowej; to forma najmu lub dzierżawa ruchomych środków trwałych lub nieruchomych. Po podpisaniu ze spółką leasingową umowy i wpłacie opłaty leasingowej otrzymuje maszynę nie płacąc za nią.

44. Wynik finansowy – rodzaje, zasady ustalania.

Podstawowym miernikiem oceny działalności podmiotu gospodarczego jest wynik finansowy, gdyż miernik ten odzwierciedla w całości osiągnięte efekty i poniesione nakłady, przy czym dodatni wynik finansowy jest zyskiem, a ujemny – stratą przedsiębiorstwa.
Na wynik finansowy brutto jednostki składa się:
a) wynik działalności operacyjnej:
-wynik na sprzedaży, stanowiący różnicę między sumą należnych przychodów ze sprzedaży produktów, bez podatku od towarów i usług (VAT) a wartością sprzedanych składników wycenionych według kosztów wytworzenia powiększoną o podatki obciążające sprzedawcę oraz koszty ogólne zarządu i koszty sprzedaży.
-wynik na pozostałej działalności operacyjnej, niezwiązany ze zwykłą działalnością gospodarczą jednostki organizacyjnej, stanowiący różnicę miedzy suma zrealizowanych pozostałych przychodów operacyjnych (np. otrzymanych odszkodowań, odpisanych zobowiązań przedawnionych, dotacji) a suma pozostałych kosztów operacyjnych.
b) wynik na operacjach finansowych jest to różnica między sumą należnych przychodów z operacji finansowych a sumą kosztów tych operacji.

c) wynik na operacjach nadzwyczajnych jest różnicą między otrzymanymi zyskami nadzwyczajnymi a poniesionymi stratami nadzwyczajnymi.

Wynik finansowy brutto, stanowiący sumę wyników na działalności operacyjnej, operacjach finansowych i operacjach nadzwyczajnych ulega pomniejszeniu o obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego. Po uwzględnieniu wspomnianych obciążeń otrzymujemy wynik finansowy netto.

Zasady ustalania wyniku finansowego:

• memoriału,

• współmierności przychodów i kosztów,

• ostrożności,

• ciągłości,

Zgodnie z zasadą memoriału skutki transakcji i innych zdarzeń ujmuje się z chwilą wystąpienia (a nie w momencie wpływu lub wypływu środków pieniężnych) oraz wykazuje się je w księgach rachunkowych i sprawozdaniu finansowym okresu, którego dotyczą.

Zgodnie z zasadą współmierności przychodów i związanych z nimi kosztów, w wyniku finansowym za dany okres sprawozdawczy jednostka ujmuje przychody i współmierne do nich koszty, zarówno już opłacone, jak i jeszcze nie opłacone, ale przypadające na ten okres.

Według zasady ostrożności w wyniku finansowym wykazuje się tylko te przychody, które już zostały rzeczywiście osiągnięte, przy równoczesnym obowiązku uwzględnienia wszystkich kosztów, w tym również przewidywanego ryzyka.

Istotą zasady ciągłości jest stosowanie w kolejnych okresach sprawozdawczych tych samych zasad ustalania wyniku finansowego.

45. Zintegrowane kanały dystrybucji

Kanały zintegrowane pionowo dążą do eliminowania lub ograniczenia negatywnych konsekwencji funkcjonowania kanałów konwencjonalnych oraz ułatwiania tworzenia się zwartej kompozycji elementów marketingu. Wśród kanałów zintegrowanych pionowo wyróżniamy:
- kanały korporacyjne – charakteryzujące się tym, że jednostki działające na różnych szczeblach dystrybucji podporządkowane są ekonomicznie i prawnie jednemu kierownictwu.

- kanały kontraktowe – których cecha charakterystyczną jest długookresowa współpraca pomiędzy niezależnymi w sensie ekonomicznym i prawnym podmiotami gospodarczymi na podstawie umów.
- kanały administrowane – występują wtedy, gdy jeden z uczestników rynku ma tak silna pozycję rynkową, że w stosunku do pozostałych uczestników spełnia funkcję koordynatora działalności.

46. Metody ustalania cen

Metody popytowe koncentrują się na gustach i preferencjach nabywców, wśród nich wyróżniamy:

- skimming: ustalenie najwyższej ceny produktu na początku jego sprzedaży, aby tylko rzeczywiście zdecydowani klienci byli w stanie ją zapłacić, następnie stopniowe obniżenie ceny, gdy popyt tej grupy konsumentów zostanie już zaspokojony.

- cena penetracyjna: ustalenie na nowy produkt niskiej ceny początkowej, mającej na celu natychmiastowe dotarcie do masowego odbiorcy.

- cena prestiżowa: ustanowienie wysokiej ceny na produkt w celu przyciągnięcia konsumentów o odpowiednim statusie i skłonieniu ich do zakupu.

- cena asortymentowa: ustalenie kilku poziomów cen na cały asortyment

- cena odd-even: ustalenie ceny poniżej równej, okrągłej cyfry np. 9.99

- cena popytowa: dostosowanie składu i jakości komponentów potrzebnych do wytworzenia produktu tak, aby cena detaliczna była akceptowana przez konsumenta.

- cena wiązana: sprzedaż dwóch lub więcej produktów w jednym „pakiecie” cenowym.

Metody kosztowe występują gdy firma kładzie nacisk na podażowy lub kosztowy wymiar ceny. Cena jest ustalana na podstawie analizy kosztów produkcji i marketingu. Następnie dodawana jest kwota, która musi pokryć koszty ogólne i planowany zysk. Wyróżniamy:

- standardowy narzut: dodanie stałego procentu do kosztu.

- metodę koszt plus: obliczenie całkowitego kosztu jednostkowego produktu i dodanie do kosztu pewnej kwoty.

- cenę krzywej doświadczenia: im więcej produkujemy, tym koszt jednostkowy jest mniejszy i można obniżyć cenę o określony procent

Metody zyskowe - podejście zorientowane na zysk. Metody te wymagają albo określenia docelowej wielkości zysku w jednostkach pieniężnych, albo wyrażają zysk docelowy jako procent sprzedaży lub inwestycji.

- zysk docelowy: firma ustala roczny docelowy zysk w złotówkach.

- cena docelowej rentowności sprzedaży: ustalenie standardowych cen, które pozwolą firmie osiągnąć zysk w określonym procencie, np. 1% od wielkości sprzedaży.

- cena docelowej rentowności inwestycji: ustalenie standardowych cen, które pozwolą firmie osiągnąć zysk w określonym procencie, np. 1% od wielkości inwestycji.

Metody konkurencyjne skupiają się na uwarunkowaniach konkurencyjnych danego rynku. Wśród nich wyróżniamy:

- cenę przyzwyczajenia: jest to cena produktu dyktowana jest przez tradycję, rozumianą jako cena utrzymywana na rynku przez dłuższy czas, standardowy kanał dystrybucji lub inne czynniki konkurencyjne.

- cenę rynkową, „powyżej ceny rynkowej” lub „poniżej ceny rynkowej”: firma wykorzystuje cenę rynkową jako punkt odniesienia w kształtowaniu własnej ceny.

- lidera strat: sprzedawanie swoich towarów poniżej ceny tradycyjnej, aby wywołać dodatkowe zainteresowanie konsumentów.

W gospodarce centralnie planowanej państwo kształtowało ceny (nie biorąc pod uwagę popytu i podaży) zazwyczaj poniżej poziomu równowagi. Aby likwidować niedobory stosowano przymus, regulowano ceny czynników produkcji, dotowano przedsiębiorstwa i wprowadzano reglamentację.

47. Cykl życia produktu.

Cykl życia produktu to okres, w którym produkt znajduje się na rynku nabywcy. Powodzenie każdego produktu zależy od tego, jak długo trwa cykl jego życia i jaka jest łączna wysokość jego sprzedaży od początku jego pojawienia się na rynku aż do końca. Znajomość przebiegu cyklu życia sprzyja podejmowaniu decyzji strategicznych dotyczących modyfikacji, wzbogacenia produktu, podejmowania działań marketingowych, służy ocenie konkurencyjności produktów.

W cyklu życia produktu wyróżniamy fazy: wprowadzenia, wzrostu, dojrzałości i spadku.

Sprzedaż,

zysk

czas

dojrzałość schyłek

wprowadzenie, wzrost

faza

opracowania

Faza wprowadzenia – rozpoczyna się wraz z wejściem nowego produktu na rynek. Sprzedaż w tej fazie jest raczej niewielka, gdyż cena jest dość wysoka (brak efektów skali, duże nakłady na wytworzenie i promocję), a ewentualnych klientów niezbyt wielu. Produkt występuje w wersji podstawowej.

Faza wzrostu – cechuje ją szybka ekspansja sprzedaży (powodowana intensywną reklamą i promocją). Produkt zyskuje uznanie i zaczyna być kupowany przez większą ilość nabywców. Duże nakłady na promocję wywołują wzrost sprzedaży i spada cena produktu. Rośnie liczba konkurentów. Produkty wyposaża się w nowe cechy oraz doskonali się stylistykę.

Faza dojrzałości – następuje zwolnienie tempa wzrostu sprzedaży. Producent w tej fazie powinien podejmować działania w zakresie zdobywania nowych rynków czy segmentów rynku, na którym przedsiębiorstwo funkcjonuje. Faza ta charakteryzuje się tym, iż klienci są w mniejszym stopniu podatni na reklamę, a decydujące znaczenie zaczyna odgrywać cena. Pojawiają się obniżki, promocje, upusty mające zachęcić do zakupu. Wprawdzie zyski jednostkowe maleją, ale produkt nadal ma nabywców i zapewnia firmie przychód. Producent może próbować przedłużyć tę fazę poprzez modyfikację jakości, cech użytkowych lub zewnętrznego wyglądu.

Faza spadku – następuje spadek produkcji i sprzedaży. Przestaje działać reklama i inne instrumenty promocji. Przedsiębiorstwo powinno zidentyfikować słabe punkty firmy i zebrać informacje na temat dotychczasowej sprzedaży. Na tej podstawie można podjąć decyzję o:

• pozostawieniu produktu na rynku,

• modyfikacji strategii (np. wycofanie produktu z nierentownych segmentów),

• wycofaniu produktu z rynku (może ono przebiegać gwałtownie lub umiarkowanie i wiązać się np. z odsprzedaniem produktu innym podmiotom).

48. Przedmiotowa i podmiotowa struktura rynku

Rynek – celowo zorganizowany układ relacji między podmiotowymi i przedmiotowymi elementami rynku, w których zachodzą procesy realne i regulacyjne. Wyróżnia się w nim elementy, relacje i procesy, które stanowią strukturalną i funkcjonalną całość.

Elementy rynku w ujęciu cybernetycznym:

a)       sprzedający

b)       kupujący

c)       towary i usługi

d)       potrzeby

Sprzedający i kupujący tworzą strukturę podmiotową rynku, a towary i usługi wraz z potrzebami tworzą strukturę przedmiotową. Układ rynkowy nie jest układem odosobnionym, lecz działa w otoczeniu.

Sprzedający:

-          reprezentują podaż, czyli towary i usługi oferowane na rynku

-          sprzedawcą może być każdy, ta grupa obejmuje głównie handel detaliczny, lecz także producentów

-          zachodzą wśród nich relacje podlegające badaniu takie jak: konkurencja, efektywność sprzedaży, współpraca, ustalanie polityki sprzedaży

Kupujący:

-          głównie gospodarstwa domowe i inne podmioty zaspokajające swoje potrzeby na rynku

-          relacje zachodzące między tymi podmiotami są bardziej sformalizowane i uświadomione w grupie podmiotów instytucjonalnych; w grupie konsumentów indywidualnych, prywatnych występuje system naśladownictwa i silne działanie opiniotwórcze

-          powiązania konsumentów instytucjonalnych obejmują realizację określonej polityki zakupu, wśród konsumentów indywidualnych kooperacja występuje w ramach federacji konsumenckich

-          negocjacje między kupującymi i sprzedającymi dotyczą cen

Towary i usługi:

-          leksykon marketingu wyróżnia dobra i usługi konsumpcyjne i niekonsumpcyjne, czyli środki produkcji

-          w ramach dóbr i usług konsumpcyjnych wyróżnia się dobra i usługi żywnościowe i nieżywnościowe

-          między dobrami i usługami zachodzą relacje komplementarności lub substytucyjności

Potrzeby:

-          wszystkie dobra i usługi powinny mieć swojego nabywcę, a to wymaga jasności co do potrzeb

-          potrzeba to brak czegoś połączony z chęcią zaspokojenia tego

-          w kręgu zainteresowań analizy rynku znajdują się potrzeby ekonomiczne, czyli poparte wartościami użytkowymi

-          na rynku zaspokaja się potrzeby konsumpcyjne

-          w grupie potrzeb zachodzą relacje substytucyjności i komplementarności; potrzeby podstawowe mają charakter komplementarny, a potrzeby wyższe konkurencyjny

Na tle podmiotowej i przedmiotowej struktury rynku uwidaczniają się procesy, które są dopełnieniem cybernetycznej wykładni rynku. W strukturze podmiotowej zachodzą procesy informacyjne, będące podstawą decyzji, natomiast w strukturze przedmiotowej zachodzą procesy materialno – energetyczne, będące podstawą przepływu realnego. W strukturze podmiotowej rynku mamy więc do czynienia ze sferą regulacji, w której zachodzą nieustanne procesy informacyjno – decyzyjne. W strukturze przedmiotowej rynku natomiast mamy do czynienia ze sferą realną, w której zachodzą procesy materialno – energetyczne związane z fizycznym ruchem dóbr i usług służących do zaspokajania określonych potrzeb.

49. Różnicowanie cen

Różnicowanie cen (wg Wrzoska)- oznacza kształtowanie się ich na różnych poziomach w zależności od konkretnych okoliczności sprzedaży tego produktu. Różnicowanie cen zakłada istnienie wielu segmentów rynku na dany produkt, różniących się między sobą przede wszystkim innym poziomem cenowej elastyczności popytu. Różnicowanie cen jest strategicznym instrumentem postępowania przedsiębiorstwa przy popytowej orientacji w procesie kształtowania i zmian cen.

Różnicowanie ceny produktu - Strategia różnicowania cen polega na pobieraniu różnych opłat przy sprzedaży tego samego towaru różnym konsumentom lub / i w różnych miejscach i czasie.

Różnicowanie może być oparte na różnych kryteriach. Do podstawowych kryteriów należą:

• czas

• przestrzeń

• wielkość jednorazowej sprzedaży produktu

• warunki sprzedaży i zapłaty za produkt

• przeznaczenie produktu

• dodatkowe funkcje produktu

• poziom usług towarzyszących sprzedaży produktu

• możliwość integrowania ceny z innymi instrumentami marketingu

Wyróżnia się 3 stopnie różnicowania cen:

• I stopnia – polega na sprzedaży tego samego produktu każdemu nabywcy po innej cenie. Przedsiębiorca zna maksymalną cenę, którą nabywca zapłaci za każdą ilość dobra. Dążąc do maksymalizacji zysku, ustala dla każdego najwyższą cenę, jaką jest skłonny zapłacić.

• II stopnia – polega na pobieraniu różnych cen od nabywców w zależności od spełnienia przez nich pewnych kryteriów, np. obniżanie ceny za ilości przekraczające pewne przedziały lub użycie w różnym czasie (dzień, noc). Może to dotyczyć energii elektrycznej lub innych usług.

• - III stopnia – polega na wyodrębnieniu pewnych grup nabywców : np. dorośli, dzieci, podróżujący w interesach, turyści. Dla każdej grupy jest ustalona odrębna cena. Każda z nich ma także swoją krzywą popytu o różnej elastyczności.

50. Gospodarowanie środkami trwałymi w przedsiębiorstwie

Bardzo istotne znaczenie, gdy chodzi o kapitałowe uwarunkowania rozwoju przedsiębiorstw, ma racjonalne gospodarowanie majątkiem trwałym i majątkiem obrotowym.

Celem gospodarowania środkami trwałymi w przedsiębiorstwie jest takie działanie, które przy najmniejszym ich zużyciu pozwala osiągnąć określony efekt w postaci zwiększenia produkcji i obniżenia kosztów własnych. Coraz popularniejszym sposobem zwiększania zasobów środków trwałych będących w dyspozycji przedsiębiorstw jest ich wydzierżawienie i wynajem od innych jednostek gospodarczych lub użytkowanie w ramach umowy leasingowej. Poziom zdolności produkcyjnej przedsiębiorstwa zależy od wykorzystania środków trwałych; im jest ono pełniejsze, tym wyższe są rozmiary produkcji i niższe koszty jednostki wyrobu. Wpływ wykorzystania majątku trwałego na wyniki finansowe przedsiębiorstwa jest tym intensywniejszy, im wyższe jest techniczne uzbrojenie pracy, które wyraża się stosunkiem środków trwałych do wielkości zatrudnienia i jest relacją obrazującą zastąpienie pracy żywej pracą uprzemysłowioną. Lepsze wykorzystanie przez przedsiębiorstwo zasobów środków trwałych daje przedsiębiorstwu możliwość bezinwestycyjnego zwiększania rozmiarów produkcji. Wykorzystanie środków trwałych winno być optymalne, czyli zapewniające przestrzeganie racjonalnej ich eksploatacji. Bardzo ważna jest właściwa gospodarka konserwacyjno-remontowa. Zaniedbania w tej dziedzinie mogą prowadzić do nadmiernego, przedwczesnego zużycia i konieczności wycofania środków trwałych przed upływem normatywnego okresu ich eksploatacji. Optymalna gospodarka środkami trwałymi polega na stworzeniu warunków maksymalnego ich wykorzystania przy równoczesnym zagwarantowaniu utrzymania tych środków w prawidłowym stanie technicznym. Do mierzenia efektywności wykorzystania środków trwałych służą wskaźniki produktywności i zyskowności środków trwałych. Pierwszy jest relacją produkcji do wartości środków trwałych, drugi zaś – zysku do wartości środków trwałych. Do obliczania tych współczynników stosuje się przede wszystkim mierniki wartościowe – produkcja wyrażona jest miernikiem produkcji globalnej, towarowej, czystej lub dodanej, a majątek trwały – jego wartością początkową brutto, przy czym często bywa ograniczany tylko do produkcyjnych środków trwałych lub maszyn i urządzeń. Zasoby środków trwałych ulegają zmniejszeniu w wyniku ich likwidacji. Najczęściej podlegają jej środki trwałe całkowicie zużyte fizycznie i moralnie. Tempo i skala likwidacji w dużej mierze decydują o strukturze wielu środków trwałych i ogólnym poziomie technicznym parku maszynowego przedsiębiorstwa. Zbyt niska lub zbyt wysoka skala likwidacji przynosi straty wynikające z nieprawidłowego wykorzystania pracy społecznej. Obiekty zbędne przedsiębiorstwo powinno sprzedać na organizowanych w tym celu giełdach lub przetargach, bądź też je wydzierżawić lub oddać w leasing. Należy podkreślić, że przedsiębiorstwa ponoszą koszty wynikające z samego faktu posiadania środków trwałych. Należą do nich przede wszystkim koszty: amortyzacji, konserwacji i przeglądów okresowych, utrzymania służby konserwacyjno-remontowej, opłat urzędowych i rejestracyjnych i in. Są to koszty stałe.

51. Zasady racjonalnego gospodarowania zapasami w przedsiębiorstwie

Gospodarowanie – jest to działalność gospodarcza człowieka polegająca na wytwarzaniu rzeczy i usług służących zaspokojeniu potrzeb  i pragnień człowieka oraz podziale i konsumpcji tych wytworów. Koniecznością gospodarowania jest OGRANICZONOŚĆ ZASOBÓW GOSPODARCZYCH (zasoby ludzkie wraz z wiedzą i praktycznymi umiejętnościami ludzi, zasoby naturalne – ziemia oraz wszystkie znajdujące się w niej bogactwami, woda, powietrze itp., zasoby kapitałowe – półfabrykaty, narzędzia, maszyny budynki, hale produkcyjne, żywność, środki transportu, środki pieniężne). Społeczeństwo musi gospodarować, tzn. rozdzielać ograniczone co do rozmiarów zasoby pomiędzy różne, liczne i konkurujące ze sobą cele. Jest ono przy tym zainteresowane jak najbardziej wydajnym wykorzystaniem posiadanych zasobów gospodarczych.

Człowiek cechuje się racjonalnością w swoim postępowaniu - czyli dąży do osiągnięcia jak najlepszej relacji między zaangażowanymi środkami, a osiągniętymi efektami.

Wyróżniamy dwie zasady racjonalnego gospodarowania:

Maksymalizacji efektu - polega na dążeniu do osiągnięcia jak najlepszych efektów przy użyciu dostępnych środków.

Minimalizacji nakładów – polega na osiągnięciu zamierzonych efektów przy jak najmniejszych nakładach.

Zasada racjonalnego gospodarowania zapasami (wg Duraja) polega na dokonywaniu najbar­dziej korzystnych (optymalnych) wyborów przy podejmowaniu decyzji w zakresie określonych celów oraz środków i metod realizacji tych celów. Aby tego rodzaju wybory mogły mieć miejsce, muszą istnieć różne, konkurencyjne wobec siebie (alternatywne) rozwiązania czy też warianty poszczególnych decyzji, a ponadto musimy dysponować odpowiednimi kryteriami wyboru. Po stwierdzeniu, jakie rozwiązania mogą być brane pod uwagę i porównaniu ich możemy, stosując odpo­wie­dnie kryteria, wybrać rozwiązanie optymalne.
Zasada racjonalnego gospodarowania może być ujmowana dwojako:

1) jako zasada największego efektu przy danym nakładzie środków,

2) jako zasada najmniejszego nakładu środków do osiągnięcia danego efektu.
Odnosząc uzyskiwane z działalności gospodarczej efekty do ponoszo­nych na nią nakładów (czy też nakłady do efektów) określamy ekono­miczną efektywność gospodarowania. Spośród różnych wariantów danej decyzji najbardziej efektywny ekonomicznie jest oczywiście ten, w którym stosunek efektów do nakładów jest najwyższy lub stosunek nakładów do efektów – najniższy.

ZAGADNIENIA SPECJALNOŚCIOWE

52. Teoria kosztów transakcyjnych

Koszt transakcyjny (ang. Transaction cost)- Koszt wynikający ze współdziałania wielu podmiotów gospodarczych. Pojęcie wprowadzone przez Ronalda Coase, a rozwinięte przez Olivera Williamsona w teorii kosztów transakcyjnych.

Koszty te można podzielić na następujące grupy:

koszty poszukiwania informacji – potrzebne na sprawdzenie czy dane dobro jest dostępne na rynku, kto oferuje najlepsze warunki, etc. Są to typowe koszty badania rynku i planowania umów.

koszty zarządzania i zawierania kontraktów – potrzebne, aby doprowadzić do zaistnienia transakcji

koszty kontroli – ponoszone na dopilnowanie, aby druga strona wywiązała się z warunków kontraktu. Mogą to być wszelkie koszty zarządzania, kontroli, monitorowania procesów i wyników, ubezpieczenia od strat spowodowanych korupcją i oportunizmem.

Podział ten jest oczywiście bardzo umowny, w praktyce trudno jest rozdzielić jeden rodzaj kosztu od drugiego. Koszty transakcyjne stanowią podstawę dochodu prawników, instytucji finansowych, policji, przedsiębiorców, kierowników, urzędników – są nimi w zasadzie wszystkie koszty poza ścisłymi nakładami na produkcję i transport. W krajach o mniej rozwiniętej gospodarce lub mniej sformalizowanych koszty te są mniejsze, zawsze stanowią ponad połowę dochodu kraju.

Koszty transakcyjne są to koszty wszystkich dóbr potrzebnych do przeniesienia praw własności z jednego uczestnika rynku na drugiego, czyli koszty samej wymiany (np. poszukiwania partnera, negocjacji, kontroli) oraz koszty utrzymania struktury instytucjonalnej (np. sądów, policji, armii).

W tym podejściu funkcjonowanie przedsiębiorstwa rozpatrywane jest jako problem kontraktowania. Problem ten wiąże się ściśle z wyborem pomiędzy nabywaniem pojedynczych dóbr i usług od niezależnych, wyspecjalizowanych jednostek na rynku a wytwarzaniem takich dóbr czy usług we własnym zakresie. Wymiana dóbr i usług, określona mianem transakcji w prezentowanej koncepcji stanowi podstawową jednostkę analizy organizacji. Za prekursora teorii kosztów transakcyjnych uznaje się R. Coase. Wśród pierwszych prac, w której autor uwzględnił tą problematykę wyróżniany jest artykuł pt. The Nature of the Firm (opublikowany po raz pierwszy w: „Economica”, nr 4 z 1937 roku był w późniejszym okresie przedrukowany min. w pracy R. Coase: The Firm, the Market and the Law z 1988 roku). Pierwotnie autor używał określeń kosztów wykorzystania mechanizmu cenowego (costs of using the price mechanism) oraz kosztów rynkowych (marketing costs).

W swoich rozważaniach R. Coase sformułował twierdzenie, zgodnie z którym podstawą wyznaczania granic przedsiębiorstwa, a tym samym zakresów zadań realizowanych samodzielnie nie powinny być uwarunkowania technologiczne, ale wysokość kosztów, które muszą zostać poniesione w związku z przeprowadzaniem transakcji hierarchicznie (wewnątrz organizacji) lub pomiędzy przedsiębiorstwami na rynku. Koszty takie, określone zostały w późniejszym okresie przez O. Williamsona mianem kosztów transakcyjnych i zdefiniowane jako: „komparatywne koszty planowania, adaptacji i nadzoru nad wypełnianiem zadań w różnych strukturach zarządzania”

53. Teoria praw własności i teoria agencji

Teoria praw własności lub ekonomika praw własności - to jeden z instytucjonalnych nurtów ekonomii neoklasycznej, zainincjowany w latach 70. XX w. przez m.in. Armen A. Alchian i Herbert Demsetz.

Ekonomika praw własności podkreśla znaczenie indywidualnych i transferowalnych praw własności dla efektywnej alokacji zasobów w gospodarce. W teorii praw własności przyjęte jest, że prawa własności pozwalają ograniczyć zakres stosunków niewymiennych w gospodarce, czyli takich, które są niekoordynowane przez rynek, co oznacza, że prawa te są sposobem swoistego uwewnętrzniania efektów zewnętrznych.

Prawo własności dotyczy:

- relacji między ludźmi- pokazuje pozycje poszczególnych jednostek

- umowy kontraktowe- wymiana praw własności do dóbr

- prawa własności a wynik ekonomiczny

Na prawo własności składa się:

-prawo do korzystania z dobra

-prawo do wpływu na formę i istotę dobra

-prawo do częściowego bądź całkowitego zbycia tych praw

Teoria Agencji – jedna z najpopularniejszych koncepcji teoretycznych ładu korporacyjnego (corporate governance). Teoria przedstawia przedsiębiorstwo jako sieć kontraktów, zwanych związkami agencji, zawartych pomiędzy poszczególnymi uczestnikami, do których z reguły zalicza się udziałowców, menedżerów oraz kredytodawców

W latach 60. i 70. XX wieku ekonomiści tacy jak Arrow czy Wilson starali się opisać problem dzielenia ryzyka, który powstaje, gdy partnerzy mają inne podejście do ryzyka. Teoria agencji rozwinęła temat dzielenia ryzyka, włączając tzw. problem agencji, występujący, gdy współpracujące strony mają inne cele oraz podział pracy. Szczególnie dotyczy to związku agencyjnego, w którym jedna strona (pryncypał) deleguje pracę drugiej (agentowi). Teoria agencji stara się opisać tę relację używając metafory kontraktu. Teoria ta zajmuje się dwoma problemami związku agencyjnego:

Problem agencji, który powstaje, gdy:

• występuje konflikt celów i pragnień pomiędzy agentem i pryncypałem

• występują trudności lub wysokie koszty weryfikacji przez pryncypała tego co właściwie agent wykonuje.

Problemem dzielenia ryzyka, który powstaje, gdy agent i pryncypał mają inne podejście do ryzyka.

Teoria ta zajmuje się wyborem najefektywniejszej formy kontraktu w związku pryncypał-agent, przyjmując założenia na temat ludzi (np. ograniczona racjonalność, niechęć do ryzyka), organizacji (np. konflikt celów pośród członków) oraz informacji (np. informacji jako towaru, który można kupić). W szczególności czy kontrakt oparty o wyniki (akcje, transfer praw własności) jest wydajniejszy od opartego na zachowaniu (pensje)? Teorii agencji można użyć w różnych zestawieniach, poczynając od zagadnień na poziomie makro, jak polityka urzędów regulujących, kończąc na poziomie mikro jak wina, kłamstwo oraz inne ekspresje własnej korzyści. Najczęściej używano teorii agencji w kontekście zagadnień organizacyjnych jak: wynagrodzenia, przejęcia, strategie dywersyfikacji, związki w zarządzie, struktura finansowa i własnościowa, integracja pionowa i innowacje.

Współcześnie- Teoria agencji jest używana w nadzorze korporacyjnym, który wchodzi w skład corporate governance. Obecnie w teorii agencji rozróżnia się także koszty agencji dotyczące: kapitału, wolnej gotówki, długu. „Problemy agencji dotyczące kapitału związane są ze zjawiskiem rozdziału zarządzania od finansowania i występują, gdy menedżer posiada część udziałów przedsiębiorstwa lub nie posiada ich w ogóle. Sytuacja taka zachęca, bowiem menedżera do maksymalizacji korzyści pozapieniężnych, gdyż posiadając jedynie część udziałów w firmie nie pokrywa on całości kosztów, a czerpie 100% korzyści. (…) Dodatkowo, na podstawie analizy porównawczej przedsiębiorstw zarządzanych przez udziałowca oraz zarządzanych przez menedżera zewnętrznego, czyli firm o zerowych kosztach agencji dotyczących kapitału oraz firm ponoszących te koszty, koszty agencji skalkulowano pomiędzy 65 000 a 180 000 USD rocznie (przy założeniu mediany sprzedaży rocznej na poziomie 1,3 mln USD i mediany całkowitych aktywów wynoszących 438.000 USD).

Problemy agencji dotyczące tzw. wolnej gotówki związane są najogólniej rzecz biorąc z sytuacją przedsiębiorstwa, które generuje wysokie przepływy finansowe, a z racji specyfiki swojej działalności czy rynku, na jakim działa, nie dysponuje projektami o wystarczająco atrakcyjnej wartości bieżącej. Dążenie menedżerów do takiego lokowania funduszy tłumaczone jest ich tendencją do budowania imperiów, gdyż poziom ich wynagrodzeń często uzależniony jest od wielkości zasobów i wielkość firm, jakimi zarządzają.

Decyzja firmy o zaciągnięciu długu jest determinowana przez efekty, jakie niesie wykorzystywanie dźwigni finansowej, koszty monitoringu oraz koszty bankructwa. Przy zaciąganiu długu przez firmę pojawiają się, bowiem konflikty między udziałowcem i kredytodawcą. Ten pierwszy wykazuje tendencję do inwestowania uzyskanego kapitału w przedsięwzięcia o wyższej stopie zwrotu i jednocześnie wyższym ryzyku niż było to pierwotnie ustalone. W efekcie dokonuje on transferu bogactwa na swoją rzecz i na koszt kredytodawcy.”

54. Teoria zarządzania wiedzą

Zarządzanie wiedzą obejmuje ludzi, technologie oraz procesy organizacyjne. Zarządzanie wiedzą w praktyce obejmuje różnorodne koncepcje wielu dziedzin nauki, jak: teorie organizacji, zarządzanie zasobami ludzkimi, sztuczna inteligencja, ergonomia, technologie informacyjne. Zarządzanie wiedzą, jako formalna działalność przedsiębiorstwa, charakteryzuje się następującymi cechami:

• jest oparta na strategii, która ma na celu utrwalenie wiedzy jako zasobu kluczowego i koniecznego do osiągnięcia celów biznesowych; wiedza ta (zawarta w umysłach pracowników, w procesach i bazach danych) powinna być rozpatrywana jako intelektualny kapitał,

• stosuje proces, który rozpoczyna się od surowców (czyli danych) i kieruje się w stronę tworzenia produktu końcowego, czyli wiedzy; proces ten polega na przetwarzaniu danych, organizowaniu informacji, analizie i syntezie, tworzeniu wiedzy i, w końcowym etapie, rozpowszechnianiu wiedzy wśród użytkowników; proces ten integruje także organizację poziomo i umożliwia współpracę wszystkich obszarów przedsiębiorstwa,

• zawiera wartości kulturowe, które nakazują dzielenie się zamiarami, wartościami i wiedzą w całym przedsiębiorstwie, w celu skutecznej współpracy różnych grup pracowników oraz promocji uczenia się.

Dla tworzenia zasobów wiedzy wyróżnić można dwa podejścia, które za względu na narodowość ich propagatorów można nazwać: zachodnie (tradycyjne) oraz wschodnie (japońskie).

Podejście zachodnie reprezentowane jest m.in. przez H.A. Simona Druckera. Polega na tym, że wiedza utożsamiana jest z zapisem w bazie danych różnych postaci wiedzy lub złożonych informacji jak: wzorów chemicznych, tablic decyzyjnych, księga jakości czy też inny zestaw reguł postępowania.

Podejście japońskie reprezentowane jest m.in. przez I. Nonaka i H. Tekauchi. W podejściu tym uważa się, że wiedza sformalizowana, wyrażona w słowach i liczbach stanowi zaledwie wierzchołek góry lodowej. Japońskie korporacje ujmują wiedzę przede wszystkim jako „wiedzę ukrytą”, czyli coś, co nie jest wprost dostrzegalne i wyrażalne. Ta wiedza, która wpływa na wartość organizacji jest wysoce indywidualna i trudna do sformalizowania. Sprawia to, że trudno ją przekazać lub podzielić się nią z innymi. Do tej kategorii wiedzy zalicza się m.in. przeczucia, kulturę organizacji. Ponadto wiedza ukryta jest głęboko zakorzeniona zarówno w indywidualnym działaniu i doświadczeniu, jak i w jednostkowych ideałach, wartościach czy emocjach i tego, co nazywamy, chociaż niezbyt precyzyjnie „to trzeba zrobić”.

55. Czynniki lokalizacji przedsiębiorstw

(W. Budner, Lokalizacja przedsiębiorstw: aspekty ekonomiczno-przestrzenne i środowiskowe, s.26-30)

Pojęcie czynników lokalizacji można określić jako wymogi i walory lokalizacyjne. Z jednej strony są to pewne wymagania (potrzeby) stawiane przez inwestora, które powinny spełniać określone miejsca dla zapewnienia odpowiednich korzyści. Z drugiej zaś są to walory użytkowe, czyli wszystkie wartości, które oferuje określone miejsce w celu najlepszego zaspokojenia potrzeb inwestora. Należy zmierzać do uzyskania jak największej zgodności walorów z wymaganiami wynikającymi z zamierzeń inwestora. Czynniki lokalizacji mają charakter stymulatorów lokalizacji działalności gospodarczej, gdyż przyciągają i stymulują określoną działalność na danym obszarze.

Czynniki lokalizacji są elementami ekonomicznymi, które wpływają na wielkość nakładów inwestycyjnych i kosztów produkcji lokalizacyjnych obiektów-kosztów zmieniających się wraz ze zmianą lokalizacji.

W ujęciu syntetycznym możemy wyróżnić następujące rodzaje czynników lokalizacji:

1. Czynniki środowiskowe – obejmują one zasoby środowiska geograficznego, czyli ogół warunków naturalnych, jakie dany obszar stwarza działalności gospodarczej. W zakres środowiska geograficznego wchodzą wszelkie składniki powłoki ziemskiej, rozpatrywane ze względu na ich wpływ na działalność gospodarczą, np. surowce mineralne, wody, gleby. Ważne jest nie tyle samo występowanie tych zasobów, ile koszty ich pozyskania oraz opłacalność ich wykorzystania. Czynniki środowiskowe charakteryzują treść przestrzeni geograficznej.

Na drugi rodzaj składają się czynniki przestrzenne, tj. kształt i wielkość terenów, odległość, dostępność, położenie względem innych obszarów. Te czynniki charakteryzują wymiary przestrzeni geograficznej.

1. Czynniki ekonomiczne – wynikają z sytuacji społeczno-gospodarczej obszaru (kraju). Tworzy je stabilizacja gospodarcza (stabilny wzrost), poziom inflacji i cen, wielkość i struktura kapitału, wielkość i chłonność rynku zbytu, wydajność i koszty pracy, rozwój infrastruktury technicznej i społecznej oraz innych form zagospodarowania itp.

2. Czynniki społeczno-kulturowe – związane są ze świadomością społeczności zamieszkującej dany obszar, jej nastawieniem do przemian społeczno-gospodarczych, aktywnością i poziomem przedsiębiorczości, aspiracjami, poziomem wykształcenia i kultury, jak też wielkością i strukturą konsumpcji oraz sytuacja na rynku pracy (podaż siły roboczej). Na to jaką wartość dla ludzi przedstawia przestrzeń, wpływają również czynniki psychologiczne kształtowane przez system przekazu i pozyskiwania informacji, promocję. Czynniki społeczno-kulturowe decydują w dużym stopniu o poziomie efektywności gospodarczej.

3. Czynniki polityczne – są zależne od państwa, jak i od społeczności lokalnych. Czynniki polityczne wynikają z charakteru władzy i reprezentowanych przez nią poglądów, zakresu kompetencji-uprawnień i sposobu sprawowania władzy, stopnia akceptacji władzy przez społeczeństwo. Bardzo ważnym czynnikiem, zwłaszcza dla inwestycji zagranicznych, jest stabilność polityczna kraju. Na kształtowanie czynników politycznych mogą mieć wpływ uwarunkowania historyczne.

4. Czynniki prawno-administracyjne – są w dużej mierze konsekwencją czynników politycznych. Stabilne regulacje warunkuje bowiem w znacznym stopniu stabilność polityczna. Inwestorzy zainteresowani są przejrzystością regulacji prawnych, czyli regulacji o niewielkiej liczbie wyjątków i jednakowo traktującej wszystkie podmioty gospodarcze. Przykładami czynników prawnych mogą być: regulacje związane z zakładaniem przedsiębiorstw, polityką podatkową, transferem kapitału z zagranicy, transferem usług itp. przez czynniki administracyjne rozumie się zasięg wpływu administracji na ustalenia lokalizacyjne. Działania administracji regulują procedury zakładania firm, zasady księgowości, zakres działalności firm itp. Od poziomu i struktury organizacyjnej administracji (rządowej i samorządowej) zależy szybkość i elastyczność jej działania, będąca jednym z ważniejszych czynników lokalizacyjnych w tej grupie.

5. Czynniki techniczno-technologiczne - wynikają z postępu naukowo-technicznego, który obejmuje rozwój nauki oraz wykorzystanie nowej techniki w sferze materialnej i niematerialnej. Mianem postępu naukowo-technicznego nazywa się procesy doskonalenia środków pracy, przedmiotów pracy, tworzenie lub doskonalenie technologii i organizacji wytwarzania produktów, zmiany w zakresie systemów zarządzania, sposobach zaopatrzenia, sprzedaży i dystrybucji itp. Przejawem postępu naukowo-technicznego są innowacje techniczne i organizacyjne, traktowane jako rezultat (zmiana techniczna i organizacyjna) i jako proces, obejmujący (w najszerszym znaczeniu) powstanie pomysłu, prace badawczo-rozwojowe i projektowe, produkcję i upowszechnianie nowości technicznych.

Jednostki gospodarcze dążą do znalezienia miejsca, którego walory użytkowe pozwolą im możliwie najlepiej zaspokoić potrzeby związane z ich zamierzoną działalnością. Każdy rodzaj działalności wymaga zróżnicowanego zestawu czynników tak pod względem ilości i jakości, jak i struktury. Lokalizacja jest wynikiem decyzji opartej na wielu kryteriach, czyli decyduje o niej splot czynników.

56. Koncepcje lokalizacji przedsiębiorstw wg A. Loscha

Losch za kryterium optymalizacji lokalizacji przyjął maksymalizacja zysku. Miejscem spełniające to kryterium jest punkt zapewniający maksymalizację sprzedaży przy minimalizacji kosztów wytwarzania.

Wg Loscha przedsiębiorstwo będzie szukać lokalizacji możliwie blisko odpowiednio chłonnego rynku, na którym mogłoby zbywać swoje wyroby.

Założenia Loscha:

- istnienie równiny o jednakowych warunkach transportowych,

- ludność mieszkająca tam rozmieszczona jest równomiernie, posiadająca jednakowe gusta i preferencje,

- występują korzyści skali oraz aglomeracyjne,

- system jest zorganizowany tak, żeby koszty transportu były minimalne.

Jeżeli w tych warunkach pojedynczemu rolnikowi opłaca się podjąć produkcję przemysłową ponad potrzeby jego gospodarstwa, to jego rynek zbytu przybierze kształt koła. Taki kształt rynku pozwali na minimalizacje kosztów transportu i maksymalizacji popytu ludności.

57. Istota przedsiębiorczości i proces przedsiębiorczy

a) O istocie przedsiębiorczości - siła napędzająca gospodarkę, poprzez tworzenie nowych przedsiębiorstw, dających miejsca pracy milionom ludzi, wyzwalających konkurencję na rynku i dążenie do wytwarzania nowych lub lepszych produktów albo usług, mających wymierny i wysoki udział w wytworzonej wielkości produktu narodowego każdego kraju.

b)Proces przedsiębiorczy: Jest to akt tworzenia i budowanie czegoś nowego, nowego przedsiębiorstwa. Przedsiębiorczość to zorganizowany proces działań ukierunkowany w danych warunkach na wykorzystanie nowatorskiego pomysłu w celu generowania korzyści na rynku. W procesie budowania podkreśla się: umiejętność wykorzystania pomysłów, okazji, ryzyko (niepewność)

Definicje przedsiębiorczości według kilku autorów:

• Kinght (1921)- za przedsiębiorczość uważa korzyść z obcowania/znoszenia niepewności i ryzyka

• Schumpeter (1934) - przeprowadzanie nowych kombinacji w organizacji firmy ( nowe produkty, nowy serwis, nowe źródła surowców, nowe metody produkcji, nowe rynki, nowe struktury organizacji)

• Hostelitz (1952) - koordynacja produktywnych źródeł...wprowadzenie innowacji oraz zaświadczenie kapitału

• Cole (1959) - celowe działanie mające na celu rozpoczęcie oraz rozwój biznesu ściśle zorientowanego na osiąganie zysków

• McClelland (1961) - umiarkowane podejmowanie ryzyka

• Casson (1961) - zdolności do podejmowania decyzji i ocen dotyczących koordynacji rzadkich zasobów

• Gartnet (1985) - umiejętność tworzenia nowych organizacji

• Stevenson, Roberts i Grousbeck (1989) - poszukiwanie nowych możliwości bez względu na aktualnie zarządzane zasoby

• Hart, Stevenson, Dail (1995) - poszukiwanie nowych możliwości bez względu na aktualnie zarządzane zasoby, jednakże ograniczone przez wcześniejsze decyzje właścicieli

58. Osobowe i zewnętrzne uwarunkowania przedsiębiorczości gospodarczej

a) Osobowe uwarunkowania:

- Przedsiębiorca ma intuicyjną zdolność (szósty zmysł) do przejawiania przedsiębiorczych zachowań oraz wrodzone cechy i instynkty.

- Przedsiębiorca ma unikatowe systemy wartości, poglądy i potrzeby, które nimi kierują tj. podejmowanie ryzyka, potrzeba osiągnięć.

- Zasadniczym kryterium zachowania przedsiębiorczego jest jego innowacyjność (kreatywność, odkrywczość, nowatorstwo, ryzyko). Krytyczny aspekt przedsiębiorczości tkwi w procesie działania, a nie we własności.

- Przedsiębiorcy są organizatorami, zarządcami, planistami i podejmują ryzyko. Przedsiębiorcą staje się, osoba wykształcona, przygotowana do pełnienia funkcji zarządzania (planowanie produkcji, kierowanie personelem, pozyskiwanie kapitału).

- Przedsiębiorcy są liderami, mają zdolność przekonywania innych do swoich wizji i celów. Przedsiębiorca nie jest w stanie osiągać własnych celów, działając w pojedynkę lecz musi polegać na innych (motywowanie, kierowanie, przewodzenie innych).

b) Zewnętrzne uwarunkowania:

- atrakcyjność terenu (położenie, lokalizacja),

- niedroga siła robocza,

- możliwość współpracy np. z samorządem terytorialnym,

- możliwość korzystania z nowoczesnych technologii,

- atrakcyjny system lokalnych opłat i podatków

- uwarunkowania prawne

59. Pojęcie i rodzaje innowacji

Pojęcie innowacji jest definiowane jako:

• innowacja, to kierowany wysiłek organizacji mający na celu opracowanie nowych produktów lub usług i nowych zastosowań dla produktów lub usług już istniejących [Griffin 1997]

• innowacje to proces postępowych, twórczych zmian w różnych dziedzinach działalności ludzkiej. Innowacje mogą zatem występować w różnych sferach działalności, a ich główną cechą jest element nowości. Zmiany o charakterze ogólnym, które pojawiają się po raz pierwszy w skali światowej, uznawane są jaki innowacje. [Klamut 2007]

• innowacja – proces wprowadzania do produkcji nowego wynalazku mający na celu zmianę jej techniczno – ekonomicznej charakterystyki [Encyklopedia organizacji i zarządzania 1981]

• innowacja – wszystko, co spostrzegane jest przez ludzi jako nowe, niezależne od obiektywnej nowości danej idei czy rzeczy [Rogers 1978]

• innowacje, to zmiany celowo wprowadzane przez człowieka (...), które polegają na zastępowaniu dotychczasowych stanów rzeczy innymi, ocenianymi dodatnio w świetle określonych kryteriów składających się w sumie na postęp [Pietrasiński 1971]

• innowacja, to wytwór (idea, metoda, rzecz) spostrzegany przez podmiot przyswajania jako nowy, o którym informacja przekazywana jest za pośrednictwem określonych środków komunikacji; podmiotem może być zarówno jednostka, jak i grupa społeczna [ Ratajczak 1980

• innowacje, to wyszukiwanie dobrych pomysłów i ich urynkowienie; istotną rolę w tym zakresie odgrywa intuicja – zasadniczy trzon każdej innowacji [ Casternow 1996]

Pojęcie innowacji można stosować w dwóch znaczeniach:

• rzeczowym, w odniesieniu do nowych procesów społecznych, systemów gospodarczych, procesów przyrodniczych, nowych produktów i usług itp.

• Funkcjonalnym (czynnościowym), rozumianym jako proces obejmujący tworzenie, projektowanie, realizację, adaptację i wykorzystanie (zastosowanie) nowego produktu, metod wytwarzania, elementów systemu społeczno-ekonomicznego itp.

Przyjmując cztery podstawowe podsystemy wchodzące w skład systemu globalnego, którymi są: człowiek, społeczeństwo, przyroda i technika, B.Ileczko wyróżnia 4 grupy innowacji:

• innowacje antropocentryczne, dotyczące pożądanych zmian fizjologicznych oraz funkcjonalnych i neuropsychicznych cech człowieka, sposobów jego postępowania, stylu życia itp.

• Innowacje społeczne, dotyczące stosunków międzyludzkich, zmian w systemach ekonomicznych, polityce społeczno-ekonomicznej, organizacji życia społecznego itp.

• Innowacje biotyczne, dotyczące zmian w przyrodzie, działań proekologicznych, doskonalenia gatunków zwierząt i roślin itp.

• Innowacje techniczne, dotyczące zmian w technice i technologii, transporcie, substancjach chemicznych, konstrukcjach budowlanych itp.

W metodologii, stosowanej w opracowaniach GUS, innowacja techniczna ma miejsce wtedy, gdy nowy produkt lub ulepszony produkt (proces) jest nowy na skalę światową, w skali kraju lub rynku, na którym działa przedsiębiorstwo, mimo że może być już wdrożony i znany w innych przedsiębiorstwach, branżach lub krajach. [Klamut 2007]

Podstawową klasyfikacją innowacji technicznych jest podział na innowacje produktowe (w wyrobach) i procesowe (w metodach, technologiach wytwarzania).

• Innowacje produktowe są to wszelkie zmiany polegające na udoskonaleniu wyrobu już wytwarzanego przez przedsiębiorstwo, bądź na rozszerzeniu struktury asortymentowej o nowy produkt. Produkt nowy pod względem technologicznym jest to produkt, którego cechy technologiczne lub przeznaczenie różnią się znacząco od uprzednio wytwarzanych. Innowacje tego typu mogą wiązać się
  z całkowicie nowymi technologiami, opierać się na połączeniu istniejących technologii w nowych zastosowaniach lub też na wykorzystaniu nowej wiedzy. Innowacja produktowa została wdrożona jeśli została wprowadzona na rynek. Stosowany tu termin produkt należy rozumieć w ujęciu marketingowym, obejmującym zarówno towary jak i usługi.

• Innowacje procesowe (technologiczne) to zmiany w stosowanych przez organizację metodach wytwarzania, a także w sposobach docierania z produktem do odbiorców. Metody te mogą polegać na dokonywaniu zmian w urządzeniach lub w organizacji produkcji, mogą też stanowić połączenie tych dwóch rodzajów zmian lub być wynikiem wykorzystania nowej wiedzy. Mogą mieć one na celu produkcje lub dostarczenie nowych lub udoskonalonych produktów, które nie mogłyby być wytworzone czy też dostarczone przy pomocy metod konwencjonalnych. Celem tych metod może być także zwiększenie efektywności produkcji lub dostarczenie istniejących produktów.

60 . Własność zasobów naturalnych

Zasoby naturalne to dobra dane przez naturę, nie wytworzone przez człowieka. Do podstawowych zasobów naturalnych zaliczamy ziemię, surowce mineralne, wody, lasy itp.

Własność środowiska i jego zasobów.

Środowisko nie jest dobrem wolnym.

Własność nieruchomości gruntowych.

Nieruchomości gruntowe są to bryły ograniczone płaszczyznami pionowymi, przebiegającymi wg ich granic na powierzchni, sięgającymi tylko do pewnej ich głębokości i do pewnej wysokości. Granice te nie są ściśle sprecyzowane, są jednak z natury rzeczy ograniczone.

Własność wód.

Wody powierzchniowe:

1. Stojące – stanowią własność właściciela gruntu

2. Płynące – stanowią własność Skarbu Państwa

Wody podziemne:

• Do 30 m głębokości stanowią własność właściciela nieruchomości

• Powyżej 30 m głębokości stanowią własność Skarbu Państwa

Morskie wody terytorialne, wewnętrzne wody terytorialne stanowią własność SP.

Własność kopalin.

Złoża kopalin, nie stanowiące części składowej nieruchomości gruntowej, są własnością Skarbu Państwa.

Własność atmosfery.

W praktyce własność niczyja, choć powinna być to własność państwa (przedsiębiorstwa muszą mieć pozwolenie na emisję gazów do atmosfery).

Własność lasów.

Są własnością publiczną (gmin lub skarbu państwa), bądź prywatną (osób fizycznych, spółdzielni produkcyjnych, innych osób prawnych).

- Państwowe Gospodarstwo Leśne LP

- jednostki ochrony przyrody

- jednostki organizacyjne gmin, powiatów, województw, ministrów

- Agencja Nieruchomości Rolnych

61. Analityczne zasady i etapy segmentacji rynku

Segmentacja rynku polega na jego podzieleniu na mniejsze części zwane segmentami, które różnią się między sobą oczekiwaniami klientów względem produktu, sposobem zakupu lub innymi kryteriami. Po dokonaniu segmentacji firma musi wybrać segment, w którym chce sprzedawać swoje towary.

Głównym celem segmentacji jest analiza struktury rynku, czyli potrzeb klientów, które rynek tworzą. Możemy wyróżnić rynki jednolite, pod względem struktury potrzeb i zróżnicowane. Skrajnie zróżnicowany rynek to taki, w którym każdy klient ma specyficzne potrzeby. Chcąc uniknąć kosztów związanych z "marketingiem na miarę" każdego klienta sprzedawcy starają się dzielić rynek na jednolite segmenty. Segment mogą tworzyć osoby o podobnym dochodzie bądź wieku, które mają zbliżone oczekiwania względem określonego produktu.
Drugim celem segmentacji jest pozycjonowanie produktu, czyli nadanie mu, w odbiorze klientów, pewnych specyficznych atutów, wyróżniających produkt względem konkurentów i innych segmentów

5 warunków właściwie przeprowadzonej segmentacji

1. Odpowiedź rynku na te same działania marketingowe powinna być różna w każdym segmencie.

2. Segment powinien dać się opisać w sposób umożliwiający przeprowadzenie skutecznej strategii marketingowej.

3. Segment powinien dać się zmierzyć i opisać w formie liczb.

4. Segment powinien być rentowny.
   W przypadku braku rentowności, można pomyśleć o połączeniu segmentów.

5. Segment powinien być stabilny w czasie.

Kryteria zakreślające i opisujące segment:

• geograficzne, dzielące rynek na jednostki terytorialne:

  • dzielnica miasta, miasto, wieś, powiat, ...

  • wielkość miasta

  • gęstość zaludnienia

  • klimat

• socio-demograficzne, dzielące rynek na grupy klientów według: wieku, płci, wielkości rodziny, cyklu życia rodziny, dochodu, przynależności do grupy etnicznej, wykształcenia, przynależności religijnej, ...

• psychologiczne: przynależność do określonej klasy społecznej, styl życia, osobowość, ...

• oparte na podobnych oczekiwaniach klientów względem produktów: np. grupa klientów oczekuje od pasty do zębów by je wybielała. Następnie trzeba określić czym się wyróżniają ci klienci, by móc na nich skierować kampanię reklamową.
  Dla tego kryterium warto określić stabilność segmentu w czasie.

• oparte na sposobie użycia produktu. Radio stereofoniczne do słuchania muzyki, do nagłaśniania sali zabawowej, do nagłośnienia ulicy.

• oparte na okresie użytkowania produktu: klienci nie używają danego produktu, używali dawniej, potencjalni użytkownicy, użytkownicy okazjonalni.

• oparte na wielkości konsumpcji.

• oparte na stopniu zaufania do produktu.

Te kryteria segmentacji są lepsze, które pozwolą precyzyjniej określić optymalną strategię marketingową dla każdego segmentu.

Etapy segmentacji:

1. Identyfikacja obecności segmentu

2. Opis segmentu

3. Przewidywania wielkości sprzedaży w każdym segmencie

4. Analiza konkurencji w każdym segmencie

5. Opracowanie wstępne planu marketingu MIX dla każdego segmentu

6. Prognoza udziału w rynku dla każdego segmentu

7. Ocena przyszłych kosztów i zysku dla każdego segmentu

8. Wybór rynku docelowego spośród segmentów.

Segmentacja rynku:

-wyodrębnianie względnie jednorodnych /homogenicznych/ grup konsumentów /segmentów rynku/, które wyznaczają dla firmy obszar działania i stanowią punkt odniesienia dla formułowania jej strategii postępowania
-strategia polegająca na dostosowaniu działań marketingowych do cech i potrzeb jednorodnych grup nabywców wyodrębnionych z całości rynku

Przesłanki prowadzenia segmentacji rynku:hełerogeniczność* zachowań nabywców, a)zróżnicowany odbiór marketingowego oddziaływania
przedsiębiorstw b)występowanie podgrup jednorodnych c)atrakcyjna liczebność homogenicznych podgrup d)efektywniejsze oddziaływanie na mniejsze podgrupy nabywców

Kryteria segmentacji przedsiębiorstw:

-demograficzne /gałąź gospodarki, wielkość przedsiębiorstwa, lokalizacja
-zmienne operacyjne /technologia, status użytkownika, wymagania klienta/
-podejście do aktu kupna /organizacja funkcji skupu, struktura władzy w firmie, charakter

istniejących stosunków, polityka

dokonywania zakupów, kryteria dokonywania zakupów/

-czynniki sytuacyjne /naglą potrzeba, szczególne zastosowania

produktu, wielkość zamówienia/

-cechy osobowe /podobieństwo wartości między-nabywcą a sprzedawcą, postawa wobec

ryzyka, lojalność/

Procedury segmentacji rynku tradycyjne /a priori/

-aprioryczny wybór kryteriów segmentacji

-wybór zestawu cech charakteryzujących segmenty oraz sformułowanie hipotez o

powiązaniach tych cech z kryteriami

segmentacji

-dobór próby do badań

-przeprowadzenie badań empirycznych

-wyodrębnienie segmentów wg wybranych kryteriów

-określenie profilu poszczególnych segmentów przez analizę zebranych informacji o kliencie
-ocena atrakcyjności każdego z segmentów, wybór rynku docelowego bazująca na tzw.

skupianiu składa się z trzech etapów:

-etap badań - przeprowadzenie wstępnych wywiadów z klientami,

które dają ogólny obraz ich motywacji, nastawień, zachowań.

Stanowią one podstawę badań właściwych – opracowania

kwestionariusza* skierowanego do wybranej losowo grupy

Kryteria segmentacji konsumentów odnoszące sie do:

-cech konsumentów, określających ich profil:

- społeczno-ekonomiczny /dochód, zawód, wykształcenie, miejsce zamieszkania

- demograficzny /wiek, płeć, narodowość, wielkość

gospodarstwa domowego, faza w cyklu życia rodziny/

-psychograficzne (osobowość, styl życia, grupa społeczna)

- reakcji konsumenta /behawioralne/ dotyczące cech produktów

lub sytuacji zakupu:

- wzorce konsumpcji /częstotliwość użytkowania produktu, lojalność wobec marki

produktu/

- warunki zakupu /rodzaj sklepu, czas zakupu, częstotliwość

zakupu, wielkość jednorazowego zakupu

-wiedza konsumenta o produkcie, postrzegane korzyści

Segmentacja psychograficzna ze względu na styl życia opiera sie na kwestionariuszu AIO (Activities /np, dotyczące pracy, zakupów, wakacji, wydarzeń społecznych/, Interests /np. dotyczące rodziny, odżywiania, mody/, Opinions /np. dotyczące siebie, przyszłości, gospodarki, przyszłości/.Wyodrębniono, za pomocą metod ekonometrycznych, cechy segmentów: nowoczesne zakupy, ognisko domowe, moda, wyższe potrzeby, hedonizm itd. oraz segmenty konsumentów: aktywni, konserwatyści, mieszczanie, bierni, aspiranci, tradycjonaliści.

Zasady segmentacji:

- dobór kryteriów i metoda segmentacji zależą od charakteru

oferowanego produktu

- segmentacja rynku jest procesem ciągłym, wymagającym

powtarzalnych badań cech i zachowań konsumentów

konsumentów w celu zebrania danych np. o sposobie użytkowania produktu, postawach

wobec produktu, cechach konsumentów

- etap analizy, wykorzystujący różne techniki analityczne /np.

analizę czynnikową, analizę skupień/, pomagające wyodrębnić

segmenty

- etap profilowania - każdy segment jest profilowany pod względem wyróżniających go

postaw, cech demograficznych, psychograficznych itd. oraz nazywany

62. Funkcja sprzedaży i jej konstrukcja

Funkcja sprzedaży jest to narzędzie analizy sprzedaży przedsiębiorstwa pozwalające rozpoznać zakres wpływu czynników warunkujących osiągany poziom sprzedaży oraz jego zmiany w czasie. Analizowanie prawidłowości odbywa się w wyniku upływu czasu oraz oddziaływania czynników wewnętrznych i zewnętrznych.

Przykłady funkcji sprzedaży:

• Kształtowanie się wielkości sprzedaży w czasie:

- cykl życia produktu

- okresowe wahania sprzedaży.

• Kształtowanie się wielkości sprzedaży w wyniku wewnętrznych i zewnętrznych czynników sprawczych:

- sprzedaż a działania marketingowe firmy (polityka cenowa, wydatki na reklamę)

- sprzedaż a działania konkurencji (struktura podmiotowa rynku, udziały rynkowe).

Konstruowanie funkcji sprzedaży – możliwe podejścia:

• Heurystyczne (dedukcyjny sposób myślenia)

- metody analogowe

- metody intuicyjne

• Matematyczno-statystyczne (indukcyjny sposób myślenia)

- konstrukcja modelu

- ocena poprawności rozwiązania.

Modelowanie zmian sprzedaży w czasie

• Przyczyny główne

- działanie stałe z jednakową siłą i w jednym kierunku

- odzwierciedlenie w postaci trendu (np. liniowego, potęgowego, wykładniczego)

• Przyczyny okresowe:

- cykliczność

- sezonowość

• Wahania nieregularne.

Modelowanie sprzedaży na podstawie zależności korelacyjnej

• Identyfikacja czynników

- wewnętrznych (związanych ze specyfiką firmy)

- zewnętrznych (związanych z rynkiem)

• Ogólna postać modelu

• Budowa modelu

- wybór czynników jako zmiennych niezależnych (niezależne zbiory informacji)

- wybór formuły matematycznej

- ocena składnika losowego (brak systematycznych prawidłowości, stały zakres zmienności, brak autokorelacji).

63. Etapy internacjonalizacji przedsiębiorstwa

Internacjonalizacja jest to proces przekształcenia krajowego przedsiębiorstwa w międzynarodowe, którego intensywność, zasięg i formy zależą od strategii jego rozwoju. Proces ten obejmuje zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne formy umiędzynarodowienia firmy. Do pasywnych form zaliczyć można: import, zakup licencji, korzystanie z franchisingu, poddostawcy dla eksportujących firm czy też kooperację z zagranicznymi przedsiębiorstwami na terytorium swojego kraju.

Wyróżniamy trzy etapy internacjonalizacji przedsiębiorstwa:

• etap internacjonalizacji w sferze wymiany towarowej – jest to początkowy etap umiędzynarodowienia, w ramach którego kontakt przedsiębiorstwa z zagranicą następuje poprzez eksport własnych wyrobów i/lub import potrzebnych surowców, materiałów, części, podzespołów itp.,

• etap internacjonalizacji produkcji – pełna konfrontacja przedsiębiorstw z od­miennymi warunkami panującymi na obcych rynkach następuje w momencie podjęcia produkcji za granicą,

• etap ponadnarodowy – jest to najwyższy etap internacjonalizacji, w którym firmy dążą w procesie podejmowania decyzji strategicznych do optymaliza­cji procesów gospodarczych w skali rynku światowego; traci na znaczeniu tradycyjny podział: kraj macierzysty – rynki zagraniczne.

64. Obszary zarządzania przedsiębiorstwem międzynarodowym

Zarządzanie międzynarodowe to takie zarządzanie przedsiębiorstwem, którego uwarunkowania, procesy, instrumenty i następstwa świadomie wykraczają poza granice jednego kraju. To proces przenoszenia wiedzy oraz przewagi niszowej w szerszy rozmiar kulturowy i polityczny.

Obszary zarządzania przedsiębiorstwem międzynarodowym:

• Perspektywy i uwarunkowania otoczenia międzynarodowego

• Strategie i funkcje zarządzania międzynarodowego

• Międzynarodowe zarządzanie zasobami ludzkimi

• Komunikacja międzynarodowa

• Etyka i odpowiedzialność międzyludzka

Cechy zarządzania międzynarodowego (globalnego):

1. Globalna kooperacja dla globalnej konkurencji, w której zasadniczą rolę odgrywają powstające układy partnerskie (sojusze strategiczne)

2. Zarządzanie dynamiczne (proinnowacyjne), które umożliwia firmom tworzenie
   i wchodzenie na rynek z nowymi produktami, innowacyjność i wytwarzanie nowych technologii

3. Struktury globalne, na które składają się sieci przedsiębiorstw globalnych wykorzystując zintegrowaną logistykę, przetwarzaniem danych, badania i rozwój

4. Traktowanie pracowników jako klientów wewnętrznych firmy i postępowania zgodnie z zasadami marketingu kadrowego

5. Uwzględnienie w strategiach rozwoju znaczenia potencjału pracowników (właściwy dobór personelu, motywacja i kształcenia)

65. Rodzaje struktur organizacyjnych przedsiębiorstw międzynarodowych

Struktury organizacyjne przedsiębiorstw międzynarodowych dzielą się na:

1. Struktury zróżnicowane (rozdzielone): w organizacji przedsiębiorstwa zostaje dokonane wyraźne rozdzielenie działalności zagranicznej od krajowej. Do podstawowych form tych struktur należą:

- dywizja: międzynarodowa działalność zostaje skupiona w jednym organizacyjnym dziale; dywizje mogą obejmować całość międzynarodowej działalności lub tylko znaczną jej część; dywizja może dysponować liniowym kierownictwem do zarządzania zagranicznymi spółkami i własnymi sztabami świadczącymi na ich rzecz różne usługi; może mieć też ograniczone kompetencje i być zdana na korzystanie z usług sztabów centrali

- holding: utworzona zostaje spółka, która będzie wykonywała funkcje przedsiębiorstwa w sferze zagranicznej na podstawie udziałów w znajdujących się w różnych krajach spółkach córkach; jego celem jest trwały udział w jednym lub więcej prawnie samodzielnych podmiotach gospodarczych.

2. Struktury zintegrowane: wystąpienie tej struktury oznacza, że nie dokonano podziału na krajową i zagraniczną działalność, natomiast utworzono segmenty, których kierownicy odpowiadają za interesy przedsiębiorstwa niezależnie od miejsca ich realizacji.

Podstawowe rodzaje:

-funkcjonalne: kierownicy poszczególnych działów odpowiadają za realizację przypisanych im funkcji w wymiarze zarówno krajowym jak i zagranicznym.

- produktowe: menadżerowie poszczególnych działów ponoszą odpowiedzialność za produkcję na rynek macierzysty centrali i na rynki zagraniczne.

- geograficzne(wg regionów): jest stosowana gdy maksymalne oszczędności związane z produkcją można uzyskać w skali regionu aniżeli świata, odpowiedzialność menadżerów i ich uprawnienie zostają podzielone wg regionów

- wielowymiarowe: odpowiedzialność za operacje zagraniczne przydzielona jest pomiędzy wydziały produktowy i geograficzny. Filie zagraniczne podlegają bezpośrednio tak ośrodkom produkrowym jak i geograficznym.

66. Metody analizy strategicznej - Są to metody analizy strategicznej par excelance.

Można zaliczyć do nich szeroki zestaw metod analizy sektorowej i portfelowej przedsiębiorstwa i jego otoczenia.

Metody analizy strategicznej :

• Metoda scenariuszowa - jest sposobem na przewidywanie przyszłości i opracowanie strategii działania. Opiera się na założeniu, że zdarzeń w przyszłości nie da się przewidzieć z całą pewnością, należy więc przewidzieć opracować różne "scenariusze" rozwoju obecnej sytuacji. Do każdego wariantu opracowywany jest sposób zachowania w przypadku, gdyby okazał się prawdziwy. Do realizacji przyjmuje się ten wariant, który wydaje się najbardziej prawdopodobny, jeśli jednak nie sprawdzi się, należy skorzystać z jednego z (uprzednio przygotowanych) rozwiązań alternatywnych.
  Metoda scenariuszowa jest często wykorzystywana w przedsiębiorstwach w celu badania zmian, które mogą zajśc w makrootoczeniu.

• Analiza stakeholder  - jest często w Polsce określana mianem analizy interesariuszy lub kibiców i będziemy się tymi pojęciami posługiwać zamiennie.

Należy ona do metod jakościowych i polega na systematycznym zbieraniu informacji o osobach, grupach osób, podmiotach, instytucjach i innych organizacjach, których interesy powinny być brane pod uwagę przy opracowywaniu i/lub realizacji polityki (strategii) lub konkretnego programu.

• Analiza strukturalna sektora - nazywana również analizą pięciu sił Portera, metoda analizy i oceny natężenia sił konkurencyjnych w sektorze ekonomicznym lub segmencie rynkowym, analiza odnosi się do otoczenia konkurencyjnego przedsiębiorstwa i stosowana jest jako początkowy etap formułowania strategii konkurencji. Opiera się na modelu pięciu wzajemnie oddziałujących na siebie czynników, które występują w każdym sektorze ekonomicznym: Rywalizacja w sektorze, Groźba nowych wejść, Siła przetargowa nabywców, Siła przetargowa dostawców, Zagrożenie ze strony substytutów

• Model łańcucha wartości - opracowany przez M.E. Portera przedstawia w uproszczony sposób przedsiębiorstwo jako sekwencję działań (funkcji), układających się w sekwencje od fazy pozyskiwania surowców, materiałów i technologii poprzez przetwarzania ich w wyroby finalne i dostarczenie odbiorcy. W łańcuchu wartości wyróżniono funkcje podstawowe, które obejmują działania mające na celu: przyjmowanie surowców, materiałów i podzespołów, produkcję oraz sprzedaż i serwis. Funkcje podstawowe nie mogą być realizowane w próżni, niezbędne jest wykonywanie działań pomocniczych, zarządczych i doradczych. Wyróżnione funkcje pomocnicze obejmują działania takie jak: badania i rozwój, marketing, zarządzanie zasobami ludzkimi, zarządzanie informacjami i inne. Zintegrowanie działań podstawowych i pomocniczych oraz ich powiązanie z łańcuchami dostawców i odbiorców poprawia możliwości rozwoju przedsiębiorstwa i jego efektywność. Koordynacja pomiędzy poszczególnymi ogniwami łańcucha wartości możliwa jest tylko dzięki odpowiedniemu systemowi informacyjnemu.

• Bilans strategiczny - Skuteczne narzędzie budowania strategii przedsiębiorstwa, polegające na przeprowadzeniu szczegółowej i systematycznej analizy przedsiębiorstwa w celu zidentyfikowania jego mocnych i słabych stron. Badaniu podlegają wszystkie systemy i funkcje przedsiębiorstwa, w końcowym efekcie uzyskujemy informacje dotyczące pozycji przedsiębiorstwa na tle konkurencji, źródła niepowodzeń i sukcesów firmy.

• Macierz funkcji i zasobów

• Metody portfelowe – zbiór narzędzi umożliwiających dokonanie oceny różnych możliwości działania oraz określenie przyszłej pozycji przedsiębiorstwa. Przedstawiają one w sposób graficzny w przestrzeni dwuwymiarowej przewidywane rezultaty wzajemnego oddziaływania na siebie czynników kontrolowanych i niekontrolowanych przez firmę. Czynniki kontrolowane są z reguły prezentowane na osi odciętych a czynniki niekontrolowane na osi rzędnych. Relacje między tymi czynnikami w układzie współrzędnych tworzą tzw. macierz strategiczną (strategic matrix). Jest to siatka umożliwiająca ocenę pozycji różnych dziedzin działalności przedsiębiorstwa według dwóch zmiennych. Metody portfelowe stwarzają możliwości dość dokładnej oceny sytuacji konkurencyjnej przedsiębiorstwa w różnych segmentach rynku. Są one uniwersalnym i użytecznym sposobem analizy możliwości rozwojowych przedsiębiorstwa, a także stanowią ważny instrument planowania strategicznego. Dzięki nim przedsiębiorstwa mogą ustalić, z którymi towarami (domenami) mogą wiązać większe nadzieje na zbyt w przyszłości, a które powinny być wycofane z ich asortymentu. Wybór taki zależy od pozycji rynkowej przedsiębiorstwa. Metody portfelowe:

  • macierz BCG,

  • macierz McKisney’a,

  • macierz ADL,

  • model analizy SWOT.

  66. Metody oceny projektów inwestycyjnych:

Statyczne metody oceny projektów inwestycyjnych - Realizacja przedsięwzięć rozwojowych wymaga uprzedniego poniesienia nakładów inwestycyjnych, co ma na celu osiągnięcie zamierzonej nadwyżki finansowej w przyszłości. Tak więc, zarówno w fazie realizacji inwestycji, jak też w okresie jej eksploatacji ma miejsce rozłożony w czasie, przepływ środków pieniężnych, czyli tzw.: cash flow. Początkowe nakłady inwestycyjne, decyzja o ich podjęciu jest podejmowana na podstawie szczegółowych lub wstępnych analiz technicznych, dotyczących w pierwszej fazie kosztów podejmowanej inwestycji, a kolejno kosztów produkcji, analiz rynkowych; cen oraz popytu na określone produkty, czyli realnej możliwości ich zbycia w kolejnych latach funkcjonowania działalności. Zbyt bowiem zapewnić ma w pierwszej kolejności zwrot poniesionych nakładów, a następnie wypracowanie nadwyżki. Przepływy pieniężne w okresie t (CF_t) jest różnicą między wpływami i wydatkami uzyskanymi w t - tym roku. Przepływ ten może mieć charakter dodatni (cash inflow - CIF_t) lub analogicznie ujemny (cash outflow - COF_t). Z reguły w początkowej fazie funkcjonowania projektu inwestycyjnego przepływy pieniężne mają charakter cash inflow. W miarę upływu czasu przechodzą w przepływy dodatnie i inwestycja zaczyna się zwracać. W takiej sytuacji mówimy o konwencjonalnych przepływach. Ustalenie natomiast przewidywanej wartości przepływów pieniężnych stanowi podstawę oceny projektów inwestycyjnych. Jeśli ustalone we wszystkich latach okresu objętego rachunkiem, wartości przepływów pieniężnych traktowane są jako wartości nominalne, to mówimy o statycznych, czyli niedyskontowych metodach oceny projektów inwestycyjnych.

• Okres zwrotu nakładów jest bardzo prostym narzędziem analizy projektowej. Wskaźnik ten bezpośrednio wynika z oczekiwań inwestorów, którzy podejmując decyzję o inwestycji oczekują, zakładają zwrot tej inwestycji w określonym czasie. Jedynym problemem przy stosowaniu tego wskaźnika jest sposób w jaki zakładane wpływy pieniężne będą w przyszłości generowane. Można bowiem założyć, iż w przyszłości wpływy z podjętej inwestycji będą miały stały, zbliżony charakter, czyli w zadanym okresie czasu do kasy inwestora wpłynie taka sama kwota pieniędzy lub charakter zmienny, który najczęściej zakłada zwiększanie się zwrotów z inwestycji, a zatem większe zyski. Dla pierwszego przypadku obliczeń można dokonać na podstawie nieskomplikowanego wzoru:
   
  gdzie:
  O_Z - łączna suma nakładów,
  CF - średnioroczne wpływy pieniężne.

W przypadku drugim, czyli niejednolitych wpływów pieniężnych w poszczególnych okresach, obliczenie okresu zwrotu polega na kolejnym porównywaniu skumulowanych rocznych wpływów z inwestycji z wielkościami nakładów początkowych. Okres, w którym występuje zrównanie tych dwóch kwot nazywa się okresem zwrotu z inwestycji. Jeśli punktem odniesienia jest określona przez inwestora granica zwrotu nakładów inwestycyjnych, to akceptowane są te przedsięwzięcia inwestycyjne, których okres zwrotu jest krótszy od zakładanego.

• Księgowa stopa zwrotu (Accouting Rate of Return, Return of inwestment), zwana także stopą zwrotu z inwestycji wyraża procentowy stosunek przeciętnego - założonego w okresie rozpatrywania projektu - zysku nettto do wielkości nakładów początkowych, co można przedstawić następująco:
  
  gdzie:
  Z_n - jest rocznym zyskiem netto, osiąganym w trakcie funkcjonowania przedsięwzięcia,
  N - wartość kapitału służącego sfinansowaniu nakładów początkowych.
  W zależności od sposobu obliczania wielkości występujących w liczniku i mianowniku powyższej relacji, wyróżnia się kilka odmian księgowej stopy zwrotu:
   
   
   
  
  gdzie:
   - średnioroczny zysk netto - obliczany z całego okresu funkcjonowania projektu inwestycyjnego, przedsięwzięcia,
  Z_n - roczny zysk netto, N - zaangażowany kapitał - nakład całkowity,
  N_w - wielkość zaangażowanego kapitału własnego (np. zakładowego),
  O - roczne (okresowe) koszty kapitału (odsetki od kredytów).
  Dwie pierwsze relacje bazują na wielkościach rocznych. Punktem wyjścia przy ich obliczaniu jest wybór pewnego normalnego, reprezentatywnego roku w okresie trwania projektu inwestycyjnego. Dane dotyczące tego typowego roku powinny charakteryzować cały okres funkcjonowania projektu, cechujący się między innymi pełnym wykorzystaniem zdolności produkcyjnych. W praktyce dokonanie takiego wyboru nastręcza dość dużo trudności, co jest powodem zmian w ustawach podatkowych, czy zmian oprocentowania kredytów bankowych lub pożyczek. Zaleca się zatem ze względu na powyższe wykorzystywanie wielkości przeciętnych, uwzględnionych w dwóch ostatnich wzorach. Podsumowując; księgowa stopa zwrotu pozwala na uproszczoną ocenę opłacalności pojedynczych projektów inwestycyjnych, lub grupy projektów, z których następnie dokonać można najbardziej opłacalnego. W pierwszym przypadku niezbędne jest porównanie księgowej stopy zwrotu do stopy granicznej, określonej na podstawie rynkowej stopy procentowej lub wyrażającej koszt kapitału firmy. W drugim natomiast przypadku, najbardziej opłacalnym przedsięwzięciem jest to, które charakteryzuje się najwyższym współczynnikiem ROI.

Dynamiczne metody oceny projektów inwestycyjnych - Dynamiczne metody oceny projektów inwestycyjnych w przeciwieństwie do statycznych, jak sama nazwa mówi uwzględniają nieregularne wpływy i wydatki pieniężne, jakie inwestor ponosi w związku z projektem inwestycyjnym. Celowi temu służy dyskontowanie pozwalające na sprowadzenie nakładów i efektów realizowanych w różnych okresach czasu. Dlatego też dynamiczne metody oceny projektów inwestycyjnych noszą nazwę metod dyskontowych. Wykorzystanie metod dyskontowych pozwala na uwzględnienie w rachunku opłacalności projektu całego okresu jego funkcjonowania. Zarówno czasu jego realizacji, jaki i czasu eksploatacji przedsięwzięcia. Fakt ten zwiększa precyzję rentowności projektów ale jednocześnie wymusza oszacowanie wpływów i wydatków w całym okresie objętym rachunkiem. Szacunek ten wydłuża się w miarę horyzontu czasowego, staje się coraz bardziej skomplikowany ze względu na trudności związane z przewidywaniem sytuacji rynkowej w przyszłości. Poniżej zostaną przedstawione najczęściej używane i najbardziej popularne w praktyce metody dynamiczne projektów inwestycyjnych.

• Wartość zaktualizowana netto NPV danego przedsięwzięcia określana jest jako wartość otrzymana przez zdyskontowanie, oddzielenie dla każdego roku, różnicy pomiędzy przychodami oraz wydatkami pieniężnymi przez cały okres istnienia projektu (przy określonym poziomie stopy dyskontowej). Różnica dyskontowana jest zazwyczaj na moment, w którym przewidziane jest rozpoczęcie prac nad projektem. Wartość NPV oblicza się z poniższego wzoru:
   
  gdzie:
  NPV - jest wartością zaktualizowaną netto,
  NPV_t - przepływy pieniężne netto w kolejnych okresach,
  r - stopa procentowa,
   - współczynnik dyskontujący dla kolejnych lat okresu obliczeniowego dla t = 0,1,2,3,...n.
  W przypadku, kiedy całość nakładów jest ponoszona w pierwszym roku (t = 0), wówczas:
   
  gdzie oznaczenia, jak we wzorach powyżej.

Dla analizy NPV ważne są następujące prawidłowości;
1. NPV >= 0
- kiedy przedsięwzięcie można traktować jako opłacalne i podjąć decyzję o jego rozpoczęciu, dodatnia stopa oznacza bowiem, że stopa rentowności danego projektu jest wyższa od stopy granicznej, określonej przez przyjętą w rachunku stopę procentową,
2. NPV =< 0
- świadczy natomiast o niższej od granicznej stopie rentowności projektu, a zatem o nieopłacalności tego projektu, co wyklucza jego rozpoczęcie.
3. Ważnym dla analizy wartości NPV jest ustalenie kosztów użycia kapitału. W metodzie tej, podobnie jak we wszystkich metodach dynamicznych, koszt użycia kapitału stanowi jednocześnie stopę dyskontową. 
Na wysokość kosztu użycia kapitału mają między innymi wpływ:

• źródła finansowania (kapitał własny, czy obcy),

• oprocentowanie kredytów,

• wysokość podatku dochodowego,

• rentowność osiągana przy alternatywnym lokowaniu środków własnych oraz ryzyko związane z inwestowaniem na danym rynku.

Ustalenie kosztu użycia kapitału jest sprawą indywidualną osoby prowadzącej rachunek opłacalności danego przedsięwzięcia inwestycyjnego. Przy jego ustaleniu można posłużyć się następującym wzorem;
 
gdzie: 
w₁+w₂=1
r - koszt użycia kapitału (stopa dyskontowa),
K_b - koszt użycia kredytów bankowych,
K_w - koszt użycia kapitałów własnych (normatywna stopa zwrotu kapitału netto),
w₁ - udział kredytów bankowych w ogólnych środkach finansowych przeznaczonych na finansowanie inwestycji,
w₂ - udział kapitału własnego (netto) w finansowaniu inwestycji.
Z powyższej relacji wynika, że koszt użycia kapitału (w rachunku dyskontowym jest on utożsamiany ze stopą dyskontową) jest średnią arytmetyczną ważoną kosztu zaangażowania kredytów bankowych oraz kosztu użycia kapitału netto (kapitału własnego). Koszt użycia kredytów bankowych jest z kolei określony przez bankową stopę procentową i oraz stopę podatku dochodowego P_d. Konieczność uwzględniania podatku dochodowego przy kalkulacji kosztu kapitału wynika z faktu, iż odsetki płacone od zaciągniętych kredytów pomniejszają podstawę opodatkowania (są uznawane za koszty uzyskania przychodów). Formuła obliczania kosztów użycia kredytów bankowych dana jest następująco:
 
Gdzie oznaczenia, jak w powyższych wzorach, natomiast:
P_d - stopa podatku dochodowego,
i - bankowa stopa procentowa (jeśli inwestor korzysta z kredytów o zróżnicowanej stopie procentowej należy uwzględnić średnią ważoną stopę procentową).
W praktyce do kosztu zaangażowania własnych środków (kapitału netto) dodaje to kilka punktów procentowych, które odzwierciedlają ryzyko związane z realizacją danego przedsięwzięcia inwestycyjnego. Poziom ryzyka szacuje się przede wszystkim na podstawie subiektywnego odczucia inwestora, dla którego zamierzona inwestycja jest mniej lub bardziej pewna. Stosowanie stałej stopy dyskontowej przy obliczaniu NPV jest uzasadnione tylko wtedy, gdy rozpatrywany projekt inwestycyjny nie jest ryzykowny. W przeciwnym wypadku konieczne jest stosowanie podejścia probabilistycznego zamiast deterministycznego. W podejściu probabilistycznym przyjmuje się, że nakłady są zdeterminowane (lub losowe), natomiast wpływy z projektowanego przedsięwzięcia zawsze traktowane są losowo. Powstaje zatem problem wyboru miary prawdopodobieństwa, opisującej rozkład wielkości wpływów. W przypadku inwestowania miarą tą jest prawdopodobieństwo subiektywne, szacowane przez ekspertów. Podstawowymi wielkościami statystycznymi wykorzystywanymi przy ocenie ryzyka projektu inwestycyjnego są:
wartość średnia;
 
odchylenie standardowe;
 
wariancja,
 
współczynnik zmienności,
 
We wszystkich wzorach obowiązują oznaczenia jak we wzorach wcześniejszych.

Współczynnik zmienności jest najważniejszą miarą statystyczną wykorzystywaną przy ocenie projektów inwestycyjnych, będący ilorazem odchylenia standardowego NPV do średniej wartości NPV. Wartość współczynnika zmienności powinna być jak najniższa, aby móc powiedzieć, że projekt nie jest przedsięwzięciem ryzykownym. Jeśli ^VNPV > 50%, wówczas o projekcie można powiedzieć, że jest ryzykowny.

• Wewnętrzna stopa zwrotu jest również metodą uwzględniającą zmianę wartości pieniądza w czasie przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych. Reprezentuje on rzeczywistą stopę dochodu uzyskiwaną z inwestycji w ciągu jej całego życia ekonomicznego. O ile przy obliczaniu wartości bieżącej netto NPV stopa jest wielkością określoną, a analiza polega sprawdzaniu, czy NPV dla danego projektu przyjmuje wartość powyżej 0 (dla tej stopy procentowej), to przy metodzie IRR poszukiwana jest wartość stopy dyskontowej NPV będzie równa0 (przy danym okresie trwania projektu i znanych przepływach pieniężnych), co można zapisać:
  IRR = NPV = 0
  IRR jest zatem taką stopą, dla której wartość NPV = 0. Wyznacza się ją za pomocą prostego algorytmu:
   
  gdzie: IRR wyznaczamy za pomocą formuły interpolacji liniowej danej wzorem :
   
  oraz kolejno oznaczenia:
  r₁ - poziom stopy procentowej, dla którego NPV > 0,
  r₂ - poziom stopy procentowej przy którym NPV < 0,
  PV - poziom NPV obliczonej na podstawie r₁,
  NV - poziom NPV obliczonej na podstawie r₂. 
  Analityczne rozwiązanie powyższego równania jest w przypadku braku odpowiedniego programu komputerowego - bardzo uciążliwe i wręcz niemożliwe. Przybliżony wynik można otrzymać stosując metodę kolejnych przybliżeń. Procedura ustalenia wartości IRR obejmuje wówczas kilka etapów. W pierwszej kolejności należy ustalić przepływy pieniężne netto w kolejnych latach realizacji i funkcjonowania analizowanego przedsięwzięcia inwestycyjnego. Z kolei wybiera się metodą prób i błędów dwie wielkości stopy procentowej r₁, oraz r₂ takie, przy których:

• obliczona na podstawie r₁ wartość NPV jest zbliżona do zera, ale jest dodatnia,

• obliczona na podstawie r₂ wartość NPV jest zbliżona do zera, ale jest ujemna.

Ustalony na podstawie ostatniego wzoru poziom IRR jest tym dokładniejszy, im różnica między r₁ oraz r₂ jest mniejsza. Różnica ta nie powinna być większa aniżeli 1%. Wynika to z faktu, że w rzeczywistości zależność pomiędzy poziomem stopy procentowej, a NPV nie ma liniowego charakteru. Zachowanie takiej różnicy stóp procentowych, sprawia, że popełniony błąd uznaje się za nieistotny. Wewnętrzną stopę zwrotu, jako kryterium oceny opłacalności projektów rozwojowych można stosować zarówno do cechy pojedynczych przedsięwzięć, jak też do wyboru najbardziej opłacalnych wariantów spośród potencjalnych. W tym drugim przypadku należy kierować się maksymalizacją IRR. Najbardziej opłacalne jest to przedsięwzięcie, które charakteryzuje się najwyższym poziomem IRR. Zwrócić należy szczególną uwagę, iż w przypadku niektórych inwestycji występuje więcej niż jedna wartość IRR. Ma to miejsce w przypadku niekonwencjonalnych przepływów pieniężnych. W takich przypadkach za podstawę efektywności inwestycyjnej należy przyjąć miernik NPV.

• W ocenie projektów inwestycyjnych istotne znaczenie ma problematyka uwzględniania przewidywanej stopy reinwestycji. Stopa reinwestycji, to stopa informująca o poziomie rentowności osiąganej z tytułu bieżącego inwestowania osiąganych przez przedsiębiorstwo dodatnich przepływów pieniężnych. Stopa zwrotu uzyskiwana z tytułu reinwestycji jest zazwyczaj różna od wewnętrznej stopy zwrotu projektu, stąd jej nazwa: zmodyfikowana wewnętrzna stopa zwrotu. Innymi słowy jest to taka wartość stopy dyskontowej, która zrównuje zaktualizowaną wartość końcową dodatnich przepływów pieniężnych z wartością ujemnych przepływów pieniężnych, czyli:
   
  gdzie:
  COF_f - ujemne przepływy pieniężne w roku t,
  CIF_f - dodatnie przepływy pieniężne w roku t,
  r - stopa dyskontowa stosowana przez inwestora (koszt kapitału),
  n - okres obliczeniowy (w latach), będący sumą okresu ponoszenia nakładów inwestycyjnych o okresu osiągania dodatnich przepływów pieniężnych,
  MIRR - wewnętrzna stopa zwrotu uwzględniająca przewidywaną stopę reinwestycji, dana jest następującym wzorem:
   
  W pierwszym równaniu lewa strona określa bieżącą, aktualną wartość ujemnych przepływów kapitałowych, obliczoną przy stopie dyskontowej równej kosztowi kapitału inwestora. Licznik, natomiast prawej strony określa wartość przyszłą (na koniec ostatniego roku obliczeniowego) dodatnich przepływów pieniężnych otrzymaną przy założeniu, że będą one reinwestowane po koszcie kapitału r. Projekt inwestycyjny uważa się za dobry, kiedy wartość MIRR > r. Natomiast w przypadku oceny kilku projektów inwestycyjnych, za najkorzystniejszy uważa się ten, dla którego MIRR osiąga największą wartość. Oczywistym jest, iż wyboru należy dokonywać ze zbioru tych projektów, których wartość MIRR jest większa od kosztu kapitału.

• Wskaźnik rentowności, zwany także wskaźnikiem zyskowności jest ilorazem sumy zdyskontowanych dodatnich przepływów pieniężnych do sumy zdyskontowanych ujemnych przepływów pieniężnych, co wyraża się następującym algorytmem:
   
  Gdzie oznaczenia jak we wzorach powyżej.
  Projekt inwestycyjny przyjmuje się do realizacji przy poziomie Pl > 1. Podstawą wyboru najbardziej opłacalnego spośród wielu wziętych do analizy projektów inwestycyjnych jest maksymalizacja wartości PI. Zatem im wyższa wartość wskaźnika, tym przypuszczać można, że projekt jest najkorzystniejszy. Wskaźnik ten wykorzystywany jest w praktyce, w sytuacji, kiedy potencjalny inwestor boryka się z ograniczonością zasobów finansowych. Oczywistym jest też także, iż wskaźnik ten może być liczony dla projektów inwestycyjnych, których wartość NPV jest dodatnia, gdyż ujemna wartość obecna netto od razu eliminuje projekt inwestycyjny.

  66. Rodzaje planów gospodarczych:

• Plany eksploatacyjne – są związane z planowaniem wykorzystania istniejących zasobów i warunków. Istniejące zasoby i warunki gospodarcze są traktowane jako dane, wyznaczające ograniczenia dla planującego.

• Plany rozwoju – ich celem jest przekształcenie warunków gospodarowania i powiększenie zasobów ekonomicznych. Działania wchodzące w ich skład to: powiększenie zasobów kapitału, rozwój nauki i techniki, kształcenie kadr, zagospodarowanie przestrzenne kraju, rekultywacja środowiska naturalnego.

  66. Rodzaje analiz ekonomicznych:

• Analiza finansowa – zajmuje się głównie badaniem wielkości ekonomicznych w ujęciu pieniężnym, a w tym stanu majątkowo-kapitałowego, ogólnej sytuacji finansowej firmy oraz wyniku finansowego.

• Analiza techniczno-ekonomiczna – służy do oceny rzeczowej prowadzonej przez firmę działalności. Ponadto wzbogacona jest o ujęcie finansowe.

• Analiza strategiczna – pozwala na zbadanie, ocenę i przewidywanie przyszłych stanów wybranych elementów przedsiębiorstwa i jego otoczenia z punktu widzenia możliwości przetrwania i rozwoju.

• Analiza ogólna dotyczy oceny przedsiębiorstwa formułowanej za pomocą syntetycznych mierników.

• Analiza szczegółowa obejmuje wnikliwe badania związków i zależności, stanu i pozycji przedsiębiorstwa wraz z określeniem operacyjnych sposobów racjonalizacji jego działalności gospodarczej

• Analiza całościowa obejmuje cała działalność gospodarczą przedsiębiorstwa. Określone cele tej analizy narzucają konieczność prowadzenia badań ogólnych i szczegółowych

• Analiza odcinkowa zajmuje się badaniem jednego tylko segmentu działalności przedsiębiorstwa lub rozwiązaniem szczególnego problemu, jak na przykład: płynność kadr, wykorzystanie czasu pracy maszyn i urządzeń danego rodzaju, efektywność zróżnicowania cen sprzedaży

• Analizy ciągłe są sporządzane przez cały okres działalności przedsiębiorstwa i dotyczą zwykle pojedynczych zjawisk i procesów. 

• Analizy okresowe są podstawą ogólnej i szczegółowej oceny przedsiębiorstwa w badanym okresie

• Analizy doraźne natomiast są podejmowane jednorazowo w ściśle określonym celu, na przykład wykrycie w danej chwili przyczyn nadmiernego zużycia materiałów podstawowych w określonej fazie procesu produkcyjnego. 

• Analiza wstępna jest sporządzana przed podjęciem decyzji ekonomicznej i / lub sformułowaniem planu działania. 

• Analiza bieżąca prowadzona jest w trakcie realizowania określonych zadań i procesów. 

• Analiza następcza zajmuje się badaniem i oceną dotychczasowej działalności przedsiębiorstwa i jego stanu ekonomicznego. 

• Analiza funkcjonalna jest najstarszą formą analizy ekonomicznej. Polega ona na badaniu działalności przedsiębiorstwa w podziale na części planu techniczno-ekonomicznego oraz na działy sprawozdawczości rzeczowej i finansowej lub poszczególnych funkcji czy służb. 

• Analiza kompleksowa zajmuje się całościowym badaniem danego przedmiotu lub podmiotu. 

• Analiza decyzyjna kładzie nacisk na porządkowanie zjawisk według zależności przyczynowo-skutkowych i nastawiona jest głównie na odcinkowe (problemowe), szczegółowe badania. 

• Analiza systemowa wykorzystuje dorobek ogólnej teorii systemów i cybernetyki ekonomicznej

• Analiza wskaźnikowej przedsiębiorstwo ocenia się na podstawie określonych mierników działalności gospodarczej. Mierniki te charakteryzują za pomocą liczb wielkość lub jakość zjawiska gospodarczego. Mogą to być mierniki bezwzględne lub względne. 

• Analiza zależnościowa jest kontynuacją analizy wskaźnikowej, zmierza ona do sformułowania ocen oraz podjęcia decyzji opartej na rozpoznanej zależności zjawisk, które są ważne w  danym obszarze. Opracowuje się siatkę powiązań przyczynowo-skutkowych. 

  66. Metody analizy ekonomicznej

• metoda kolejnych podstawień - służy do liczbowego określenia wpływu poszczególnych czynników na wielkość badanego zjawiska tylko wtedy, gdy współzależności mają charakter związku funkcyjnego wyrażonego w formie iloczynu, ilorazu lub sumy algebraicznej danych czynników.
  Metoda ta polega na matematycznym sformułowaniu funkcji ekonomicznych, stanowiących przedmiot badań, oraz określeniu odpowiedniego łańcucha przyczyn. Istota tej metody wyraża się w kolejnym podstawianiu poszczególnych czynników w wielkości określającej wartość wskaźnika, będącego przedmiotem porównania, w miejsce wskaźnika przyjętego za podstawę odniesienia (bazę). Przestrzega się przy tym zasady zachowywania raz już przeprowadzonych podstawień we wszystkich następnych podstawieniach, aż do ostatniego czynnika włącznie. Postępując w ten sposób, oblicza się wpływ poszczególnych czynników na odchylenie łączne. Różnicę spowodowaną przez konkretny czynnik ustala się, odejmując od wyniku podstawienia, w którym dany czynnik występuje w wielkości reprezentowanej przez wskaźnik będący przedmiotem porównania, wielkości wyniku z bezpośrednio poprzedzającego podstawienia, gdzie ten właśnie czynnik jest jeszcze ujęty w wielkości przyjętej dla podstawy odniesienia (bazy). Suma odchyleń cząstkowych powinna być równa łącznemu (całkowitemu) odchyleniu między wielkością wskaźnika, który jest przedmiotem porównań, a wielkością wskaźnika przyjętego za podstawę odniesienia.

• Metoda różnic cząstkowych - polega na jednoczesnym wyodrębnianiu cząstkowych odchyleń indywidualnych i cząstkowych odchyleń wyrażających łączny wpływ czynników oraz traktowaniu ich jako odrębnych elementów badania analitycznego. W metodzie różnic cząstkowych otrzymuje się jednakowe wyniki bez względu na kolejność podstawiania poszczególnych czynników. Przy dwóch czynnikach oblicza się 3 różnice cząstkowe, przy trzech czynnikach – 7 różnic cząstkowych.

• Metoda funkcyjna -  uwidacznia wyraźnie związek między wielkością wyników w okresie przyjętym za podstawę odniesienia a rzeczywistą wielkością porównywanych czynników. Metoda umożliwia otrzymanie jednoznacznych odpowiedzi bez względu na kolejność podstawiania czynników. Metoda funkcyjna może mieć zastosowanie nie tylko w zależnościach stanowiących iloczyn, lecz również w wypadku występowania ilorazów, z tym że wielkości wskaźników dynamiki względnej (A, B, C) dla czynników w mianowniku funkcji ustala się w sposób odwrotny, dzieląc wskaźniki podstawy odniesienia przez wielkości rzeczywiste (badane). Przyjęte w metodzie funkcyjnej matematyczne rozwiązania pozwalają na uzyskanie wyników identycznych jak w metodzie podstawień krzyżowych, przy czym stosowane formuły obliczeń należą do stosunkowo skomplikowanych (max. trzy zmienne objaśniające).

• Metoda logarytmowania - pozwala na osiąganie wyników zbliżonych do wielkości odchyleń obliczonych za pomocą metody funkcyjnej lub podstawień krzyżowych. Można ją stosować do dowolnej liczby zmiennych objaśniających. Odchylenia cząstkowe oblicza się w oparciu o wskaźnik dynamiki zjawiska. Warto zwrócić uwagę na fakt, że sposób prezentowania danych w postaci indeksów dynamiki stwarza możliwość pogłębienia interpretacji analizowanego modelu zależności.

• Metoda podstawień krzyżowych - Funkcjonowanie tej metody można przedstawić za pomocą prostokątnych pól, stanowiących tablice kalkulacyjne lub z użyciem odpowiednich wzorów, pamiętając, że metoda ta zakłada równy podział odchyleń łącznych na poszczególne czynniki.

• Metoda reszty - Metoda reszty opiera się na takich samych założeniach jak metoda kolejnych podstawień. Metodę stosuje się do obliczeń związanych z ustaleniem wpływu dwóch czynników na przyrost produkcji, tj. zmian w wielkości zatrudnienia i wydajności pracy, oraz do oceny czynników określających dynamikę wynagrodzeń, tzn. zatrudnienia i przeciętnego wynagrodzenia. 

• Metoda Beckera

• Metoda Kilara

  66. Analiza wskaźnikowa stanu finansowego przedsiębiorstwa:

Analiza wskaźnikowa jest częścią analizy finansowej, będącą rozwinięciem analizy wstępnej sprawozdań finansowych. Zadaniem analizy wskaźnikowej jest dostarczenie informacji o operacjach gospodarczych, funkcjonowaniu przedsiębiorstwa, a przede wszystkim jego kondycji finansowej. Informacje te są wykorzystywane przez kierownictwo w procesie zarządzania, a także przez otoczenie przedsiębiorstwa: kredytodawców, kontrahentów, inwestorów, audytorów itp. Wyróżniamy :

• Wskaźniki zdolności do regulowania zobowiązań (płynności) - Wskaźniki te umożliwiają analizę płynności finansowej przedsiębiorstwa, tj. jego zdolności do regulowania zobowiązań krótkoterminowych, tzn. takich, które są płatne w terminie 1 roku.

• Wskaźniki poziomu zadłużenia - Wskaźniki zadłużenia charakteryzują z jednej strony stopień zadłużenia przedsiębiorstwa, a z drugiej jego zdolność do spłaty zobowiązań.

• Wskaźniki związane z wynikiem finansowym (rentowności) - Wskaźniki rentowności są silnie powiązane z wynikami przedsiębiorstwa prezentowanymi w rachunku zysków i strat. Dla części wskaźników z tej kategorii, odnoszących się do zysku, nie istnieją specyficzne normy. Zakłada się, że celem działalności przedsiębiorstwa jest generowanie zysku, tak więc każdy ze wskaźników odnoszących się do niego nie powinien przyjmować wartości niedodatnich.

• Wskaźniki sprawności działania na rynku (aktywności) - Wskaźniki analizy aktywności przedsiębiorstwa pozwalają ocenić sprawność gospodarowania przedsiębiorstwa na rynku.

• Wskaźniki związane z wartością rynkową akcji i kapitału - Wskaźniki te odnoszą się przede wszystkim do spółek akcyjnych.

Analiza wskaźnikowa pozwala ustalić sytuację finansową przedsiębiorstwa w zakresie: płynności, aktywności, zadłużenia, efektywności, oceny rynkowej wartości akcji i kapitału.

72. Typy sytuacji decyzyjnych

Sytuacja decyzyjna to pojęcie z zakresu teorii decyzji, oznaczające zbiór wszystkich czynników, mających wpływ na podjęcie decyzji przez decydenta w procesie decyzyjnym. Inaczej mówiąc, sytuacja decyzyjna to konkretny problem z jego uwarunkowaniami, który musi być rozwiązany, a którego rozwiązanie może przyjąć różne postacie, tj. różne projekty, warianty czy wersje. Czynniki te można podzielić na:

• niezależne od decydenta

• zależne od decydenta

W procesie formułowania problemu decyzyjnego czynniki niezależne od decydenta stają się zazwyczaj warunkami ograniczającymi decyzję, zaś zależne - kryteriami oceny decyzji.

Warunek ograniczający decyzję to pojęcie z zakresu teorii decyzji. Warunek taki ogranicza przestrzeń decyzyjną do pewnego podzbioru decyzji. Po uwzględnieniu wszystkich warunków ograniczających otrzymujemy zbiór decyzji dopuszczalnych.

Warunki ograniczające można podzielić ze względu na ich wpływ na zbiór decyzji optymalnych na:

• warunki sztywne - usunięcie warunku powoduje zmianę zbioru decyzji optymalnych

• warunki luźne - usunięcie warunku nie powoduje zmiany zbioru decyzji optymalnych

Kryterium oceny decyzji - to pojęcie z zakresu teorii decyzji, oznaczające przyporządkowanie każdej dopuszczalnej decyzji, ilościowej lub jakościowej oceny korzyści, wynikających z podjęcia takiej decyzji. Często kryterium oceny nazywane jest celem decyzji.

Klasyfikacja sytuacji decyzyjnych ze względu na ilość informacji jaką dysponuje decydent wyróżniamy następujące warunki podjęcia decyzji:

• pewność

• niepewność

• ryzyko

• ignorancja

• konflikt

Warunki pewności – decydent dysponuje wiedzą doskonałą. Zna wszystkie możliwe sposoby własnego działania, orientuje się doskonale, jaki będzie rezultat decyzji i jaki stan otoczenia wystąpi. Posługuje się jednoznacznie określoną funkcją użyteczności i na jej podstawie wybiera działania przynoszące największą użyteczność.

Warunki niepewności – znamy wszystkie możliwe stany otoczenia, lecz nie są znane prawdopodobieństwa ich wystąpienia.

Warunki ryzyka – możliwe są różne stany otoczenia, decydent zna wszystkie możliwe stany otoczenia oraz prawdopodobieństwa wystąpienia każdego z nich - pełna informacja probabilistyczna – warunek probabilistyczny (np. gry losowe, lotto, ruletka).

Warunki ignorancji – nie znamy wszystkich możliwych stanów otoczenia oraz możliwości własnego działania lub ich rezultatów przy danym stanie otoczenia. Ten typ występuje najczęściej, jest jednak najtrudniejszy do analizy.

Warunki konfliktu – stan otoczenia jest wynikiem działania innego podmiotu, dążącego do realizacji własnych celów.