Prawo rzeczowe –jest tzw. prawem bezwzględnym. Które co do zasady dotyczy rzeczy. Może ono polegać na korzystaniu z rzeczy, ale może też zaspokajać inny interes uprawnionego niż korzystanie z rzeczy. Mogą być prawa, które dotyczą rzeczy i nie są prawami rzeczowymi. (Np. najem i dzierżawami, dotyczą rzeczy, lecz są prawem względnym). Mogą być takie prawa, które w prawdzie mają charakter bezwzględny, ale nie dotyczą rzeczy np. prawa niematerialne.
W odniesieniu do praw rzeczowych obowiązuje zasada numerus clausus. Tzn., że tymi prawami są tylko takie, które przewiduje ustawa. I w związku z tym są nimi prawo własności, prawo użytkowania wieczystego, oraz tzw. ograniczone prawa rzeczowe, którymi są użytkowanie, służebność, zastaw, współdzielcze własnościowe prawo do lokalu oraz hipoteka.
Prawo własności jest najszerszym pośród praw rzeczowych, daje najwięcej uprawnień właścicielowi. Treść prawa własności wyznacza art. 140 KC. Który mówi że w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może z wyłączeniem innych osób korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno gospodarczym przeznaczeniem swego prawa w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą. W ramach tej przed chwilą przytoczonej treści prawa własności, możemy wyróżnić uprawnienia (atrybuty) które przysługują właścicielom. Tj. uprawnienie do korzystania z rzeczy i uprawnienie do rozporządzania rzeczą. W ramach uprawnienia do korzystania z rzeczy, można wyróżnić takie cząstkowe uprawnienia właściciela którymi są uprawnienie do posiadania rzeczy, uprawnienie do używania rzeczy, uprawnienie do pobierania pożytków i innych dochodów z rzeczy, i uprawnienie do dokonywania dyspozycji czynności faktycznych z korzystania z rzeczy np. zniszczenia, zużycia.
Natomiast uprawnienie do rozporządzania rzeczą polega na możliwości wyzbycia się własności rzeczy czyli przeniesienia prawa własności na inną osobę bądź też na uprawnieniu do obciążenia rzeczy czyli ustanowienia innego prawa, ograniczonego prawa rzeczowego na rzeczy.
Właściciel może wykonywać swe uprawnienia wynikające z swojego prawa, z wyłączeniem innych osób. Tzn. że na tych innych osobach spoczywa obowiązek non facere(nie ingerowania) w sfere uprawnień właściciela. Przy wykonywaniu swoich praw, wynikających z prawa polskiego, właściciel musi uwzględniać granice (wyznaczniki) tego prawa własności. Którymi są: ustawy, zasady współżycia społecznego oraz społeczno gospodarcze przeznaczenie prawa własności.
Zasady współżycia społecznego, które nakazują uwzględnić pewne reguły postępowania w świetle których niedopuszczalne jest korzystanie z prawa własności np. tylko w celu szekany (szykany?) innej osoby, lub też bez uzasadnionej potrzeby ale ze szkodą dla innych osób.
Społeczno gospodarxcze przeznaczenie prawa własności np. jeśli mamy doczynienia z gruntem rolnym to znaczy że to przeznaczenie określa w jaki sposób można z niego korzystać.
Do najczęściej spotykanych sposobów nabycia prawa własności jest nabycie w drodze przeniesienia własności, a przez przeniesienie własności należy rozumieć przejście prawa własności na podstawie umowy. Przejście prawa własności może dotyczyć zarówno rzeczy ruchomej jak też nieruchomości. Jeśli chodzi o umowę przeniesienia własności to jest to umowa zobowiązująco –rozporządzająca czyli tzw. umowa o podwójnym skutku tzn. taka której zobowiązanie do przeniesienia własności powoduje rozporządzenie czyli skutek w postaci przejście prawa własności na nabywcę. Będą potrzebne 2 umowy, czyli zobowiązująca oraz rozporządzająca w przypadku gdy strony się tak umówiły albo gdy przepis szczególny stanowi inaczej. A przepis szczególny stanowi inaczej w odniesieniu do rzeczy oznaczonych co do gatunku oraz w odniesieniu do rzeczy przyszłych. Wówczas do ich przeniesienia własności konieczne jest przeniesienie posiadsania rzeczy.
Umowa taka przeniesienia własności ma charakter konsensualny tzn. że dochodzi do skutku przez samo porozumienie stron. Wyjątek dotyczy sytuacji przeniesienia własności budynków stojących na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste. Ponieważ tutaj do przeniesienia tego prawa konieczny jest wpis do księgi wieczystych. Zarówno bowiem do postanowienia użytkowania wieczystego jak też do przeniesienia tego prawa konieczny jest wpis do księgi wieczystej.
Prawo własności, jeżeli chodzi o prawo przeniesienia nieruchomości, to prawo to nie może być przeniesione pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu. Natomiast umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości może być zastrzeżona warunkiem zastrzeżenia terminu, jak również własność rzeczy ruchomej może być przeniesiona pod warunkiem bądź z zastrzeżeniem terminu. W odniesieniu do umów dotyczących nieruchomości kodeks cywilny wymaga aby zarówno umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości jak też umowa przenosząca własność została zawarta w formie aktu notarialnego.
Zasada jest taka że własność zarówno rzeczy ruchomej jak tez nie ruchomości może skutecznie przenieść na nabywcę tylko właściciel. Ale ustawodawca przewiduje wyjątki od tej zasady i dotyczą one zarówno przeniesienia własności nieruchomości przez osobę nieuprawnioną czyli nie będącą właścicielem jak też wyjątek dotyczy przeniesienia własności rzeczy ruchomej przez osobę nie uprawnioną do rozporządzania rzeczą. Otóż w odniesieniu do nieruchomości obowiązuje zasada rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych która została wyrażona w ustawie z 82r. o księgach wieczystych i hipotece. A która głosi że nabywca nieruchomości mającej urządzoną księgę wieczystą nabywa na podstawie umowy własność nieruchomości od osoby która nie zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym jest wpisana do księgi jaki właściciel jeżeli umowa ma charakter odpłatny a nabywca jest w dobrej wierze. Rękojmia chronią nabywcę jeżeli umowa ma charakter odpłatny, nabywca działa w dobrej wierze.
I podobnie jak to ma miejsce w odniesieniu do zasady działania rękojmi wiary publicznej, tak tez można nabywać własność rzeczy ruchomej od osoby nie będącej właścicielem a mianowicie jeśli osoba nie uprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy to nabywca uzyskuje własność tej rzeczy z chwilą podjęcia jej w posiadania chyba że działa w złej wierze. wydanie rzeczy w posiadanie i dobra wiara nabywcy pozwalają skutecznie nabyć rzecz ruchomą od osoby nie uprawnionej do władania rzeczą. Inaczej będzie jednak w przypadku gdy rzecz została zgubiona /skradziona lub w inny sposób utracona przez właściciela i zostaje ona zbyta przed upływem 3 lat od chwili utraty/zgubienia/skradzenia to nabywca może uzyskać własność dopiero z upływem 3 letniego terminu. W ciągu 3 lat trzeba być w dobrej wierze (jak kupie podpierdolone zabawki przez 3 lata udawać głupka ze o tym nie wiem).
Poza prawem własności innymi prawami użytkowymi są :
Użytkowanie wieczyste – jego treść polega tym, że grunty stanowiące własność skarbu państwa, a także grunty będące własnością samorządu terytorialnego oraz jego związków mogą być oddawane osobą fizycznym oraz osobą prawnym w użytkowanie wieczyste i w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego, a także przez umowę o oddanie gruntu skarbu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego w użytkowanie wieczyste, użytkownik może korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób, w tych samych granicach może rozporządzać swoim prawem. Zakres możliwości wyznacza także umowa ( obok ustawy i zasad współżycia społecznego ).
Przedmiotem użytku wieczystego mogą być grunty stanowiące własność skarbu państwa bądź jednostka samorządu terytorialnego.
Umowa takla określa przeznaczenie tego gruntu i jest ona zawierana, czyli użytkownik wieczysty może korzystać z tego gruntu przez okres 99 lat, a w wyjątkowych wypadkach ten okres użytkowania wieczystego może być określony jako krótszy, ale nie mniej niż 40 lat. Do powstania użytkowania wieczystego jest wymagane zawarcie umowy pomiędzy właścicielem, a użytkownikiem wieczystym ( właścicielem jest skarb państwa lub jednostka samorządowa), jednakże sama umowa jest niewystarczająca do powstania tego prawa użytkowania wieczystego, gdyż konieczny jest jeszcze jeden element, a mianowicie – wpis do księgi wieczystej. Ten wpis ma zatem charakter konstytutywny.
Wpisy mogą być konstytutywne lub deklaratywne:
Konstytutywny to taki który tworzy dane prawo – czyli z momentem tego wpisu to prawo powstaje.
Deklaratywny to taki który potwierdza istnienie tego prawa.
Zarówno do ustanowienia i przeniesienia wymagana jest forma aktu notarialnego i wpis do księgi wieczystej. W związku z tym jeśli oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste następuje w celu wzniesienia na nim budynku lub innych urządzeń, to umowa taka określa termin rozpoczęcia i zakończenia tych robót, rodzaj budynków lub urządzeń, które maja być wzniesione, a także obowiązek utrzymania ich w należytym stanie, a wreszcie określa wynagrodzenie które przysługuje użytkownikowi wieczystemu za budynki i urządzenia istniejące na gruncie w dniu wygaśnięcia użytkowania wieczystego.
Istnieje możliwość przedłużenia umowy użytkowania wieczystego na dalszy okres od 40 do 99 lat. Z żądaniem takim może wystąpić użytkownik wieczysty w ciągu ostatnich 5 lat przed upływem określonego w umowie terminu na który użytkowanie wieczyste zostało ustanowione.
Użytkowanie wieczyste jest prawem pośrednim, nie jest to ani prawo własności, ani prawo ograniczonym prawem rzeczowym, daje mniejsze uprawnienia niż prawo wałsnosci, ale jednocześnie szersze niż wynikają z ograniczonych praw rzeczowych.
Ograniczone prawa rzeczowe:
Użytkowanie – polega na tym, że rzecz można obciążyć prawem do jej używania i pobierania jej pożytków. Przedmiotem użytkowania mogą być rzeczy ruchome i nieruchomości. Użytkownikiem może być każdy podmiot prawa. Np. Sad, Auto wykorzystywane w celach zarobkowych itp. Użytkowanie jest prawem niezbywalnym.
Służebności – mogą być osobiste i gruntowe. W przypadku służebności gruntowej mamy do czynienia z dwiema nieruchomościami: władnąca i obciążona. Treść służebności gruntowej jest taka, że właściciel nieruchomości władnącej może w oznaczonym zakresie korzystać z nieruchomości obciążonej, bądź to prawo służebności polega na tym, że właściciel służebności obciążonej zostaje ograniczony w możliwości korzystania z nieruchomości, która mu przysługuje na rzecz nieruchomości władnącej.
Istota służebności osobistych polega na tym, że to prawo służebności jest ustanawiane nie na rzecz właściciela oznaczonej nieruchomości, lecz na rzecz osoby fizycznej.
Prawa Akcesoryjne – zastaw i hipoteka.
Zastaw – w celu zabezpieczenia określonej wierzytelności można rzecz ruchomą obciążyć prawem na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia rzeczy bez względu na to czyją stała ona się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy.
Hipoteka – w przypadku hipoteki przedmiotem hipoteki jest nieruchomość, a dla jej powstania konieczny jest wpis do księgi wieczystej.
Prawo spółdzielcze własnościowe prawo do lokali jako ograniczone prawo rzeczowe – jest to prawo zbywalne, przechodzi na spadkobierców i podlega egzekucji. Zbycie tego prawa obejmuje także wkład budowlany. Aby otrzymać to spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu to ten pierwszy nabywca musiał wnieść wkład budowlany i następnie każdy nabywca współdzielczego własnościowego prawa do lokalu nabywa to prawo wraz z wkładem budowlanym, co oznacza że gdyby to prawo w jakimś momencie wygasło, to ten któremu to prawo przysługiwało może żądać od spółdzielni zwrotu wkładu budowlanego.
Prawa względne – to stosunki zobowiązaniowe. Istota zobowiązania polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika spełnienia świadczenia, a dłużnik powinien to świadczenie spełnić. W stosunku zobowiązaniowym wyróżniamy trzy elementy:
Podmioty – podmiot uprawniony nazywa się mianem wierzyciela, zaś podmiot zobowiązany to jest dłużnik. Stosownie do tego prawo które przysługuje wierzycielowi nazywa się wierzytelnością, zaś obowiązki dłużnika określa się mianem długu.
Przedmiot - przedmiotem zobowiązania jest świadczenie, do którego spełnienia zobowiązany jest dłużnik. Za spełnienie tego świadczenia ponosi on odpowiedzialność, czyli musi liczyć się z tym że w przypadku gdy nie wykona świadczenia poniesie tego ujemne konsekwencje, w szczególności poniesie odpowiedzialność majątkową, która może przybrać postać odpowiedzialności osobistej polegającej na tym, że będzie wobec niego prowadzona egzekucja z całego majątku, który mu przysługuje, bądź też odpowiedzialność rzeczową, czyli egzekucja w takim przypadku będzie ograniczała się do określonego przedmiotu.
Przedmiotem zobowiązania zatem jest świadczenie i to świadczenie dłużnika może polegać na działaniu lub zaniechaniu ( np. rozporządzanie akcjami, które mi przysługują, lub zobowiąże się wobec sąsiada że między 17 a 19 nie będę grał na fortepianie. )
Te świadczenia dłużnika mogą mieć charakter jednorazowy, okresowy lub ciągły.
W przypadku świadczenia jednorazowego, spełnienie tego świadczenia następuje przez jednorazowe zachowanie się dłużnika, a w szczególności nawet jeżeli nie jest to jednorazowe, ale kilkurazowe, wymaga kilku działań, to rozmiar świadczenia nie jest jest uzależniony od czynnika czasu. Np. zapłata za raty.
Przy świadczeniach okresowych – te świadczenia są spełniane w okresowych odstępach, a więc są uzależnione od czynnika czasu, który wpływa na wielkość świadczenia. ( Nie znamy kwoty końcowej/ końcowego rozmiaru świadczenia ).
Świadczenie ciągłe –nie da się wyróżnić pewnych okresów , tak jak przy świadczeniu okresowy, czynnik czasu odgrywa istotną rolę np. umowa przechowania.
Treść – są prawa i obowiązki które przysługują podmiotom uprawnionym i zobowiązanym.