Analiza działów wodnych i zlewni Beskidu Sądeckiego
Obiektem analizy hydrologicznej jest Wielka Roztoka wraz z dopływami. Jest to jeden z potoków Beskidu Sądeckiego, położonego na wschód od Tatr. Jest najdłuższym, prawie 10 km, lewobrzeżnym dopływem Popradu w Polsce. Swój początek bierze z połączenia trzech potoków: Lajpcyk, Średni i Pod Dudłą, których źródła znajdują się na wysokości około 1100 m nad poziomem morza. Płynie stąd w kierunku północno-wschodnim a następnie wschodnim. Dalej zasilany jest przez wody licznych potoków m.in. Borsudzyny i Podstudnia. W XIX wieku nad potokiem znajdowało się wiele młynów, lecz z czasem uległy zniszczeniu i zaniedbaniu. Jedyne co można do tej pory podziwiać to pozostałości tzw. Młynówki w centrum miejscowości Rytro, gdzie Wielka Roztoka łączy się z Małą Roztoką i pod nazwą Roztoczanka (Rytrzanka) na odcinku 2km płynie przez Rytro do Popradu. Na chwilę obecną uruchomiono małą nowoczesną hydroelektrownię niedaleko tamtejszego kościoła. Warto także dodać, że to w dolinie Wielkiej Roztoki odgrywa się akcja opowiadania dla dzieci, autorstwa Marii Kownackiej, pt. ‘’Rogaś z Doliny Roztoki’’.
Przechodząc do dalszych kroków analizy hydrologicznej, warto wyjaśnić kilka pojęć związanych z tematem. Pierwszym z nich będzie dział wodny. Jest to linia oddzielająca od siebie: zlewnie, dorzecza oraz zlewiska. Na terenach górskich takich jak dolina Wielkiej Roztoki działy wodne przebiegają grzbietami i są wyraźne, natomiast na terenach równinnych są często trudne do wyróżnienia, mogą przebiegać na przykład przez rozległe obszary zabagnione, przez co trudno je wyznaczyć.
Obszar, z którego wszystkie wody powierzchniowe spływają zgodnie ze spadkiem terenu do określonego miejsca lub wskazanego przekroju poprzecznego rzeki, nazywamy zlewnią. Każda zlewnia ograniczona jest działem wodnym. Na załączonym odrysie mapy Wielkiej Roztoki można zobaczyć także sieć rzeczną, jeden z ważniejszych elementów badawczych analizy hydrologicznej. Sieć rzeczna to ogół naturalnych cieków wodnych na określonym obszarze. Analiza sieci rzecznej polega na obliczeniu jej gęstości. Jest to stosunek długości wszystkich cieków wodnych na danym obszarze do jego powierzchni. Gęstość sieci rzecznej Doliny Roztoki wynosi 1600m/km2. Tak duża gęstość jest charakterystyczna dla obszarów o wysokich i częstych opadach oraz nieprzepuszczalnych lub słabo przepuszczalnych skałach w warstwie przypowierzchniowej.
Sieć zaprezentowana na odrysie na charakter równoległy dendryczny, czyli drzewiasty. Posiada silnie rozwiniętą sieć rzeczną w górnym biegu w obrębie gór, a słabiej rozwiniętą w dolnym biegu w obrębie pogórzy lub kotlin. Oprócz tego wyróżniamy także następujące układy sieci rzecznej: równoległy, dendryczny, kratowy, widlasty, pierzasty. Wyróżnia się również sieci rzeczne symetryczne i asymetryczne, gdzie różnica polega na rozmieszczeniu wszystkich dopływów. Układ i kształt sieci rzecznej wynika głównie z ukształtowania terenu. Należy także dodać, że deniwelacja terenu jest znaczna, ponieważ wyraźnie widać różnicę wysokości między źródłem a ujściem, która wynosi 672m.
Z legendy na dołączonym odrysie można dowiedzieć się, że najwyższy punkt zlewni to Góra Radziejowa, która zbudowana jest z piaskowców. Należy do Korony Gór Polski. Nazwa szczytu pochodzi od osoby o nazwisku lub przydomku Radziej. Odrys dostarcza także takich informacji jak położenie największej poziomicy na której leży źródło oraz części poziomic wokół zlewni. Czerwonym kolorem natomiast oznaczono granicę działu wodnego, a granatowym fragmenty innych cieków.
Bibliografia:
Beskid SÄ…decki, mapa turystyczna w skali 1:75000
Elżbieta Bajkiewicz-Grabowska, Zdzisław Mikuski, Hydrologia Ogólna
Eugeniusz Pawłowski, Nazwy terenowe Rytra i Okolic (dostęp online 22.03.2013)
IMGW, Encyklopedia Hydrologii Online (dostęp 22.03.2013)
Jacek Pasławski, Wprowadzenie do Kartografii i Topografii, Wrocław 2006