Ostatni wątek, o którym chciałabym państwu dzisiaj powiedzieć to kwestia szczególnych immunitetów FP. Czytamy, że oto poseł Kurski podąża przez Polskę swoim luksusowym samochodem z prędkością 200 km/h, a policjantom, którzy próbują go zatrzymać wymachuje legitymacją euro deputowanego. Jedzie sobie w wężyk samochód drogą należącą do gminy, za kierownicą siedzi poseł. Policjant nawet nie próbuje go zatrzymać, bo przecież w gminie wiadomo, że jest posłem, a jako poseł to jest nienaruszalny. Jak naprawdę wyglądają uprawnienia poszczególnych tych kategorii FP? Są mocno zróżnicowane.

Zacznijmy od funkcjonariuszy o najwyższej randze w państwie, czyli Prezydenta. Prezydent za jakiekolwiek naruszenie prawa w okresie sprawowania urzędu, a więc za naruszenie Konstytucji, ustaw a także pospolite przestępstwa nie związane ze sprawowaniem urzędu może ponosić odpowiedzialność karną tylko przed trybunałem stanu. Prezydent nie staje przed sądem powszechnym. Co odnosi się do owych posłów i senatorów? Kwestia uregulowana jest zarówno w przepisach Konstytucji, jak i w ustawie o sprawowaniu mandatów posła i senatora. Z tych przepisów wynika, iż poseł i senator mają immunitet materialny, formalny i przywilej nietykalności. Co jest istotą tych immunitetu materialnego, a co immunitetu formalnego?

Immunitet materialny polega na tym, że przekreślona jest w ogóle możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności karnej posła i senatora za pewne rodzaje aktywności.

Immunitet formalny polega na tym, że pociągnięcie do odpowiedzialności wymaga zgody określonego organu. W przypadku posła i senatora to jest zgoda Sejmu.

W jakim zakresie posłom i senatorom służy immunitet materialny? Otóż nie ponosi odpowiedzialności poseł i senator za czynności zrealizowane w ramach sprawowania mandatu. Art. 105 ust 1 Konstytucji: poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalność poseł odpowiada wyłącznie przed Sejmem. Ale jeśli w ramach sprawowania mandatu zostaną naruszone prawa osób trzecich, to wtedy może poseł i senator być odpowiedzialności jak mówi Konstytucja sądowej za zgoda Sejmu (zarówno cywilnej jak i karnej), czyli w przypadku naruszenia praw osób trzecich pojawia się w miejsce immunitetu materialnego immunitet formalny. A więc jeśli w przemówieniu sejmowym poseł ujawni tajemnice o charakterze tajemnicy ściśle tajnej, to za to nie może być pociągnięty do odpowiedzialności, ale jeśli kogoś zniesławi podczas przemówienia w sejmie poza zgoda sejmu może być pociągnięty do odpowiedzialności. Rzecz sprowadza się do tego kiedy poseł działa w ramach sprawowania mandatu, a kiedy jego działalność nie wiąże się ze sprawowaniem mandatu? Przykładu w PL rzeczywistości zajmowania się tym problemem dostarczył Endrju Lepper, a mianowicie jak państwo wiecie wobec ówczesnego wicepremiera Balcerowicza używał określeń złodziej, bandyta itp. I czynił to udzielając wywiadów telewizyjnych oraz w takim wywiadzie rzeka opublikowanym w formie książkowej. I w związku z postawieniem mu zarzutu o znieważenie FP wyłonił się problem kiedy poseł działa w ramach sprawowania mandatu a kiedy nie. Pewnej pomocy dostarcza nam ustawa o sprawowania mandatu posła i senatora w art. 6 ust 2 tak oto określa działalność w ramach sprawowania mandatu: obejmuje ona zgłaszanie wniosków, wystąpienia lub głosowania na posiedzeniach sejmu, senatu lub zgromadzenia narodowego oraz ich organów na posiedzeniach klubów, kół i zespołów poselskich, a także inną działalność związaną nieodłącznie ze sprawowaniem mandatu. Czyli pojawia się tutaj pewna klauzula uzupełniająca i rodzi się pytanie: a jakaż to inna działalność, czyli związana nierozerwalnie ze sprawowaniem mandatu? Pewne sytuacje nie budzą wątpliwości np. przyjmowanie petentów w biurze poselskim – to jest niewątpliwie czynność nie wymieniona w tym przepisie, a nierozerwalnie związana z byciem posłem czy senatorem, albo np. uczestnictwo w charakterze delegacji polskiego sejmu w Chinach – to jest także czynność związana bezpośrednio nierozerwalnie z byciem posłem lub senatorem, ale udzielanie wywiadów telewizyjnych, udzielanie wywiadów dziennikarzom przygotowującym wywiad rzekę NIE i takie też było orzeczenie sądu, a więc jeśli naruszone zostaną prawa osoby trzeciej, a nie jest dana czynność związana ze sprawowaniem mandatu, to mamy do czynienia z formalnym immunitetem posła i senatora, który wyrażony jest w konstytucji w art. 105 ust 2 takimi słowy: „od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu poseł nie może być pociągnięty bez zgody sejmu do odpowiedzialności karnej”. No i tu znów się wyłania pytanie zasadniczej natury: czy odpowiedzialność karna w rozumieniu Konstytucji to jest tylko odpowiedzialność za przestępstwo czy też odpowiedzialność karna w znaczeniu szerszym? Mianowicie w związku ze skargą, której przedmiotem była odpowiedzialność podmiotów zbiorowych stanął ten problem jak termin odpowiedzialność karna może być rozumiany na gruncie Konstytucji i TK orzekł, że odpowiedzialność karna w rozumieniu przepisów Konstytucji rozumiana jest szerzej niż w KK w art. 1 i obejmuje wszystkie przypadki stosowania środków o charakterze represyjnych, a więc np. odnosi się także do postępowania dyscyplinarnego i odnosi się do odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Idąc tym torem należałoby przyjąć, że także wykroczenia objęte są immunitetem poselskim.

Wreszcie tzw. przywilej nietykalności posła i senatora, który brzmi : art. 105 ust 5 „poseł nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody sejmu z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego”. No i wróćmy tu do przykładu euro deputowanego Kurskiego i posła, który jedzie w stanie nietrzeźwości drogą gminną. Otóż jeśli mamy do czynienia z osobą nietrzeźwą, albo co do której istnieje podejrzenie, że jest nietrzeźwa, pozostaje pod wpływem alkoholu lub środków odurzających, to mamy do czynienia z koniecznością ustalenia tego, czy rzeczywiście pod wpływem takich substancji pozostaje i tu ewentualne wyczekiwanie na zgodę sejmu oczywiście zniweczyłoby możliwość osiągnięcia celu postępowania i dlatego też policjant jest w pełni uprawniony do zatrzymania nietrzeźwego posła i poddania go badaniom na zawartość alkoholu w organizmie czy też innych środków o podobnych charakterze, bo bez tego postępowanie nie może być prowadzone. Dlaczego się tego nie robi? Dlatego, że ten policjant po prostu boi się narazić posłowi, który ma rozległe stosunki i kontakty towarzyskie z jego zwierzchnikiem i to mu się po prostu może nie opłacać, ale przeszkód formalno – prawnych nie ma jakichkolwiek ku temu, by posła czy senatora, których zachowanie za kierownicą budzi wątpliwości co do ich trzeźwości można było potraktować jako każdego innego obywatela. W tej materii ustawa nie pozostawia żadnej wątpliwości.

Jak jeszcze FP korzystają ze szczególnych immunitetów. Niewątpliwym jest, że niezawisłość sędziowska wymaga wyposażenia sędziego w odpowiedni immunitet i także w tym przypadku mamy do czynienia zarówno z immunitetem materialnym, jak i formalnym, a także sędzia korzysta z przywileju nietykalności. W jakim zakresie sędzia korzysta z immunitetu materialnego o tym stanowi ustawa o ustroju sądów powszechnych, w której z art. 81 wynika, że sędzia za wykroczenia ponosi odpowiedzialność tylko dyscyplinarną, nie może ponieść odpowiedzialności na takiej zasadzie jak każdy ponosząc odpowiedzialność przed sądem w związku z popełnieniem wykroczenia albo też np. nie może być ukarany postępowaniem mandatowym przez policjanta. Natomiast jeśli chodzi o popełnienie przestępstwa, to tu regulacje znajdujemy w Konstytucji, która w art. 181 stanowi, że sędzia nie może bez uprzedniej zgody sądu określonego w ustawie być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Sędzia nie może być zatrzymany lub aresztowany z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. Analogiczne sformułowanie znajdziemy w art. 80 par 1 prawa o ustroju sądów powszechnych, czyli odpowiedzialność karna sędziego uwarunkowana jest wyrażeniem zgody przez sąd dyscyplinarny, natomiast przywilej nietykalności odpowiada temu co przyznano posłowi, czyli jeśli tylko złapany jest na gorącym uczynku i jeśli zatrzymanie jest niezbędne dla przeprowadzenia dalszych czynności to niczyja zgoda nie jest wymagana przy czym pamiętać należy, że te przepisy odnoszące się do sędziów sądów powszechnych są następne do dalszych ustaw, czyli do prawa ustroju sądów administracyjnych, tj art. 29, 49, prawo ustroju sądów wojskowych art. 30, ustawa o SN art. 49.

Funkcjonariuszem, który korzysta z immunitetu jest także prokurator, w tym przypadku nie ma regulacji rangi konstytucyjnej, bo jak państwo pamiętacie o prokuraturze konstytucja ani słowa, natomiast odpowiednie postanowienia zawiera ustawa o prokuraturze, przy czym tam są odrębne przepisy tyczące prokuratora generalnego, tj. art. 10c, ale w zasadzie one odpowiadają temu co dotyczy pozostałych prokuratorów. Prokuratorowi służą dwie postacie immunitetu materialnego: po 1 taki jaki przysługuje sędziemu w związku z popełnieniem wykroczenia, a mianowicie za wykroczenie prokurator odpowiada tylko dyscyplinarnie, ale nadto w zakresie odpowiedzialności za zniewagę prokurator może być pociągnięty do odpowiedzialności dyscyplinarnej. Idzie mianowicie o sytuację gdy prokurator dopuścił się przy wykonywaniu swoich czynności nadużycia wolności słowa, które przybrało postać przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego, a więc nie dotyczy to np. zniewagi FP, bo zniewaga FP podczas i w związku z pełnieniem obowiązków służbowych ścigana jest z urzędu, natomiast jeśli dopuści się względem strony lub świadka zniewagi, to odpowiada za tego rodzaju nadużycia słowa tylko dyscyplinarnie. Art. 66 ust 2 ustawy o prokuraturze – za nadużycie wolności słowa przy wykonywaniu obowiązków służbowych stanowiących ścigany z oskarżenia prywatnego zniewagę strony, jej pełnomocnika, obrońcy, kuratora, świadka, biegłego lub tłumacza Prokurat odpowiada tylko dyscyplinarnie. Także jeśli chodzi o immunitet formalny to pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej wymaga zgody właściwego sądu dyscyplinarnego i dotyczy to także przywileju nietykalności, jego zatrzymanie bez zgody przełożonego nie może być zrealizowane chyba, że jest złapany na gorącym uczynku i to zatrzymanie jest warunkiem sine qua non prowadzenia dalszych czynności, a więc w tym względzie Prokurator korzysta z takiego samego immunitetu jak sędzia, natomiast art. 10c zawiera analogiczne postanowienia co do prokuratora generalnego.

Warto powrócić do tych osób w państwie, które odgrywają w nim szczególną rolę, a którym przysługują immunitety. Mam tu na myśli 1. Członków rady ministrów w tym Premiera – premier jest tu traktowany inaczej niż prezydent i w przypadku na mocy przepisu art. 198 i 156 Konstytucji – członkowie RM w tym Premier za naruszenie Konstytucji, ustaw, a także popełnienie przestępstwa w związku z czynnościami służbowymi stają przed TS, natomiast popełnienie przestępstwa nie związanego z wypełnieniem czynności służbowych oznacza, że albo zostanie potraktowany członek RM jak każdy z nas, albo też skorzysta z immunitetu przysługującemu mu z innego tytułu, czyli np. Premier jest posłem RP, a zatem w tym względzie przysługuje mu jeśli chodzi o popełnienie zwykłego przestępstwa immunitet formalny wynikający z bycia posłem.

Jest jeszcze kategoria urzędników, którzy na mocy art. 198 korzystają z immunitetu jaki stanowi perspektywa pociągnięta do odpowiedzialności przed TS, a mianowicie za naruszenie Konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swego urzędowania odpowiedzialność Konstytucyjna przed TS ponoszą oprócz Prezydenta i Premiera i członków RM, prezes NBP, Prezes NIK, członkowie KRRiTV, którym prezes rady ministrów powierzył kierowanie ministerstwem oraz naczelny dowódca sił zbrojnych. Przepisy Konstytucji przyznają także w szerokim zakresie immunitet formalny i przywilej nietykalności takim podmiotom ja RPO, np. prezes KRRiTV, a więc ta grupa urzędników odgrywających szczególną rolę w państwie jest tu stosunkowo liczna, ale kształt ich immunitetów odpowiada stale tej samej postaci, a mianowicie wiąże się to wyłącznie z immunitetem formalnym i przywilejem nietykalności, natomiast nie ma tu immunitetu materialnego.