1. Zakres historii myśli socjologicznej.

Historia myśli socjologicznej dotyczy zagadnień związanych z  rozwojem problemów socjologicznych znajdujących się w ośrodku zainteresowań socjologii współczesnej. Obejmuje myślicieli, którzy podejmowali takie problemy, nawet jeśli sami nie uważali się za socjologów lub nawet nigdy o socjologii nie słyszeli (gdyż w ich czasach takim pojęciem nie posługiwano się). Filozofowie podejmują w swoich rozważaniach problemy dotyczące kształtowania się, powstawania społeczeństwa / państwa, a także problem wolności, ustrojów i władzy.

1. Przydatność studiowania myśli socjologicznej według Jerzego Szackiego.

• Wszelkie idee poznawania społeczeństwa są częścią społeczeństwa

• Historia myśli socjologicznej uczy nas(przyszłych socjologów) obserwacji społecznej- dokonania starożytnych filozofów niewiele się zdezaktualizowały. Historia wiedzy socjologicznej nie jest teorią układającą się w hierarchii lepszy- gorszy.

• Studiowanie historii myśli socjologicznej jest treningiem w rozumieniu cudzych idei.

1. Rewolucje w rozwoju myśli socjologicznej.

• Szkoła sofistów(zastanawiali się, dlaczego ludzie są sobie nierówni) V w. n.e.:

  • Nie mają jednolitej koncepcji człowieka

  • Kwestionują różnice społeczne- różnice społeczne zostały stworzone przez człowieka, źródłem nierówności jest przemoc; nierówności mają charakter umowny

  • Sfera przyrody jest strefą praw nienaruszalnych, natomiast sfera społeczeństwa jest strefą konwencjonalną

Poglądy sofistów dotyczące nierówności społecznych były bardzo mocno krytykowane- Platon uważał, że nie ma nic naturalniejszego niż różnice społeczne, natomiast Arystoteles uważał, że nierówności są dziedziczone, nikt tych różnic nie stwarzał- nie mamy na nie wpływu.

• John Locke(1689)

  • Gdy państwo nie istnieje to społeczeństwo nadal trwa

  • Gdy nikt nie rządzi to ludzie zachowują pewne związki

• August Comte

  • Tworzy nazwę „socjologia”

  • Podobieństwo socjologii do nauk ścisłych(do XX w.)

  • Każda z nauk ma swoją metodę badawczą- socjologia posługuje się metodą historyczną

1. Status historii myśli socjologicznej z punktu widzenia naukoznawstwa

Historia myśli pełni funkcje bazy faktów, na podstawie,  których badacz samodzielnie, poprzez: odkrywanie i tworzenie nowych rzeczy i zjawisk, wykrywanie powiązań między faktami, w sposób twórczy i samodzielny dochodzi do prawdy, tworząc hipotezy. Należy jednak pamiętać, iż wystawione hipotezy nie muszą dawać gwarancji najlepszego rozwiązania.

1. Ideał wychowawczy zawartych w dziełach Homera i jego krytyka przez Platona.

Wychowawcę narodowego uważano Homera. Z jego utworów uczono nie tylko pięknej wymowy i bogatego słownictwa, ale także miłości do ojczyzny i

tradycji narodowej.

Krytyka Homera jest w pytaniu 6.

1. Narzędzia zapewniające skuteczność wychowania według Platona.

Państwo powinno czuwać nad właściwym doborem rodziców; nie dopuszczać

do płodzenia dzieci przez rodziców w niewłaściwym wieku. Matki miały być w wieku od

20 do 40 lat, a ojcowie od 30 do 50 lat. Kobietom ciężarnym winno się zapewnić spokój

(nie dopuszczać do silnych wzruszeń i zapewnić potrzebny ruch).

Dzieci po urodzeniu stawały się własnością państwa; miały być wychowywane w

domach dziecka, pod opieką odpowiednio wyszkolonych nianiek. Matki w okresie karmienia

miały dochodzić o wyznaczonej porze i za każdym razem karmić inne niemowlę , aby nie

przywiązywać się do swoich dzieci. Niańki miały pilnować zdrowia dzieci i czuwa nad ich

bezpieczeństwem; dla łagodzenia strachu i płaczu miały je kołysać .

Systematyczne oddziaływanie wychowawcze rozpoczynało się od 3 roku życia.

Teraz odpowiednio przygotowane wychowawczynie (pedagogika przedszkolna) miały

organizować dla nich stosowne gry i zabawy na wolnym powietrzu, opowiada specjalnie

dobrane bajki i wierszyki, uczy muzyki. Należy stronić od muzyki zniewieściałej,

zmysłowej, żałobnej; powinna by prosta i rytmiczna. Zabawy, oznaczone przez państwo,

maj kształcić dziecko, odkrywać jego charakter i uzdolnienia. Ich dopełnieniem

ma być gimnastyka, która powinna dawać dziecku poczucie własnej siły, rozwija miało i

wyzwala energię .

W tym okresie - do 6 roku życia chłopcy i dziewczęta miały być wychowywane

razem. Główne zajęcia to ćwiczenia gimnastyczne i taniec oraz deklamacje i śpiewy.

Zajęcia te miały uczy dyscypliny, umacnia zasady moralne i smak estetyczny. We

wszystkich tych działaniach chodzi o zachowanie harmonii i równowagi między

wychowaniem fizycznym i duchowym.

Duże znaczenie przywiązywał Platon do higieny osobistej i odpowiedniego

żywienia. Tu odwoływał się do zaleceń i wskazań ówczesnej medycyny (Hipokratesa).

Od 7 do 10 r. życia rozpoczyna a si nauka szkolna. Pierwsze trzy lata zajmować

miała nauka czytania, pisania i rachunków; następne trzy lata obejmowały: wykształcenie

literackie i muzyczne obejmujące grę na lutni oraz deklamację przy

akompaniamencie muzyki. Wykształcenie literackie miało opiera si na żywym słowie,

wchłanianym przez pamięć (w ten sposób dochodzi do wiązania wiedzy z duszą ). Pismo jest

szkodliwe, psuje pamięć , utrudnia przyjmowanie słów przez dusze . Utwory śpiewane i

deklamowane winny zawiera pochwa bogów, bohaterów narodowych i różnych zalet

moralnych. Należy dobiera je z wielką ostrożnością , bo zwykle tworzą je poeci dla

dorosłych, a nie dla dzieci. Roi się w nich od scen i pojęć niepedagogicznych, często wręcz

niemoralnych. Nawet Homer winien by czytany w wyjątkach (cenzura).

Bardzo wielki nacisk kładł Platon na naukę matematyki. W elementarnym zakresie

miały się jej uczyć wszystkie dzieci. Na tym poziomie winna być dopasowana do potrzeb

wojska, do handlu, rolnictwa i żeglugi. Na wyższym poziomie, stawa a się przedmiotem

formalnego kształcenia, narzędziem rozwoju pamięci i samodzielnego myślenia.

Dzięki wykształceniu matematycznemu umysł ludzki poznać może nie tylko

przedmioty realne, ale także świat idei. Tylko umysły zdolne do matematyki mogły być

dopuszczone do studiów filozoficznych. Do nauki nie wolno zapędzać przymusem.

Fizyczną zręczność pisania - i posłuszeństwo prawom, można wymusi słą , ale sztuki

wolne i nauki żadnej z takiego sposobu nie wynoszą korzyści .

Młodzież trzeba trzymać na wodzy przez rozwijanie w niej poczucia honoru i

wstydu.

W pracy wychowawczej najwięcej czasu i wysiłku trzeba poświęcać młodzieży

zdolnej. Silne bowiem namiętności i wielkie wady bywają u natur zdolnych, a nie u miernot,

dlatego zdolni, jeśli się na skutek niestarannego wychowania zepsują , grożą społeczeństwu

ogromnym niebezpieczeństwem.

Od 18 do 20 roku życia chłopcy mieli przechodzić do efebi . Teraz całkowicie

eliminowano naukę umysłową . Zajmowano się wyłącznie wychowaniem fizycznym, lecz

nie po to, aby przygotowywać ich do zawodów sportowych, ale wyłącznie dla potrzeb wojny;

do ćwiczeń gimnastycznych dodawano zapasy, walki w ciężkiej zbroi, odbywano marsze,

uczono jazdy konnej i polowania, przyzwyczajano młodzież do wysiłku i pokonywania trudów, uczono umiejętności podporządkowania się interesom zbiorowości.

Platon nie uznawał rozwijania wrażliwości na cierpienie, na choroby i ułomności .

Kto nie jest zdolny do dzielności - niech umiera.

W okresie efebii miała następować selekcja chłopców. Najbardziej zdolni i

wartościowi mieli być przeznaczeni do dalszej edukacji. W tym celu miano ich poddawać

różnym próbom, np. odwagi, wytrzymałości, cierpliwości, odporności na pokusy itp. Ci,

którzy przeszli je zwycięsko, rozpoczynali 10 letnie studia poświęcone zgłębianiu

matematyki. Ona miała być wstępem do filozofii. Nauka filozofii miała trwa 5 lat (do 35

roku życia). Cała ta edukacja miała doprowadzić do poznania istotnej mądrości, skierowanej

na poznanie człowieka, pozwalającej na zgłębienie idei najwyższego dobra prawdy.

Po ukończeniu studiów (zupełny brak nauk przyrodniczych), przechodzili wszyscy

na 15 lat do życia praktycznego, czyli do prac w wojsku i w urzędach cywilnych, gdzie

mieli nabrać doświadczenia i być dopiero teraz, w 50 roku życia, stanąć mieli u steru spraw

państwowych.

Z tej platońskiej teorii zostało ludzkości głębokie przekonanie o niezmiernie ścisłej

łączności wychowania z polityką i ustrojem państwa.

7. Funkcje rodziny i własności prywatnej wg Platona.

Platon uważał, że każda instytucja społeczna ma swoje ukryte funkcje. Podaje przykład rodziny oraz własności prywatnej oraz to jak oba czynniki wpływają na jednostkę rządzącą i państwo. Rodzina jest wartością, jest czymś naturalnym, jednak przeszkadza w sprawnym funkcjonowaniu państwa, dlatego trzeba ja znieść, gdyż Platon przedkładał dobro państwa nad dobro jednostki/społeczeństwa. Własność prywatna- prowadzi do nieporozumień i wojen.

8.Czynniki destabilizujące państwo wg Platona.

• zróżnicowanie majątkowe: uważał, że jeżeli społeczeństwo jest podzielone na mocno bogatych i mocno biednych to tak, jakby nie było jednego, lecz dwa państwa.

• Indywidualizacja: im bardziej jednostki są niepowtarzalne, tym bardziej jest to niebezpieczne dla społeczeństwa jako całości; trzeba ujednolicić przekonania zbiorowe; każda zmiana oznacza zło, wartością jest stabilność

• Niewłaściwy podział pracy: niewłaściwe osoby sięgają po włądzę; każdy ma swoje miejsce w społeczeństwie wg talentów i umiejętności, a nie wg warstwy społecznej w której się urodził

• Wielkość państwa: nie może być za duże, bo komplikuje podział pracy, ale też nie może być zbyt małe, bo będzie słabe

• Położenie państwa: nie obok morza, skąd napływają obcy; Platon nie lubił żeglarzy i kupców, którzy wprowadzali zamęt, byli chytrzy, dokonywali gwałtu w mowie i mącili w głowie

• Nowinki w sztuce: wszelka zmiana w stylu muzyki, łamanie ogólnych zasad pomału wchodzi w zwyczaj i zaczyna burzyć obyczaje, sposób bycia, potem prawo, ustrój polityczny; dlatego Platon przewidywał w państwie idealnym drobiazgową kontrolę na wszystkimi sferami życia jednostek, pozbawiając je praw do wszelkich ekstrawagancji, które są zagrożeniem dla ustalonych zasad ładu społecznego.

9.Pozycja jednostki w starożytnej Grecji w świetle mitologii i twórczości dramatycznej i jej zmiana u Platona.

Pozycja jednostki w starożytnej Grecji

Władza człowiek przeznaczenie(fatum)

przymusu

bogowie

(posiadają namiętnośći, których chcą się wyrzec ludzie, np. są zazdrośni, pyszni, próżni, gniewni)

Świat jest pozbawiony indywidualności. Tak naprawdę całe życie zależy od woli bogów. Przyszłość wpływa na to, co się dzieje w teraźniejszości – fatum, mimo to, ludzie są odpowiedzialni za swoje czyny.

• na los człowieka w starożytnej Grecji wpływają trzy zasadnicze czynniki:

  1. Bogowie- są targani namiętnościami, których ludzie chcą się wyzbyć. Człowiek w ich rękach jest niemal bezwolną zabawką, pionkiem używanym w rozgrywkach między nimi.

  2. Władza- jest formą przymusu. Rzadko stanowiska piastują ludzie do tego predysponowani.

  3. Fatum- siła, która kieruje ludzkim losem, sprawia, że człowiek od momentu narodzin, aż do chwili śmierci postępuje zgodnie z własną wolą, ale skutki tych działań i tak zostały zapisane w gwiazdach. Przeznaczenie jest nieuniknione.

Pozycja jednostki wg Platona

Znika przeznaczenie

(mówi o woli człowieka i jej mocy na jednostki)

człowiek władza (jako wychowanie, a nie przymus)

bogowie

(reinterpretacja wyobrażeń o bogach)

- prawdziwa wiedza nie jest pochodzenia empirycznego, jest tylko mniemaniem

-prawdziwa wiedza jest racjonalna, pochodzi z rozumu

• świat materialny jest odbiciem świata ideii

• teoria bytu; wg Platona tylko idee były wiecznym bytem

• idea=słowo po grecku „Na początku było słowo. A słowo było u Boga.”

• wg Platona by zmienić kondycję człowieka w starożytnej Grecji należy:

  1. Zmienić wyobrażenie o bogach. Bóg powinien być z natury dobry, a więc jego dziełem są także rzeczy jedynie dobre- nigdy złe. W celu realizacji tego postulatu należy ocenzurować mitologię i sztukę, tak, aby ich przesłanie i przekaz wychowywały nowego obywatela.

  2. Zmienić model sprawowania władzy. Władza ma przede wszystkim wychowywać obywateli, a nie stosować wobec nich przymus. Władza powinna być sprawowana przez ludzi uzdolnionych w tym kierunku a nie jedynie przez arystokratów, lub przypadkowe osoby.

Zlikwidować bzdurne fatum. Dzięki temu ludzka aktywność nabiera sensu.

10. Twórczość Homera, Hezjoda, Arystofanesa jako źródło wiedzy socjologicznej.

Homer:

Iliada obrazuje pewien styl myślenia, który różni się od obecnego stylu myślenia. W Iliadzie nie chodzi o jednostki. Wzór idealny wojownika- Achilles, Hektor. Nasz styl myślenia nie jest naturalny. Jednostka ma być ucieleśnieniem cech ogółu. Cnoty, które mamy uprawiać zależą od miejsca w strukturze społecznej; Iliada pokazuje hierarchizację społ. Greckiego.

Hezjod:

„Prace i dnie”(spisane z punktu widzenia warstwy chłopskiej); pisze o szlachcie i przedstawia inny punkt widzenia; praca jest cnotą, nie degraduje człowieka, praca fizyczna bogactwo cnota; pisze w 1 os.; szlachta okazuje się być niesprawiedliwa (inaczej niż u Homera); mit o Prometeuszu przewija się w dziejach Hezjoda; kupiec i żeglarz to podejrzane zawody wg niego, bo używają specyficznego języka, np. w celu reklamy.

Arystofanes:

Twórczość komediowa: przejaw demokratyzacji życia; występowali na scenie ludzie spoza wyższych warstw; komedia znika i pojawia się dopiero w XVII w.

• Z ‘Iliady’ jasno wynika, że coś takiego jak jedna moralność nie istniało. Dla każdej warstwy społecznej istniał inny system wartości i norm postępowania. Inne wzory zachowań obowiązywały chłopów, inne szlachtę a jeszcze inne kupców, królów, rzemieślników itp. Były drobiazgowo określone i bezwzględnie przestrzegane. (podobny sposób myślenia odnajdziemy jeszcze w społeczeństwach Xix naszej ery)

• ‘Prace i dnie’ Hezjoda napisane są z perspektywy chłopów. Od szlachty odróżniał ich pakiet przywilejów politycznych. U Homera znajdziemy wyidealizowany obraz szlachty, u Hezjoda natomiast arystokraci przedstawieni są negatywnie (obraz prawdziwy?). Hezjod nawoływał, by spisać prawo (szlachta nie mogłaby manipulować prawem zwyczajowym). U Hezjoda silnie zaakcentowana jest teoria, że praca fizyczna nie degraduje człowieka (niepopularna wśród szlachty).

• Arystofanes uważał, że ustrój starożytnej Grecji jest zdegenerowany. Demokracja-rządy głupiego ludu były groźne dla państwa.

11.Socjologia opisowa i normatywna w twórczości Platona.

Socjologia opisowa- rekonstruuje co ludzie myślą i dlaczego tak myślą.

Socjologia normatywna – mówi o tym jakie społeczeństwo powinno być.

12.Platońskie pojęcia „wiedzy”, „cnoty” i ich związek ze „sztuką polityczną”.

Państwem powinni rządzić najmądrzejsi, a więc filozofowie, ponieważ jedynie oni posiadają prawdziwą wiedzę. Tylko oni potrafią odtworzyć w umyśle wizję idealnego państwa, do którego realizacji będą dążyć. Teoria cnoty, nawiązująca do podziału duszy na 3 części. Każdej części duszy odpowiada właściwe jej dobro. Zadaniem części rozumnej jest osiągnięcie mądrości, zadaniem niższych części jest podporządkowanie się rozumowi: popędliwość osiąga to poprzez męstwo (stałość), a pożądliwość poprzez umiarkowanie (panowanie nad sobą). Harmonię między częściami duszy gwarantuje cnota sprawiedliwości. Koncepcja ta została przyjęta przez chrześcijaństwo pod nazwą czterech cnót kardynalnych.

13. Prefunkcjonalizm Platona

14. Przyczyny degeneracji klas dominujących wg Platona.

15. Nowe zasady kształtowania struktury społecznej wg Platona

16. Arystotelesowska krytyka platońskiej teorii wychowania.

Arystoteles w II ks. Polityki dokonuje krytyki platońskiej koncepcji państwa. Stoi na stanowisku, że zasady ogólne i prawa obowiązujące w polis winny troszczyć się o indywidualnego i jednostkowego człowieka. Korzystne jest, bowiem by każdy w państwie wykonywał to, do czego ma predyspozycje i zdolności. Jest to użyteczne nie tylko dla jednostki, ale również dla całej wspólnoty. „Arystoteles – pisze G. Reale – chce takiego państwa, które byłoby na miarę człowieka” (G. Reale, 1996, s. 521). Stąd celem państwa jest zapewnienie szczęścia jej obywatelom, zaś za je osiągnięcie odpowiadają politycy i uprawiana przez nich polityka. Szczęście państwa to cnota poszczególnych obywateli. I tu można wykazać niekonsekwencje systemu Stagiryty. Po pierwsze do grupy obywateli polis, nie zalicza on wszystkich wolnych mieszkańców państwa-miasta, lecz tylko czynnie uczestniczących w życiu politycznym (Arystoteles, 2001, 1278 a 3). Po drugie, zgodnie z tradycją, „na siłę” udowadnia, że niewolnictwo jest stanem naturalnym, jako konsekwencja wojen z barbarzyńcami (taki wniosek nie wynika z antropologicznych i etycznych pism Arystotelesa. W Etyce nikomachejskiej jednak czytamy:

 „niewolnik jest narzędziem, a narzędzie nieożywionym niewolnikiem”

 Po trzecie, potępia on pracę fizyczną, jako wykonywaną przez niewolników. Uważa on, że powoduje ona otępienie władz intelektualnych człowieka i w konsekwencji niewrażliwość na sprawności i cnoty (Arystoteles, 2001, 1339 a). To absurdalne podejście do pracy fizycznej ma swoje konsekwencje. Jak pisze S. Kot (1996, s. 66): „pogarda zajęć stanów niższych od Greków przeszła do kultury europejskiej, wywołując przekonanie, że istnieć musi związek między rodzajem pracy człowieka, a jego wewnętrznym usposobieniem i charakterem”. Odpowiedzią na tego typu rozumowanie, jest miedzy innymi XIX i XX wieczna krytyka materializmu dialektycznego, głosząca, że praca intelektualna nie stanowi dużej wartości, a same osoby, które się nią zajmują nie są godne należytego szacunku.

Państwo, by funkcjonowało musi posiadać różne warstwy i funkcje społeczne. Na samym dole drabiny społecznej Arystotelesa stoją kolejno: rolnicy, dostarczający żywności, następnie: rzemieślnicy, który wytwarzają narzędzia i inne artykuły; wojownicy, którzy bronią przed zagrożeniem wewnętrznym i zewnętrznym; kupcy – pomnażający zamożność; radni, którzy ustalają zasady funkcjonowania wspólnoty polis; oraz kapłani, odpowiedzialni za sprawowanie kultu. Członkowie państwa miasta winni piastować stanowiska w zależności od własnych predyspozycji intelektualnych i wykształcenia. Wychowanie dla wszystkich winno być jednakowe, ponieważ nie wiadomo jakie stanowisko będzie piastował uczeń w przyszłości. Te same osoby mogą pełnić różne obowiązki we właściwym sobie czasie, np. w młodości – wojskowe, następnie mogą piastować urząd radcy lub kapłana. W obywatelach należy wyrobić umiejętność słuchania (u młodych) i rozkazywania (u starszych).

            „Wszelkie sprawności i kunszty – pisze Stagiryta – wymagają pewnego uprzedniego przygotowania i wyrobienia do spełnienia związanych z nimi czynnościami; potrzeba tego również i do uprawiania cnoty” (Arystoteles, 2001, 1337 a).

 Kolejnym słabym punktem jego teorii wychowania jest elitarność. Nie jest ona przeznaczona dla wszystkich stanów polis. W ten sposób klasy niższe są wyłączone z wychowania. Nie sposób nie zgodzić się z tym, że Arystoteles dokonuje selekcji społecznej, jednym przyznając prawo do godnego życia, drugich zaś spychając na margines społeczny (G. Reale, 1996, s. 523).

Dzieci do piątego roku życia znajdują się pod opieką rodziców. Nie powinno się zmuszać ich do pracy fizycznej ani nauki. Arystoteles zaleca hartowanie dzieci, oraz ruch fizyczny. Zabawy dla dzieci i młodzieży powinny być właściwie dobrane, stosownie do wieku i poziomu odbiorcy. Nie powinny zawierać scen demoralizujących. Dotyczy to także przedstawień teatralnych i rzeźb. Do sztuki zawierającej takie sceny lub treści można dopuszczać tylko młodych ukształtowanych moralnie i psychicznie. Celem sztuki jest katharsis, czyli oczyszczenie od namiętności i uczuć (Arystoteles, 2001, 1341 b 32 – 1342 a 16). Wydaje się, że katharsis ma również na celu oczyszczenie od złych postaw moralnych (P. Jaroszyński, 1995) i pełni rolę jaką w filozofii realistycznej przypisuje się metanoi (M. Gogacz, 1985, s. 147 i nn.). Stagiryta zaleca również umiar przy ucztowaniu i zabawach oraz spożywaniu alkoholu. W stosunku do młodzieży nadużywającej alkoholu, nie stroniącej od zabaw i uczt, zaleca stosowanie kary chłosty, którą uznaje za środek lecznicy (Arystoteles 1996a, 1104 b). Od końca siódmego roku życia do okresu dojrzewania dzieci uczy się gimnastyki, muzyki, gramatyki i rysunku. Zaś od okresu dojrzewania do 21 roku życia uczniowie poznają reguły funkcjonowania państwa i nauki filozoficzne.

Wychowanie ma urzeczywistniać „ideały” wyłożone w Etyce, szczególnie prowadzić do kontemplacji intelektualnej. Wychowanie obejmuje każdą część człowieka, ciało, popędy, instynkty, a przede wszystkim duszę rozumną. Zarówno Platon jak i Stagiryta są zgodni, że pieczę nad szkołami powinno mieć państwo

17 Arystotelesowska koncepcja podziału nauk

Arystoteles dokonał trychotomicznego podziału nauk:

• teoretyczne - których celem jest formułowanie wiedzy dla niej samej (metafizyka, fizyka i matematyka)

• praktyczne - których celem jest formułowanie wiedzy dla osiągnięcia doskonałości moralnej (etyka, polityka)

• pojetyczne (wytwórcze) - których celem jest formułowanie wiedzy, za pomocą której można wytwarzać określone przedmioty.

W opinii Arystotelesa, nauki teoretyczne są najbardziej wartościowe, a tym samym najwyżej usytuowane w hierarchii, ze względu na fakt, że opisują wiedzę dla samej wiedzy. Wśród nauk teoretycznych, największą wartość reprezentuje metafizyka, która dąży do zaspokojenia tylko i wyłącznie ludzkiej potrzeby czystego poznania.

18. Zadania polityki i etyki w świetle arystotelesowskiej koncepcji człowieka.

Polityka
-Zdaniem Arystotelesa człowiek jest zwierzęciem politycznym– jest stworzony do życia w państwie.
-człowiek jest istotą społeczną i do współżycia z innymi się narodził", "[...] człowiek z natury swej jest istotą przeznaczoną do życia życiem społecznym

-Istnieje materia i forma. Materia- substancje cielesne, komórka. Forma- człowiek jest istota polityczna, organizm musi realizować formę czyli człowiek jest obywatelem państwa

Etyka
- Każda jednostka powinna dążyć do szczęścia, które jest dobrem ostatecznym, polega na zdobyciu właściwego ludziom rozumu innego niż rozum zwierząt i postępowanie wg niego, by osiągnąć szczęście należy t żyć moralnie. Przestrzegać norm etycznych i żyć cnotliwie.
- człowiek jest istotą społeczną i do współżycia z innymi się narodził", "[...] człowiek z natury swej jest istotą przeznaczoną do życia życiem społecznym
-wspólnota państwowa(a w tym ludzie ja tworzący) ma na celu, nie współżycie, lecz piękne uczynki. Nie tworzyłaby jeszcze państwa, gdyby nie zespalało jej wspólne dążenie do cnoty3.
- CNOTY ETYCZNE – prowadzą do opanowywania impulsów w samej duszy. Tzw. Złote środki(Łagodność, męstwo, wstyd, umiarkowanie, oburzenie, hojność, szczerość, przyjaźń, godność, wielkoduszność)

19. Przyczyny powstania państwa wg Arystotelesa.

Państwo jest tworem naturalnym, człowiek dąży do jego stworzenia i doskonalenia gdyż nie jest zdolny do życia w pojedynkę. Każdy ma powierzone jakieś zadania a ich realizację zapewnia związek z innymi. Państwo nie jest wspólnotą powołaną do prowadzenia wojen, gromadzenia bogactw ale wspólnotą sposobu życia.

Małżeństwo => rodzina => gmina => polis

Państwo powstaje w sposób naturalny. Forma państwa skłania ludzi do stowarzyszenia. Państwo to wspólne dążenie do cnoty, jest to istotne ponieważ człowiek nie może żyć w izolacji gdyż jako jednostka nie jest samowystarczalna. Pełną samowystarczalność można osiągnąć dopiero żyjąc w państwie. Państwo jest tworem naturalnym nie jest w żaden sposób skonstruowane. Powstaje dla umożliwienia życia a istnieje aby życie było dobre.

20. Najlepszy ustrój polityczny wg Arystotelesa.

Wg Arystotelesa nie ma jednego ustroju pasującego do wszystkich epok, społeczeństw, państw, ponieważ zmieniają się okoliczności. Istnieje tyle ustrojów ile jest uszeregowań według cech wyróżniających ludzi Ustrój musi być odpowiednio dopasowany. Odrzuca on pogląd Platona o ustroju najlepszym w sensie absolutnym ( wcielany w życie w odpowiednim miejscu i czasie). Takiego ustroju nie ma różne okoliczności przyczyniają się do wprowadzenia odmiennego ustroju. Nie ma ustroju który byłby odpowiedni dla wszystkich państw.

Wyróżnił trzy właściwe ustroje : - królestwo (rozsądne rządy jednostki)

- arystokrację (rządy leżą w rękach grup wybitnych obywateli)

- politeję (panuje stan średni)

Ustroje zdegradowane : - tyrania (nieograniczona władza jednostki)

- oligarchia (rządy najbogatszych)

- demokracja (władza ludu)

21. Definicja rodziny wg Arystotelesa. Funkcje stanu średniego.

Rodzina „z natury istniejąca wspólnota utrzymująca się trwale dla codziennego współżycia”

Rodzina jest najważniejsza i składa się z czterech podstawowych elementów

1. Mąż, żona

2. Ojciec, dzieci – ojciec decydował czy uznaje dziecko za swoje czy też nie

3. Pan i niewolnicy

4. Sposób zdobywania potrzebnych do funkcjonowania rodziny rzeczy

Stan średni stanowi ostoję ładu i społeczną bazę dobrego ustroju, zdolnego uniknąć skrajności oligarchii jak i demokracji

22. Sposoby zdobywania bogactw oraz funkcje bogactwa wg Arystotelesa.

Istnieją trzy sposoby zdobywania bogactw

1. Naturalny, bezpośredni (łatwy, pasterstwo, myślistwo )

2. Pośredni (na zasadzie wymiany naturalnej)

3. Nienaturalny (wymiana za pośrednictwem pieniądza)

Pieniądz psuje ludzi. Akceptuje tylko pierwszy sposób bogacenia. Wzmaga proces potrzeb, stają się wtedy nienaturalne i niemożna ich zaspokoić.

23. Opis struktury społecznej u Arystotelesa.

Arystoteles widział strukturę społeczną w wielu wymiarach

1. Zbiór rodzin (społeczności lokalnych)

2. System klas ekonomicznych (ze względu na stały majątek bogaci – biedni, stan średni)

3. Układ grup statusowych

4. Zespół swego rodzaju stanów

5. W państwie istniej podział struktur społecznych ze względu na pełnione funkcje. Jest grupa produkująca żywność np. rolnicy, rzemieślnicy. Arystoteles twierdzi że jest lud pracujących i niepracujących. Wymienia także grupę bogatych i biednych, między nimi znajduje się klasa średnia. Ma ona za zadanie stabilizację państwo i ustrój.

Podział społeczeństwa ze względu na funkcje:

• Rolnicy

• Rzemieślnicy

• Kupcy

• Wyrobnicy

• Stan żołnierski

• Stan kapłański

• Zamożni (majątkiem służą państwu przy dźwiganiu ciężarów)

• Wysocy urzędnicy państwowi i ludzie którzy bezinteresownie poświęcają się władaniu państwem

Podział społeczeństwa na grupy różniące się stopniem zamożności. Podział najostrzejszy gdyż niemożna być jednocześnie biednym i bogatym.

• biedni

• bogaci

• stan średni

. 29. Rola łaski w życiu człowieka wg św. Augustyna i św. Tomasza.

- św. Augustyn wnioskował, iż pewni ludzie rodzą się z łaską i dzięki temu niosą oni dobro przez życie, a inni są pozbawieni łaski, już od urodzenia i dlatego też są źli,

- warunkiem tego by człowiek czynił dobro jest łaska,

- dobrzy są jednak jedynie ci, którzy zostali obdarowani łaską przez Boga, a źli to ci, którzy łaską nie zostali obdarowani,

- łaska jest czymś tak wielkim, że nie ma ludzi naprawdę godnych łaski.

- św. Tomasz powołuje się na słowa św. Piotra, że łaską Bożą może być smutek; tylko w jego mocy leży siła nawrócenia;

- Łaską jest jednak również odpuszczenie grzechów, czyli usprawiedliwienie grzesznika. Także wewnętrzne pomoce, prowadzące do uzdrowienia 'chorego na grzech'. Myśleniem św. Tomasza kieruje zasadą: „nic dobrego bez łaski” - każde dobro, które poznajemy i otrzymujemy objawia się nam jako łaska.  

30. Koncepcja prawa św. Tomasza.

św. Tomasz z Akwinu wprowadził w swojej filozofii ideę jednolitego systemu prawa rządzącego światem;

- doktryna trzech rodzajów prawa, zbudowanych hierarchicznie: wszelkie prawa są przejawami jednego prawa Bożego i są z nim zgodne,

- na szczycie znajduje się: 1. prawo wieczyste – tkwi w Bogu,

2. prawo naturalne – jest to prawo boskie odbite w przyrodzie i w ludzkim umyśle,

3. prawo ludzkie ( pozytywne ) – powstaje spontanicznie tam, gdzie ludzie posługiwali się rozumem, jest to konkretyzacja prawa naturalnego.

- prawo to jest ustanowione na jeden cel – Boga, którego podlega wszystko.

31. „Socjologizm” koncepcji Tomasza z Akwinu.

- inaczej: socjologizm etyczny: wyeliminowanie z etyki kategorii powinności i zastąpienie jej badaniem tego, co ludzie uważają za powinne.

- Tomasz uważał człowieka za istotę społeczną i polityczną, żyjąca w gromadzie,

- traktuje człowieka, jako byt biologiczny i porównuje go z innymi bytami; na tym tle wychodzi, iż zwierzęta są przystosowane do przyrody, zaś człowiek musi się do niej przystosować za pomocą rozumu,

- uważa, że ludzie są wolni z natury,

- bez społeczeństwa człowiek, nie jest człowiekiem.

32. Struktura społeczna w renesansowej Florencji, a jej ujęcie w pismach Machiavellego.

- W XVI w. we Włoszech i innych krajach Europy następuje wyraźne przyśpieszenie procesów rozkładu kultury średniowiecznej i struktury społecznej; w tym samym czasie kształtują się zręby nowej kultury i coraz szybsze przechodzenie od cywilizacji feudalnej i kościelnej w odniesieniu do swoich społecznych, politycznych i kulturalnych cech, zaś agrarnej o cecha ekonomicznych do cywilizacji narodowej, miejskiej, świeckiej i laickiej w której ekonomiczny punkt ciężkości przesunął się do handlu i przemysłu.

- zmiany w społeczeństwie renesansowym na początku dotyczyły tylko nielicznych grup ludzi. Renesansowe idee społeczne były w związku z tym raczej zapowiedzią niż podsumowaniem zmian w społecznej rzeczywistości. Tym większą rolę grało w nich dziedzictwo antyku dostarczające schematów ułatwiających porządkowanie nowego doświadczenia;

- hierarchia społeczna nie przestaje istnieć, a kontrasty społeczne ulegają nawet zaostrzeniu, odbywa się jednak coraz szybszy ruch jednostek po „drabinie społecznej”, ( 3-krotnie wzrasta populacja miejska ),

- następuje zmiana roli kobiety,

3 grupy:

 - możni – szlachta
- lud – ludzie bogaci, rzemieślnicy, bankierzy, wolne zawody
- plebs.
- Machiavelli ujednostkowia społeczeństwo do tego stopnia, że jedyną więzią między ludźmi okazuje się ich podleganie jednej i tej samej władzy państwowej.

- W polu widzenia Machiavellego znajdują się niemal wyłącznie władca i poddane jego działaniom jednostki ludzkie. Nietrudno też zauważyć, iż państwa nie uważał on - w przeciwieństwie do większości myślicieli wcześniejszych - za wspólnotę naturalną: było ono dla niego kreacją władcy, który okazał się dostatecznie silny i rozumny, by narzucić innym swoją wolę.

- cała struktura społeczna jest integrowana i utrzymywana przez formułę polityczną, mającej zazwyczaj związek z zasadniczo akceptowaną religią,

- ludzie z natury skłonni są tylko do złego, i jeśli nawet zdarza się, że postępują dobrze, to tylko z konieczności. Tylko prawa czynią ludzi dobrymi. Ten, kto rządzi państwem, musi zatem wychodzić z założenia, że ludzie są źli, podli, leniwi, słabi i zepsuci, i nawet rzadko potrafią być złymi w sposób budzący respekt.

- podważenie sztywnego ładu społecznego, opartego na wyznaczonym przez urodzenie statusie, wzrost znaczenia indywidualnych zasług i zdolności, ułatwiony awans społeczny.

33. Koncepcja pochodzenia władzy Machiavellego.

- władca, który był dostatecznie silny, rozumny i potrafił narzucić swoją wolę kreował państwo,

- 3 główne sposoby zdobywania włady:

 - władza dziedziczna, „Księstwa są dziedziczne, jeżeli ród księcia sprawuje rządy przez czas dłuższy.”
- władza zdobyta siłą, poprzez zbrodnie i okrucieństwa - „Utrzyma się przy władzy ten, kto dobrze posługuje się okrucieństwami.”

- władza dzięki przychylności współobywateli.

34. Relacje między sferą społeczną a polityczną w koncepcji Machiavellego

• polityka dostosowuje się do społeczeństwa (zależnie od tego, z jakim ludem ma się do czynienia, taką strategię pełnienia władzy należy przyjąć

• ludzie żyjący w określonym czasie mają pewne nawyki – to od nich zależy, czy można utworzyć republikę

• jedyną więzią między ludźmi okazuje się ich podleganie jednej i tej samej władzy państwowej

• struktura społeczna jest niezależna od władzy (władca powinien to wiedzieć aby móc skutecznie manipulować społeczeństwem)

• Grupy społeczne nie są respektowane w kontekście politycznym

• Celem władzy-ciemiężenie ludu, celem ludu- unikanie ciemiężenia

• Cel ludu, cel możnych i cel władcy się nie pokrywają

35. Determinizm Machiavellego

• podobne okoliczności wymagają podobnych zachowań

• możliwe jest odkrycie reguł działania społecznego, ponieważ okoliczności są powtarzalne, a cechy ludzkie stałe - zachowania ludzkie dają się przewidywać, jeśli mamy odpowiednią wiedzę

36. Definicje i klasyfikacja utopii. Funkcje utopii

• pojęcie „utopia” może mieć dwa znaczenia – 1) miejsce którego nie ma, 2) miejsce szczęśliwe.

• Utopie próbują definiować problemy społeczne z perspektywy klas upośledzonych społecznie

• Utopie działają na zasadzie prostego eksperymentu myślowego – są to teoretyczne rozważania na temat tego jak wyglądałby świat gdyby dokonać zmian w strukturze społecznej

• Rodzaje i funkcje utopii:

1. utopie eskapistyczne (ucieczki) – T. Morus – były pisane ku pokrzepieniu serc aby dać ujście negatywnym uczuciom

2. utopie miejsca – przedstawiające miejsca gdzie rozwiązano problemy

3. utopie czasu – opisujące „złoty wiek”, który już dawno minął

4. utopie ładu wiecznego (Platon) – opisują obietnice i wizje raju, idealnych porządków

5. utopie heroiczne – o których sądzi się, że są do zrealizowania

6. utopie zakonu – mówiące że świat jest, jaki jest, więc trzeba znaleźć niszę. Nie zmienia całości społecznej, ale w ramach całości tworzy ognisko zmiany i dobrego przykładu dla innych

7. utopie polityki (Hobbes, Locke) – utopie, które próbują zmienić całość społeczeństwa

37. Diagnoza problemów społecznych w Anglii XVI w w Utopii Morusa

• Krytyka rodzącej się gospodarki kapitalistycznej

• Chrześcijańska wizja świata

• Zły system prawa karnego- brak związku między karą a przyczyną zła (?)

• Równomierny podział dóbr

Krytyka stosunków społecznych, które panowały w Anglii. Problemy socjalne wsi angielskiej; kosztowność wojen; równomierny podział dóbr.

Lęki, obawy epoki kształtujące kapitalizm; zły system prawa karnego. 

38. Cele społeczeństwa idealnego i sposoby ich realizacji w Utopii Morusa

• Najważniejszy jest czas wolny

• Odrzucenie pracy fizycznej

• Wszystkich trzeba nakarmić żeby sami mieli czas na kontemplację

• Ludzie powinni być nagradzani za zasługi

UTOPIA SPOŁECZNA-nie mająca szans realizacji i nie licząca się z rzeczywistością wizja idealnego, egalitarnego społeczeństwa.  
Z biegiem czasu pojęcie utopia zaczęło oznaczać:  
-wszelkie przeobrażenia idealnych struktur społecznych stanowiące przeciwstawienie sytuacji, w której powstawały.  
-koncepcje przebudowy społeczeństw nie uwzględniające realiów i nie wskazujące środków i sposobów ich urzeczywistniania.  
-wszystkie całościowe obrazy przedstawiające pożądany stan rzeczy  
-gatunek literatury obejmujący utwory, których tematem było życie idealnej społeczności, np. na nie odkrytych jeszcze lądach lub w odległej przyszłości. 

Wspólnie tam gospodarowano, nikt nie zabiegał o osobiste bogactwo, demokratycznie wybierano władze. Odrzucano wojnę, jako metodę rozwiązywania konfliktów. Mieszkańcy wyspy wiele czasu poświęcali uprawianiu filozofii, próbowali ustalić, co jest najważniejsze, najlepsze dla człowieka, zarówno jego ciała, jak i duszy. Praca nie była dla nich uciążliwością: Mieszkańcy Utopii dzielą dobę na 24 równe godziny, z czego tylko sześć przeznaczają na pracę fizyczną, i to w następujący porządku: przed południem pracują trzy godziny i potem jedzą obiad, po dwugodzinnym zaś odpoczynku znów pracują 3 godziny i kończą dzień wieczerzą.
Zwykło się uważać, że to niewielkie objętościowo dzieło stanowi ważne ogniwo w rozwoju idei wspólnej własności między Platonem a utopijnym komunizmem z okresu oświecenia.

39.Natura ludzka a system społeczny według T.Morusa

40.Różnica między utopią T.Morusa(More) i Nową Atlantydą F.Bacona

Utopia Morusa to realistyczny opis renesansowej Anglii,który prowadzi do wniosku ze środki polityczne nie dostarczają rozwiązań do rozwiązania najważniejszych problemów-surowe prawo i jego rygorystyczne stosowanie nie usuną istniejącego zła, jeśli warunki które rodzą zło nie zostaną zmienione. More przenosi punkt ciężkości myśli społecznej z polityki i prawa na organizację humanistyczno-ekonomiczną. Wiedzą o naturze ludzkiej jest odkrywanie co jest jej trwała substancją ,a co stanowi wytwór złego ustroju społecznego .Nowa Atlantyda Bacona to państwo, w którym naczelną zasadą jest niezłomna wiara w potęgę ludzkiego rozumu. To dzięki niemu człowiek może zapanować nad światem, ujarzmiając otaczającą go naturę. Ludzki geniusz gwarantuje, zdaniem Bacona, iż życie mieszkańców Nowej Atlantydy, oparte na rozumowych zasadach i wspomagane przez techniczne wynalazki, układa się w harmonijną całość. Dobrobyt i szczęśliwość Atlantowie zawdzięczają pracy elity, grupy naukowców, tworzących tzw. „Dom Salomona”. Ten swoisty instytut naukowy jest miejscem gromadzenia wszelkiej wiedzy. Morus i Bacon podkreślają znaczenie wielkich państwowych świąt, wspólnych celebracji, których zadaniem jest powszechny zachwyt nad słusznością życia w idealnym państwie oraz nagrodzenie i uhonorowanie szczególnie zasłużonych dla państwa obywateli.

41.Metoda poznania T. Hobbes

U Hobbesa całe wnioskowanie ma charakter dedukcyjny, czerpie wiedzę o ludziach z

obserwacji kiedy państwo jest słabe albo go nie ma.

42.Poznawcze znaczenie teorii prawa naturalnego

Nowozytna doktryna prawa naturalnego była pomostem między mysla spoleczna starozytnosci a sredniowiecza jak również koncepcjami które były typowe dla nowych czasów i nowego społeczenstwa,zawierał sprzecznosci wynikajace z godzenia elementów róznych swiatopoglądów. Wystepowały w twórczosci Locka- jako filozof rozwija teorie poznania zabójcza dla przeslanek teoretyka prawa naturalnego.

43. Związek pomiędzy koncepcją człowieka i państwa u T. Hobbesa

T. Hobbes sądził, że człowiekiem kieruje tylko i włącznie egoizm. Dlatego też skłócone wewnętrznie społeczeństwo wymaga silnej władzy królewskiej, której zadaniem jest zaprowadzenie ładu i porządku. Podstawą tej władzy ma być umowa społeczna w której lud dobrowolnie godzi się na absolutyzm królewski.

T. Hobbes przyjmował, że dominującą cechą natury człowieka jest dążenie do realizacji egoistycznych interesów, nieustanna walka z innymi, traktowanie drugiej osoby jako wroga ("człowiek człowiekowi wilkiem"). Stąd wyrastała potrzeba państwa (władzy zwierzchniej) jako instytucji zdolnej przeciwdziałać walce "wszystkich ze wszystkimi".

44.Źródło i zakres wolności państwa według Hobbesa .(nie wiem czy to o to chodzi)

Państwo jest absolutnym władcą jednostek – suweren otrzymał władzę jakby w darze od ludzi. Prawa władcy-suwerena są niepodzielne. Absolutyzm jest wyrazem woli ludzi i wynika z racjonalnych przesłanek. Stanowi dobrodziejstwo w porównaniu z konsekwencjami potencjalnej anarchii. Dla Hobbesa państwo absolutystyczne było synonimem sprawiedliwości. Twierdził, że mądry władca nigdy nie będzie tyranem. Posłuszeństwo poddanych ustaje w momencie, w którym władca traci możliwość zapewnienia im bezpieczeństwa.

45). Przyczyny powstania państwa wg J. Locke'a

-człowiek i jego natura są pierwotne, a państwo jest wtórne;

-człowiek posiada prawa z natury, nie są one nadawane przez państwo;

-państwo powstało, bo jest to dla ludzi korzystne (ludzie uznali to za rozsądne);

-państwo służy do zabezpieczenia naturalnych praw człowieka.

Okres stanu przedpaństwowego Locke traktował jako epokę pomyślności, w której ludzie rozwijali się w dobrobycie, korzystali z wolności, własności i równości (inaczej niż Hobbes).

Człowiek nie był zdemoralizowany i z ochotą poddawał się prawom natury, mając świadomość, że obowiązują one wszystkich jednakowo. Każdy miał prawo bronić swych praw i karać tych, którzy je naruszali, więc każdy był sędzią własnych spraw, co było niedopuszczalne i mogło wprowadzać nieład społeczny. Tak pojawiła się potrzeba ustanowienia władzy państwowej. Nie było to proste, bowiem ludzie jako istoty niezależne z natury nie mogły być poddane władzy publicznej bez swej zgody. Locke uważał, że prawa naturalne do wolności, życia i mienia są niezbywalne. Nie widział możliwości zrezygnowania z nich w umowie społecznej. Zatem przyjęto, że umowa społeczna umocni te prawa. Umowa miała składać się z dwóch aktów

1)umowa między jednostkami powołującymi społeczeństwo

2) umowa społeczeństwa z władzą tworzącą rząd (państwo).

Tak, więc społeczeństwo istniało wcześniej niż państwo. Rozwiązanie drugiej części umowy nie niszczyło społeczeństwa.

46).Kontraktualizm J. Locke'a

-umowa powinna być jasno sprecyzowana i zapisana w postaci konstytucji,

-sprawowanie rządów powinno opierać się na prawie,

-nie możliwe jest sprawowanie władzy silną ręką,

-władzę sprawuje cała wspólnota, która powierzyła rządzącym jedynie pewne uprawnienia,

-respektowana jest szeroko rozumiana wolność – wypowiedzi, zrzeszeń itp.

-władza pochodzi od jednostek

-władzę tworzą zasady umowy społecznej

-władza może być zabrana jeśli zasady umowy nie są respektowane

-tylko ta władza jest legalna, która może być odwołana przez jednostki

-wg Locke'a zachowanie wolności możliwe jest tylko wtedy, gdy kierujemy się rozumnym zachowaniem

47). Podział władz w państwie i jego przyczyny wg Locke'a

Locke proponował trójpodział władzy:

-ustawodawcza –parlament (Izba Lordów-arystokracja, Izba Gmin- burżuazja), wydaje ustawy, kontroluje władzę wykonawczą i ustanawia sądy.

-wykonawcza- monarcha ( pilnuje wykonywania ustaw, kara za przestępstwa i wykonuje wyroki sądowe)

-feudalna (również monarcha) zajmująca się polityką zagraniczną i obroną kraju, wypowiada wojny i zawiera pokoje, oraz prowadzi stosunki zagraniczne

Monarcha był pozbawiony wpływu na władzę ustawodawczą, umacniało to element demokratyczny.

Władzę dzielimy na ustawodawczą i wykonawczą, aby zapobiec absulutyzacji

48).Rodzaje praw oraz typy nagród i kar wg J. Locke'a

Locke wyznaczył trzy rodzaje praw moralnych:

-prawo boskie: była to miara grzechu, tak samo jak została ustalona przez Boga z karą lub nagrodą pośmiertną;

-prawo państwowe: były to reguły narzucone przez państwo na jego obywateli;

-prawo opinii lub reputacji: kryteria cnot i występków, szacunek lub pogarda od innych współobywateli

Od najwcześniejszych lat, trzeba wyrabiać karność i grzeczność uczniów. Kary surowe, zwłaszcza cielesne wg niego źle wpływają na dzieci. Kara ta poniża dziecko, rodzi w nim zaciętość i obłudę, a dzieci bite stają się tępe i głupie. Proponuje zamiast kar cielesnych rozbudzenie w dziecku poczucia honoru, odpowiedzialności i wstydu za złe postępowanie.

Lock uważa jednak, że wychowanie nie może odbyć się bez karania i nagradzania ( jednak bez kar cielesnych, a nagrodami mogą być pochwały).

Należy wyrabiać w dziecku nawyki postępowania moralnego. Uczyć dziecko by samo potrafiło zapanować nad swoim postępowaniem.

Bicie i wszelkie inne rodzaje niewolniczych i cielesnych kar to NIE te środki karności, jakimi posługiwać się może, kto by chciał wychować mądrych, dobrych i pomysłowych ludzi. Dlatego należy też stosować je rzadko i tylko w wyjątkowych okolicznościach i nadzwyczajnych wypadkach.

Z drugiej strony należy starannie unikać pochlebiania dzieciom przy pomocy nagród w formie ulubionych przyjemnostek.

Należy zwalczać umiejętnie niektóre wady dzieci: kłamstwo, egoizm, zuchwalstwo, pewne skłonności okrucieństwa i pogardę dzieci wobec klas niższych.

49). Zmiany społeczno-demograficzne i polityczne w epoce Oświecenia

Oświecenie był to ruch intelektualny, który był propagowany w całym XVIII wieku. Polegał on na krytyce ustalonych poglądów i postaw, wychwalaniu potęgi ludzkiego umysłu i kulcie wiedzy.

Oświecenie związane było z głównymi prądami, takimi jak: krytycyzm, racjonalizm, empiryzm, deizm, sensualizm, utylitaryzm, ateizm, libertynizm a także absolutyzm. Niektóre poglądy oświecenia zauważalne były już w okresie baroku, jednak to właśnie wiek XVIII doprowadził do uwidocznienia się i powstania scentralizowanej formy tych poglądów. Cały okres oświecenia, jako epoki związany był z wydarzeniami w Europie takimi jak:

- rządy absolutne we Francji i w Anglii,

- rządy dynastii Burbonów, Stuartów.

Oświecenie to epoka, w której do głosu doszły absolutystyczne ambicje władców, wzrosła potęga Rosji za czasów rządów Piotra I, a także Prus za czasów króla – kaprala – Fryderyka Wilhelma I. Coraz ważniejszy głos na arenie międzynarodowej zaczęła mieć również Austria, w której rządy sprawowała Maria Teresa.

Nazwa oświecenia wywodzi się z języka niemieckiego i oznacza wiek oświecony światłem rozumu ludzkiego – Imanuel Kant uznał, że oświecenie oznacza dojrzałość umysłową człowieka.

W wieku XVIII pokładano wiarę w potęgę ludzkiego rozumu. Dlatego też nastąpił silny rozwój nauk matematycznych, przyrodniczych i ścisłych. W oświeceniu możemy wyróżnić kilkanaście nurtów filozoficznych i religijnych. Nurty te swoją genezę posiadają w epoce baroku, jednak to właśnie uczeni oświecenia doprowadzili do ich rozwoju.

Wszystkie nurty filozoficzne, religijne, społeczne, obyczajowe związane były z głównymi dogmatami i cechami epoki, takimi jak rozwój nauk przyrodniczych, rozkwit muzyki, rozwój nauk ścisłych, rozwój szkolnictwa.

Rozwój nauk w oświeceniu, a także jego kultura w Europie związana była z odkryciami fizycznymi, z powstającymi nowymi teoriami i pojęciami w fizyce, których rozwój w XVIII wieku był bardzo silny. W okresie tym powstało wiele nowych teorii – np. teoria względności (Alberta Einsteina), zasady mechaniki. Powstały także nowe gałęzie nauk – chemia, astronomia i ekonomia, a w ślad za nimi pierwsze teorie ekonomiczne m.in. Adama Smitha o podziale ekonomicznym współczesnych państw. Bardzo silnie rozwijała się medycyna – poprzez odkrycia nowych sposobów leczenia, rodzajów lekarstw, wprowadzenie do lecznictwa i odkrycie szczepionki przez Ludwika Pasteur. Zaczęły powstawać pierwsze szpitale, przytułki - wszystko to wymóg długotrwających wojen na kontynencie europejskim. Wprowadzona została również do kultury i nauki oświecenia systematyka roślin, której twórcą był Karol Linneusz. Stworzony został także układ okresowy pierwiastków przez A. Mendelejewa, który od momentu swojego powstania odegrał ogromną rolę wśród nauk fizycznych i chemicznych.

Tak, więc kultura epoki oświecenia w Europie bardzo ściśle związana była z rozwojem nauk ścisłych, praktycznie cała nauka europejska skupiona była na wydarzeniach umysłowych, pracy, nauce. Podobnie rzecz miała się z rozwojem literatury i sztuki epoki europejskiego oświecenia. Te dziedziny kultury także bardzo mocno związane były z charakterystycznym dla epoki rozwojem nauki i poglądami podejścia rozumowego.

Cała kultura oświecenia w Europie odegrała bardzo istotną rolę, miała wielki wpływ na postrzeganie dotychczasowego świata, zupełnie zmieniła obraz człowieka XVIII wieku oraz obraz dotychczasowego świata. Na taki punkt widzenia wpłynęło wiele czynników, m.in. zmiany w stylu kierowania państwem, wiele wydarzeń historycznych – wojny, pokoje, rozejmy czy zmiany granic.

Epoka oświecenia stworzyła nowy styl życia człowieka, była epoką typowo rozumową, dlatego też przez następną epokę i przez kolejnych twórców – była często krytykowana za jej nieumiejętne dostrzeganie potrzeb codziennych ludzi, zbytnią powierzchowności i zajęcie się tylko klasami wyższymi, brak zainteresowania klasą niższą i zwykłym człowiekiem.

50.Charakterystyka filozofii oświecenia:

• Odrzucenie tradycyjnych wartości opartych na wierze

• Krytyka poglądów wcześniejszych

• Największą wartością jest wiedza

• Idea racjonalizmu – rozum odgrywa główną rolę w procesie poznania świata, prawdziwe jest tylko to co da się racjonalnie wytłumaczyć

• Krytyka i odrzucenie kościoła oraz jego dogmatów\

• Rozpowszechnienie się deizmu i ateizmu

• Empiryzm – w poznaniu świata najważniejsze jest doświadczenie

• Humanitaryzm – wszyscy ludzie są równi, mają prawo do wolności osobistej i minimalizacji i godnych warunków rozwoju

• Sensualizm – źródłem wiedzy są wrażenia zmysłowe

51. Społeczeństwo w oświeceniu ukazywano z różnych stron. Idąc za J.J.Rousseau, ludzie z natury byli dobrzy, ale cywilizacja uczyniła z nich złych i zawistnych. Całe zło wychodzi od kultury rozwiniętej przez człowieka, a postęp oznacza dalszą degenerację. Z drugiej strony, Condorcet uznał, że ludzie dążą do postępu. Im dłużej trwa historia człowieka, tym bardziej staje się rozwinięty on i społeczeństwo, w którym żyje, zacierają się granice rasowe i kulturowe, ludzie natomiast dążą do doskonałości. Monteskiusz natomiast, stwierdził, że społeczeństwa nie są tworzone przez ludzi, tylko poprawiane do panujących obecnie warunków. Kształt społeczeństw kształtuje według niego geograficzne położenie danych społeczeństw, co wraz z rozwojem traci na znaczeniu, a zyskują przewagę inne czynniki, takie jak religia czy obyczaje.

52. Rousseau poprzez postęp rozumie głównie rozwój technologiczny. Twierdzi, że z rozwojem techniki następuje degeneracja człowieka jako jednostki, która zostaje przez to zmuszona do życia w grupach. Za najbardziej wyniszczające uważa poszukiwanie wygód. Człowieka sobie współczesnego uznaje za skarłowaciałego i słabego. Rozwój jest wyniszczający dla człowieka (dla przykładu – Rousseau uznaje choroby za wymysł człowieka). Zawsze, gdy rozwój przynosi coś dobrego, to przyciąga też coś negatywnego. Na rozwoju i wyjściu ze stanu natury zależy głównie bogatym.

Condorcet uznaje rozwój za stopniowe dochodzenie człowieka do prawdy absolutnej. Jest ubocznym skutkiem ludzkich działań i nie da się zmienić jego kierunku. Rozwój zawsze prowadzi do czegoś dobrego. Narody stojące na wyższym poziome rozwoju, powinny pomóc w nim krajom mniej rozwiniętym a nawet tym, które uznawane są za niecywilizowane lub barbarzyńskie. Rozwój doprowadzi do osłabienia nierówności społecznych ( niejednakowe bogactwo, położenie ludzi i wykształcenie), lecz nigdy ich całkowicie nie usunie, gdyż było by to szkodliwe dla ludzi. Ludzie wraz z postępem dążą do samodoskonalenia.

53. Monteskiusz oparł swoją metodę poznania na systematycznej obserwacji i porównywaniu faktów. Używał jej by wydobyć prawa rządzące społeczeństwem. Metoda jego związana była z przekonaniem, że prawa natury to stała norma, mogąca służyć do oceny tworzonych przez ludzi instytucji. Prawa można rozpatrywać nie tylko w ujęciu prawa naturalnego, ale warunków, w jakich powstały.

54. Condorcet uważa, że każda rewolucja poprzedza wielkie zmiany w społeczeństwie. Rewolucja jest jednym ze sposobów na usunięcie przeszkód na drodze rozwoju ludzkiego. Wierzy, że rewolucja francuska, umożliwi usunięcie tyranów, blokujących rozwój społeczeństwa i zapoczątkuje zmiany w Europie, mające prowadzić do rozprzestrzenienia się idei wolności i postępu na całą Europę. Uważa, że całe zło rewolucji jest ceną za zniesienie barier postępu.

55. Podstawowe założenia filozofii pozytywistycznej:

POZYTYWIZM – jest to termin niejednoznaczny, to szkoła naukowa , jak i pewien typ filozofii;

- antykrytycyzm- to co „pozytywne” zostało przeciwstawione temu co negatywne, urojone, jałowe, chwiejne, mgliste i destrukcyjne, jako to, co realne, pożyteczne, ścisłe, pewne i konstruktywne; Wg pozytywizmu użyteczna może być tylko wiedza o faktach, dlatego zwrócono się przeciwko filozofii krytycznej prowadzącej do konfrontacji tego, co jest, z tym, co wg filozoficznych zasad powinno, lub mogłoby być;

- krytyka metafizyki i fenomenalizm - Pozytywiści krytykowali tradycyjną filozofię za to, że rezygnuje z poznania w imię iluzorycznego ideału znalezienia ostatecznej odpowiedzi na tzw. pytania najważniejsze. Nauka zajmuje się wyłącznie zjawiskami, więc między metafizyką a nauką jest przepaść; Reguła fenomenalizmu zwracała się przeciwko idei przyczynowości, której np. Comte przeciwstawiał postulat wykrywania praw jako stałych związków, współwystępowania
lub następstwa, pomiędzy obserwowanymi zjawiskami. Fenomenalizm kierował się także przeciwko odwołującej się do bytów nadprzyrodzonych i objawienia oraz pretendującej
do roli prawomocnej wiedzy o świecie;

-naturalizm: przyrodoznawstwo jako nauka wzorcowa - Metody stosowane w naukach społecznych nie różnią się od nauk przyrodniczych; Pozytywizm jest zbiorem zakazów odnoszących się do wiedzy ludzkiej, a próbujących rezerwować „wiedzę” do tych zabiegów, które można zaobserwować rozwoju nowoczesnego prawodawstwa; Motywacja pozytywistycznego naturalizmu:
a) chęć zastosowania w naukach społecznych metod, które wykazywały wcześniej swoją wielką skuteczność w przyrodoznawstwie i uchodziły na skutek tego za jedyne metody naukowe.
b) Pronaturalistyczną argumentację wspierało przekonanie, że tylko nauka zgodna
z wzorami przyrodoznawstwa może być podstawą efektywnej inżynierii społecznej.
c) Nauka pełni rolę wychowawczą.

- fakty społeczne jako rzeczy - Świat społeczny jest niezależny od obserwatora i jest oglądany przez niego od zewnątrz. Badacz życia społecznego powinien występować w roli obserwatora, a nie uczestnika, i powinien się wyzbyć wszystkich uprzedzeń. Powinien on przyjąć postawę przyrodnika,
dla którego badana rzeczywistość jest światem zupełnie obcym.

- badanie faktów bez ich wartościowania - Do zadań uczonego nie należy wartościowanie badanych zjawisk. Niekonsekwencja pozytywistów- wprowadzali do swoich koncepcji „wartościowania utajone”. Przybierały one najczęściej formę wypowiedzi o potrzebach społecznych, o tendencjach rozwoju społecznego, lub innych stosunkach „normalnych” lub „patologicznych”.

- nauka jako podstawa inżynierii społecznej - Praktyczna organizacja- nauka miała umożliwić przewidywanie, ono zaś- kontrolę procesów społecznych zapobiegającą ich żywiołowemu i niszczycielskiemu przebiegowi. Rzecznik „inżynierii cząstkowej” nie pyta o ostateczny cel swoich wysiłków naprawienia świata, ale stara się rozwiązać za pomocą dostępnych środków najpilniejsze problemy, które wywołuje aktualna sytuacja.

56. Pojęcie społeczeństwa wg G. Simmla.

Simmel uważał, że pojęcie społeczeństwa ma dwa znaczenia , które w ujęciu naukowym muszą być ściśle rozróżniane:

- SPOŁECZEŃSTWO to zespół uspołecznionych jednostek, materiał ludzki ukształtowany jako społeczeństwo przez całość rzeczywistości historycznej.

- SPOŁECZEŃSTWO to suma tych form stosunków pomiędzy jednostkami, dzięki którym są one przekształcane w społeczeństwo w pierwszym znaczeniu słowa.

. 57. Formy wzajemnych relacji ludzkich G. Simmla: NIE JESTEM PEWNA

W grupach społecznych można wyróżnić identyczne pod względem formalnym sposoby odnoszenia się jednostek względem siebie. Są to:

-          stosunki podrzędności i nadrzędności

-          rywalizacja

-          naśladowanie

-          podział pracy

-          tworzenie się stronnictw

-          reprezentowanie

-          konsolidacja wewnętrzna

Te formy mogą być identyczne, mimo że kryje się za nimi odmienna treść. Ale może wystąpić również odwrotna sytuacja – treść może pozostawać bez zmian, zaś formy mogą być różnorodne.

58. Simmel wobec historyzmu i psychologizmu w socjologii:

Postępowanie „czystego” socjologa pozostawia na boku konteksty historyczne badanego zjawiska i nie pyta o motywy działania jednostek, któremu to zjawisko zawdzięcza swoje występowanie. Przykładem była Simmlowska Filozofia pieniądza, której osobliwością było uczynienie przedmiotem analizy pieniądza i wymiany jako takich, nie zaś jako zjawisk związanych z określonymi warunkami historycznymi.

Simmel był przeciwny psychologizmowi. Uważał zjawiska psychiczne za konieczny, ale niewystarczający warunek zachodzenia zjawisk społecznych. Psychologia jest dla socjologa niezbędna, lecz nie może stanowić podstawy prawomocnych wnioskowań socjologicznych. Pojęcie psychologiczne jest więc dla socjologii ważne, ale nie może ona się na nich zatrzymać.

59. Koncepcja wspólnoty i stowarzyszenia F. Tonnisa :

WSPÓLNOTA (Gemeinschaft) – łączy jednostki na zasadzie naturalnej i spontanicznej bliskości emocjonalnej, której najlepszym przykładem są więzy rodzinne. Wspólnota łączy ludzi jako pełne osobowości , ogarniając wszystkie dziedziny ich życia. Głównym czynnikiem kontroli społecznej są zwyczaj i tradycja. Podstawą wspólnoty jest własność zbiorowa. Wspólnota to tradycyjna wieś.

STOWARZYSZENIE (Gesellschaft) – w grę wchodzą wyrachowanie, umowa, wymiana wymiernych korzyści, na jakie się liczy, wstępując w stosunki z innymi ludźmi. Stowarzyszenie łączy jednostki występujące w określonych rolach społecznych i dotyczy tylko jakiejś jednej strony ich osobowości. Głównym czynnikiem kontroli społecznej jest opinia publiczna i sformalizowane prawo. Stowarzyszeniem rządzi pieniądz, własność prywatna itd. Stowarzyszenie to nowoczesne miasto.

60.Związki między teorią Tonnisa i Hobbesa.

Tonnies od Hobbesa dowiedział się, że:

1. Przedmiotem nauki nie są fakty, a rzeczywistość idealna.

2. Nie można zrozumieć ładu społecznego bez odwoływania się do natury ludzkiej

3. W „Lewiatanie” Hobbes trafnie opisał stosunki społeczne z tym, że według Tonnisa popełnił błąd mówiąc, iż jest to opis uniwersalny( nieprawda, bo odnosił się tylko do epoki współczesnej Hobbesowi)

61.Stanowisko Toennisa wobec koncepcji człowieka jako homo sapiens.

Ludzkość ewoluuje od wspólnot do stowarzyszeń. Prowadzi to do destrukcji międzyludzkich wspólnot. Stosunki społeczne stają się coraz bardziej instrumentalne i wyrachowane. Jedną z ważnych ludzkich potrzeb jest przebywanie we wspólnocie. Jednak w społeczeństwach nowoczesnych przeważają stowarzyszenia nad wspólnotami. Świat ulega dehumanizacji. Dokonuje się degradacja moralna. Tönnies kwestionuje postępowość, pokazuje, jakie są koszty rozwoju. Postęp dla jednostki, jej poczucia bezpieczeństwa, zakorzenienia, stabilizacji stanowi raczej regres. Krytyka nowoczesności jako prowadzącej do utracenia wspólnoty.

62.Przyczyny antypozytywistycznego przełomu w socjologii.

Przełom antypozytywistyczny – kolebką były Niemcy, skierowany przeciw socjologii jako uosobieniu pozytywizmu.

Dużą rolę w Niemczech odegrał romantyzm. Przejawiał się on w ekonomii politycznej

(Wilhelm Roscher, Karl Knies, Gustav von Schmoller) w historiografii (Johann Gustav

Droysen)

To swoiste nastawienie humanistyki niemieckiej – odrzucającej wizję świata uporządkowanego przez nauki pozytywne i programowo rezygnującej z naukowości w ustalonym przez te nauki sensie – określa się niekiedy jako jej historyzm, powiadając, iż w Niemczech prawie wszystkie studia społeczne i humanistyczne opierały się na historycznych podstawach. Badania historyczne zajęły miejsce systematycznej analizy.

63. Definicja historyzmu. Podstawowe idee historyzmu w socjologii.

Historyzm wiąże się z światopoglądem: wiedza historyczna obciążona jest wartościowaniem. Historyzm jest to odrzucenie wyobrażeń rozwoju jako linii ze strzałką. Cechy:

1. Uhistorycznienie życia- przyjmuje się, że żadne ze zjawisk nigdy nie jest takie same, ale w każdej epoce przyjmuje indywidualną formę

2. Przyjmuje się, że żaden fakt społeczny nie może być rozpatrywany jako izolowany, gdyż musi być powiązany z całością.

3. Celem badania naukowego nie jest odkrywanie typów idealnych czy reguł ogólnych, ale koncentracja na niepowtarzalności.

4. Wiedza społeczna jest samowiedzą( społeczeństwo dzięki badaczom poznaje, czym jest i swoje zachowanie.)

5. Wg historyzmu nie ma lepszych i gorszych poglądów.

64. Dilthey o faktach przyrodniczych i społecznych(humanistycznych)

Dilthey nie był socjologiem, pisał jednak o życiu społecznym. Dilthey uważał, że należy przede wszystkim badać rzeczywistość taką, jaka ona jest. Aby badać fakty trzeba uwzględniać specyfikę rzeczywistości, którą badamy. Według Dilthey’a błędem socjologów było automatyczne przenoszenie metodologii nauk przyrodniczych na nauki humanistyczne. Istnieją 2 sfery rzeczywistości. Natura to sfera zewnętrzna wobec badacza, humanistyka natomiast to sfera, której badacz jest częścią.

 Przedmiotem badań humanistyki jest wg Dilthey’a życie, czyli skomplikowana całość złożona z różnych elementów i trudna do uchwycenia. To, co badacz ma w miejsce doświadczenia (w naukach przyrodniczych) to przeżycie (część życia, którą odbiera). W naukach przyrodniczych funkcjonuje relacja: badacz – rzecz. Badacz posiada nad przedmiotem badania przewagę, możliwe jest myślenie dyskursywne, racjonalizm. W humanistyce badacz jest jednostką przeżywającą życie, a zatem racjonalizm nie jest możliwy. W rzeczywistości humanistycznej istnieje jednostka oraz społeczeństwo. Te dwa światy są wzajemnie nie przekładalne. Niemożliwe jest tłumaczenie zjawisk społecznych poprzez cechy poszczególnych jednostek (Dilthey negował nominalizm).Wyodrębnienie dwóch nauk: nauki o duchu i nauki o przyrodzie dokonał Dilthey przez wzgląd na różne relacje między badaczem a przedmiotem badanym. Nauki o duchu to te nauki, które za przedmiot badania mają ludzkość (w tym najszerszym znaczeniu lub węższym). Naukowiec jest w nich zarazem badaczem, jak również (należąc do ludzkości) jest przedmiotem badań. Do nauk o duchu należą m.in.: historia, ekonomia, prawo, polityka. [Socjologia jako taka nie została wymieniona, bo Dilthey nie uznawał jej pozytywistycznych metod. Sprawy, którymi zwykła się zajmować socjologia zaliczył do historiografii.]W naukach o duchu rzeczywistość, która jest badana jest rzeczywistością wewnętrzną tzn. badacz jest uczestnikiem społeczeństwa, które bada.

Dilthey wskazuje, że różne są składniki rzeczywistości przyrodniczej i społecznej . Rzeczywistość przyrodnicza składa się z faktów, które tworzą pewne prawidłowości. Natomiast rzeczywistość społeczna składa się z wartości, norm, tradycji, obyczajów – sfery duchowej. Pozytywizm wyjaśnia zjawiska, szuka prawidłowości, natomiast humanizm stara się zrozumieć, wniknąć w głąb (emocjonalnie). Metoda przyrodnicza zastosowana do nauk społecznych nie uwzględnia całej tej sfery wartości, norm, tradycji, obyczajów, które są bardzo istotne. Obszar badawczy przy pozytywistycznym ujęciu socjologii jest różny od obszaru badawczego przy podejściu humanistycznym (Diltheya).

Dilthey zwraca również uwagę, że rzeczywistość przyrodnicza jest rzeczywistością zewnętrzną (nie obejmuje człowieka, który bada), a rzeczywistość społeczna jest rzeczywistością wewnętrzną (badacz jest uczestnikiem społeczeństwa, które bada). Dilthey wysuwa, więc wniosek o zastosowania w naukach społecznych metod badawczych różnych od metod przyrodniczych.

65. Miejsce psychologii w badaniach społecznych wg Diltheya.

Według Diltheya psychologia była najważniejszą z nauk humanistycznych, pierwszą i elementarną. Jego zdaniem psychologia powinna opisywać psychofizyczną całość, aby pokazać jej nierozerwalność z życiem społecznym i historycznym, zachowując jednocześnie jej integralność. W gruncie rzeczy potraktował on ją jako naukę pomocniczą historii. Psychologia jest dla poznania świata ludzkiego niezbędna, ale i niewystarczająca, ponieważ życie ulega obiektywizacji.

66. Diltheya koncepcja rozumienia jako metody poznania w naukach o duchu. Rozumienie psychologiczne i hermeneutyczne.

Najważniejszym narzędziem poznania w naukach o duchu jest rozumienie. Podczas gdy przyrodoznawstwo może jedynie obserwować zjawiska, humanistyka jest w stanie dotrzeć co kryję się za tymi zjawiskami. Rozumienie jest procedurą ujawniania, docierania do wnętrza zjawiska.

Rozumienie psychologiczne – odtworzenie w swoim wnętrzu obcej formy życia (introspekcja) poprzez nasilenie bądź osłabienie w sobie pewnych procesów psychicznych; postawienie się na miejscu kogoś innego odgadując co znaczą obserwowalne zachowania się drugiego człowieka. Nie zawsze jednak takie rozumienie wystarcza, ponieważ inaczej dochodzimy do zrozumienia czyichś łez, a inaczej do zrozumienia np. zwrotu językowego. Musimy więc poza przeżyciem odtwórczym umieścić dany fakt w ramach szerszej całości: języka, kultury, systemu społecznego.

Rozumienie hermeneutyczne – oparte na kulturze epoki, jeżeli chcę zrozumieć zjawisko kulturalne, czy dzieło, muszę mieć jeszcze jakąś wiedzę o tej epoce. Żeby zaś poznać epokę, trzeba zrozumieć poszczególne dzieła.

67. Ekspresja, przeżywanie, rozumienie – sens podstawowych pojęć koncepcji Diltheya.

Ekspresja – nauki o duchu mają do czynienia z „ekspresją ludzkości”, tą ekspresją są przeżycia; ekspresja = wyrażanie, wytwory ludzkiej psychiki

Przeżywanie – pierwsza, naturalna i spontaniczna reakcja człowieka na otaczającą rzeczywistość; na przeżycia składa się przeszłość, teraźniejszość i przyszłość

Rozumienie – nadaje przeżyciu charakter doświadczenia; wspólnota doświadczeń jest warunkiem dobrego zrozumienia; odwołanie do punktu 66

68. Podział nauk i metod poznania wg W. Windelbanda.

Wilhelm Windelband podzielił nauki na: nomotetyczne (odpowiednik Diltheyowskich nauk przyrodniczych) i idiograficzne (odpowiednik nauk humanistycznych). Te pierwsze generalizują, odpisują przedmiot za pomocą ogólnych praw, drugie zaś indywidualizują, opisują rzeczywistość w jej jednostkowych przejawach bez pytania o ogólne prawa.

69. Definicja faktu społecznego wg E. Durkheima. Podział faktów społecznych.

Fakt społeczny to sposób wywierania zewnętrznego przymusu na jednostkę; zjawiska powszechnie zachodzące, budzące społeczne zainteresowanie.

Podzielił je na fakty materialne i niematerialne

70.Socjologizm – stanowisko, sposób patrzenia na rzeczywistość – rzeczywistość społeczna

jest najważniejsza, istnieje w umysłach jednostek, ale nie może być indywidualnie

zmieniana

1.Człowiek zastaje rzeczywistość społeczną i musi się do niej dostosować

2Sens ludzkich działań jest zdominowany przez świadomość zbiorową (całość, której

każda jednostka posiada część)

2.Psychologia tłumu – metoda badań

3.Argument heurystyczny, metodologiczny (naprowadzający) – pozwala odnaleźć coś

nowego w rzeczywistości

71.Niematerialne fakty społeczne– Świadomość zbiorowa – Wyobrażenie zbiorowe – Prądy społeczne

Durkheim zakładał mianowicie, że istnieją dwa rodzaje wyobrażeń: jedne są indywidualne, inne natomiast zbiorowe. To znaczy, jedne są tworami umysłu jednostkowego, inne natomiast są zbiorowego pochodzenia, świadomość jednostkowa nigdy by sama do nich nie doszła. „Jest naturalne, ze umysł zbiorowy wyobraża sobie rzeczywistość inaczej niż nasz umysł, ma bowiem zupełnie odmienną naturę. Społeczeństwo posiada odrębny, właściwy sobie sposób istnienia i myślenia. Ma swoje namiętności, swoje przyzwyczajenia, swoje potrzeby, które nie są namiętnościami, przyzwyczajeniami, potrzebami jego poszczególnych jednostek. Nic wiec dziwnego, że my, będąc jednostkami, czujemy sie obcy tym pojęciom, które nie są naszymi pojęciami. Stad niepokojący, tajemniczy charakter tych pojęć". Bez „wyobrażeń zbiorowych", „świadomości zbiorowej" niepojęte byłyby fakty społeczne z ich siłą zniewalającą. Nie byłoby bez nich socjologii, byłoby tylko fakty psychologiczne, a wiec tylko psychologia.

Prądy społeczne ogarniają i wytwarzają się w zgromadzeniu i mogą na nas wpływać wbrew naszej woli. Jak pisze Durkheim, prądem społecznym nie są ogólne i powszechne myśli czy odruchy pojawiające się w rozumach jednostek. Prądy społeczne tworzone są przez „wierzenia, skłonności i praktyki grypy wziętej jako zbiorowości”.

72.główne założenia ewolucjonizmu: - o jednorodności świata społecznego (rzeczywistość społeczna jest z natury wszędzie taka sama) - jednolitość natury ludzkiej - genetyzm – wszystko ma swoje pochodzenie, jest powiązane łańcuchem; wyjaśnić zjawisko to wskazać jego pochodzenie - przekonanie o istnieniu praw (uniwersalistycznych) - zmienność – wszystko ewoluuje, zmienia się - konieczność dokonywania się tych zmian – są one odpowiedzią na potrzeby społeczne - zmiany dokonują się wg określonych sposobów m.in. dyfuzja kulturowa – kontakt z inną kulturą - zmiany mają charakter globalny tzn. zmiana w każdej sferze życia pociąga za sobą zmiany w innych sferach - postęp – zmiany w określonym kierunku; postęp przypisywany jest wszystkim społeczeństwom, ale każde znajduje się na innym etapie - ewolucjonizm formułował obiektywne kryteria wyższości i niższości (porównywanie np.: różnych przemian co do stopnia rozwoju, postępu) – wzorem tych kryteriów była Europa Zachodnia

73. Przedmiotem badań socjologii są zjawiska i procesy tworzenia się różnych form zbiorowego życia ludzi; zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach wynikające ze wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie; siły skupiające i siły rozbijające te zbiorowości: zmiany i przekształcenia zachodzące w tych zbiorowościach. Zadania socjologii można streścić w dwóch punktach:

a) zbadanie budowy społeczeństwa i określenie procesu jego rozwoju

b) zbadanie poszczególnych instytucji, poprzez które społeczeństwo żyje i rozwija się.

Niezbędną podstawą socjologii jest charakterystyka jednostki. Spencer bowiem uważał, że jednostka jest podstawową komórką organizmu społecznego. Społeczeństwo zaczyna się tam gdzie jednostki zaczynają współdziałać, przy czym współdziałanie rodziców w wychowaniu dzieci nie jest charakterystycznym współdziałaniem społecznym; spotykamy je także w świecie zwierząt. Wszystkie zjawiska wynikające ze współdziałania jednostek ludzkich układają się w szereg grup. Współżycie rodzinne stwarza instytucje domowe i takie zjawiska, jak różne formy małżeństwa, rodziny, system wychowania, formy stosunków seksualnych, itp. Organizacja państwowa łączy jednostki w celach napadu i obrony, koordynacji i kontroli postępowania członków społeczeństwa wobec siebie.

Zadaniem socjologii jest nadto zadanie stosunków instytucji państwowych do produkcji i innych urządzeń społecznych. Socjologia opisuje następnie instytucje i czynności związane z wierzeniami i praktykami religijnymi. W społeczeństwach powstaje także system urządzeń regulujących pomniejsze czynności obywateli, czynności, których wyrazem są instytucje ceremonialne, obyczaje, zwyczaje itp. Socjologia powinna na nie zwrócić specjalną uwagę. Musi ona także zbadać instytucje zawodowe, różnicowanie systemu produkcji. Wreszcie ostatnią grupę zjawisk będących przedmiotem socjologii stanowi struktura i rozwój wytworów kultury: języka, wiedzy, sztuki i moralno

74.Typ idealny wg M. Webera:

ü opisuje zjawisko, które posiada cechy, których model nie ujmuje,

ü cechy zjawiska uwzględnionego w tym modelu przedstawione są we właściwej sobie oczyszczonej formie,

ü nie wszystkie cechy typu idealnego występują, w każdej z jego konkretnych egzemplifikacji (konkretne przykłady

75.Rola wartości w procesie poznawania rzeczywistości społecznej:
Działania ludzkie zawsze są odniesione do wartości – nawet badacz sam jest w jakiś system wartości uwikłany (a jego celem jest uzmysławianie ludziom, co czynią, jaki system wartości tkwi u postaw ich czynów).
Weber twierdził, że badacz nie jest w stanie zachować aksjologicznej neutralności – rzeczywistość społeczna jawi się jako chaos, to właśnie systemy aksjologiczne wprowadzają pewien porządek (jedne rzeczy są ważne, inne mniej); już św. Augustyn dzielił ludzi ze względu na ich stosunek do Boga.
Systemy wartości są wg. Weber’a wybierane arbitralnie (zależne od woli), na światopogląd nie wpływa zatem nic poza wolą i wybranym systemem. Światopoglądy zawierają system ideałów, wyobrażeń o wartościach; zmieniają się tylko w walce z innymi ideałami.
76.Koncepcja rozumienia M. Weber’a:
Weber tworzy socjologię rozumiejącą (była częścią tzw. nauki społecznej: historia, socjologia, ekonomia – łączył te je ze sobą), odrzucał pozytywizm Comte’a (fakty nie mówią same za siebie, zrozumienie faktu możliwe jest poprzez poznanie historii – stoi więc na stanowisku historycyzmu, you know).
Rodzaje rozumienia wg. M. Weber’a:
a) bezpośrednie – kiedy sens działań ludzkich daje się łatwo rozpoznać, rozumienie elementarne
b) pośrednie – wyjaśniające / motywacyjne
Rozumienie miało wyjaśniać nie tylko to, co jednostka robi, ale i przyczyny jej działania, bez specjalnego zagłębiania się w psychologię. Weber był jest ostrym przeciwnikiem (antypsychologistą):
1. uważał, że rzeczywiste motywy mogą być ukryte zarówno przed obserwatorem, jak i osobą działającą
2. podmiot działający może być pod wpływem wielu motywów, nawet sprzecznych ze sobą
3. podmiot czynności i obserwator mogą inaczej postrzegać tę samą sytuację – rozpoznanie motywów będzie niemożliwe
Idealnym działaniem ludzkim jest działanie racjonalne w pełni (wyobrażamy sobie, co byłoby całkowicie racjonalne i porównujemy z działaniem rzeczywistym), operacja verstehen jest możliwa, bo większość działań jest racjonalna. Tak w ogóle – działanie racjonalne to takie, gdy działa człowiek wolny, mający nieograniczone możliwości wyboru celów i środków (ludzie nie mają jednak całkowitego wpływu na cele i środki, kierują się światopoglądem). Zachowania odruchowe nie są przedmiotem badania za punktu widzenia socjologii.
77.Biurokracja jako przejaw racjonalizacji życia społecznego wg. M. Weber’a:
Weber podjął się badań nad kapitalizmem, porównując rodziny katolickie z protestanckimi (purytanie uważali, że człowiek jest istotą bardzo grzeszną, a zaspokajanie potrzeb jest obrazą Boga; wyrazem miłości do Boga miała być ciężka, nieustanna praca toteż protestanci stali się bardzo pożądaną siłą roboczą).
Powstanie biurokracji – przejaw racjonalności zachowań:
1. podporządkowanie bezosobowym przepisom
2. podział kompetencji – nie jesteśmy zależni od jednego człowieka)
3. hierarchia pozycji – istnieją szczeble, od których decyzji możemy się odwoływać)
4. dostępność do urzędu dla osób, które mają odpowiednie kompetencje – wcześniej było to uzależnione np. od tego, czy było się szlachcicem, czy nie; niektórzy mogli pozwolić sobie na kupno tytułu bądź urzędu (za Weber’a istniał jeszcze system absolutny)
5. wymienialność – biurokracja funkcjonuje niezależnie od osób, które dane stanowiska zajmują
78.Podział czynności ludzkich wg. Weber’a:
Klasyfikacja zachowań:
a) tradycyjne – najbardziej oddalone od typu racjonalnego; ani celów zachowania, ani środków nie kwestionujemy – robimy coś nawykowo, mimo że świadomie
b) emocjonalne – mniej oddalone; wprawdzie nie panujemy całkowicie nad celami (afekty), ale racjonalnie dobieramy środki
c) czynności zasadniczoracjonalne (jedno słowo, na bank!) – bardzo podobne do emocjonalnych, z tym że występuje pewna „bezmyślność”, kłopot z celami (uwaga skupiona na środkach)
d) czynności celoworacjonalne (też.) – cel jest także głęboko przemyślany (maksimum racjonalności)
79.Pojęcie twórczości i jego znaczenie dla rozumienia procesów społecznych wg. F. Znanieckiego:
Po pierwsze, twórczość nie oznacza bezpośredniej relacji między podmiotem twórczym, a przedmiotem (czyli rezultatem) – elementem pośredniczącym są wartości (twórczość przez pryzmat wartości).
Po drugie, rzeczywistość społeczna, kulturalna jest procesem – jesteśmy twórczy, wszystko ulega zmianom.
Ci, którzy mówią o postępie, mówią tak, jakby był jakąś ponadludzką istotą, tymczasem ewolucja jest tylko pustym słowem – działa tylko twórczy człowiek, twórczość jest źródłem nowości.
Na początku wszelkiej zmiany był czyn (twórczość – czynienie czegoś, co jest nowe, np. dzidy), twórczość i czyn należy więc rozumieć szeroko (to nie tylko tworzenie poezji, muzyki, itd.); czyn początkowo ma charakter praktyczny. Nawet sposób zaspokajania potrzeb ma charakter twórczy (nigdy nie jest czysto biologiczny, jest w różnym stopniu w tę twórczość uwikłany – twórczy sposób gotowania, podawania, itd.)
Twórcze jest nie samo działanie, ale też myślenie o przeszłości (przeszłość nie „zastyga”, ale jest nadal przedmiotem wartościowania). Wg. Znanieckiego proces odbioru rzeczywistości (w którym wartości są „filtrem”) jest na każdym poziomie twórczy i to samo dotyczy przeszłości – fakty odnoszone są do własnego systemu wartości. Tworzenie rzeczywistości nie jest jej odbiciem, nie zakłada się więc prawdziwości lub fałszywości. Jeśli nie pretendujemy do wartości absolutnych, każdy ma prawo widzieć rzeczy inaczej.

80. Różnica między wartościami a rzeczami według Floriana Znanieckiego.

Wartości i rzeczy tworzą razem świat realny, świat, który można badać w sposób obiektywny i w pełni naukowy. W tym kontekście wartość społeczna staje się podstawowym elementem składowym rzeczywistości społecznej, zmienną, która wpływa na zachowania społeczne.

Kategoria wartości jest równie realną, obiektywną i racjonalną jak rzeczy. Wartość staje się zatem dla F. Znanieckiego przedmiotem , podobnie jak rzecz (ale przedmiotem innego rodzaju).

Znaniecki twierdzi, że między czystą podmiotowością a czystą przedmiotowością należy ustanowić sferę pośrednią w postaci wartości.
Wartością jest dla filozofii to, co bywa oceniane dodatnio lub ujemnie, względem czego podmiot zajmuje stanowisko, przyjmuje lub odrzuca. Pojęcie to stało się ośrodkiem filozofii Znanieckiego jako filizofii „rzeczywistości praktycznej”, która- w odróżnieniu od rzeczywistości przyrodniczej- jest „światem wartości”. Jego zdaniem nic innego nie jest nam bezpośrednio dane.
Nie jest tak, że wartości istnieją w świecie „obok” rzeczy jako rzeczywistość swoista; nie są też one rzeczami, które działalność ludzka wyposaża w jakieś cechy dodatkowe, albowiem w stosunku do rzeczy przysługuje im bezwzględna pierwotność. Przyroda dana jest człowiekowi nie inaczej jak pod postacią wartości. Jej doświadczenie nie jest mianowicie doświadczeniem bezpośrednim, albowiem doświadczamy, mając już za sobą doświadczenia wcześniejsze, a nadto nie możemy doświadczać świata całkiem bezrefleksyjnie: tylko refleksja dokonuje artykulacji świata, wiążąc treści doświadczane z innymi. Dopiero w tym powiązaniu przedmioty doświadczenia zaczynają dla nas istnieć realnie.

81. Pragmatyczna koncepcja człowieka. Definicja jednostki według Williama Jamesa.

Wola Williama Jamesa jako inicjatora oryginalnego kierunku myśli socjologicznej (tj. pragmatyzmu) polegała na tym, że uczynił on problemem jednostkę ludzką uczestniczącą w procesie społecznej interakcji.
Według Jamesa jednostka to termin zbiorczy obejmujący bardzo wiele swoistych reakcji, nawyków, dyspozycji i władz ludzkiej natury, które zostały wywołane i utwierdzone pod wpływem życia zrzeszonego.
Badanie procesów społecznych musi być zarazem badaniem procesu stawania się jednostki ludzkiej, która dopiero w procesie tej interakcji zdobywa swe zasadnicze właściwości.
Człowiek jest integralną częścią środowiska, samo zaś środowisko nie jest czymś po prostu danym i pozostającym poza kontrolą ludzką, lecz ulega nieustannie zmianie, której głównym motorem jest aktywność ludzka. Zmieniając środowisko, człowiek zmienia się sam; zmieniając siebie, zmienia swe środowisko.
Człowiek pozostaje u Jamesa darwinowskim organizmem, choć jest organizmem szczególnego rodzaju czy też raczej szczególnym organizmem żyjącym w szczególnym środowisku.

82. Pojęcie jaźni i nawyku według Williama Jamesa.

NAWYK
Człowiek według Jamesa różni się od stworzeń niżej stojących całkowitym brakiem instynktów. Instynkty u człowieka zanikają w miarę kształtowania się nawyków. Nawyk zajmuje w psychologii Jamesa miejsce centralne.

Nawyk- zachowanie wyuczone, czyli zdeterminowane raczej społecznie niż biologicznie.

Życie społeczne jest domeną różną od świata zwierzęcego rządzącego się biologicznymi instynktami, czy też „nawykami”, do których istnieje „wrodzona skłonność”. Wyuczony „nawyk” jest kołem zamachowym społeczeństwa.

JAŹŃ
Jaźń społeczna (social self)- odrzucenie pojęcia jakiejkolwiek substancjalnej świadomości i zastąpienie go przez pojęcie nieprzerwanego procesu tworzenia się poczucia jednostkowej tożsamości poprzez interakcje z innymi ludźmi.
W procesie poznawania świata człowiek jest zarówno podmiotem poznającym („ja podmiotowe”, J) jak i przedmiotem poznawanym („ja przedmiotowe”, ME). To „ja empiryczne” obejmuje wszystko, cokolwiek jednostka nazywa „swoim” i co może być dla niej źródłem pewnego rodzaju emocji (self-feeling) oraz stanowić pobudzenie do pewnego rodzaju działań (self-seeking i self-preservation).
W toku dalszych rozważań James wyróżnia „jaźń materialną” (ciało, ubrania, dom, rodzina, posiadanie rzeczy, zwłaszcza nabyte własną pracą), „jaźń społeczną” i „jaźń duchową”.
Z naszego punktu widzenia szczególnie ważna jest jaźń społeczna, ponieważ omawiając ją James dokonuje przenikliwej analizy procesu tworzenia się poczucia jednostkowej tożsamości poprzez wyobrażanie sobie przez człowieka, jak jest oceniany przez innych oraz jakie oczekiwania wobec niego mają ludzie, na których opinii mu zależy. Ponieważ jednostka uczestniczy zwykle w wielu różnych grupach, pojawia się problem wielości społecznych jaźni, z których każda jest do pewnego stopnia inna: różnym ludziom człowiek ukazuje różne strony samego siebie, grając jak gdyby różne role.

83. Koncepcja życia psychicznego i działaności ludzkiej Deweya.

Działaność organizmu jako człościowy proces, którego rozbiór na pojedyncze elementy prowadzi nieuchronnie do deformacji opisu zachowania się ludzkiego.
Procesy psychiczne nie moga być zadowalająco wyjaśnione tak długo, jak długo ujmuje się je niezależnie od funkcjonowania organizmu jako całości, a także wzajemnego oddziaływania organizmu i środowiska, ponieważ wszystkie odbywają się w określonych sytuacjach.
Ludzkie doświadczenie i zachowanie się należy rozpatrywać z punktu widzenia funkcji, jakie poszczególne reakcje organizmu pełnią w procesie przystosowania się do środowiska i sprawowania kontroli nad nim.
84. Koncepcja środowiska Deweya.

Człowiek jest integralną częścią środowiska, samo zaś środowisko nie jest czymś po prostu danym i pozostającym poza kontrolą ludzką, lecz ulega nieustannie zmianie, której głównym motorem jest aktywność ludzka. Zmieniając środowisko, człowiek zmienia się sam; zmieniając siebie, zmienia swe środowisko.
Pojęcie środowiska jest koniecznym uzupełnieniem pojęcia organizmu i kiedy się je wprowadziło, nie można już rozpatrywać życia psychicznego jako czegoś odosobnionego, izolowanego, rozwijającego się w próżni. Środowisko przyrodnicze nie jest ludziom po prostu dane, lecz stanowi w większym lub mniejszym stopniu rezultat ich własnej działaności, która ma koniecznie charakter społeczny.
Z drugiej strony uspołecznieniu uległo także pojęcie natury ludzkiej pozostającej ze środowiskiem w stosunku oddziaływania wzajemnego.