Diagnostyka psychologiczno-pedagogiczna WYK 1 29.09.12

1. Co to jest diagnoza?

• Diagnozis – osądzanie, rozróżnianie, rozpoznanie

• Początkowo pojęcie używane w medycynie, żeby określić stan patologiczny, co pacjentowi jest?

• Diagnoza – podstawa do przeprowadzenia terapii

• W pedagogice/psychologii – rozpoznanie konkretnego stanu rzeczy, tendencji rozwojowej -> na podstawie objawów – określam je, odnajduje i przystępuję do działania

• J. Korczak – medyczny model diagnozy; metody poznawcze; analiza problemu; obserwacja podstawą diagnozy

• H. Radlińska – diagnoza społeczna – sprawdzenie, w jakich warunkach żyje dziecko; warunki mają wpływ na funkcjonowanie dziecka

• A. Kamiński – diagnoza istotna w procesie wychowawczym, w nauczaniu

2. Diagnoza (etapy)

1. Sformułowanie problemu badawczego – co jest mojemu dziecku?

2. Postawienie hipotezy – co ja zakładam, co chcę osiągnąć?

3. Skonstruowanie planu badawczego – co zrobić, żeby dziecku pomóc, co będę badać?

4. Pomiar – konstruowanie kwestionariusza; jaki sposób: ilościowy/jakościowy?

5. Przeprowadzenie badań – ściśle określone narzędzia, kwestionariusze

6. Analiza i interpretacja materiału badawczego

7. Uogólnianie i wyciąganie wniosków

3. Model diagnozy szeroki

• Wnioskowanie o jakimś stanie – co jest dziecku?

• Rozumowanie, wyciąganie wniosków, uzasadnianie

4. Model diagnozy wąski

1. Co wiemy na temat dziecka? Zbieramy wszystkie informacje.

2. Ocena – czy bierzemy dane zachowanie dziecka pod uwagę?

3. Konkluzja – badać, czy nie badać?

4. Tłumaczenie – jaka jest przyczyna danej rzeczy – dlaczego dane zachowanie występuje/dlaczego nie?

5. Postulowanie – które problemy mają być zmienione?

6. Hipoteza – jakie działania praktyczne podejmuje, jakie konkretnie czynności podejmujemy?

5. Rodzaje diagnozy

1. Diagnoza typologiczna, identyfikacyjna, klasyfikacyjna, przyporządkowująca – określamy czym jest badane zjawisko w oparciu o literaturę

2. Diagnoza genetyczna, kauzalna (przebieg ciąży itp.)

3. Diagnoza znaczenia/celowościowa (sprawdzenie, na ile badane zjawisko/zachowanie/cecha wpływa na daną osobę)

4. Diagnoza fazy (diagnoza umiejętności dziecka, co potrafi, czego nie)

5. Diagnoza prognostyczna/rozwojowa (na ile dane podejście, metody, dają pozytywny rezultat lub jaki kierunek działań trzeba podjąć, żeby wynik był pozytywny)

6. Diagnoza negatywna – czego dziecko nie umie

7. Diagnoza pozytywna – co dziecko potrafi

8. Diagnoza psychologiczna – diagnosta bada poziom funkcji intelektualnych, orientacyjnych, umiejętności wykonawcze w tym wszelkie procesy poznawcze, poziom umiejętności społeczno-emocjonalnych, poziom motywacji

9. Diagnoza pedagogiczna – określenie poziomu czytania i pisania, poziomu opanowania pewnych wiadomości, czy dziecko potrafi liczyć, określenie trudności szkolnych

5. Zasady diagnozy

• Holistyczna – patrzenie całościowe

• Dążenie do realizowania diagnozy pełnej, np. pomoc innych specjalistów

• Oceniający charakter diagnozy (co jest naszemu dziecku, na podstawie metod, narzędzi i technik)

• Realizowanie diagnozy w wymiarze pozytywnym (chwalenie dziecka)

• Dążenie do autodiagnozy osoby, systemu czy środowiska (każdy sam wyciąga pewne informacje)

• Łączenie poznania pośredniego z bezpośrednim (łączenie informacji własnych obserwacji i otoczenia)

• Realizowanie diagnozy środowiskowej (poznanie rodziny czy środowiska)

• Zasada odpowiedzialności etycznej (nie stwarzać plotek, nie przekazywać informacji)

• Nie traktować rezultatu diagnozy jako absolutnie obiektywnego i trafnego obrazu badanej rzeczywistości

6. Profesjonalna diagnoza powinna być:

• Trafna (cel)

• Rzetelna

• Dokładna i wyczerpująca

• Obiektywna

• Bezstronna

• Duża liczba informacji z różnych źródeł

• Odpowiedni czas trwania

• Uwzględnienie wpływu wielu źródeł

• Historia życia badanego

• Maksymalna ilość faktów przy minimalnym zastosowaniu hipotez

7. Dyspozycje podstawowe diagnosty, niezbędne do przeprowadzenia diagnozy:

• Wiedza merytoryczna

• Zdolność do wykorzystywania tej wiedzy, czyli umiejętność logicznego myślenia

• Umiejętność obserwacji i prowadzenia rozmowy

• Sprawności techniczne

8. Atmosfera podczas oraz błędy i problemy przy przeprowadzaniu diagnozy

• Kontakt diagnostyczny – sytuacja, w której spełnione są warunki pozwalające na otwarte i szczerze wyrażanie uczuć i eksploatację treści ważnych dla rozpoznania diagnostycznego

• Opór – to świadome/nieświadome unikanie przez badanego penetracji pewnego obszaru treściowego, które może wynikać z uświadomionego/nieuświadomionego poczucia zagrożenia

• Sygnały oporu:

  • Przedłużające się milczenie – boimy się odezwać

  • Zmiana tematu rozmowy

  • Intelektualizacja

  • Racjonalizacja – usprawiedliwianie siebie

  • Bezosobowa forma przedstawienia emocji – mówienie w 3 os, bezosobowo

  • Zmniejszanie głębokości i konkretności wypowiedzi

  • Zmiana sposobu wypowiedzi

  • Zmiana sposobu mówienia

  • Zapominanie pytania

  • Pustka w głowie

  • Objawy somatyczne – zaczerwienienie, pot, itp.

  • Czynny atak – odpowiedź na pytanie w formie ataku

  • Świadome kłamstwo

  • Otwarta odmowa

WYK 2 13.10.12

• Skąd się bierze opór?

  • Wewnętrzne – tkwi w nas

    • Lęk

    • Wstyd

    • Poczucie winy

  • Zewnętrzne – tkwią w kimś innym, nie mamy na nie wpływu

    • Postępowanie diagnosty, jego zachowanie; np. bardzo szybkie przejście od pytań ogólnych do zagrażających

    • Formalizm traktowania – podmiot diagnozy traktowany jako osoba nic nie wiedząca

    • Brak poczucia bezpieczeństwa ze strony osoby badanej

    • Wyłapywanie sprzeczności

    • Naukowy i specjalistyczny język

9. Techniki radzenia sobie z oporem (dla diagnosty)

1. Milczenie

2. Zmiana/przeformułowanie pytania

3. Parafraza – powtórzenie informacji własnymi słowami

4. Prośba o konkretyzację wypowiedzi – prosimy rozmówcę o szczegóły, krok po kroku

5. Rozmowa tu i teraz

6. Problem anonimowości diagnosty – diagnosta zaangażowany w coś całkowicie; osoba diagnozowana musi mieć pewność, że rozmowa nie „ujrzy” światła dziennego

7. Udzielanie dodatkowych informacji – pokazanie osobie badanej, że jej emocje są normalne

10. Umiejętności, kompetencje itp. Diagnosty

1. Zdolności potrzebne do prowadzenia rozmowy

   1. Podążanie za klientem – łączenie informacji ze sobą i dlaczego os. tak postępuje

   2. Empatyczne reagowanie – informowanie osoby, że rozumiemy jej stan emocjonalny

   3. Otwartość – nie tylko przyjęcie informacji, ale łączenie informacji i rozmowa

   4. Konkretność – umiejętność dopytywania o wszelkie konkrety

   5. Koncentracja na tym co tu i teraz

2. Błędy popełniane podczas rozmowy

   1. Błąd postawy – nie bierzemy pod uwagę naszego rozmówcy, brak zrozumienia tej osoby

   2. Błąd maski – nie patrzymy empatycznie na rozmówcę

   3. Błąd sędziego – przypisujemy cechy, np. na podstawie wyglądu; sztywne ramy w których funkcjonujemy, stereotypowe kryteria myślenia, rozumowania itp., skupianie się jedynie na negatywnych skutkach oddziaływania danej osoby

   4. Błąd redukcji źródeł wiedzy – nie analizujemy i łączymy ze sobą informacji na bieżąco, tylko skupiamy się na jednym punkcie (np. tylko na własnym doświadczeniu)

3. Postawy negatywne diagnostów

   1. Nawyk oceniania

   2. Brak podejścia do osoby

   3. Nadmierne poczucie odpowiedzialności

   4. Tendencja do dominacji

   5. Nastawienie lękowe

   6. Postawa zimnego naukowca

   7. Postawa sztywnego dydaktyka

   8. Postawa obojętnego usługowca

   9. Postawa psychoterapeuty – traktowanie rozmówcy jako przedmiotu, a nie podmiotu

   10. Postawa indywidualnego społecznika – wypalenie zawodowe

   11. Postawa moralisty – dana osoba będzie podejmowała pracę przy dużych kampaniach, nie liczy się życie indywidualnych osób

• Diagnosta powinien pozostać anonimowy

11. Metody, narzędzia, techniki

1. Metoda – ogólny sposób badań

   1. Monografia

   2. Studium przypadku

   3. Sondaż diagnostyczny

2. Techniki – środki, za którymi możemy badać problem, konkretne czynności wyk. przez diagnostę

   1. Ankieta – technika polegająca na zadawaniu pytań drogą pisemną

      • Stosujemy w badaniach masowych (badania dużego fragmentu populacji)

      • Dobrze zrobiona ankieta daje gwarancję prawdomówności

      • Podział ze względu na jawność:

        • Anonimowe

        • Imienne

      • Kryterium organizacji badań:

        • Audytoryjna – osoby w jednej sali i udzielają odpowiedzi/wypełniają arkusze

        • Wysyłkowa – wysyłanie ankiet do respondentów

      • Sposób rozprowadzania:

        • Środowiskowe (ankieter idzie do środowiska respondentów)

        • Prasowe (zamieszczenie ankiety na łamach prasy)

        • Pocztowa

        • Internetowa

      • Należy odpowiednio zmotywować respondentów do wypełnienia ankiety

      • Ankieta anonimowa daje większą pewność dobrych odpowiedzi

      • Do kogo idziemy przeprowadzić ankiety/jakie warunki? – wszystko musi być dostosowane

   2. Wywiad – diagnosta ma na celu zdobycie ściśle określonych informacji, np. dotyczących danego zagadnienia

• Bezpośredni kontakt, istotne informacje – czynniki oporu

• Materiał jakościowy – dokładna analiza wszystkich wypowiedzi, odpowiednia waga informacji

• Podziały występujące w pedagogice – dot. wywiadu swobodnego

  • Char. eksploracji – luźna rozmowa dostosowana do rozmówcy

  • Osoba badana odgrywa ważną rolę

  • Wywiady pogłębione – ściśle ustalony schemat, tematyka; jak największa ilość informacji

• Wywiady skategoryzowane/standaryzowane

  • Wywiad nieskategoryzowany – luźna rola badacza, brak ustalonego schematu

  • Wywiad częściowo skategoryzowany – badacz ma konkretne pytania, które musi zadać (np. 1. Spotkanie diagnostyczne)

  • Skategoryzowany – ściśle ułożony układ pytań, którego musimy się trzymać

• Kryterium organizacyjne

  • Indywidualne

  • Zbiorowe

    • Narzucamy temat, czekamy na dyskusję

    • Wywiady fokusowe

• Ze względu na częstotliwość

  • Panelowe – cykliczność

  • Zwykłe – wielokrotność

• Kryterium środków

  • Werbalne

  • Mieszane – oprócz słów wykorzystujemy różne pomoce dydaktyczne

• Kryterium intencjonalności

  • Jawne – informujemy, dlaczego przeprowadzamy wiad

  • Ukryte – nie informujemy o celu

• Bez podziału na kryteria:

  • Ustny

  • Pisemny

  • Psychologiczny

• Czynniki negatywne stosowane podczas wywiadu:

  • Pytania czy – źle wpływają na odpowiedź

  • Próby udzielenia odp. za osobę badaną

  • Naciskanie na rozmówcę

  • Wywyższanie się, pokazywanie swojej wiedzy

  • Poddawanie się

• W wywiadzie uzyskujemy rzetelne informacje.

• Co jest istotne w rozmowie i wywiadzie?

  • Postawa

  • Zachowanie

  • Ubiór

  • Nastawienie

  • Motywacja

  • Zaplanowanie tematyki

  • Czy wywiad/rozmowa jest kodowana

  • Sporządzenie protokołu

  1. Obserwacja – rejestracja, kodowanie i odkodowanie informacji, które do nas docierają; nastawiona na cel

• Sporządzenie planu obserwacji

• Obiektywna

• Wierność – odzwierciedlenie faktów

• Wnikliwość – obserwowanie zachowań także tych, które mogą być przyczyną innych

• Celowa

• Selektywna

• Typ kontaktu:

  • Bezpośrednia

  • Pośrednia – biorą udział inne osoby rejestrujące inf.

WYK 3 27.10.12

• Ze względu na czas:

  • Ciągła – cały czas obserwujemy os badaną

  • Dzienniczki obserwacji – wybieramy czas obserwacji i zapisujemy wszystko

  • Próbki czasowe – jak długo obserwujemy dane zach.

  • Próbki zdarzeń – obserwator czeka na dane zach.

• Rodzaje obserwacji ze względu na treść

  • Całościowa – wszystkie sfery pod obserwacją

  • Częściowa – wybrane, interesujące zagadnienia

• Ze względu na rodzaj relacji

  • Uczestnicząca – aktywny udział w obserwacji

  • Nieuczestnicząca – zewnętrzna, nie wchodzimy do grupy

• Błędy w obserwacji:

  • Przedwczesne interpretowanie danego zjawiska

  • Powierzchowność

  • Stronniczość

  • Prowadzenie obserwacji w b. formalny sposób

  • Niedokładność rejestracji informacji

  • Błędna interpretacja zebranych materiałów, brak szczegółowej analizy

  1. Analiza dokumentów

• Wytwory – np. rysunki

• Treści – orzeczenia, opinie

• Filmy, zeszyty itp.

• Cele analizy dokumentów:

  • Poszukiwanie inf. o faktach, zjawiskach, zdarzeniach

  • O sposobie spostrzegania rzeczywistości

  • Poszukiwanie głębiej ukrytych treści

  • Ustalenie skali cech osobowych, intencji danej osoby, wartości

  • Wnioskowanie o zachowaniu i sposobie bycia

• Rodzaje dokumentów

  • Pisane – pamiętniki, orzeczenia, opinie, mat. Archiwalne

  • Cyfrowe – na różnych nośnikach

  • Audiowizualne – ebooki itp.

  • Zastane – przypadkowe, np. rysunki

  • Intencjonalne – dokumenty pisane z okazji jakiejś okoliczności

  • Graficzne – wykresy, rękopisy, maszynopisy, powielane

  • Wizualne

  • Kronikarskie

  • Oficjalne

  1. Testy

• Służą do oceniania wiedzy, umiejętności na dany temat

• Muszą być odpowiednio skonstruowane

• Skala ocen – element dobrze skonstruowanego testu

• Instrukcja do testu, sposób wypełnienia testu

• Z pkt. widzenia pomiaru:

  • Testy psychometryczne – dokładnie podane normy; w sposób ilościowy mamy informacje o osobie badanej

  • Testy wiadomości – sprawdzanie cudzej wiedzy; wszelkie testy szkolne (ustne, pisemne, praktyczne, sprawdziany konkretnych umiejętności)

• Z pkt. metodyki stosowania:

  • Ustne/werbalne

  • Niewerbalne – pisemne, rysunkowe, obrazkowe

• Z dydaktycznego pkt. widzenia:

  • Um. elementarnych – pisanie, czytanie, liczenie

  • Wiad. i um. – np. po 6. kl. Szkoły podstawowej

• Z pkt. układu odniesienia wyników

  • Sprawdzające – np. porównywanie wiad. do postawionych wymagań

  • Różnicujące

1. Narzędzia – sposoby/przedmioty służące realizacji określonej techniki

   1. Kwestionariusz – inaczej inwentarz (w psych.) – badanie osobowości i wybranych właściwości funkcjonowania; narzędzie badawcze w wywiadzie, ankiecie, czasem obserwacji; uporządkowany graficznie i merytorycznie, lista pytań dot. przedmiotu badania

• Funkcje kwestionariusza:

  • Wykaz zagadnień

  • Umożliwia kontrolę kompetentności i poprawności dokonywanych obserwacji

  • Kwest. wywiadu – sposób ustny, tylko zapis pytań

  • Kwest. ankiety – tylko pisemny sposób (lista pytań, na które osoba bad. odpowiada)

  • Arkusz obserwacyjny

• Jak konstruować kwestionariusz?

  • Jakie inf. potrzebujemy do uzyskania potrzebnej wiedzy?

  • Jaki rodzaj kwestionariusza?

  • Wstępna wersja

  • Przejrzenie i dokonanie poprawek

  • Badanie pilotażowe – czy kwestionariusz jest ok.

  • Naniesienie poprawek i określenie procedury posługiwania się kwestionariuszem

• Struktura

  • Ma charakter dynamiczny

  • Pyt. rozmieszczone w odpowiedniej, logicznej kolejności

  • Atrakcyjna forma graficzna

  • Prostota układu

  • Metryczka

  • Instrukcja

  • Kolejność pytań; pyt. buforowe na początku i na końcu

• Pytania kwestionariuszowe

  • Ze względu na charakter oczekiwanych odpowiedzi:

    • Pytania o fakty

    • Ocena faktów i wydarzeń

    • Pytania o opinie, postulaty, wnioski

  • Typ możliwych odpowiedzi:

    • Pyt. dopełnienia – od jakie, dlaczego, po co itp.

    • Pyt. rozstrzygające – od czy

    • Pyt. wykluczające

      • Alternatywy

      • „trzecia możliwość”

      • Pyt. zawierające natężenie

      • Częstotliwość

      • Najlepiej pasujące

    • Pyt. z wyborem ograniczonym

    • Pyt. z wyborem nieograniczonym

    • Pyt. preferencyjne

    • Pyt. z tzw. etapowym sortowaniem

    • Pyt. tabele

  • Pyt. pełnią funkcję inf. i motywującą osobę badaną do wypowiedzenia się

  • Konstrukcja pytań

    • Zróżnicowane

    • Forma adekwatna do poruszanych treści, sytuacji, indywidualnych cech badanego

12. Procedura badawcza

1. Zaplanowanie diagnozy – dokładne określenie czynności krok po kroku i dlaczego je przeprowadzamy

2. Narzędzia i techniki badawcze do danego problemu

3. Zastosowanie – analiza informacji grupowych/od osoby, użycie narzędzi, technik

13. Inteligencja, testy psychologiczne, badanie rozwoju intelektualnego

• 70 lat wstecz – W. Stern – definicja inteligencji (kładł nacisk na jej funkcję adaptacyjną)

• Inteligencja – zdolność adaptacji do nowych warunków i wykonywania nowych zadań

• W. Stern – iloraz inteligencji (IQ) – wiek umysłowy dziecka do wieku życia, pomnożony przez 100

Wzór:

• Wśród psychologów rosyjskich (np. B.M. Tiepłow) stanowiskiem powszechnie akceptowanym jest rozumienie inteligencji w kategorii efektywności działania, a więc jest to właściwość psychiczna-względna, stała – charakter dla jednostki efektywności wykonywania zadań

• Inteligencja człowieka traktowana jako zdolność uczenia się (G.A. Ferguson) – nabyty przez jednostkę repertuar zgeneralizowanych technik uczenia się, a miarą tak rozumianej inteligencji jest stopień trudności materiału (zadania), który osoba jest w stanie jeszcze przyswoić

• Ostatnie 30 lat – rozpowszechniony pogląd – inteligencja to zdolność rozwiązywania problemów – takie rozumienie inteligencji to koncentrowanie się na procesach umysłowych (np. rozumowanie), a nie trwałych właściwościach intelektualnych człowieka – mówimy o zachowaniu inteligentnym a nie o inteligencji

• Jednym z reprezentantów powyższego podejścia jest J. Piaget, który zwraca uwagę na specyfikę rozwoju procesu intelektualnego

• Amerykański psycholog – E.G. Boring -> inteligencja jest tym, co mierzą testy inteligencji

• Kanadyjski psycholog Hebb:

  • Inteligencja A i B – jak genotyp i fenotyp

  • Int A – podstawowy potencjał inteligencji organizmu zdeterminowany przez genotyp (określając tym samym górną granicę możliwości człowieka)

  • Int B – zdeterminowana przez fenotyp i składa się na nią te zdolności inteligencji, które przejawiają się w zachowaniu i stanowią wynik interakcji A (dziedziczenie zdeterminowane) ze środowiskiem

• P.E. Vernon – int. C – ogranicza się do zachowań, które ujawniają się w badaniach na postawie testów inteligencji (inteligencja psychometryczna)

• J. Sterlau – inteligencja to konstrukt teoretyczny odnoszący się do względnie stałych warunków wewnętrznych człowieka, determinujących efektywność działań wymagających udziału typowo ludzkich procesów poznawczych; warunki te kształtują się w wyniku interakcji genotypu, środowiska i własnej aktywności

• R.J. Sternberg i D.K. Detterman (1986) – specjalne sympozjum -> cel: opinia grupy reprezentujących badaczy na temat inteligencji; wg nich współczesne definicje inteligencji można podzielić na 3 gr:

1. Zdolność uczenia się na podstawie własnych doświadczeń (os. inteligentna może popełnić błąd, ale raczej go nie powtórzy)

2. Zdolność przystosowania się do otaczającego środowiska

3. Zdolność metapoznawcza – rozeznanie we własnych procesach poznawczych i możliwość ich kontrolowania (osoba inteligentna używa umysłu b. refleksyjnie i jest w stanie intencjonalnie sterować własnymi procesami poznawczymi)

• Inteligencja:

  • Możliwości uczenia się na podstawie doświadczeń

  • Zdolność

  • Właściwość psychiczna

  • Przejawia się we względnie stałej, charakterystycznej dla danej jednostki efektywności wykonywanego zadania

• Natura inteligencji:

  • 1904 Ch. Spearman – dwuczynnikowa teoria zdolności

  • Wszystkie zdolności człowieka składają się z dwóch niezależnych czynników:

    • Czynnika ogólnego – GENERAL – inteligencja ogólna

    • Czynnika specyficznego – SPECYFIC – odpowiada tzw. „zdolnościom specjalnym”

  • Alternatywa koncepcji – L. Thurstone – 1938 – teoria podst. zdolności umysłowych;
    7 zdolności:

    • Rozumienie słów

    • Płynność słowna

    • Rozumowanie indukcyjne

    • Zdolność wzrokowo-przestrzenna

    • Zdolność liczbowa

    • Pamięć

    • Szybkość spostrzegania

  • J.P. Guilford – model struktury intelektu:

    • Inteligencja – 120 odrębnych czynników – 150

    • Każdy czynnik reprezentuje odrębną zdolność, ulokowaną na 3. Wymiarach:

      • Operacje – procesy umysłowe

      • Treści

      • Wytwory operacji

    • Modele hierarchiczne

  • Cattel – czynnik g na 2 części:

1. Inteligencja płynna (fluid)

• Uwarunkowana właściwość fizjologiczna układu nerwowego w mózgu, zależy od czynnika genetycznego

• Ujawnia się głównie przy rozwiązywaniu zadań – ujmowanie stosunków między rzeczami, elementami w testach niewerbalnych – ujawniają one niewyuczoną zdolność rozumowania

1. Inteligencja skrystalizowana

• Głównie przy rozwiązywaniu testów inteligencji mierzących zdolności werbalne, liczbowe, zdolność rozumowania opartą na znajomości zasad logiki

• Wynik doświadczeń i uczenia się, które nakładają się na inteligencję płynną

• Zmienia się wraz z wiekiem; duży wpływ na nią ma kultura, w której wychowuje się człowiek

• Teorie współczesne:

  • 1983 H. Gardner – teoria wielu inteligencji: ruchowa, językowa, wizualno-przestrzenna, muzyczna, intrapersonalna, interpersonalna, przyrodnicza, matematyczno-logiczna

14. Testy

• Rzetelność, spójność – te same wyniki przy powtórzonych pomiarach

• Trafność – mierzy to, co ma mierzyć

• Standaryzacja:

  • Ujednolicony zestaw pozycji, który prezentowany jest badanym w określonej kolejności, do których nie ma dostępu

  • Ujednolicona instrukcja, arkusz odpowiedzi, klucz

  • Zestaw norm, zasady interpretacji

  • Informacje, które dotyczą walorów psychomotorycznych testów

• Skale standaryzacji:

  • Skala tenowa – 100 pkt.; wysoki od 70, przeciętny 40-60, niski 0-30

  • Skala stenowa – 10 pkt.; wysoki 7-10, przeciętny 5-6, niski 1-4

  • Skala staninowa – 9 pkt.

  • Skala tetronowa – 20 pkt.

  • Skala centylowa – 100 pkt.

1) Test Wekslera

• Skala werbalna – 6 testów; wiadomości, podobieństwa, arytmetyka, słownik, rozumienie

• Skala niewerbalna – 6 testów; uzupełnianie obrazków, porządkowanie obrazków, wzory z klocków, układanki, kodowanie

2) Skala Columbia

• Anna Ciechanowicz – polska standaryzacja i podręcznik

• Diagnoza rozwoju umysłowego głównie dla głuchych i z porażeniem mózgowym

• 70 tablic, 1 obrazek nie pasuje do reszty

• Dzieci – 4-10 r.ż.

3) Test językowy leksykon

• Młodzież 12,6-17,5

• Badanie grupowe, 50 min.

• Sprawdzenie zasobu słownictwa

• 60 pozycji, zgrupowane w 9 zadań jednorodnych pod względem formy i sposobu pracy

• Zadanie – odnalezienie synonimów, sensowne uzupełnienie zdań, nazwy dla definicji rzeczy itp.

• Połowa to test otwarty, poło zamknięty; wszystkie zadania w zeszycie testowym

• Wyniki: wynik ogólny (suma pkt.), wynik charakteryzujący słownik bierny i czynny

4) Skala Leitera P-93

• 52 zadania wg stopnia trudności wg badań standaryzacyjnych

• Zadania pogrupowane po 4, serie od A do M

• Badany ma odtworzyć przy pomocy klocków układ określony przez informacje zawarte we wzorze narysowanym na pasku kartonu

• Dla dzieci 3-15 lat, dla dzieci głuchych 3-14 lat (próby ogólnopolskie)

• Diagnoza intelektu; dla dzieci z którymi kontakt werbalny jest utrudniony

• Badanie indywidualne, bez ograniczeń czasowym (z wyjątkiem 4. prób)

• Liczba zadań zależna od możliwości dziecka; czas od ok. 20 do 60 min.

5) Test matryc Ravena

• Wersja standard – TMS-K

  • Dz. od 6 r.ż., młodzież, dorośli; bad. gr/indy wid, bez ograniczeń czasu (ok. 35 min); 60 zadań w 5. Seriach; niepełne wzory – badany dobiera brakujący frag. z podanych

• Kolorowa – TMK

• Zaawansowana TMZ

WYK 4 17.11.12

6) Test percepcji wzrokowej M. Frostig

• Prowadzenie linii z pkt. do pkt.

• Znalezienie elementów pasujących, co nie pasuje do danego zbioru obrazków

• Łączenie kropek, żeby powstał taki sam wzór

7) Test pamięci wzrokowej Bentona – dzieci, młodzież, dorośli, badanie indywidualne bez ograniczeń czasowych

• Służy do badania pamięci i percepcji wzrokowej

• Normy: dane ogólnopolskie 5-25 lat i 55-75 lat, osobno dla każdej wersji testu

• 3 wersje równoległe, alternatywne; wzory z pamięci/przerysowanie

8) APIS-P – test inteligencji, A. Ciechanowicz

• Wielowymiarowa bateria służąca do pomiaru inteligencji ogólnej

• Wiek – dz. kończące szk. podst., gimnazjum i rozpoczynające naukę w szk. ponadgim.

• 8 testów: zachowania, kwadraty, synonimy, klasyfikacja, przekształcanie liczb, nowe słowa, klocki, historia

• Bez ograniczeń czasowych, brak przerw

• 4 typy zdolności: abstrakcyjno-logiczna, werbalna, wzrokowo-przestrzenna, społeczna

• Każdą zdolność reprezentują 2 testy

• 5 testów po 15 zadań, 3 po 10

• W dwóch testach zadania mają charakter zamknięty, reszta otwarty

• Zastosowanie: selekcja, doradztwo zawodowe, poradnictwo szkolne, prognozowanie osiągnięć szkolnych

9) APIS-Z – wersja trudniejsza

10) KSI (Krótka Skala Inteligencji) M. Choynowskiego (6-14 r.ż.)

• 40 pkt., my czytamy pytania, dziecko odpowiada

15. Lateralizacja, funkcje percepcyjno-motoryczne

1) Rodzaj dysfunkcji rozwojowych

2) Rozwój psycho-ruchowy

• Proces rozwoju (ciąg zmian progresywnych), w którym motoryka jest ściśle powiązana z psychiką (całokształt)

• Wiek rozwojowy a wiek życia:

  • WR<WŻ – ROZWÓJ NIEHARMONIJNY

  • WR>WŻ – ROZWÓJ PRZYSPIESZONY

  • WR=WŻ – ROZWÓJ PRAWIDŁOWY

3) Zaburzenia w rozwoju dziecka

• Opóźnienia i dysharmonie rozwoju ruchowego

• Zakłócenia percepcji wzrokowej i procesu lateralizacji

• Zaburzenia analizy i syntezy słuchowej

• Nieprawidłowości w kształtowaniu się mowy

• Zakłócenia w rozwoju emocjonalno-społecznym

• Globalne opóźnienia w rozwoju

4) Parcjalne zaburzenia rozwoju ruchowego – MOTORYKA

• Symptomy zaburzeń rozwoju ruchowego:

  • Mniejsza precyzja ruchów

  • Wolne tempo, spowolnienie ruchowe

  • Nieprawidłowe napięcie mięśniowe

  • Niezręczność ruchowa

  • Brak koordynacji ruchów

  • Unikanie zabaw ruchowych

  • Zakłócenia koordynacji wzrokowo-ruchowej w zabawach i zadaniach, w których ruch odbywa się pod kontrolą wzroku; w naśladowaniu demonstrowanego ruchu

  • Osiąganie z opóźnieniem różnych umiejętności ruchowych w czynnościach codziennych, zabawowych i ruchowych

5) Objawy zakłócenia małej motoryki

• Opóźnienie rozwoju praksji

• Mała wyćwiczalność w zakresie ruchów drobnych (brak precyzyjnych ruchów) związana z nadmiernym lub zbyt małym napięciem mięśni

• Brak koordynacji ruchów palców, dłoni i przedramienia

• Zakłócenia koordynacji wzrokowo-ruchowej przy czynnościach wykonywanych pod kontrolą wzroku (niski poziom graficzny i trudności w innych zadaniach, np. plastycznych)

• Niechętne podejmowanie czynności manualnych

6) Objawy ???

• Niewłaściwa koordynacja obu rąk

• Zaburzenia szybkości ruchów

• Niezręczność manualna

• Współruchy (synkinezje)

  • Rysowanie – rysunki sprawiają wrażenie niestarannych; za duży/mały nacisk ołówka, przeważają linie proste, mało linii falistych

  • Pisanie – za duży/mały nacisk, mała precyzja dłoni i palców, wolne tempo, obniżony poziom graficzny pisma; pismo mało czytelne, tempo pisania wolne

  • Trudności w innych przedmiotach szkolnych

7) Ćwiczenia, które dziecko powinno sprawnie wykonać w danym wieku

• Do 1. r.ż.

  • Chwyt łyżeczki dłonią i trzymanie bez pomocy

  • Wyjęcie 3. przedmiotów z zamkniętego pudełka

  • Podnieść 10 przedmiotów o różnych rozmiarach i włożyć do miski

• 1-2 lata

  • Używa łyżki do przenoszenia cukru z jednego pojemnika do drugiego

  • Podnieść 10 (pojedynczo) monet i włożyć do puszki

  • Otworzyć 4 pojemniki

  • Wyjąć 4 przedmioty, oddać innej osobie – daj-weź

  • Samodzielnie naciska guzik dla efektu

  • Odkrywa nagrodę nakrytą materiałem

  • Złożyć kartkę

  • Chwytać kredkę i 2-3 razy przypadkowo maznąć papier

• 3-4 lata

  • Przecinać paski papieru

  • Samodzielnie zebrać 3 drobne rzeczy z blatu/podłogi

WYK 5 13.01.13

• 4-5 lat

  • Dokładnie zgina i sprasowuje papier oraz tnie 4 jego warstwy

  • Wiesza ubrania na sznurek i przyczepia je klamerkami

  • Wciska pinezki (powyżej 10) w tablicę korkową

  • Wyplata maty z pasków papieru

8) Chwyty

• Funkcja ręki zależy od:

  • Jakości chwytu – umiejętność dostosowania ręki do trzymanego przedmiotu, zależy od prawidłowego zakresu ruchów w stawach

  • Wartości chwytu – umiejętność przenoszenia obciążeń zewnętrznych, zależna od:

    • Siły mięśniowej

    • Sprawnie działającego układu więzadłowego,

    • Kierunku działania siły zewnętrznej

    • Wielkości współczynnika tarcia ręka-podłoże

  • Sterowania – zdolności manipulacyjnych

• Rodzaje chwytów:

  • Opuszkowy dwu-/wielopalcowy (malowanie, rysowanie kredą)

  • Szczypcowy (np. przekręcanie klucza w drzwiach)

  • Cylindryczny (trzymanie owocu, kubka, obejmowanie całą dłonią przedmiotu)

  • Hakowy (trzymanie teczki, wiszenie na drążku)

  • Chwyt młotowy (np. trzymanie młotka)

• Do chwytów precyzyjnych zaliczamy:

  • Chwyt opuszkowy

  • Chwyt szczypcowy

• Do siłowych zaliczamy:

  • Chwyt cylindryczny

  • Chwyt młotkowy

  • Chwyt hakowy

• Istnieją 3 kierunki działania siły:

  • Siła zewnętrzna prostopadła do osi poprzecznej ręki:

    • Chwyt hakowy – niesienie walizki, tarcie między dłonią a podłożem – małe

  • Siła zewnętrzna równoległa do osi poprzecznej ręki:

    • Chwyt cylindryczny – podciąganie się przy poręczy schodów, tarcie między ręką a podłożem – duże

  • Siła zewnętrzna przenoszona przez układ dźwigniowy:

    • Chwyt młotowy – krojenie chleba; tarcie między dłonią a przedmiotem nieduże

9) Diagnoza motoryki – obserwacja

• Ogólny obraz dziecka:

  • Sposób poruszania się dziecka

  • Napięcie mięśniowe

  • Postawa

  • Pozycje, w jakich przebywa/bawi się/uczy

• Wzorce i postawy ruchu:

  • Kontrola głowy

  • Ułożenie barków i kontrola tułowia

  • Symetria/asymetria

  • Przykurcze i deformacje

  • Ruchomość kończyn górnych

  • Reakcje stowarzyszone (współruch)

  • Niewygaszone odruchy

• Funkcje kończyn górnych:

  • Podpory

  • Wyprosty łokci

  • Sposób sięgania

  • Rodzaj chwytu

  • Umiejętność rozluźnienia chwytu

  • Nawyki ruchome

• Sprawność dłoni/zdolności manipulacyjne

  • Czy bawi się przedmiotem w sposób celowy (manipulacja specyficzna)

  • Czy wykonuje precyzyjne ruchy palców i dłoni

  • Jakość chwytu

  • Dysocjacja palców

• Sprawność umiejętności grafomotorycznych:

  • Jak dziecko chwyta narzędzie

  • Analiza stylu pisania (np. analiza obrazu graf. pisma E. Skrzetuska)

• Prawidłowy chwyt pisarski: trzymanie długopisu w 3. palcach – kciuk, wskazujący, środkowy; wskazujący – wiodący, kciuk – dociskowy, środkowy – stabilizujący

  • Czy jest opozycja kciuka i jaka jest siła nacisku?

  • Jaka jest odległość ręki od podłoża? (prawidłowo 2-3 cm od początku długopisu)

  • Jakość ruchu podczas pisania

• Skale ocen funkcji percepcyjno-motorycznych N.C. Kepharta

  • Ćwiczenia sensoryczno-motoryczne

  • Ćwiczenia kontroli wzrokowej

  • Ćwiczenia przy tablicy szkolnej

  • Ćwiczenia percepcji kształtów

10) Lateralizacja

• Przestawienie ręki – problem z koordynacją

• Sprawdzenie którą ręką dziecko wykonuje czynności -> diagnoza lateralizacji:

  • Kiedy? – w przedszkolu

  • Psycholodzy, pedagodzy

  • Anamneza – wywiad o dotychczasowym przebiegu lateralizacji

  • Obserwacja

  • Testy:

    • Próby R. Zazzo

    • Test Piageta – „prawa-lewa”

    • Próba kreskowania M. Stambak

    • Test Z. Matejcka i Z. Zalba

    • Ręka-oko-ucho test Meada

    • Kwestionariusz ręczności Oldfielda

    • Próby eksperymentalne H. Skibińskiej

11) Percepcja wzrokowa

• Jest możliwa dzięki analizatorowi wzroku; jego części to:

  • Receptor (siatkówka oka) odbierająca bodźce wzrokowe i przekształca je na pobudzenie nerwowe

  • Droga doprowadzająca (nerw wzrokowy) pobudzenia do mózgu

  • Korowa cz. analizatora (płat potyliczny) analiza i synteza bodźców wzrokowych

• Wybrane metody badania percepcji wzrokowej

  • NAJPIERW: badanie okulistyczne

  • DOPIERO POTEM badania narzędziami i technikami diagnostycznymi:

    • Obserwacja

    • Wywiad z dzieckiem i rodzicami

    • Testy:

  • Test rozwoju percepcji wzrokowej M. Frostig:

    • Test niewerbalny, rysunek

    • Przedszkole i młodszy szkolny

    • Dz młodsze – indywidualnie, 30-40min; dz. starsze – grupowe, 60 min

    • 72 próby

  • Próby H. Spionek

    • Test niewerbalny

    • 14 prób

    • Przedszkole, maksymalnie młodszy szkolny (6-7 lat)

    • Normy

  • Test Bender-Koppitz:

    • Psychologiczny

    • Niewerbalny, rysunek (papier, ołówek)

    • Wiek przedszkolny i młodszy szkolny (5-10)

  • Test Edfelda – psychologiczny

  • Test figury złożonej R. Ostenietha – psychologiczny

  • Test pamięci wzrokowej (Beneton) – psychologiczny

  • Wybrane próby eksperymentalne zamiast testów:

    • Koordynacja wzrokowo-ruchowa

    • Spostrzeganie figury i tła

    • Stałość spostrzegania

    • Spostrzeganie przedmiotu w przestrzeni

    • Spostrzeganie relacji przestrzennych

    • Pamięć wzrokowa

    • Analiza i synteza wzrokowa

12) Percepcja słuchowa

• Dzięki analizatorowi słuchu:

  • Receptor (narząd Cortiego) odbierająca bodźce słuchowe i przekształca je na pobudzenie nerwowe

  • Droga słuchowa (nerwy dośrodkowe) pobudzenia do mózgu

  • Korowa cz. analizatora (płat potyliczny) analiza i synteza bodźców słuchowych

• Zaburzenia percepcji słuchowej:

  • NAJPIERW laryngolog

  • Potem: diagnoza:

  • Próby i testy I. Styczek, B. Rocławskiego, J. Muszyńskiej i A. Żarczyńskiej, J.E. Nowak

  • Skala pomiaru percepcji słuchowej słów J. Kostrzewskiego

  • „Zetotest” G. Krasowicz do badania pamięci fonologicznej

  • „Chińskie litery” M. Monroe

  • „Chiński język” Bogdanowicz

  • Test do odtwarzania struktur rytmicznych Miry Stambak

  • Skala umiejętności fonologicznych (skala F) E. Koźniewska; A. Matuszewski; uczniowie 1-6, różny poziom trudności; cel – gotowość do nauki czytania i pisania; diagnozowanie trudności w nauce czytania i pisania

  • Próby eksperymentalne; dz. wyodrębnia z tekstu:

    • Zdania

    • Wyrazy

    • Sylaby

    • Głoski, spółgłoski i samogłoski

      • Podawanie 1. i ost.

      • Podawanie wyrazu na określoną literę

      • Klasyfikację/nazewnictwo wyrazów, zaczynających się na daną głoskę

    • Budowanie zdań z 3-4 wyrazów

    • Budowanie wyrazów z sylab

    • Porównywanie głosek w sylabach itp.

13) Funkcje percepcyjno-motoryczne M. Bogdanowicz

• To zdolność do syntezy funkcji percepcyjnych (jednej z wielu modalności: wzrok, słuch, dotyk, kin estetyka) oraz ich koordynowania z funkcjami motorycznymi (reakcjami ruchowymi)

• Integracja intrasensoryczna (percepcja)

  • „Chińskie litery” M. Bogdanowicz – test uczenia się wzrokowo-słuchowego

  • „Próba reprodukcji rytmu” Z. Zalba

  • Próby integracji wzrokowo-słuchowo-ruchowej

• Integracja intersensoryczna

  • Test audiowizualny integracyjny Bircha, Belmont

  • Wzrokowo-słuchowy test powtarzania cyfr Koppita

  • Próby transformacji (próby „T”) M. Bogdanowicz

16. Proces uczenia się – metody diagnostyczne

1) Dojrzałość szkolna/gotowość szkolna/wrażliwość edukacyjna

• W zakresie rozwoju fizycznego

• Procesów poznawczych

• Emocjonalno-motywacyjnym

• Rozwoju społecznego

• Narzędzia:

  • Test Bender-Koppitz

  • Test dojrzałości szkolnej Wilgockiej-Okoń

  • Kwestionariusz SRD M. Bogdanowicz

  • A. Knopik „Dz. sześcioletnie u progu nauki szkolnej”

  • SGS – Frydrychowicz, Koźniewska, Matuszewski, Zwierzyńska

  • Ocena dojrzałości szkolnej B. Janiszewskiej

  • Gotowość szkolna (Edusensus)

  • Ocena dojrzałości szkolnej Rokicińska

  • Scenariusze Piaget’a do badania dojrzałości operacyjnej rozumowania dziecka

2) Trudności (specyficzne) w czytaniu i pisaniu)

• Badanie umiejętności czytania

  • Czytanie głośne

  • Czytanie ciche

  • Znajomość liter

• Testy:

  • Czytanie M. Grzywak-Kaczyńskiej (kl II-IV)

  • Test pseudowyrazów „Łatysz”

  • Seria testów czytania i pisania Strabuszyńskiej i Śliwińskiej (kl. I-III)

  • Test do badania techniki czytania głośnego J. Konopnickiego

  • Test czytania głośnego M. Sobolewskiej i A. Matuszewskiego (czytanie jak największej liczby wyrazów w minutę)

  • Test cichego czytania H. Chylińska (kl. IV-VI)

  • Materiał do diagnozy pedagogicznej J. Mickiewicz

  • Pisanie ze słuchu

  • Przepisywanie

  • Dyktando

WYK 6 26.01.13

3) Metody przeznaczone do diagnozy specyficznych trudności w uczeniu się

• Próby i sprawdziany M. Bogdanowicz (Chiński język)

• Próby i sprawdziany G. Krasowicz (Zetotest)

• Bateria testów do diagnozy dysleksji do kl. III i V

4) Diagnoza przystosowania do warunków i wymagań szkolnych

• Cechy przystosowania szkolnego:

  • Nawiązywanie kontaktów społecznych i ich utrzymanie

  • Włączanie się do grupy

  • Respektowanie reguł w grupie, wypełnianie ról społecznych w grupie

  • Dobre samopoczucie wśród rówieśników

  • Współdziałanie i współpraca

  • Pomaganie innym

  • Rozmawianie z różnymi osobami

  • Dyskutowanie z innymi

  • Liczenie się z potrzebami innych

  • Słuchanie innych

  • Wyrażanie emocji w sposób społecznie akceptowany

  • Respektowanie zasad wspólnego uczenia się

  • Odpowiedzialność i sumienność w działaniach

  • Doprowadzanie prac do końca (wytrwałość)

  • Koncentracja na czynnościach

  • Dobrowolne podejmowanie działań

  • Akceptowanie obowiązków ucznia

  • Inicjatywa i pomysłowość

  • Rozwijanie się samodzielności i samokontroli

5) Zadania dzieci w wieku szkolnym (Brzezińska 1991)

• Opanowanie mowy pisanej jako nowego języka

• Powstanie systemów elementarnych pojęć, terminów związanych z czytaniem, pisaniem, liczeniem

• Opanowanie sprawności umysłowych fizycznych umożliwiających udział w zabawach i grach zespołowych

• Rozwijanie umiejętności współdziałania z innymi (zdolność społecznych kooperacji)

• Rozwijanie się kontroli nad emocjami i osiągnięciami względnej emocjonalnej niezależności od innych

• Rozwijanie sumienia i wartości

• Kształtowanie się samooceny opartej na analizowaniu rezultatów własnych działań

• Kształtowanie się obrazu własnej osobowości

• Narzędzia:

  • Karta mierzenia postępu uspołecznienia się dziecka K.M.B. Bridges (w przekładzie J. Konopnickiego)

  • Arkusz zachowania się ucznia B. Markowskiej

  • Kwestionariusz zachowania się dziecka w przedszkolu i szkole (CBI) Schaefera i Aronsona

  • Skala nieprzystosowania społecznego L. Pytki

6) Diagnozowanie sytuacji rodzinnej dziecka

• Kwestionariusz dla rodziców M. Ziemskiej

• Kwestionariusz PARI – wersja dla matek i ojców

• Kwestionariusz PCR M. Siegelman i A. Roe – 50-60 min; 14-15 lat; wymiary czynnikowe: miłość-odrzucenie i liberalizm-wymagania

• Test stosunków rodzinnych (FRT) Bene-Anthony; dla m. dzieci (6-8/6-12 lat) i par małżeńskich; test projekcyjny

• Rysunek rodziny A. Frydrychowicz

• Kwestionariusz postaw rodzicielskich F. Schaffera i R. Bella

• Twój ojciec i twoja matka W. Williama

• Skala postaw rodzicielskich w opracowaniu M. Plopy

• Test komunikacji zadań rodzic-dziecko A. Frydrychowicz

• Inwentarz postaw „W moim domu” B. Markowskiej

• Identyfikacja stylów wychowania wg M. Ryś – opis systemu rodziny, badani rodzice, 33 stwierdzenia (rodzina chaotyczna, władzy, prawidłowa, nadopiekuńcza, uwikłana)