Wpływ podłoża na rozmieszczenie bentosu

Podłoże kamieniste i żwirowate

Wśród plech glonów żyją liczne pierwotniaki, robaki, skorupiaki, larwy owadów, ślimaki. Szczelnie do podłoża przyrastają gąbki i mszywioły.

Stosunki zasiedlenia biotopów prądowych są dość skomplikowane. Na nierównym dnie i przy nierównym opadaniu koryta rzeki ku nizinom, wytwarzają się kaskady, kręte strumienie i wiry o zmiennej prędkości prądu i zmieniającym się często jego kierunku. Powoduje to różnice w wykształceniu się biocenoz, ich mozaikowy charakter, widoczny już na niewielkiej przestrzeni. Dopiero w większych rzekach wypływających z gór na niziny, biocenozy stają się bardziej jednolite i zajmują duże przestrzenie w mało zmieniającym się układzie.

Świat zwierząt na podłożu kamienistym jest bardzo różnorodny. Żyją tu zwierzęta mające specjalne narządy do przytwierdzania się do podłoża lub płaską, niska budowę ciała, co je chroni przed spłukiwaniem. Larwy muchówek przytwierdzają się do podłoża za pomocą przyssawek, larwy chruścików przyczepiają swoje domki za pomocą niteczek pajęczyny lub obciążają je drobnymi kamykami. Niektóre gatunki chruścików budują lejkowate sieci z pajęczyny, do których wpada pokarm niesiony prądem wody. Larwy ochotkowatych również tworzą domki przyczepiane do podłoża lub czepiają się nitek glonów ostrymi pazurkami. Kiełże, spłaszczone z boków, łatwo poruszają się wśród liści mchów i nici glonów, czepiając się pazurkami nóg i wyrostkami pancerza. Wypławki chowają się pod kamienie lub w szparach między nimi. Ślimak przytulik ma muszlę w kształcie hełmu, płasko przywartą do kamieni.

Ilość zwierząt żyjących na kamienistym podłożu bywa znaczna i zależnie od warunków lokalnych wynosi od 3 do 25g na 0,1m².

Podłoże piaszczyste i muliste

Wilgotne piaski przybrzeżne, jak i piaski w korycie rzeki zamieszkuje zespół organizmów zwany psammonem. Ławice piasku złożone z nieregularnych ziarenek różnej wielkości mają wewnątrz kapilarne przestrzenie wypełnione wodą. Tworzą się wiec pomiędzy ziarenkami piasku jakby małe akwaria połączone ze sobą przejściami.

Głównymi mieszkańcami wilgotnych piasków są wrotki, wirki, skąposzczety, nicienie, larwy ochotkowatych i inne larwy muchówek, pierwotniaki, skorupiaki i mięczaki.

Drobne formy mikroskopijne zamieszkują luźne przestrzenie pomiędzy ziarenkami piasku wypełnione wodą. Formy większe przyklejają się do ziarenek piasku i często otaczają się specjalnymi osłonami. Ilość zwierząt jest zwykle duża.

Głównym pożywianiem tych zwierząt są bakterie i drobny detrytus. Niezależnie od tego wiele gatunków prowadzi drapieżny tryb życia.

Biocenozy rozwijające się na mule noszą nazwę paleofilnych. Są one rozwinięte wszędzie w miejscach lenitycznych (spokojnych) potoków i rzek górskich, występują jednak przede wszystkim w dolnym biegu rzek. Składają się z organizmów, żyjących jednak w odmiennych warunkach niż w osadach mulistych jezior. Odmienność tę sprawia prąd wody i mniejsza zawartość substancji organicznych, podczas gdy ilość ich w strefie głębinowej jeziora jest znacznie większa. Ruch wody, chociaż wolny, zmywa stale produkty rozkładu materii organicznej mułów, dzięki czemu nie występują zaniki tlenowe, lub tylko wyjątkowo pojawiają się w głębszych miejscach. Wyjątek stanowią osady pochodzące z nieoczyszczonych ścieków, które przez duże zgęszczenie materii organicznej poniżej ujścia kanałów mogą spowodować zaniki tlenu.

Mikrofauna na mułach rzecznych jest bardzo obfita i różnorodna. Licznie rozwijają się pierwotniaki oraz wrotki, szczególnie w płytkiej wodzie. Częste są niektóre gatunki rozwielitek oraz małżoraczki. Stale w dużej ilości występują nicienie.

Makrofauna składa się przede wszystkim ze skąposzczetów i larw ochotkowatych, ale także nie są rzadkie larwy niektórych gatunków jętek i ważek oraz mięczaki. Ilości tych zwierząt są różne, zależne od położenia rzeki, od rodzaju mułu szybkości prądu.

Fauna mułów rzek górskich i podgórskich często bywa niszczona w czasie powodzi. Osady muliste bywają łatwo zmywane przez wody wezbrane i przemieszczane wraz z żyjącą w nich fauną w dół rzeki. Odbudowywanie się zespołów organizmów po powodzi następuje jednak stosunkowo szybko. Sprzyja temu z jednej strony powtórne osadzanie się zawiesiny mulistej, z drugiej bierne lub czynne dopływanie drobnych zwierząt, które przetrwały powódź w różnych zakamarkach na dnie, pomiędzy roślinami lub w ślepych rękawach i starorzeczach. W dolnym biegu rzek muły denne nie zostają zwykle zmywane, lecz zasypywane zawiesiną spływającą z górnych części rzeki. W tym przypadku zwierzęta szybko wygrzebują się i przechodzą do odpowiedniej warstwy mułu.